بحث:آمادگی و زمینه‌سازی فردی برای ظهور امام مهدی چیست؟ و چگونه محقق میشود؟ (پرسش)
نویسنده: آقای پورانزاب و بهمنی
پاسخ تفصیلی
انسان و انتظار
- انسان منتظر، برای همراهی در یک تحول اصلاحیِ فراگیر که جهان درون و بیرون و عالم کبیر و صغیر را فرا میگیرد، باید خود را مهیا و آماده سازد و الا فارغ از آمادگی لازم نه تنها همراهی امکان ندارد، بلکه از درک تحول و درک منتظر باز می‌ماند[۱]، لذا از جملۀ وظایف منتظران، پایداری و استقامت، معرفت و شناخت، صبر و شکیبایی، تهذیب نفس، عبادت، اطاعت و آمادگی است[۲] و اولین قدم برای نزدیک شدن به امام زمان(ع) و تعجیل در ظهور ایشان این است که هر فرد منتظر خود را آمادۀ یاری ایشان نماید[۳].
انواع آمادگی فردی برای ظهور
- آمادگی و زمینه سازی فردی همانند آمادگی به طور عام دارای مصادیق زیر است:
آمادگی و زمینه‌سازی در عرصه فکری و اعتقادی یا علمی و معرفتی
- تفکر زیربنای اعمال و رفتار انسان است و باورهای اساسی حیات آدمی را در حصار خود حفظ میکند. در واقع تربیت انسان‌ها و رها ساختن آنان از جهل و نادانی و عرضه حقایق اسلام به روان حق‌جوی آدمیان، از برترین رسالت‌های انبیاء و أولیاء بوده است[۴]. اصلی‌ترین حکمت تأخیر در قیام مهدوی، فراهم نشدن زمینۀ فرهنگی در سطح جهانی برای تحقق آن است. به دیگر سخن، مهم‌ترین عامل مؤثر انسانی در رخداد این قیام، آمادگی فکری و وحدت نگرش همۀ اقوام و ملل انسانی دربارۀ مدیریت جهان به وسیلۀ انسان کامل است و تا زمانی که این محقق نگردد، قیام به تأخیر خواهد افتاد یا رخ نخواهد داد. با در نظر گرفتن اینکه سیرۀ امامان پیشین برای تحقق حکومت اهل بیت (ع)، بهره‌گیری از اعجاز یا کشتار فراوان بدون توجه به زمینه‌های فرهنگی یا سیاسی جامعۀ اسلامی نبوده، تحقق اهداف قیام امام مهدی (ع)، منوط به آگاهی پیشین مردمان از راهبردهای فرهنگی و سیاسی آن است و این، جز با آمادگی فکری و وجود زمینه‌های معرفتی در مخاطبان دربارۀ این قیام، ممکن نخواهد بود[۵].
- آنچه قیام و انقلاب جهانی آن حضرت را از دیگر انقلاب‌ها متمایز و ممتاز میسازد، دگرگونی‌های اعتقادی و باور انسان‌ها است، که در پرتو تلاش‌های او و همۀ یارانش پدید خواهد آمد. دگرگونی‌هایی که سبب میشود تا نگاه مردم در فصل پایانی زندگی به طور فراگیر و گسترده به اهداف آفرینش انسان دوخته شده، راه‌های کمال و نیک‌بختی را یکی پس از دیگری سپری کنند و این امر مهم شکل نخواهد گرفت مگر به دگرگونی اساسی در فرهنگ جامعۀ انسانی؛ که آن نیز شکل نخواهد گرفت مگر با فراهم‌شدن زمینه‌های بایسته[۶].
- مسلمان باید امام زمان خود و اهداف و فلسفۀ ولایت[۷] او را بشناسد و آن حضرت را شاهد و ناظر اعمال خود بداند و رفتار و گفتارش امام پسند باشد در این صورت در زمرۀ منتظران واقعی ظهور حضرت ولی عصر(ع) محسوب خواهد شد[۸]. امام باقر(ع) در این باره فرمودند: «کسی که بمیرد و امام زمان خود را بشناسد، همانند کسی است که در خیمۀ حضرت قائم(ع) نزد آن حضرت باشد»[۹]؛ در این روایت به شناخت امام اشاره شده؛ یعنی اجر و پاداش و ارزش حقیقی مربوط به مسلمان منتظری است که امام خود را بشناسد و روشن است، مراد از شناخت امام تنها دانستن نام و خصوصیات و صفات آن حضرت نیست، بلکه باید علاوه بر آنها هدف امام را بشناسد و رفتار و گفتارش مورد پسند ایشان باشد و خود را برای پیاده کردن اهداف حیات بخش و انسان ساز آن مصلح کل، آماده کرده باشد[۱۰].
