تکالیف و وظایف فردی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)

تکالیف و وظایف فردی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / انتظار فرج
مدخل اصلی	وظایف فردی منتظران راستین
تعداد پاسخ	۶ پاسخ

تکالیف و وظایف فردی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• تکالیف و وظایف شخصی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟

پاسخ جامع اجمالی

خصوصیات یاران، وظایف منتظران

• وظایف منتظران ظهور بر دو دسته است: وظایف در حوزۀ تکالیف فردی و وظایف در حوزۀ تکالیف جمعی. در حوزۀ تکالیف فردی هر انسان مؤمنی که می‌خواهد از یاران آن حضرت باشد و به او نزدیک‌تر شود، باید وظایفی را انجام دهد و کاری هم به دیگران نداشته باشد. یک فرد منتظرِ باید وظایفی را انجام دهد، هرچند در جامعه کفر زندگی کند. هیچ کسی نمی‌تواند مانع این‌گونه وظایف شود.
• در روایات خصوصیات یاران امام زمان و وظایف آنها در مورد وظایف شخص مشخص شده است، البته می‌توان خصوصیات یاران آن حضرت را جزء وظایف منتظران نیز قلمداد کرد. در حوزۀ تکالیف فردی هر منتظری باید اهل پیوند با خداوند بزرگ باشد و ضمن درخواست روزی در ابعاد ذیل، برای درونی کردن و استقرار این صفات در خویش تلاش کند.

وظایف و تکالیف فردی منتظران

• برخی از این وظایف در حوزه تکالیف فردی عبارتند از:

1. عبودیت و بندگی خدا:عبودیت و اطاعت بشر به معنای هماهنگ شدن او با حرکت کلی عالم است؛ اگر انسان بر طبق قوانین و وظایف شرعی و دینی عمل کند، هماهنگ با این حرکتِ آفرینش حرکت کرده و پیشرفتش آسان‌تر است.
2. فرمانبرداری:منتظر راستین هم اهل اطاعت خدا، پیامبر (ص) و امام معصوم (ع) است و هم توفیق فرمانبری را همواره از خدای سبحان می‌خواهد: «اللَّهُمَ‏ ارْزُقْنَا تَوْفِیقَ‏ الطَّاعَةِ» اصلاح انگیزه اعمال (نیت) و خلوص هرچه بیشتر از هر شائبۀ شرک و ریا در جمیع مراتبش، از وظایف اهل انتظار است، به گونه‌ای که چیزی جز اطاعت امر الهی و انجام دادن آنچه موجب رضای حق است در نیت انسان سهم نداشته باشد: «وَ صِدْقَ النِّیَّةِ‏‏‏‏‏‏‏‏».
3. تلاش در راستای تعالی علمی، فکری: تلاش در راستای تعالی علمی، فکری، روحی و اخلاقی فرد و جامعه. بر انسان منتظر لازم است با تلاش علمی و جهد عملی، زمینۀ افاضۀ هدایت تکوینی را هر لحظه در خویش پرورش دهد: «وَ أَکْرِمْنَا بِالْهُدَی‏‏‏‏‏‏‏‏»
4. تهذیب نفس و دوری از معصیت: منتظر حقیقی امام عصر (ع) باید ضمن درخواست توفیق الهی در ترک گناهان، سعی بلیغ خویش را در تحقق چنین صفتی به کار گیرد. ترک معاصی، ممکن نیست مگر با شناخت چیزهایی که خداوند سبحان با حکمت بالغه‌اش بر بندگانش حرام کرده است. از این‌رو شناختن محرمات الهی ضروری است. از امام صادق (ع)، نقل شده که فرمودند: «برای صاحبِ این امر غیبتی است، پس شیعه باید هنگام غیبتش پرهیزکاری پیشه کند و به دین او چنگ زند»
