منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)

منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟
منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / انتظار فرج
مدخل اصلی	انتظار فردی - انتظار اجتماعی
تعداد پاسخ	۲ پاسخ
	v; t; e;

منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

آیت الله محسن اراکی، در کتاب «نگاهی به رسالت و امامت» در این‌باره گفته است:

«شکی نیست که انتظار فردی لازم است، ولی حقیقت این است که کافی نیست. مقصود روایات نیز تنها انتظار فردی نیست اگرچه بدون شک انتظار فردی را نیز شامل می‌شود. شواهد بسیاری مطلب فوق را تأیید می‌کنند از جمله: عبارت وارده در روایت "أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِي انْتِظَارُ الْفَرَجِ" که انتظار فرج، به عنوان یکی از اعمال امت به عنوان بهترین عمل معرفی شده است.ـ روایتی که به سندهای معتبر از امام زین العابدین (ع) نقل شده است^[۱] که شخصی در راه مکه به آن حضرت گفت: "رو به حج آورده‌ای و جهاد را ترک کرده‌ای، گویا حج را آسان‌تر از جهاد و سختی‌هایش یافته‌ای؟! در حالی که خدای متعال در قرآن فرموده است: ﴿إِنَّ اللّٰهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالإِنجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللّٰهِ فَاسْتَبْشِرُواْ بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُم بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾^[۲].

در حقیقت خدا از مؤمنان جان و مالشان را به بهای اینکه بهشت برای آنها باشد خریده است، همان کسانی که در راه خدا می‌جنگند و می‌کشند و کشته می‌شوند. این به عنوان وعده حقی در تورات و انجیل و قرآن بر عهده اوست و چه کسی از خدا به عهد خویش وفادارتر است؟ پس به معامله‌‌ای که با او کرده‌اید شادمان باشید، و این همان کامیابی بزرگ است. حضرت سجاد (ع) در پاسخ آن مرد فرمود: "آیه بعدی را بخوان: آیه را خواند: ﴿التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّٰهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ﴾^[۳]. حضرت فرمود: "اگر اینان که در این آیه وصف آنها آمده است پیدا شدند چیزی را بر جهاد مقدم نخواهیم داشت".

شکی نیست که در زمان امام سجاد (ع) افرادی که اغلب اوصاف مذکور در آیه بر آنها تطبیق کند، وجود داشتند و یقیناً فردی مانند ابوحمزه ثمالی از آن جمله بود، و شاید تعداد پراکنده اندکی نیز یافت می‌شدند که قریب به این اوصاف را دارا بودند. در زمان بعضی امامان بعدی؛ نظیر امام صادق و حضرت رضا (ع) چنین افرادی نسبتاً کم نبودند و نظیر پرسشی که از حضرت سجاد (ع) شد، درباره آن امامان نیز جا دارد. بدین معنی که آنان نیز پرچم جهاد را برنیفراشتند و در این‌باره شیوه‌ای همانند شیوه امام سجاد را در پیش گرفتند وبه طور طبیعی جواب این امامان نیز همان جوابی است که امام سجاد به آن سؤال دادند. همین مطلب، درباره امام زمان (ع) نیز صادق است. از حضرت نیز اگر سؤال شود که چرا ظاهر نمی‌شوید و چرا به جهاد با کفار و دشمنان اسلام برنمی‌خیزید، پاسخ همان است که امامان پیش از ایشان دادند.

از آنچه گذشت می‌توان نتیجه گرفت که انتظار فردی، کارساز نیست وگرنه در زمان غیبت کبرای امام زمان (ع) فراون بوده‌اند مؤمنان پراکنده‌ای که اغلب اوصاف مذکور در آیه بر آنان صادق بوده است؛ آنچه نبوده و به عقیده ما تنها در حال حاضر، با تشکیل حکومت اسلامی به رهبری ولی فقیه در حال شکل‌گیری است، امت منتظر یا انتظار جمعی است.

