بحث:انواع انتظار چیست؟ (پرسش)

رویکردهای انتظار

• انتظار یعنی چشم به آینده داشتن، یعنی هر اتفاقی که فرد در آینده منتظرش است. انتظار می‌تواند برای هر اتفاقی در آینده باشد. اما "انتظار فرج" و گشایش یکی از مهم‌ترین و در عین حال رایج‌ترین انواع انتظار است. بسیاری از انتظارها را می‌توان در مقولۀ انتظار فرج قرار داد؛ مثلا انتظار رسیدن به یک زمان ملاقات و یا انتظار شنیدن یک پاسخ مطلوب، یا دیدن یک فرد محبوب، تمام این موارد به معنای گشایش است که در منظومۀ انتظار فرج قرار می‌گیرد. تمام کسانی که ملتمس دعا برای رفع مشکلات و چشم به راه برطرف شدن ناآرامی‌ها و ناملایماتی هستند و امیدی به آینده دارند، منتظران فرج به حساب می‌آیند. اگرچه تفاوت سطح بین انواع این‌گونه انتظارها هم فراوان است: برخی منتظر فرج کل عالم هستند و برخی تنها فرج شخصی خویش را انتظار می‌کشند؛ برخی منتظر رفع همۀ مشکلات‌شان هستند و بعضی امید به رفع پاره‌ای از آنها را در دل می‌پرورانند و انتظار ظهور منجی و تشکیل حکومت عدالت‌گستر جهانی، وجه مشترک تمام نگرش‌های منجی‌گرایی میان ادیان است.

انواع انتظار

• مقولۀ انتظار با رویکردهای گوناگون به اقسام مختلفی تقسیم می‌‌شود:

1. در یک تقسیم بندی بر اساس برداشت‌هایی که از انتظار صورت می‌‌گیرد به انتظار صحیح و انحرافی تقسیم می‌‌شود:
   1. برداشت‌های صحیح از انتظار با نام‌های مختلفی همچون انتظار راستین، انتظار مثبت و سازنده و انتظار پویا یاد می‌‌شود:
      1. انتظار راستین: لازمۀ انتظار راستین به دست آوردن ارکان آن است، این ارکان عبارتند از:
         1. اعتراض به وضع موجود: بدون تردید وضع موجود در عصر غیبت، دارای کاستی‌هایی است، این کاستی‌ها به طور عمده از نبود ظاهری امام ناشی شده است. منتظر واقعی، به سبب محروم بودن از حضور ظاهری امام وضع موجود را نمی‌پذیرد و این، شروع پدید آمدن اولین رکن اساسی برای ساخت مفهوم انتظار فرج است یعنی اعتراض به وضع موجود.
         2. امید و اشتیاق به وضع مطلوب: رکن دیگر انتظار راستین برای ایجاد مفهوم انتظار، اشتیاق برای وضع مطلوب است، چراکه این اشتیاق حاکم بر تمام فعالیت‌های ذهنی و روحی و رفتاری شخص منتظر است.
         3. اقدام برای تحقق وضع مطلوب: آخرین رکن برای ایجاد مفهوم انتظار، عمل کردن برای به وجود آمدن وضع مطلوب است، یعنی هر کس به میزان توانایی خود در این زمینه و برای تحقق آن وضع قدم بردارد.