5. کسب نور علم و معرفت: اکتساب علم و خروج از سیاهی و نادانی، وظیفۀ منتظران ظهور امام عصر (ع) است و چون علوم اکتسابی بی‌تعلیم و تعلم به دست نمی‌آیند، از این‌رو تعلیم و تعلم و تلاش در جهت کسب علم حصولی و نیز تهذیب دل برای ادراک حقایق با علم حضوری، وظیفۀ هر مسلمان منتظری شمرده شده است. بر منتظران راستین است که به اکتساب علم بسنده نکنند و با عمق بخشیدن به گسترۀ علوم به کسب معرفت نایل آیند، زیرا هر معرفتی علم است ولی هر علمی معرفت نیست.
6. حکیمانه سخن گفتن: زبان، ترجمان عقل و اندیشۀ انسان است، از این‌رو توفیق نیک گفتاری زبان و صیانت از آن برای اهل انتظار ضروری است و بر اهل انتظار شایسته است جز از سر راستی سخن نگویند و گفتار غیر صائب را (به جد یا به هزل) وانهند و حکیمانه سخن بگویند و زبان را از سخنان لغو صیانت کنند: «وَ سَدِّدْ أَلْسِنَتَنَا بِالصَّوَابِ وَ الْحِکْمَة‏‏‏‏‏‏‏‏»
7. پرهیز از شک: امام صادق (ع) فرمودند: «پس بپرهیزید از شک و دودلی و تردید، شک‌ها را از خودتان برانید و به تحقیق که شما برحذر داشته شدید، پس از خدا پرهیز کنید که در عصر غیبت تردید به خود راه دهید..».
8. رجوع به سنّت نبوی و سیره اهل البیت (ع): خداوند دو مرجع برای مسلمانان قرار داده تا در مشکلات خویش به آنها پناه ببرند؛ قرآن و سنت اهل بیت (ع). همان‌طور که در حدیث مشهور نبوی به مسلمانان، سفارش شده به هنگام هجوم فتنه‌ها چون پاره‌های شب تیره، به قرآن پناه ببرند، در حدیث مشهور دیگری، از جدایی ناپذیری ثقلین تا قیامت و لزوم رجوع و تمسّک به آن دو جهت مصون ماندن از گمراهی سخن رفته است.
9. صبر و پایداری و دعوت همدیگر به صبر و مقابله با دشمن و ایجاد حفظ یا گسترش ارتباط با امام معصوم (ع): شرایط بسیار دشوار عصر غیبت، مستلزم آن است که از طرفی هر شیعۀ منتظری، در زندگی‌اش با اندوه و امیدواری فراوان، به تکالیف و مسؤولیت‌های دینی خود عمل کرده و از طرف دیگر با استقامت و اتحاد با همکیشان، مانند هر اقلیت مقاومی، در برابر دشمن خود ایستاده و از موجودیت و هویت خویش دفاع کند و بالاخره از طُرُق مختلف با امام خود رابطه داشته و آن را عمیق‌تر و گسترده‌تر کند.
10. ترجیح فلاح و رستگاری اخروی بر سود دنیوی
11. اصل مجاهدت، تلاش و مبارزه با زورگویان و قدرت طلبان فاسد
12. آمادگی و درخواست استقامت و پایداری در مسیر هدایت
13. امید به پیروزی در همۀ شرایط

