تکالیف و وظایف دانش‌آموزان و دانشجویان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
گروهی که تأثیر شگرفی در هدایتامت اسلامی دارند دانشجویان به ویژه طالبان علوم و معارف وحیانی‌اند. این گروه که زمینه‌ساز نهادینه شدن فرهنگ انتظار و اصلاح زمینۀ ظهورند[۱] باید با مطالعۀ کتاب‌های مفیدی که دربارۀ امام زمان (ع) نوشته شده است، آگاهی و شناخت خود را به حضرت و اهداف‌شان، روز به روز افزایش دهند با اهمیت دادن به واجبات به ویژه نماز، حجاب، احترام به پدر و مادر و دوری از هر کار بد و زشت، دلامام زمان (ع) را خشنود کنند و تا می‌توانند به یاد او باشند و ثواب کارهای خوب را به مادرحضرت یا خود ایشان هدیه کنند؛ برای سلامت و تعجیل در فرجشان دعا کنند و سعی نمایند دیگران را نیز با امام (ع) آشنا سازند[۲].
تلاش در راه علم‌اندوزی: جهد یعنی به کار بستن تمام توان و کوشش نهایی انسان در مسیر رسیدن به مقصود. طالب دانش باید تمام کوشش خویش را در راه علم‌اندوزی به کار گیرد. فرد یا جامعۀ جاهل به مراتب حقیقیانتظار دست نمی‌یابد و نمی‌تواند زمینه‌ساز ظهور امامی باشد که خود خزانۀ علم الهی است: «وَ خُزَّانَ الْعِلْم»[۳] از این‌رو کوشش در علم‌اندوزی از وظایف منتظران راستین آن امام همام (ع) به ویژه طلاب و دانشجویان است: «وَ عَلَی الْمُتَعَلِّمِینَ بِالْجَهْدِ». وظیفۀ بایستۀ دانشجویان و طلاب منتظر، تلاش برای فراگیری از سر میل و رغبت قلبی است؛ چون تلاش بی‌رغبت به سردی و سستی می‌گراید و متوقف و خاموش میشود: «وَ الرَّغْبَة"»[۴].
شناخت امام (ع): شناخت امام (ع) هرچه وسیع‌تر باشد تأثیرش در زندگی بیشتر خواهد بود. اطاعت از امام (ع) مستلزم شناخت آن حضرت است، اصولاً اطاعت واقعی بدون معرفت امکان‌پذیر نیست. عدم شناخت موجب گمراهی و انحراف از دین میشود و شاید به همین خاطر است که در زمان غیبت نسبت به خواندن این دعا سفارش اکید شده است: «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ... اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ؛ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ، ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی»[۵][۶]
کمک به محرومین: امام صادق (ع) فرمودند: «چنین نپندارد کسی از شما چون مؤمن را شادمان ساخت فقط او را مسرور نموده، بلکه به خداسوگند ما را خوشحال کرده، بلکه به خداسوگندرسول خدا (صلی الله علیه وآله) را مسرور ساخته است»[۱۶][۱۷]
«گروهی که تأثیر شگرفی در هدایتامت اسلامی دارند دانشجویان به ویژه طالبان علوم و معارف وحیانی‌اند. این گروه که زمینه‌ساز نهادینه شدن فرهنگ انتظار و اصلاح زمینه ظهورند وظایفی دارند:
تلاش در راه علم‌اندوزی: جهد یعنی به کار بستن تمام توان و کوشش نهایی انسان در مسیر رسیدن به مقصود. طالب دانش باید تمام کوشش خویش را در راه علم‌اندوزی به کار گیرد. فرد یا جامعهجاهل، به مراتب حقیقی انتظار دست نمی‌یابد و نمی‌تواند زمینه‌ساز ظهور امامی باشد که خود خزانهعلم الهی است: "وَ خُزَّانَ الْعِلْم"[۲۱]، از این‌رو کوشش در علم‌اندوزی از وظایف منتظران راستین آن امام همام (ع) به ویژه طلاب و دانشجویان است: "وَ عَلَى الْمُتَعَلِّمِينَ بِالْجَهْدِ".
رغبت در کسب علم: رغبت، تمایل اکید و میل شدید است. از دیگر صفات دانشجوی منتظر داشتن میل شدید به اندوختن علم و تجهیز به آخرین دستاوردهای علمی و فکری و نیز تولید دانش و اندیشه است. از این بخش دانسته میشود وظیفه بایسته دانشجویان و طلاب منتظر، تلاش برای فراگیری از سر میل و رغبت قلبی است، چون تلاش بی‌رغبت، به سردی و سستی می‌گراید و متوقف و خاموش میشود:"وَ الرَّغْبَة"»[۲۲].
شناخت امام (ع):اطاعت از امام (ع) مستلزم شناخت آن حضرت است، هرچه این معرفت وسیع‌تر باشد تأثیر آن در زندگی بیشتر خواهد بود. اصولاً اطاعت واقعی بدون معرفت امکان‌پذیر نیست. شاید به همین خاطر است که در زمان غیبت نسبت به خواندن این دعا سفارش اکید شده است؛ «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ... اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ؛ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ، ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي»[۲۳]. در این فراز دعا از خداوند خواسته میشود که حجت خود را برای ما بشناساند که عدم شناخت همان و گمراهی و انحراف از دین همان.
کمک به محرومین:امام صادق (ع) فرمود: چنین نپندارد کسی از شما که چون مؤمن را شادمان ساخت فقط او را مسرور نموده، بلکه بخدای سوگند ما را خوشحال کرده، بلکه بخدای سوگندرسول خدا (ص) را مسرور ساخته است[۲۸].
صدقه به نیابت از حضرت: از جمله علامات علاقه به حضرت، دادن صدقه از طرف آن جناب است. فقهای عظام قبول نیابت در عبادات مستحبی را از طرف زنده یا مرده، مرد یا زن را تأیید کرده‌اند. به حضرتابو ابراهیم -موسی بن جعفر (ع)- عرضه داشتم: آیا حج به جای آورم و نماز بگزارم و از سوی زندگان و مردگان از خویشان و دوستانصدقه بدهم؟ فرمود: بله از سوی او صدقه بده و نماز بگزار و به سبب صله پیوندت نسبت به او پاداش دیگری برایت خواهد بود[۲۹].
صدقه به قصد سلامتی آن حضرت:رسول خدا (ص) میفرمودند: هیچ بندهای ایمان نیاورد تا اینکه من نزد او از خودش محبوب‌تر باشم، و خاندانم از خاندان خودش نزد او محبوب‌تر باشند و عترت من نزد او از عترت خودش محبوب‌تر باشند و ذات من از ذات خودش نزد او محبوب‌تر باشد[۳۰]»[۳۱].
پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، در کتاب «مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها» در این‌باره گفته‌اند:
«با مطالعه کتاب‌های مفیدی که درباره امام زمان (ع) نوشته شده است، آگاهی و شناخت خود را به حضرت و اهداف‌شان، روزبه‌روز افزایش دهند؛ با اهمیت دادن به واجبات به ویژه نماز، حجاب، احترام به پدر و مادر و دوری از هر کار بد و زشت، دلامام زمان (ع) را خشنود کنند؛ تا می‌توانند، به یاد او باشند و ثواب کارهای خوب را به مادرحضرت یا خود ایشان هدیه کنند؛ برای سلامت و زودتر آمدنشان دعا کنند؛ سعی کنند دیگران را نیز با امام (ع) آشنا سازند»[۳۲].