      2. انتظار مثبت و سازنده: در این نگرش"انتظار" تنها امید و چشم به راهی نیست، بلکه گرایش عملی و از سنخ "حرکت" و "کار" و "تلاش" است و با منش و رفتار منتظر پیوند دارد، زیرا برپایۀ آیات و روایات، هدف والای انتظار، حاکمیت فراگیر اسلام به دست آخرین حجت الهی، امام مهدی (ع) است. براین اساس می‌توان گفت "انتظار" انگیزه‌ای برآمده از ایمان عمیق به حتمی بودن ظهور حضرت مهدی (ع) است؛ اعتقادی برانگیزاننده و حرکت‌آفرین که در ساختار فکری و شیوۀ زندگیِ دینیِ منتظر مؤثر است و او را به رفتاری همگون با هدف انتظار و تعامل سازنده با پیشامدهای گوناگون در عرصه‌های مختلف حیات فردی و اجتماعی وامی‌دارد. انتظار مثبت همان سبک و سیاق زندگی منتظران واقعی است؛ انتظاری که در آن هر فرد نسبت به خود و جامعه مسئول است. باید توجه داشت درست است که مصلح واقعی آن حضرت است، ولی پیروان او نیز وظایفی در راستای آماده‌سازی خود و جامعه به منظور تسریع در ظهورش دارند و معنای در انتظار خورشید و روشنائی آن بودن این نیست که در تاریکی شب چراغی روشن نکنیم و همچنان در ظلمت و سیاهی شب بدون چراغ بمانیم. منتظران ظهور امام زمان خود نیز مصلحانی کوچکترند که در محدودۀ خود به روشنگری و اصلاح و ارشاد می‌پردازند و از خاموش ماندن چراغ هدایت و نور جلوگیری می‌نمایند.
      3. انتظار پویا: مفهوم انتظار به معنای چشم انتظاری نیست، بلکه مفهومی گسترده و فراتر دارد، انسانی که منتظر موعود است، در حقیقت به شرایط آرمانی و آیندۀ زیبا چشم دوخته است و از این رو باید تلاش کند تا زمینه‌ها و شرایط ظهور امام(ع) فراهم گردد. برخی انتظار را از حد شعار فراتر نمی‌دانند؛ زیرا قیام و برنامه‌های امام زمان(ع) را از کارکرد جامعه جدا می‌دانند. روشن است این نگرش عافیت‌طلبانه و تکلیف‌ گریزانه‌، پیامدی‌ جز فرسایش و رکود ندارد. کسی که به انتظاری تهی از رزم‌آوری و مجاهده دل خوش می‌دارد و گمان می‌کند بدون آمادگی برای جهاد و شهادت می‌توان منتظر موعود موجود بود، خیالی باطل دارد و انتظارش به سامان نخواهد رسید. اما در انتطار پویا و تحول‌آفرین، اعتقاد به ظهور حضرت مهدی(ع)، تنها ادعا‌ و باور‌ نیست‌، بلکه راهِ زندگی فرد معتقد به ظهور را نیز مشخص می‌کند‌. ادراک صحیح و روشن معنای انتظار اقتضا می‌کند انسانِ منتظر حرکتی دائمی و تلاشی پویا داشته باشد، تا بر اثر آن خود و جامعۀ خویش را مهیای ظهور امام منتظَر(ع) سازد. فرمایش وجود مبارک امام صادق(ع) که «هریک از شما باید خود را برای خروج قائم آماده کند هرچند فراهم آوردن تیری باشد» چراغ روشنایی‌بخش این راه خجسته است.
   2. برداشت‌های انحرافی از موضوع انتظار فرج را می‌‌توان به صورت زیر دسته بندی کرد:
      1. انتظار مذهب احتراز: عده‌ای با تفسیری سطحی از انتظار گفته‌اند: انتظار یعنی اینکه افراد هیچ تحرکی نداشته باشند و منتظر بمانند تا شخص موعود بیاید و همۀ امور را سامان دهد. آنان بر این عقیده‌اند که انتظار موجب رکود و فرار از تعهد‌های اجتماعی و بی‌تفاوتی نسبت به محیط اطراف و سرنوشت خود و اجتماع می‌شود. طبیعی و مسلم است که دشمن هم برای دستیابی به اهداف خود از چنین روشی بهره گرفته تا انتظار، با از دست دادن معنای واقعی و حقیقی خود به طور غیر مستقیم تحریف گردد. بر این اساس، برداشت مفهومی ارتجاعی و بسته از انتظار که باعث سکون است نه تنها سبب انحراف تمام اعمال انسان می‌‌گردد بلکه به ایجاد زمینه برای استثمارگری و تسلط دشمنان دین بر توده مسلمانان کمک می‌‌کند. در این نگرش انحرافی، انتظار، عامل رکود و عقب‏‌ماندگی است و منتظران از هر تلاش و کوشش اصلاحی دست می‌‏‏شویند و در برابر زور و فشار و ظلم و فساد راه خاموشی و سکوت در پیش می‌‏گیرند. انتظاری بدین گونه نوعی عقب‌گرد، ارتداد و حتی انحراف از آیات تحرک‌بخش قرآن است. عامل زبونی، بی‌عدالتی، نابرابری، رکود و سکون و کناره‌گیری است.