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آیت‌الله خامنه‌ای؛

سید علی حسینی خامنه‌ای آیت‌الله سید علی حسینی خامنه‌ای، در کتاب «ما منتظریم» در این‌باره گفته است: «یک وظیفه عبارت است از عبودیت و اطاعت خداوند. چون عالَم مالک و صاحب و آفریننده و مدبر دارد و ما هم جزو اجزاء این عالَمیم، لذا بشر موظف است اطاعت کند. این اطاعت بشر به معنای هماهنگ شدن او با حرکت کلی عالم است؛ چون همه عالم ﴿يُسَبِّحُ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ﴾؛ ﴿قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ﴾. آسمان و زمین و ذرات عالم، دعوت و امر الهی را اجابت می‌کنند و بر اساس قوانینی که خدای متعال در آفرینش مقرر کرده است، حرکت می‌کنند. انسان اگر بر طبق قوانین و وظایف شرعی و دینی که دین به او آموخته است - عمل کند، هماهنگ با این حرکتِ آفرینش حرکت کرده؛ لذا پیشرفتش آسان‌تر است؛ تعارض و تصادم و اصطکاکش با عالم کمتر است؛ به سعادت و صلاح و فلاحِ خودش و دنیا هم نزدیک‌تر است. البته عبودیت خدا با معنای وسیع و کامل آن مورد نظر است؛ چون گفتیم توحید، هم اعتقاد به وجود خداست، هم نفی الوهیت و عظمت متعلق به بت‌ها و سنگ‌ها و چوب‌های خودساخته و انسان‌های مدعی خدایی و انسان‌هایی که اسم خدایی کردن هم نمی‌آورند، اما می‌خواهند عمل خدایی کنند. پس در عمل، دو وظیفه وجود دارد: یکی اطاعت از خدای متعال و عبودیت پروردگار عالم، و دوم سرپیچی از اطاعت "انداد الله"؛ هر آن چیزی که می‌خواهد در قبال حکمروایی خدا، بر انسان حکمروایی کند. ذهن انسان فوراً به سمت این قدرت‌های مادی و استکباری می‌رود؛ البته اینها مصادیقش هستند؛ اما یک مصداق بسیار نزدیک‌تر دارد و آن، هوای نفس ماست. شرط توحید، سرپیچی کردن و عدم اطاعت از هوای نفس است؛ که این "اخوف ما اخاف" است. دشمنان حقیقت دنیادارانند، قدرتمندانند، طواغیت عالمند؛ در طول تاریخ این جور بوده است، تا آخر هم، تا زمانی که دولت حقه ولی عصر (ع) ظهور بکند، همین جور خواهد بود. این قدرتمندان بیکار که نمی‌مانند؛ ایجاد اشکال می‌کنند، ضربه می‌زنند، از همه ابزارهایشان استفاده می‌کنند. پس باید ﴿وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ﴾ وجود داشته باشد، والا اگر از غیر خدا ترسی وجود داشت - به انواع و اقسامه. ترس هم یک جور نیست - راه دیگر مُنسد خواهد شد. در این دستگاه عظیم و در این سپاه مقدس - که به تعبیر امام رضوان الله تعالی علیه لشکر امام زمان (ع) و لشکر اسلام است - سعی کنید در تمام زوایا تقوا را زنده کنید؛ تقوا در عمل فردی، تقوا در عمل جمعی، تقوای کاری، تقوای سازمانی، تقوای سیاسی - آن‌جایی که جایش هست - تقوا در عمل فردی خود، در رابطه با خدا، در رابطه با انسان‌ها، در رابطه با بیت المال و در رابطه با کار. ﴿قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾؛ ...در این آیه‌ای که عرض کردم، موسی - نبی خدا - به بنی اسرائیل که در نهایت ضعف و اختناق به سر می‌بردند، و عوامل دلسردی و نومیدی برای آنها بسیار زیاد بود، یک سنت الهی را بیان کرد: ﴿قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا﴾؛ به قوم خود گفت از خدا استعانت بجویید و مقاومت کنید، صبر کنید، ﴿إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ﴾؛ زمین متعلق به خداست، در قبضه قدرت خداست، همه چیز دست خداست. ﴿يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾؛ یعنی این ودیعه الهی در دست آن کسانی قرار می‌گیرد که خدا اراده کند، و شما می‌توانید به وسیله تقوا و عمل بر طبق اراده الهی خودتان را آن کسانی قرار بدهید که خدا می‌خواهد زمین را در اختیار آنها قرار بدهد. ﴿وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾ این یک حکم کلی است؛ عاقبت و فرجام کار، به نفع مردم باتقواست؛ تقوا با آن معنای وسیعی که دارد در اینجا شاید این جور معنا می‌دهد که آن کسانی که از ورود در مرز محرمات الهی اجتناب می‌کنند، به وظایف خودشان عمل می‌کنند، آنچه را که خدا از مؤمنین خواسته انجام می‌دهند، فداکاری لازم را می‌کنند، انفاق لازم را می‌کنند، و اگر یک عده انسان این جور باشند، یعنی فداکاری کنند، انفاق کنند، تلاش کنند، تنبلی نکنند، این جمعیت با این خصوصیات بدون شک پایان کار را خواهند برد و آینده متعلق به آنها خواهد بود. همان چیزی که ما در مبارزه خودمان و در انقلاب خودمان به رأی العین مشاهده کردیم... این همان ﴿وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾ است. در مقیاس تاریخ بشری هم همین معنا وجود دارد؛ یعنی عاقبت در جریان تاریخ متعلق به متقین است. دوم، هدف گرفتن تعالی انسان است؛ تعالی خود و دیگران. این تعالی شامل تعالی علمی، تعالی