آمادگی و زمینه‌سازی در عرصه روحی و روانی
- اساسی‌ترین ویژگی در بخش رفتار، ایجاد "آمادگی روحی و روانی" در خود است[۱۱]. آمادگی در حوزۀ محبت، پالایش روح و تصفیه باطن و تطهیر درون و نیز انس منطقی با ادعیه و اذکاری است که از ناحیه معصومان (ع) رسیده و رمز ارتباط حبی و باطنی میان شیعه و امام خود است[۱۲]. فردی که منتظر ظهور حضرت است، این انتظار در تمام ابعاد روحی و روانی او نیز تأثیرگذار است. لذا از طریق ارتباط معنوی که فرد با یک انسان کامل الهی برقرار میسازد، حسی در او به وجود میآید که او را در مقابل بسیاری از افکار رنج‌آور، گرفتاری‌ها و بیماری‌های روحی رایج در جامعۀ امروزی مقاوم میسازد. انتظار صحیح امری است سازنده و آرامش‌بخش در روح و روان فرد چنانکه در روایتی به نقل از رسول اکرم (ص) آمده که فرمودند[۱۳]: «شما را به آمدن مهدی مژده میدهم:.. اهل آسمان و اهل زمین از او خرسند خواهند بود»[۱۴].
- کسانی که صاحب آمادگی روحی و روانی بالایی نشوند، هرگز نمی‌توانند یار و یاور خوبی برای آن حضرت باشند؛ چرا که آنان با کمترین فشاری که برایشان وارد میشود، عرصه را خالی می‌کنند. بی‌گمان برای حضرت مهدی (ع) یارانی هست که قوت و قدرت بالای روحی و روانی دارند تا بتوانند بر دشمنان چیره شوند[۱۵].
- معرفت به امام، زمینۀ عشق و محبت را در فرد ایجاد میکند. هویت اخلاقی فرد منتظر حقیقی، ریشه در معرفت به حق، عدل، ایمان و عشق به آن دارد و این عشق و محبت زمینۀ اطاعت و پیروی و انتظار حقیقی را در فرد ایجاد میکند و به فرد انگیزه می‌دهد، امام خویش را الگو قرار دهد و در راستای اهداف او گام بردارد. آنچنان که در روایات اهل‌بیت(ع) ذکر شده است با پشتوانۀ معرفتی و عاطفی که در فرد منتظر وجود دارد، صفات و ویژگی‌هایی همچون تقوا و خویشتن‌داری در برابر آلودگی‌ها، حسن خلق، حسن معاشرت، دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان خدا، رسیدگی به حال مستضعفان جامعه، تلاش و مجاهده در روز و عبادت و راز و نیاز شبانه، صبر و شکیبایی در آنها بروز می‌یابد؛ زیرا فرد منتظر نه تنها الگوی خویش را امام زمان خویش قرار می‌دهد، بلکه در انتظار تحقق حق، عدل و تمام ارزش‌های متعالی انسانی است و خود را موظف به پای‌بندی و زمینه‌سازی برای تحقق آنها می‌داند[۱۶]. همچنین آمادگی روحی موجب تقویت حس حضور در انسان منتظر میشود و این امر مبتنی بر معرفت به امام زمان(ع) است[۱۷].
آمادگی و زمینه‌سازی در عرصه اخلاقی و رفتاری
- از شاخص‌های اصلی کادر حکومت مهدوی، پارسایی، تهذیب نفس و آراستگی به مکارم اخلاق است[۱۸]. انسان با توجه به نیروی تفکر و توانایی نگه‌داری و انتقال تجربه‌ها همواره می‌تواند در مسیر رشد فکری و تعالی معنوی و اخلاقی گام بردارد و گاه این طی طریق، جهشی و باشتاب باشد. با این حال، به دلیل ظرفیت‌های بسیار فراوان انسانی می‌توان توقع داشت روزگاری بیابد که با توجه به فراهم بودن زمینه، با امدادهای الهی و وجود رهبری الهی، این تعالی، جهشی بسیار فراگیر داشته باشد، به طوری که نه تنها معادل رشد تمام دوره‌های تاریخ بشر باشد، بلکه آنگونه که در احادیث آمده، *تعالی معنوی و عقلی بشر در آن روزگار، چندین برابر کل رشد بشر در دوران حیات خود شود[۱۹].
انتظار، در بعد عمل و اخلاق در بین جامعه منتظر؛ فرهنگی ممتاز و بی‌بدیل میسازد. در این فرهنگ همان‌طور که ایمان به مفهوم واقعی خود عبارت از علم و عمل، عقیده و تلاش و اعتراف و کوشش است، انتظار نیز مفهومی است با اصالت و سازنده و از عالی‌ترین مکتب‌هایی است که می‌تواند جامعۀ اسلامی را در راه پیشرفت و تکامل جلو ببرد و به کلیۀ تلاش‌ها ارزش و اصالت بخشد[۲۰].
- انتظار فرج و اعتقاد به ظهور امام زمان(ع)، موجب خودسازی انسان‌ها و خانواده‌ها میشود و در حقیقت به معنای آماده باش کامل فکری، عملی، مادی و معنوی است[۲۱]. امام صادق(ع) فرمودند: «کسی که علاقه دارد از یاران و اصحاب حضرت قائم(ع) باشد، باید تقوا در خود ایجاد کند و خود را به صفات نیک و محاسن اخلاق مزین سازد و سپس در انتظار آن حضرت باشد»[۲۲]. روایت این نکته را اثبات میکند که منتظران مهدی موعود(ع) باید خود را به صفات پسندیده آراسته کرده و از گناه و دنیاطلبی و تجمّل اجتناب ورزند و با جدیّت و تلاش پیگیر و مبارزه با هواهای نفسانی و خودخواهی‌ها، ملکۀ تقوا را در خود ایجاد کنند، چنین افرادی می‌توانند خود را جزء منتظران آن حضرت به حساب آورند[۲۳].
- همچنین باید توجه داشت گناهان، موانع مسیر حرکت به سوی خدا و مهم‌ترین عامل سقوط انسان‌اند، از همین‌رو منتظر حقیقی امام عصر(ع) باید ضمن درخواست توفیق الهی در ترک گناهان، سعی بلیغ خویش را در تحقق چنین صفتی به کار گیرد و ترک معاصی، شدنی نیست مگر با شناختن محرمات الهی، و گرنه حریم الهی شکسته میشود: «وَ بُعْدَ الْمَعْصِیَةِ وَ عِرْفَانَ الْحُرْمَةِ»[۲۴]
- از جمله آمادگی‌های فردی برای ظهور، اطاعت کردن از خداوند متعال و معصومان(ع) و توفیق فرمانبری خواستن از خدای سبحان است[۲۵]. لذا هر چه تلاش در اخلاق، رفتار و کسب صلاحیت‌ها در وجود انسان بیشتر باشد، آینده را نزدیک‌تر خواهد کرد. ظلم و جورهایی که روی زمین را فراگرفته است و در زیارت‌ها و آثار مربوط به ولی عصر(ع) آمده است: «کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً»[۲۶]؛ زمین در تمام دوره‌های تاریخ، پر از ظلم و جور شده و میشود و امام زمان(ع) میآید، همۀ زمین را از قسط و عدل پر میکند، این ظلم و جور روی زمین، بر اثر نبود یا کمبود انسان صالح، بر اثر سروری و خدایگانی انسان‌های ناصالح است. لذا برای رسیدن به آرمان‌ها و قلّه‌ها نیاز به انسان‌های صبور، عاقل، متدین، اهل ابتکار، اهل اقدام، دور از تنبلی، مهربان، عطوف، دارای حلم، دارای شجاعت، با رفتارهای مؤدبانه، پرهیزگار و انسان‌هایی که درد دیگران، درد آنها محسوب بشود، دارند[۲۷].
آمادگی و زمینه‌سازی در عرصه سیاسی
- انسان‌ها خواستار حکومتی صالح، دور از منکر و ریا فریبند، حاکمی را می‌طلبند که در طریق خدمت به مردم و از خود مردم باشد. بتواند ارزش‌های انسانی را در جهان حاکم سازد، ظلم و اختناق را نفی کند، به طرد استکبار و استعباد بپردازد. انسان‌ها خواستار سیاستی الهی و حکومتی واحد هستند، سیاستی که حد و مرز جغرافیایی نشناسد و حکومتی که مخصوص تیپ و نژادی خاص نباشد. همه در زیر لوای واحدی گرد هم آیند و رهبر و راهنمایشان قانون واحدی باشد. بشریت خواستار آن است که حکومتی تشکیل شود که در آن حق وتو نباشد، تحریم‌های اقتصادی به خاطر وصول به اهداف توسعه طلبانه‌شان صورت نگیرد، امپریالیزم فرهنگی جای پایی نداشته باشد، به ضعیف بدان گونه نظر شود که به قوی و به سیاه همان‌گونه عنایت شود که به سفید. بحث از مسأله منطقه و نژاد نباشد و سخن از رجزخوانی‌ها و معرکه‌گیری‌ها و حمله‌های نظامی ابرقدرت‌ها به میان نیاید[۲۸].
- بدون شک با توجه به جهانی‌بودن حکومت حضرت مهدی (ع)، و زمینه‌های فراهم شده در عرصۀ بین الملل، امروزه بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازشناسی و بازنمایی ابعاد سیاسی حکومت جهانی آن حضرت به جهانیان هستیم و این، خود، مسئولیتی اساسی بر دوش دانشمندان علوم دینی است[۲۹]. اگر چه به دست آوردن آمادگی در عرصه اعتقادی، عرصه‌های دیگر را نیز در برداشته و آنها را نیز به دست می‌دهد، اما به جهت زمینه‌سازی در این عرصه باید گفت: مشتاقان برپایی حکومت عدل جهانی می‌بایست زمینه‌های سیاسی این اتفاق بزرگ را نیز فراهم نمایند؛ که به نظر می‌رسد این زمینه‌سازی در دو محور تلاش‌های علمی و عملی صورت پذیرد: نخست آشناشدن علاقه‌مندان آن حضرت با روش‌های سیاسی حضرت مهدی (ع) در برپایی حکومت جهانی و دیگر، آشنا کردن دیگران با این اندیشۀ بلند سیاسی[۳۰].
- منتظر دولت کریمه نمی‌تواند خود را از حضور سیاسی و اجتماعی محروم نماید. در صورت غیبت او از صحنه‌های سیاسی و اجتماعی جا برای اشخاص غیر معتقد باز میشود و کسانی مسند امور را به دست خواهند گرفت که موجب انحراف جامعه می‌شوند[۳۱].
- همچنین باید توجه داشت حفظ و افزایش توان جسمی و فیزیکی در سطح مطلوب و کارآمد به شکلی که همراهی لازم با تحول فراگیر را برای فرد منتظر ممکن سازد. انتقال پیام انتظار و ارتباط با منتظران و ایجاد هماهنگی لازم جهت زمینه‌سازی ظهور بر پایۀ نظام طبیعی موجود و لوازم و امکانات در دسترس و عادی و توان‌مندی‌های فردی و عمومی متداول انجام میگیرد، نه بر اساس نظام بدیع و نو و یا به صورت تصادفی و بدون قاعده و قانون و یا با تکیه بر نیروی معجزه و عوامل خارج قانون طبیعت و خارق العاده. بر همین اساس فرد منتظر در راستای فراهم‌سازی مقدمات این تحول جهانی باید در خود این توان‌مندی‌ها را فراهم آورد و نیروی جسمی و فیزیکی و توان شخصی خود را جهت همراهی با امام خود تحصیل نماید تا عقب نماند[۳۲].