      2. انتظار مذهب اعتراض: از جمله برداشت‌های قابل نقد، تفسیری است که انتظار را به صورت مطلق؛ مذهبی اعتراضی معرفی می‌نماید: "انتظار مذهب اعتراض است، منتظر، معترض به وضع موجود و خواستار وضع مطلوب است. مذهب انتظار مذهبی است که حرف دارد و می‌تواند کاری انجام دهد. این منتظر به آنچه هست دل نمی‌بندد و به آنچه که باید باشد می‌اندیشد. او مهاجم به ظلم است و این اعتراض ریشه در یک مبارزه و "نه تاریخی دارد" "نه"ای که از سقیفه و از زبان علی(ع) شنیده شد". هرچند این تفسیر؛ انتظار را موجب تخدیر و تسلیم نمی‌داند و از این جهت تفسیری مطلوب است اما در برابر این نظریه هم دو پرسش مطرح است. اول اینکه دامنۀ این اعتراض تا کجاست؟ تا رفاه، تا عدالت، تا عرفان، تا آزادی تا شکوفایی و تکامل و یا... و دوم اینکه پی‌آمد این اعتراض چیست؟ چه باری بر دوش منتظر می‌گذارد و این نفی با چه اثباتی همراه می‌شود؟ در مورد پرسش اول باید بگوییم آرمان‌های دینی از تکامل و شکوفایی استعداد آدمی، بالاتر است، چون زمانی که انسان به تکامل هم برسد، باز مسأله این است که می‌خواهد در چه جهتی مصرف شود؟ رشد یا خُسر؟ در مورد پرسش دوم هم باید گفت منتظر مهدی آماده است و برای سلطان و تسلط مهدی(ع) زمینه‌سازی می‌کند چنانچه در حدیث آمده است: «فَیُوَطِّئُونَ لِلْمَهْدِیِّ سُلْطَانَهُ»
      3. انتظار خاموش: در این دیدگاه وظیفه‌ای که هر فرد مسلمان نسبت به جامعه خود دارد به فراموشی سپرده شده و حتی از امر به معروف و نهی از منکر هم غفلت شده است. این گروه قائل است انتظار فرج این است که ما کار نداشته باشیم به اینکه در جهان چه می‌گذرد، بر ملت‌ها چه می‌گذرد، بر ملت ما چه می‌گذرد. این همان برداشتی است که در طول سالیان متمادی سعی کردند در ذهن مردم مسلمان وارد کنند. سلب مسئولیت نسبت به همۀ شرارت‌ها و بدی‌های موجود در جامعه.