فکری، تعالی روحی و اخلاقی، تعالی اجتماعی و سیاسی - یعنی جامعه تعالی پیدا کند - و تعالی اقتصادی است؛ یعنی رفاه امور زندگی مردم. همه موظفند برای این چیزها تلاش کنند: گسترش و پیشرفت علم برای همه؛ حاکمیت اندیشه سالم و فکر درست؛ تعالی روحی و معنوی و اخلاقی، خُلق کریم و مکارم اخلاق؛ پیشرفت اجتماعی بشری - نه فقط جنبه‌های معنوی و علمی و اخلاقی یک فرد، بلکه جامعه هم مورد نظر است - و پیشرفت امور اقتصادی و رفاهی انسان‌ها، و بایستی مردم را به سمت رفاه و تمتع هرچه بیشتر از امکانات زندگی پیش ببرند. این یکی از وظایف همه است؛ مخصوص دوره قدرت و حکومت هم نیست؛ در دوره حکومتِ غیر خدا هم این وظیفه وجود دارد... اینها وظایف یک انسان به عنوان یک فرد و وظایف یک مجموعه به عنوان حکومت است. عرض کردم، اینها مخصوص دوران قدرت نیست. سوم، ترجیح فلاح و رستگاری اُخروی بر سود دنیوی، اگر با هم تعارض پیدا کردند. این هم یکی از وظایف عملی هر انسانی است که معتقد به آن جهان‌بینی است. یعنی اگر در موردی پیش آمد که یک سود دنیوی در جهت هدف‌های اُخروی قرار نگرفت، تا آن‌جایی که ممکن است، انسان باید سعی کند این سود دنیوی را در جهت هدف‌های اُخروی قرار دهد. اگر یک جا با هم سازگار نبود، انسان یا بایستی از یک سود چشم بپوشد - چه سود مالی، چه سود قدرت و مقام و محبوبیت و... - یا بایستی گناهی را مرتکب شود که موجب وزر اُخروی است. لازمه اعتقاد به آن جهان‌بینی این است که انسان جنبه اُخروی را ترجیح دهد؛ یعنی از آن سود صرف‌نظر کند و آن گناه را مرتکب نشود. برعهده هر مسلمانی است که این‌گونه عمل کند. انسان باید فعالیت‌های خودش را برنامه‌ریزی کند؛ به نحوی که با تلاش‌های عظیم دنیوی که ناگزیر است آنها را انجام دهد، منافاتی پیدا نکند و برخلاف فلاح اُخروی و وظایفی که تخلف از آنها ممکن است در آخرت برای انسان وزر و وبال به بار آورد، نباشد. چهارم، اصل مجاهدت و تلاش و مبارزه است. یکی از کارهای واجب و اصلی برای هر انسانی - چه در موضع یک فرد، چه در موضع یک جمع؛ که حکومت و یا یک قدرت باشد - این است که مبارزه کند؛ یعنی دائم باید تلاش کند و به تنبلی و بی‌عملی و بی‌تعهدی تن ندهد. گاهی انسان عمل هم دارد، اما نسبت به وظایف اصلی تعهد ندارد؛ می‌گوید به ما چه! کجروی‌های برخاسته از هوس نیز همین‌طور است. انسان به اینها نباید تن بدهد. بایستی حتماً با تنبلی و بی‌عملی خودش مبارزه کند؛ تلاش و مجاهدت کند و در این راه قبول خطر کند. این یکی از وظایف است. البته این مجاهدت باید مجاهدت فی سبیل الله باشد. ما از چه چیزی واهمه داشته باشیم؟ چرا واهمه داشته باشیم؟ البته بدیهی است که وقتی می‌گوییم مبارزه، معنایش این است که در این موضع قدرتمندانه و برخاسته از ایمان و اراده میایستیم و تسلیم کسی نمی‌شویم. معنایش این نیست که لشکرکشی می‌کنیم و به جنگ با امریکا می‌رویم! کار و هدف ما، این نیست. البته هر متجاوزی هم اگر تجاوز کند - هر که می‌خواهد باشد؛ از امریکا گرفته تا دست‌ها و ابزارها و کوچک ابدال‌هایش در هر جای دنیا - با مشت محکم این ملت روبه‌رو خواهد شد. در این تردیدی نیست. آنچه که برای این ملت اصل است، همان ایستادگی و مقاومت و مبارزه حقیقی است که خدای متعال را خشنود و قلب مقدس ولی عصر (ع) را از شما راضی و حالت انتظار آن بزرگوار را در شما تقویت می‌کند و روح مبارک امام را از شما شاد مینماید و دشمن را ناکام خواهد کرد. در همین آیه کریمه قرآن که راجع به قسط صحبت می‌کند و می‌گوید خدای متعال همه پیغمبران را فرستاد، ﴿لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ﴾؛ برای این‌که قسط و عدالت را در جامعه مستقر کنند، بلافاصله می‌فرماید: ﴿وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ﴾؛ یعنی پیغمبران علاوه بر این‌که با زبان دعوت سخن می‌گویند، با بازوان و سرپنجگان قدرتی که مجهز به سلاح هستند و با زورگویان و قدرت‌طلبان فاسد، معارضه و مبارزه می‌کنند. پنجمی و آخری، امید به پیروزی در همه شرایط است؛ به شرط آن که جهاد فی سبیل الله باشد. کسی که مشغول مجاهدت است، حق ندارد ناامید شود؛ چون یقیناً پیروزی در انتظار اوست. آن مواردی که پیروزی به دست نیامده و نا کامی حاصل شده است، به این خاطر بوده که مجاهدت فی سبیل الله نبوده است؛ یا اگر مجاهدت بوده، فی سبیل الله نبوده؛ یا اصلاً مجاهدت نبوده است. شرط مجاهدت فی سبیل الله چیست؟ این است که انسان به سبیل الله ایمان و باور و معرفت داشته باشد و آن را بشناسد؛ بنابراین میتواند در راه آن مجاهدت کند. روح امید را در خودتان زنده نگه دارید. نام مبارک حضرت مهدی (ع) در خطابه دانشجویان و در سخن همه کسانی که از دلِ روشنی برخوردارند، اشاره به ذخیره امید بشریت و تاریخ است».

۲. آیت‌‌الله جوادی آملی؛

عبدالله جوادی آملی آیت‌‌الله عبدالله جوادی آملی، در کتاب «امام مهدی موجود موعود» در این‌باره گفته است: «هر منتظری باید اهل پیوند با خداوند بزرگ باشد و ضمن درخواست روزی در ابعاد ذیل، برای درونی کردن و استقرار این صفات در خویش تلاش کند: توفیق طاعت: منتظر راستین هم اهل اطاعت خدا، پیامبر (ص) و امام معصوم (ع) است و هم توفیق چنین فرمانبری را همواره از خدای سبحان می‌خواهد: "اللَّهُمَ‏ ارْزُقْنَا تَوْفِيقَ‏ الطَّاعَةِ ‏‏‏‏‏‏‏‏". دوری از معصیت: گناهان، موانع مسیر حرکت به سوی خدا و مهم‌ترین عامل سقوط انسان‌اند، از همین‌رو منتظر حقیقی امام عصر (ع) باید ضمن درخواست توفیق الهی در ترک گناهان، سعی بلیغ خویش را در تحقق چنین صفتی به کار گیرد. گفتنی است گناهان، هرچند به کوچک و بزرگ (صغیره و کبیره) قسمت شده‌اند، هر نافرمانی خدای متعال گناهی بزرگ است:"وَ بُعْدَ الْمَعْصِيَةِ‏‏‏‏‏‏‏‏". نیت خالصانه: اصلاح انگیزه اعمال (نیت) و خلوص هرچه بیشتر از هر شائبه شرک و ریا در جمیع مراتبش، به گونه‌ای که چیزی جز اطاعت امر الهی و انجام دادن آنچه موجب رضای حق است در نیت انسان سهم نداشته باشد، ازوظایف اهل انتظار است: "وَ صِدْقَ النِّيَّةِ‏‏‏‏‏‏‏‏". شناخت محرمات الهی: ترک معاصی، شدنی نیست مگر با شناخت چیزهایی که خداوند سبحان با حکمت بالغه‌اش بر بندگانش حرام کرده است. و چون حرام یعنی آنچه دریدن پرده آن روا نیست خواه آن چیز، حق باشد یا دین و یا قانون و یا... منتظری که محرمات الهی را نشناسد و حریم آن را پاس ندارد، چه بسا به شکستن حریم آن‌ها گرفتار آید، از این‌رو شناختن محرمات الهی ضروری است: "وَ عِرْفَانَ الْحُرْمَةِ ‏‏‏‏‏‏‏‏". انسانی که در انتظار کریم‌ترین انسان‌های عصرش به سر می‌برد، بایسته است که از خداوند کریم اعطا و ازدیاد و حفظ کرامت خود را در اسباب کرامت طلب کند و خویش هم در تحقق آن خواسته از پای ننشیند. درخواست هدایت تکوینی خاص: آنچه مایه کرامت جان آدمی است، هدایت یافتن به نور دین الهی و حفظ تقوا است. آنان که به مسیر اطاعت او هدایت نشوند، در سیاهی جهالت‌ها و انحراف‌ها سرگردان و از کرامت الهی انسان محروم خواهند شد. بر انسان منتظر است که با تلاش علمی و جهد عملی، زمینه افاضه هدایت تکوین را در خویش هر لحظه پرورش دهد: " وَ أَكْرِمْنَا بِالْهُدَى‏‏‏‏‏‏‏‏". درخواست استقامت در مسیر هدایت: بسا کسانی که از هدایت الهی بهره‌مندند؛ اما پس از اندک زمانی با غفلت از حق و روی آوردن به اهوا و امیال خویش از جاده هدایت به بیراهه ضلالت افتادند و نور هدایتشان را در شب دیجور گمراهی خاموش کردند، پس بر منتظران راستین بایسته است که در مسیر هدایتی که خدای سبحان آن‌ها را به آن رهنمون شده است استقامت ورزند و با تمسک به علم و ایمان از هر اعوجاجی دوری جویند تا مشمول هدایت‌های برتر که محصول استقامت در مسیر هدایت است باشند: "وَ الِاسْتِقَامَةِ ‏‏‏‏‏‏‏‏". زبان، ترجمان عقل و اندیشه انسان است، از این‌رو توفیق نیک گفتاری زبان صیانت از آن برای اهل انتظار ضروری است. طبق آموزه‌های این دعای شریف، منتظران راستین می‌باید با توجه به آنچه در پی می‌آید در صیانت زبان خویش کوشا باشند: سخن صائب گفتن: منتظر راستین آن حضرت می‌باید جز از سر راستی سخن نگوید و گفتار غیر صائب را (به جد یا به هزل) وا نهد: " وَ سَدِّدْ أَلْسِنَتَنَا بِالصَّوَابِ وَ الْحِكْمَة‏‏‏‏‏‏‏‏". حکیمانه سخن گفتن: گفتن سخنان بی‌محتوا و بی‌فایده که نه در امر دین سودی می‌بخشند و نه در کار دنیا، کاری حکیمانه نیست. آنچه حکیمانه نیست لغو است و اهل ایمان از لغو اعراض می‌کنند. بر همین اساس بر اهل انتظار شایسته است که حکیمانه سخن بگویند و زبان را از سخنان لغو صیانت کنند: " وَ الْحِكْمَة‏‏‏‏‏‏‏‏". قلب انسان منتظر، ظرف مبارکی است که هر مظروفی شایسته آن نیست. در این دعای شریف هم مظروف شایسته قلب مؤمن معرفی و هم وظیفه منتظران راستین در این موضوع بازگو شده است: کسب نور علم: اکتساب علم و خروج از سیاهی نادانی، وظیفه منتظران ظهور امام عصر (ع) است و چون علوم اکتسابی بی‌تعلیم و تعلم به دست نمی‌آیند، از این‌رو تعلیم و تعلم و تلاش در جهت کسب علم حصولی و نیز تهذیب دل برای ادراک حقایق با علم حضوری، وظیفه هر مسلمان منتظری شمرده شده است. کسب نور معرفت: معرفت اخص از علم است و به علمی اطلاق می‌شود که با تمییز کامل معروف از غیر خود و ادراک خصوصیات آن همراه است. بر منتظران راستین است که به اکتساب علم بسنده نکنند و با عمق بخشیدن به گستره علوم به کسب معرفت نایل آیند، که هر معرفتی علم هست؛ اما هر علمی معرفت نیست».

۳. حجت الاسلام و المسلمین روح‌بخش؛
سید مهدی روح‌بخش حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی روح‌بخش، در مقاله «انتظار و تأثیرات آن بر امنیت و صلح» در این‌باره گفته است: «روایات این دسته با تبیین خصوصیات یاران حضرت، وظایف منتظران را مشخص نموده‌اند. خصوصیاتی مانند پایداری و استقامت، معرفت و شناخت، صبر و شکیبایی، تهذیب نفس، عبادت، اطاعت، آمادگی را که جزء خصوصیات یاران می‌باشد را می‌توان جزء وظایف منتظران آن حضرت نیز قلمداد کرد».

۴. حجت الاسلام و المسلمین عالی؛

مسعود عالی حجت الاسلام و المسلمین مسعود عالی، در کتاب «مسأله مهدویت ۱» در این‌باره گفته است: «در قبال امام زمان (ع) دو دسته وظایف داریم. یک دسته وظایف فردی است. هر انسان مؤمنی که می‌خواهد از یاران آن حضرت باشد و به او نزدیک‌تر شود، باید آن‌ها را انجام دهد و کاری هم به دیگران نداشته باشد. دیگران باشند یا یا نباشند، همراهی بکنند یا نکنند، یک فرد منتظرِ باید وظایفی را انجام دهد، هرچند در جامعه کفر زندگی کند. هیچ کسی نمی‌تواند مانع این‌گونه وظایف شود. به یاد امام زمان بودن، برای آن حضرت دعا کردن، برای آن حضرت صدقه دادن، هر روز صبح با آن حضرت عهد بستن و به آن حضرت سلام دادن، هدیه کردن اعمال خیر به آن حضرت، به نیابت آن حضرت کارهای خیر انجام دادن. به نیابت آن حضرت قرآن خواندن، زیارت کردن و اعمال مستحبی انجام دادن، محزون بودن برای غیبت حضرت و درد فراق داشتن. همان که در دعای ندبه به ما یاد داده‌اند: "بسیار سخت است بر من که همه خلق را ببینم و تو را نبینم و هیچ صدایی حتی آهسته از تو به گوش من نرسد!"؛ "سخت و مشکل است بر من که از هجران تو بگریم و خلق تو را واگذارند!"؛ این‌ها یک سری از وظایف و اعمالی است که بسیار ارزشمند است و ضرورت دارد و یک منتظر باید انجام دهد. حتی خود امام زمان (ع) فرموده‌اند: برخی دعاها را بخوانید و یا اعمالی را انجام دهید؛ مثل خواندن زیارت آل یاسین و دعای فرج و دعای افتتاح و انجام دادن اعمال مسجد جمکران. لازم است دوستان ولی‌عصر (ع) وظایف خویش را در دوران غیبت یاد بگیرند و انجام دهند و بسیار هم مهم است».

۵. آقای کریمی (پژوهشگر معارف مهدویت)؛

محمد علی کریمی آقای محمد علی کریمی، در کتاب «آیا ظهور نزدیک است» در این‌باره گفته است: «کسب آمادگی شخصی: چگونگی انتظار، همواره متناسب با هدفی است که در انتظار آن هستیم. انتظار آمدن یک مسافر عادی از سفر! انتظار بازگشت یک دوست بسیار عزیز! انتظار فرارسیدن فصل چیدن میوه از درخت و درو کردن محصول! انتظار فرارسیدن فصل تحصیلی مدارس و... هر یک از این انتظارها آمیخته با یک نوع آمادگی است. در یکی، باید خانه را آماده کرده و وسایل پذیرایی فراهم ساخت در دیگری ابزار لازم و داس و کمباین و... در دیگری کتاب و دفتر و قلم و لباس مدرسه و مانند آن. اکنون فکر کنید آنها که انتظار قیام یک مصلح بزرگ جهانی را میکشند در واقع انتظار انقلاب و دگرگونی و تحولی را دارند که وسیع‌ترین و اساسی‌ترین انقلاب‌های انسانی در طول تاریخ بشر است. انقلابی که برخلاف انقلاب‌های اصلاحی پیشین جنبه منطقه‌ای نداشته و نه اختصاص به یک جنبه از جنبه‌های مختلف زندگی دارد بلکه علاوه بر اینکه عمومی و همگانی است، تمام شؤون و جوانب زندگی انسان‌ها را شامل می‌شود. انقلابی است سیاسی و فرهنگی و اقتصادی و اخلاقی. تلاش در جهت خودسازی و تهذیب نفس: منتظر باید خود را از جهت اخلاقی و معنوی تقویت کرده و به امام (ع) نزدیک نماید. امام مهدی (ع) امامی صالح و متقی است و از ما نیز انتظار دارد که اهل صلاح و تقوا باشیم. "باید زمینه ظهور از نظر تقوی و تهذیب و تزکیه اعمال و افعال فراهم گردد تا با آمدن آن بزرگوار همه تحت فرمان صاحب‌الامر بوده و در انتظار صدور فرمان باشیم". می‌توان گفت که بزرگ‌ترین تکلیف منتظران این است که خود را از لحاظ اخلاقی، معنوی، عملی و پیوندهای دینی و اعتقادی و عاطفی با مؤمنین آماده کنند. علاقه‌مندان و یاران امام مهدی (ع)، باید کاملاً خود را وظیفه‌شناس و پای‌بند به اسلام و متعهّد و مسؤول بدانند و همواره مراقب احوال و کارهای خود باشند و از انحرافات دوری جسته و پناه به خدا ببرند و موبه‌مو احکام اسلام را عمل نمایند تا شایستگی سربازی آن حضرت را پیدا کنند. آن چیزی که سبب شده ایشان تا الآن در غیبت بمانند، گناهان و اعمال ناشایست ما شیعیان بوده است همان‌طور که خود امام زمان (ع) تصریح میفرمایند: "چیزی ما را از ایشان محبوس نمی‌کند مگر انجام آن‌چه را که ما دوست نداریم و از طرف آنان توقع و انتظار نداریم". تقویت حس حضور: این امر مبتنی بر معرفت به امام زمان (ع) است. وقتی منتظر معرفت به امام غایبش پیدا کند یعنی ویژگی‌ها و مقام والای امامت را بفهمد، دیگر ظهور و غیبت حضرت (ع) برایش فرقی نمی‌کند. همان‌طور که امام سجاد (ع) فرمودند: "به راستی اهل زمان غیبت امام دوازدهم که قائل به امامت او و منتظر ظهورش هستند، از اهل هر زمانی بافضیلت‌ترند؛ زیرا خداوند نوعی عقل و فهم و معرفت به آنان عطا فرموده که به وسیله آن عقل و فهم خاص، غیبت نزد آنان به منزله مشاهده و رؤیت گردیده است". ترک گناه در مسیر انتظار و رجوع به احادیث اهل‌بیت (ع): ترک گناه در مسیر انتظار و رجوع به احادیث اهل‌بیت (ع) دل‌ها را آرام می‌کند و ما را به واسطه ظهور نجات خواهد داد. امام برای امت نعمت بسیار بزرگی است؛ با شکر نعمت‌های خداوند میتوان به امام زمان که نعمت اصلی است، رسید. بعد از فوت حضرت یوسف (ع) سختی‌های شدیدی به بنی‌اسرائیل رسید و آنها چهارصد سال منتظر قیام قائم خود بودند. در طول این مدت آنها به طور مخفیانه جلساتی را در بیابان تشکیل می‌دادند و احادیث مربوط به حضرت موسی و ظهورش را بررسی میکردند و با دعا برای فرج، دلشان آرام میگرفت. تا اینکه در یکی از شب‌ها خداوند به آن فقیهی که آن احادیث را برای مردم میخواند الهام کرد که پس از چهل سال فرج شما خواهد رسید، همگی گفتند: الْحَمْدُ لِلَّهِ. سپس خداوند به او الهام کرد که به ایشان بگو به خاطر شکری که به زبان جاری کردید غیبت را به سی سال کم کردم و آنها گفتند "هر نعمتی برسد از جانب خداوند است"، دوباره الهام شد که به آنها بگو آن را به بیست سال کاهش دادم، گفتند "این خیر از خداوند است که جاری شده"، الهام شد به آنها بگو آن را به ده سال کم کردم گفتند: "این خداوند است که بدی را از ما دور میسازد" پس خداوند به آن فقیه الهام کرد به آنها بگو از جای خود حرکت نکنند که اذن فرج شما را دادم؛ در این هنگام حضرت موسی (ع) را دیدند که به آنها نزدیک می‌شود...».