آمادگی و زمینه‌سازی در عرصه اقتصادی
- حراست از فرهنگ دینی و زنده نگه داشتن اندیشۀ اسلامی از وظایف منتظران است و بدون تردید تبلیغ این فرهنگ پویا بدون پشتوانه مالی و اقتصادی امکان‌پذیر نیست و به همین جهت منتظران باید با سعی و تلاش در عرصه‌های مختلف این آمادگی مالی و اقتصادی برای ظهور را فراهم کنند[۳۳]. *آمادگی اقتصادی به عنوان یکی از مؤلفههای زمینه‌سازی به دو گونه قابل تفسیر و تحقق است: رفاه عمومی در همۀ ابعاد زندگی و اقامۀ قسط و عدل[۳۴]. در زمینه سازی و آمادگی اقتصادی باید امیدها و انتظارها متوجه تعدیل عادلانۀ ثروت باشد. آنچنان نباشد که عده‌ای در منتهای فقر و بدبختی و جهل و مرض و استثمار باشند و عده‌ای در اوج رفاه و تنعمی که حاصل از استثمار است[۳۵].
آمادگی و زمینه‌سازی در عرصه نظامی و انتظامی
- از مهم‌ترین وظایف دوران غیبت به عنوان زمینه سازی، آمادگی پیوسته و راستین از جهت توانمندی نظامی و جسمانی و مهیا کردن تسلیحات مناسب هر عصر برای یاری و نصرت امام غائب است[۳۶]. انتظار، نخست یک آرمان و عقیده است و سپس در عمل و عینیت آشکار می‌‌گردد و انسان منتظر به مرزبانی و پاسداری از حوزۀ جغرافیایی و فرهنگی و ایدئولوژی خود و هم کیشان و هم مسلکان خویش می‌‌پردازد و همواره در موضع دیده‌بانی است و هوشیارانه و تیزنگرانه به افق‌های دور و نزدیک می‌‌نگرد و هر تحرّک و تحول و نقل و انتقالی را در اردوگاه‌های دشمن زیر نظر میگیرد و در سنگر دفاع ایدئولوژیکی و زمینی و جغرافیایی، دشمن را از پیشروی باز می‌‌دارد و در صورت فراهم بودن زمینه، به تهاجم نیز دست می‌‌یازد. این است که جامعۀ منتظر همواره به آمادگی نظامی و دفاعی فرا خوانده شده و تهیۀ ابزار جنگ و قدرت از هر مقوله و با هر کیفیت، تکلیف گشته است[۳۷]. در این باره در کتاب‌‌های روایی روایات فراوانی وجود دارد. امام باقر(ع) ذیل آیۀ شریفۀ
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
[۳۸] فرمودند: «بر انجام واجبات شکیبایی کنید و برابر دشمنان، یک دیگر را یاری نمایید و برای یاری پیشوای منتظَر، همواره آمادگی خود را حفظ کنید». [۳۹].[۴۰] امام صادق(ع) نیز در تفسیر همین آیه فرمودند: «در برابر مشکلات شکیبایی ورزید و در انجام تکلیف‌ها و مسئولیت‌ها پایدار باشید، و با امامان رابطه برقرار کنید»[۴۱].[۴۲] - شیعیان در این عصر با کمک حکومت اسلامی باید با فراگرفتن فنون رزمی و مسلح شدن به تجهیزات نظامی و دفاعی متناسب با زمان، خود را برای مقابله با دشمنان قائم آل محمد(ع) آماده سازند و قوای مسلح کشور را در بالاترین حد آمادگی نظامی قرار دهند تا به فضل خدا در هر لحظه که ارادۀ الهی بر ظهور منجی عالم بشریت حضرت مهدی(ع) قرار گرفت، به بهترین گونه در خدمت آن حضرت بتوانند باشند[۴۳].
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص ۳۰۱ ـ ۳۰۳.
- ↑ ر.ک. روح‌بخش، سید مهدی، انتظار و تأثیرات آن بر امنیت و صلح، ص۲۹۲.
- ↑ ر.ک. کریمی، محمد علی، آیا ظهور نزدیک است، ص ۱۹۳ـ۱۹۷.
- ↑ ر.ک: صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک: باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص۱۲۹، ۱۳۰؛ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص۲۲۳- ۲۲۶.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.
- ↑ ر.ک. فقیهی، علی نقی، امیری، شعله و شریفی، فاطمه، تبیین هویت اخلاقی فرد منتظر و راهکارهای پرورش آن در نوجوانان، ص ۱۰۵ـ ۱۰۷.
- ↑ ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۰.
- ↑ «مَنْ مَاتَ وَ هُوَ عَارِفٌ لِإِمَامِهِ کَانَ کَمَنْ هُوَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۲.