2. در تقسیمی دیگر انتظار بر اساس مراتب آن به انتظار قلبی و عملی تقسیم می‌‌شود:
   1. انتظار قلبی: انتظار عبارت است از یک حالت قلبی و روحی که از آن آماده شدن برای چیزی که در انتظارش هستی، استفاده می‌‌شود لذا هر قدر انتظار شدیدتر باشد، آماده شدن هم بیشتر می‌‌شود. ‌انتظار حالتی قلبی و نفسانی است که وقتی شدت یافت و عمق و غنا پیدا کرد از قلب به اعضا و جوارح سرازیر می‌‌شود و آثار خود را در عمل نشان می‌دهد و روشن است، انتظار مورد نظر پیشوایان معصوم همان انتظار عمق و غنا یافته است که موجب تلاش و مجاهدت منتظر می‌شود. اینرا می‌‌توان از پاداش‌هایی که برای انتظار ذکر شده دریافت. شخص مؤمن در هیچ حالی از حالات و هیچ وقتی از اوقات و هیچ مکانی از مکان‌ها از یاد امامش و انتظار قدوم مبارکش خالی و فارغ نباشد، بلکه اگر در مجالس و محافل مردم هم حاضر می‌‌شود و با اهل عالم گفتگو می‌‌کند، قلبش پیش امام(ع) باشد و به انتظار او و خیال او و شوق وصال او باشد.
   2. انتظار عملی: انتظار عملی؛ یعنی فراهم آوردن زمینه‌های ظهور و مقدمات تحقق آنچه مورد انتظار است. انتظار عملی یعنی اینکه منتظر واقعی در تمامی عرصه‌ها، زندگیِ امام زمان پسند داشته باشد و عصر غیبت را عصر تکلیف بداند و علاوه بر اصلاح خود در اصلاح دیگران نیز کوشا باشد و به وظیفۀ خود در امر به معروف و نهی از منکر، مبارزه با ظلم، تلاش در گسترش عدالت و دینداری عمل نماید آنچه در تسریع قیام حضرت مهدی(ع) مؤثر است، انتظار عملی است که هر چه بر تعداد منتظران عملی حضرت افزوده ‌شود، ظهور آن حضرت نزدیک تر می‌شود و موفقیت در دعوت را شدیدتر می‌سازد. انتظار عملی به اعمال و رفتار انسان جهت می‌دهد. و باعث می‌شود منتظران در بعد فردی و اجتماعی تلاش کنند. از نظر فردی به حیات روحی و روانی و کسب فضائل اخلاقی و تقویت بنیۀ جسمی و روحی بپردازند و به عبارت دیگر خودسازی را سرلوحه کار خود قرار دهند و از نظر اجتماعی مراقب حال دیگران بوده و علاوه بر اصلاح خود در اصلاح دیگران نیز کوشا باشند. چراکه نهضت جهانی و برنامۀ عظیمی که همۀ برنامه‌های آن مانند امنیت، عدالت و... در حد کمال است یک برنامۀ فردی نیست، بلکه جمعی و همگانی است. از این‌رو برای تحقق چنین انقلابی، مردانی بزرگ، مصمّم، شکست ناپذیر و پاک و دارای بینش عمیق و گرایش‌های متعالی لازم است. بنابراین انتظار یک مصلح جهانی به معنای آماده‌باش کامل فکری و اخلاقی، مادی و معنوی در تمام ابعاد آن برای گسترش عدل و امنیت و اصلاح همۀ جهان است.
3. در تقسیمی دیگر انتظار به عام و خاص تقسیم شده است:
   1. انتظار عام: انتظار عام، که از آن، انتظار فرج به صورت مطلق تعبیر شده است. انتظار فرج به معنای عام، یعنی انتظار گشایش و امید به آینده و نکوهش یأس و ناامیدی. پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ». به تعبیر دیگر انتظار عام انتظاری است که متعلق آن عام و مطلق است و به معنای امید و امیدواری به هر نوع مشکل و معضلی اعم از مادی و معنوی، دنیایی و آخرتی و فردی و اجتماعی است.
   2. انتظار خاص: مراد از انتظار خاص، انتظار ظهور حضرت مهدی(ع) است. انتظار، اصطلاحی خاص به معنای امید داشتن به تحقق ظهور و آمدن منجی آسمانی به نام امام مهدی(ع) است؛ یعنی چشم داشتن به فرارسیدن روز موعود که موعود جهانی با آمدنش زمین و زمینیان را خوشبخت کند و بستر زندگی انسانی را فراهم سازد .

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: