اشتیاق به وضع مطلوب

مقدمه

از ارکان مهم و اساسی انتظار که منتظران باید آن را جز وظایفشان قرار دهند، امید و اشتیاق به آینده^[۱] و مأیوس نشدن است^[۲]؛ چراکه شالوده اساسی خلق مفهوم انتظار فرج از یک اصل کلی قرآنی گرفته شده است و آن اصل حرمت یأس از روح الله است: ﴿وَلاَ تَيْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لاَ يَيْأَسُ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ﴾^[۳].^[۴]

به عبارتی دیگر می‌‌توان گفت اصل انتظار به معنای امید و آرزو است و جوهرۀ این امیدواری، همان خوشبینی نسبت به آیندۀ بشر و پشتوانۀ آن نوید حتمی خداوند به پیروزی مستضعفان و صالحان است. چنانکه در قرآن کریم آمده است: ﴿وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾^[۵].^[۶] و لذا با وجود یأس مطلق و عدم امیدواری، معنی منتظر شکل نمی‌گیرد و تحقق خارجی پیدا نمی‌کند^[۷]. از طرفی امید به آینده با انتظار و آینده‌نگری مثبت رابطه‌ای اصولی دارد؛ زیرا کسانی که برای بهبودی وضع جهان ناامید هستند نمی‌توانند انتظار روزهای خوش و نورانی را بکشند و این در حالی است آنان که امید به آیندۀ مطلوب دارد به طور قطع انتظار آن روزها را می‌‌کشند^[۸]، یعنی می‌‌توان گفت ریشۀ اصلی مفهوم انتظار در امید خلاصه می‌‌شود^[۹]. حتی باید دانست اگر انتظار و امید نباشد، مبارزه معنی ندارد و اگر اطمینان به آینده هم نباشد، انتظار معنی ندارد؛ انتظار واقعی با اطمینان و اعتماد ملازم است^[۱۰].

به بیان دیگر امید به وضع مطلوب، حاکم بر تمام فعالیت‌های ذهنی و روحی و رفتاری شخص منتظر است. یعنی حتی در زمان دردمندی و تشویش و دلهره، شخص منتظر تسلیم حالت مایوس کننده که در آن است نمی‌شود، چون او در پس این ناملایمات ساحل امن را می‌بیند. چنانچه قرآن هم به این مطلب صحه گذاشته و ریشۀ انتظار را همان حرمت یأس از روح الله معرفی کرده است^[۱۱] و شاید به همین علت است که در روایات انتظار برترین و با ارزش‌ترین عبادت شمرده شده چنانکه پیامبر می‌‌فرماید^[۱۲]: «أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ»^[۱۳]

فوائد امید و اشتیاق به وضع مطلوب برای شخص منتظر

فوائد امید و اشتیاق به وضع مطلوب برای شخص منتظر:

امید به آینده بینش توحیدی به شخص منتظر هدیه می‌‌دهد؛ چراکه شخص منتظر تمام امور عالم را زیر فرمان خدا می‌‌بیند، به وعده خداوند در شرایط سخت ایمان دارد و یقین دارد که پیروزی از آن وارثان حقیقی زمین است^[۱۴]. سرچشمۀ این بینش توحیدی خارج از ذات شخص منتظر نیست، بلکه این بینش در فطرت شخص منتظر نهادینه شده است به طوری که شخص منتظر در فطرت خودش از ظلم ستمگری بیزار است و وقتی این همه ظلم و ستمگری را در عالم می‌‌بیند عنصر امید به آینده این نوید را به منتظر می‌‌دهد که تمام این ظلم‌ها نابود شدنی است و عدالت در تمام جهان حاکم می‌‌شود^[۱۵]، در حالی که نداشتن این عنصر دقیقاً عکس این مطلب یعنی هیچ گونه نوید مسرت بخش را بر دل منتظر ایجاد نمی‌کند بلکه می‌‌تواند تبعات زیان باری را به وجود بیاورد به طوری که اگر مبارزان موحد و ظلم‌ستیز، عنصر توان‌بخش امید را از صحنه زندگی بردارند، انگیزه‌ای برای ادامه این جهاد مقدس وجود نخواهد داشت؛ زیرا اعتقاد به راهی که در آن امید وجود ندارد انسان را دچار شک می‌‌کند و این شک انسان را در مسیر مبارزه از پای در می‌‌آورد^[۱۶].
امید به آیندۀ مطلوب موجب می‌‌شود شخص منتظر آرزوی یاری کردن امام عصر را در دل داشته باشد و این آرزو معلول امید به آیندۀ مطلوب است^[۱۷].

اشتیاق و اعتقاد به وضع مطلوب

اما آیا امید داشتن به آینده ای مطلوب همان اعتقاد به آیندۀ مطلوب است؟ در جواب باید گفت امید داشتن به وضع مطلوب، غیر از اعتقاد به آیندۀ مطلوب است این امید، هرچند می‌تواند اثر آن اعتقاد باشد، اما خودش فی نفسه حقیقت دیگری دارد؛ چراکه موجب می‌‌شود اعتقاد انسان لذت‌بخش شود. در واقع می‌‌توان گفت وقتی یک عقیده، به عرصۀ علاقه و امید راه پیدا می‌کند، مانند خونی که از قلب در همۀ رگ‌ها جاری می‌شود، حیات‌بخش خواهد شد و انسان با تمام وجود گرمای آن را احساس خواهد کرد^[۱۸]. البته ممکن است در بعضی اوقات این حیات بخشی تبدیل به ممات بخشی شود؛ چراکه گاهی ممکن است اعتقاد درونی شخص ناثواب باشد در این صورت امید و آرزویی که زادۀ همین اعتقاد است فاسد و بی‌اثر می‌‌شود؛ زیرا رابطۀ بین اعتقاد و امید یک رابطۀ درونی است و امید و آرزوی هر شخص براساس اعتقاداتش بسته می‌‌شود^[۱۹].

چگونگی شکل‌گیری اشتیاق به وضع مطلوب

نکته ای که باید به آن توجه کرد این است، شکل‌گیری این رکن و وظیفه، یعنی اشتیاق و امیدِ منتظر برای آیندۀ مطلوب، شکل‌گیری ساده ای نیست؛ چراکه احتیاج به مؤلفه‌هایی دارد از جمله:

اشتیاق منتظر برای آیندۀ مطلوب نباید غیر مسئولانه باشد، یعنی شخص منتظر اگر چه به وضعیت موجود، معترض است، ولی باید برای بهبود شرایط موجود به اندازۀ وسعش قدم بردارد و تنها چشم به راه آینده نباشد چنانکه در روایتی از امام صادق(ع) آمده است^[۲۰]: «لِیُعِدَّنَّ أَحَدُکُمْ لِخُرُوجِ اَلْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً»^[۲۱]
اشتیاق منتظر برای آیندۀ مطلوب باید همراه با احساس نیاز به امام حاضر باشد زیرا ممکن است در عصر غیبت، منتظر برای وضع مطلوب اشتیاق داشته باشند اما هرگز به حضرت احساس نیاز پیدا نکرده باشد، یقنیاً این اشتیاق فقط لقلقۀ زبانی است و نمی‌توان همچین فردی را منتظر راستین دانست.
اشتیاق منتظر برای آیندۀ مطلوب اگر به همراه نزدیک دانستن ظهور حضرت باشد بر شدت انتظار منتظر افزوده و شخص اشتیاق بیشتری به آینده ای روشن از خود نشان می‌‌دهد^[۲۲].