- ↑ ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۰.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۳، ص۵۴-۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹- ۲۱۲ و مؤلفههای انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. خانجانی، علی اوسط، رسالت فردی و شخصی انسان منتظر، ص؟؟؟.
- ↑ «أُبَشِّرُکُمْ بِالْمَهْدِیِّ... یَرْضَی عَنْهُ سَاکِنُ السَّمَاءِ وَ سَاکِنُ الْأَرْضِ»؛ بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۷۴؛ الغیبة «طوسی»، ص ۱۷۸.
- ↑ ر.ک. صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۳، ص۵۴-۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹- ۲۱۲ و مؤلفههای انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. فقیهی، علی نقی، امیری، شعله و شریفی، فاطمه، تبیین هویت اخلاقی فرد منتظر و راهکارهای پرورش آن در نوجوانان، ص ۱۰۵ـ ۱۰۷.
- ↑ ر.ک. کریمی، محمد علی، آیا ظهور نزدیک است، ص ۱۹۳ـ۱۹۷.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین،ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۵.
- ↑ «الْعِلْمُ سَبْعَةٌ وَ عِشْرُونَ حَرْفاً فَجَمِیعُ مَا جَاءَتْ بِهِ الرُّسُلُ حَرْفَانِ فَلَمْ یَعْرِفِ النَّاسُ حَتَّی الْیَوْمِ غَیْرَ الْحَرْفَیْنِ فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا أَخْرَجَ الْخَمْسَةَ وَ الْعِشْرِینَ حَرْفاً فَبَثَّهَا فِی النَّاسِ وَ ضَمَّ إِلَیْهَا الْحَرْفَیْنِ حَتَّی یَبُثَّهَا سَبْعَةً وَ عِشْرِینَ حَرْفاً»؛ منتخب الانوار، ص۲۰۱؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۳۶.
- ↑ ر.ک. شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴-۸۸؛ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۲۰۰-۲۰۱.
- ↑ ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۰؛ کریمی، محمد علی، آیا ظهور نزدیک است، ص ۱۹۳ـ۱۹۷.
- ↑ «مَنْ سُرَّ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ فَإِنْ مَاتَ وَ قَامَ الْقَائِمُ بَعْدَهُ کَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ أَدْرَکَهُ فَجِدُّوا وَ انْتَظِرُوا هَنِیئاً لَکُمْ أَیَّتُهَا الْعِصَابَةُ الْمَرْحُومَةُ»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۰.
- ↑ ر.ک. ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۰.
- ↑ ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۲۰۱ ـ ۲۰۳.
- ↑ ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۲۰۱ ـ ۲۰۳.
- ↑ کافی، ج ۱، ص ۳۴۱.
- ↑ ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۲۷۸.
- ↑ ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۸۱-۸۶.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸
- ↑ ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی حضرت مهدی(ع)، ص۸۴ - ۷۹.
- ↑ ر.ک. فلاحی، صفر، امام مهدی ذخیره امامت، ص ۱۷ -۱۹.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۱ ـ ۳۰۳.
- ↑ ر.ک. فلاحی، صفر، امام مهدی ذخیره امامت، ص ۱۷ ـ ۱۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۸۱ ـ ۸۶.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، نقش انتظار در پویایی جامعه اسلامی، ص؟؟؟؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعۀ مطلوب، ص ۱۳۳ـ ۱۳۴؛ رجایی، محبوبه، مؤلفههای انتظار توانمند در قرآن کریم و سنت، ص؟؟؟؛ پژوهشگران مؤسسۀ فرهنگی موعود، انتظار منتظر و تکالیف منتظران، ص ۴۲ـ۴۳.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۸ ـ ۸۹.
- ↑ «ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.
- ↑ «اصْبِرُوا عَلَی أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّکُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَکُمُ الْمُنْتَظَرَ»؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۱۹۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدا مراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ «إِصْبِرُوا عَلَی الْفَرائِضِ وَ صابِرُوا عَلَی الْمَصائِبِ وَ رابِطُوا عَلَی الْأَئِمَّةِ»؛ تفسیر علی بن ابراهیم، ج۱، ص۱۲۹.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۸ ـ ۸۹.
- ↑ سفرنامۀ ابن بطوطه، ج۱، ص۴۴ ـ ۴۵.