آنچه در آیه: ﴿التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ...﴾ تا ﴿... وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّٰهِ...﴾ آمده است علاوه بر آنکه به صیغه جمع است ظهور در فعلیت این اوصاف دارد و این بدین معناست که در عمل و فعل، حافظان حدود الهی، آمران به معروف و ناهیان از منکر باشند. جمعی که چنین اوصافی را دارا باشند، جمع متشکل، در درون یک حکومت اسلامی، به رهبری فقیه عادل و آگاهند. قطعاً افراد پراکنده‌ای که به طور انفرادی اوصاف متقین و مؤمنین را، هر چند در بالاترین مراتب، دارا باشند نمی‌توانند مصداق مورد نظر در این آیه باشند.

تناسب انتظار عملی با عظمت حادثه مورد انتظار: با توجه به سه مطلبی که اشاره شد؛ یعنی نوع مأموریت حضرت ولی عصر (ع) که براندازی ظلم و جور در سراسر جهان و برقراری حکومت عدل جهانی است، و اینکه این مأموریت تنها به وسیله شخص آن حضرت عملی نمی‌گردد، بلکه نصرت و یاری مؤمنین نیز شرط است و لذا آنان موظف به یاری آن حضرتند، و اینکه عملی شدن این مأموریت خطیر با اعجاز و اعمال خارق‌العاده نیست، بلکه به شیوه متعارف جوامع بشری است، تحقق عملی مقدّمات ظهور و اجرای مأموریت حضرت ولی عصر (ع) جز با تشکیل حکومت اسلامی مقتدر شیعی، که معتقد به رهبری و امامت بالاصاله امام زمان (ع) باشد امکان‌پذیر نیست.

به طور طبیعی قوای ظلم و استکبار حاکم بر جهان در برابر شخصی که داعیه برچیدن بساط ظلم را از سراسر گیتی دارد، بی‌تفاوت نخواهند نشست و همچنان که بیان شد اگرچه خداوند، یار و ناصر امام زمان (ع) است، نصرتش به معنی دخالت مستقیم به وسیله اعجاز و حوادث خارق‌العاده‌ای نظیر برانداختن همه قوای استکبار در یک لحظه و بستن دست و پای آنان به‌گونه‌ای که قدرت هرگونه اقدام عملی، بر ضد امام زمان (ع) و یارانش از آنان سلب شود، نیست. اگر قرار بر این بود، در زمان رسول الله (ص) و امیرالمؤمنین و امام مجتبی و بالاخص سیدالشهدا (ع) این کار انجام می‌گرفت، و آن همه حوادث رقت‌بار و بلا و محنت‌ها که رسول اکرم (ص) و اهل بیتش متحمل شدند، پیش نمی‌آمد. بنابراین، برای انجام مأموریت بزرگ و خطیری که امام زمان (ع) بر عهده دارد و مؤمنین مکلف به همکاری با حضرتش هستند، راهی جز شکل‌گیری یک حکومت مقتدر شیعی پیرو امام زمان، با رهبری شخصی که اطاعت او، اطاعت از امام زمان (ع) و پیروی از او پیروی از امام زمان باشد، نیست.

با شکل‌گیری چنین حکومتی است که نیروهایی کارآمد و با کفایت، در همه ابعاد مورد نیاز نهضت جهانی رشد و تشکل خواهند یافت و تجربه لازم را به دست خواهند آورد و به جایی خواهند رسید که توان حمایت از شخص امام زمان و تلاش در راه تحقق عملی اهداف ایشان را در برابر سردمداران ظلم حاکم بر جهان، خواهند یافت. مجموعه مذکور باید از مشخصه‌های یک امت برخوردار باشد»^[۴].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین آیتی؛

حجت الاسلام و المسلمین نصرت‌الله آیتی نویسنده کتاب «دلیل روشن» در اين باره گفته است: «‌انتظار هم رفتاری فردی است و هم رفتاری اجتماعی. امت منتظر امام مهدی (ع)امتی است که افق و چشم‌انداز خود را تشکیل حکومت عدل جهانی به رهبری امام مهدی (ع)قرار می‌‌دهد و از یک سو با تلاش و مجاهدت زمینه‌های تحقق این آرمان را فراهم می‌‌نماید و از سوی دیگر نیروسازی برای آن حرکت بزرگ و پرورش یارانی توانمند برای امام مهدی را وجهه همت خود قرار می‌‌دهد و از دیگر سو با شناخت دشمنان این آرمان و استقامت در برابر آن موانع تحقق افق مورد نظر خود را از سر راه برمی‌‌دارد»^[۵].

پرسش‌های وابسته

منبع‌شناسی جامع مهدویت

پانویس

↑ "عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ (ع): أَقْبَلْتَ عَلَى الْحَجِّ وَ تَرَكْتَ الْجِهَادَ فَوَجَدْتَ الْحَجَّ أَيْسَرَ عَلَيْكَ وَ اللَّهُ يَقُولُ: ﴿إِنَّ اللّٰهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم...﴾ الْآيَةَ فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (ع) اقْرَأْ مَا بَعْدَهَا قَالَ فَقَرَأَ التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ -إِلَى قَوْلِهِ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ- قَالَ فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (ع) إِذَا ظَهَرَ هَؤُلَاءِ لَمْ نُؤْثِرْ عَلَى الْجِهَادِ شَيْئاً"؛ وسائل‏الشيعه، ج ۱۱، ص ۳۴.
↑ «همانا خداوند از مؤمنان، خودشان و دارایی‌هاشان را خریده است در برابر اینکه بهشت از آن آنها باشد؛ در راه خداوند کارزار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند بنا به وعده‌ای راستین که بر عهده او در تورات و انجیل و قرآن است و وفادارتر از خداوند به پیمان خویش کیست؟ پس به داد و ستدی که کرده‌اید شاد باشید و آن است که رستگاری سترگ است» توبه، آیه ۱۱۱.
↑ «آن مؤمنان همان توبه‌کنندگان، پرستندگان، سپاسگزاران، روزه‌داران، رکوع‌کنندگان، سجده‌کنندگان و وادارندگان به کارهای پسندیده و بازدارندگان از کارهای ناپسند و پاسداران مقررات خدایند، و مؤمنان را بشارت بده» توبه، آیه ۱۱۲.
↑ اراکی، محسن، نگاهی به رسالت و امامت، ص۷۳.
↑ مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت.

[1] "عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ (ع): أَقْبَلْتَ عَلَى الْحَجِّ وَ تَرَكْتَ الْجِهَادَ فَوَجَدْتَ الْحَجَّ أَيْسَرَ عَلَيْكَ وَ اللَّهُ يَقُولُ: ﴿إِنَّ اللّٰهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم...﴾ الْآيَةَ فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (ع) اقْرَأْ مَا بَعْدَهَا قَالَ فَقَرَأَ التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ -إِلَى قَوْلِهِ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ- قَالَ فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (ع) إِذَا ظَهَرَ هَؤُلَاءِ لَمْ نُؤْثِرْ عَلَى الْجِهَادِ شَيْئاً"؛ وسائل‏الشيعه، ج ۱۱، ص ۳۴.

[2] «همانا خداوند از مؤمنان، خودشان و دارایی‌هاشان را خریده است در برابر اینکه بهشت از آن آنها باشد؛ در راه خداوند کارزار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند بنا به وعده‌ای راستین که بر عهده او در تورات و انجیل و قرآن است و وفادارتر از خداوند به پیمان خویش کیست؟ پس به داد و ستدی که کرده‌اید شاد باشید و آن است که رستگاری سترگ است» توبه، آیه ۱۱۱.

[3] «آن مؤمنان همان توبه‌کنندگان، پرستندگان، سپاسگزاران، روزه‌داران، رکوع‌کنندگان، سجده‌کنندگان و وادارندگان به کارهای پسندیده و بازدارندگان از کارهای ناپسند و پاسداران مقررات خدایند، و مؤمنان را بشارت بده» توبه، آیه ۱۱۲.

[4] اراکی، محسن، نگاهی به رسالت و امامت، ص۷۳.

[5] مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]