۶. آقای امت‌طلب؛

محمد صادق امت‌طلب آقای محمد صادق امت‌طلب، در مقاله «وظایف کلی شیعیان در دوره غیبت امام معصوم» در این‌باره گفته است: «پرهیز از شک: از امام صادق (ع)، نقل شده که ضمن حدیثی درباره عصر غیبت فرمودند: "پس بپرهیزید از شک و دودلی و تردید، شک‌ها را از خودتان برانید و به تحقیق که شما برحذر داشته شدید، پس از خدا پرهیز کنید که در عصر غیبت تردید به خود راه دهید...". این حدیث نشان می‌‌دهد که یکی از وظایف شیعه در عصر غیبت، احراز درجه رفیع یقین و تلاش برای حفظ عقاید حقّه است؛ زیرا طولانی شدن دوره غیبتِ حجّتِ خدا، باعث تردید و بی اعتقادی بسیاری می‌‌شود و سیطره مادّیت (مادی‌گرایی) و فضل فروشی عالم نمایانی که علم و تخصص آنها ربطی به عقاید ندارد و در عین حال در آن دخالت و تخریب می‌‌کنند، مزید بر علت است. چنگ زدن به امرِ اول تا وصول به امرِ آخر: ما مجموعه بزرگ و والایی از احادیث عقیدتی و اخلاقی و فقهی و غیر آن داریم که از جهتی مایه فخر و مباهات ما بر سایر مذاهب و ملل است و از جهت دیگر باعث هدایت و ثبات قدم ماست. می‌‌توان گفت مراد از "امر اول"، همین دوره دویست و هفتاد و سه ساله از آغاز بعثت تا آغاز غیبت و یا دوره امامان یازده گانه شیعه باشد که آن میراث را به یادگار گذاشته‌اند و حاملان و مبلّغان و مجریان آن، فقها و علمای صالح شیعه‌اند. البته توقیعات شریفه ناحیه مقدسه را نیز می‌‌توان جزءِ امرِ اول دانست. امّا "امرِ آخر (دیگر)" ظاهراً مربوط به عصر ظهور است که تکالیف همه توسط شخص امام مهدی (ع)، روشن می‌‌شود و هیچ بلاتکلیفی باقی نمی‌ماند. شیعه موظّف است که در عصر غیبت، کمال تحفّظ را نسبت به آن میراث گرانبها داشته و به ثقلین چنگ بزند و اگر چیزی را نفهمید، آن را انکار و رد نکند که ممکن است گرفتار کفر بشود. در روایتی از امام صادق (ع)، نقل شده که درباره وظیفه شیعه در این عصر فترت، فرمودند: «فَتَمَسَّكُوا بِالْأَمْرِ الْأَوَّلِ‏ حَتَّى‏ يُبَيَّنَ‏ لَكُمُ‏ الْآخِرُ» و بنا به نقل دیگری: «تَمَسَّكُوا بِالْأَمْرِ الْأَوَّلِ‏ الَّذِي‏ أَنْتُمْ‏ عَلَيْهِ‏ حَتَّى‏ يُبَيَّنَ‏ لَكُمْ‏»؛ به امر نخستینی که برآنید، چنگ بزنید تا برای شما آشکار شود. رعایت معیارهای عصر ائمه (ع)، در دوستی و دشمنی و پیروی کردن و سرپرست گزیدن این مفهومی بسیار دقیق و مهم است؛ زیرا آنچه که ما را با پیشینیان شیعه ما که اصحاب ائمه هُدی (ع)، بودند و در راه ولایت آنها کوشیدند و سختی‌ها و رنج‌ها کشیدند و قربانی‌ها دادند، پیوند می‌‌دهد، همین مطلب است. چنانکه حالات روحی ما می‌‌تواند (بنابر بعضی از روایات)، ما را در عمل یاران پیامبر (ص)، در جنگ‌های ایشان و امام علی (ع)، و سایر امامانِ گذشته شریک کند و همچنین آرزوهای ما درباره یاری امام زمان (ع)، می‌‌تواند باعث پاداش یاری آن حضرت و جنگ و شهادت در رکاب ایشان شود، هرچند آن دوره را درک نکنیم. درواقع همین حبّ و بُغض و ولایت مشترک است که افراد یک زمان و یا زمان‌های مختلف را به هم متصّل می‌‌کند؛ زیرا این همدلی و همرأیی باعث حفظِ میراثِ گذشتگان و تحقّق امیدِ آینده می‌‌شود. اینک با مقدمه مذکور، حدیث منصور صیقل را بخوانیم: "چون به روزی گرفتار شدی که در آن امامی از آل محمد (ص) را ندیدید، پس دوست بدار هر که را دوست می‌‌داشتی و دشمن بدار هر که را دشمن می‌‌داشتی و به ولایت هر که سر می‌‌سپردی، گردن گذار و امر فرج را صبح و عصر منتظر باش". بخش بزرگی از شرایط ظهور مربوط به آمادگی انسان‌ها برای پذیرش تعالیم و حکومت و دولت کریمه امام زمان (ع)، است. از امام صادق (ع)، نقل شده که: زبان‌هایتان را نگه دارید و ملازم خانه‌هایتان باشید. تقوای الهی و عمل به دین اسلام: بسیاری از خوبی‌ها و بدی‌ها و واجبات و محرّمات در قرآن کریم آمده است و اصول و فروع دین مبین اسلام در آن پیداست. از وظایف شیعیان، بلکه مهمترین وظیفه آنها، رعایت تقوا و کسب درجه متقیّن و عمل به دین اسلام است. چنانکه از امام صادق (ع)، نقل شده که فرمودند: "برای صاحبِ این امر غیبتی است، پس شیعه باید هنگام غیبتش پرهیزکاری پیشه کند و به دین او چنگ زند". مطالعه قرآن بخوبی معلوم می‌‌کند که "دین اسلام" (دین خدا) در قرآن تعریف و مشخص شده است. باید به آن چنگ زد و جدا نشد. رجوع به سنّت نبوی و سیره اهل البیت (ع): همان طور که دو حرم مقدّس وجود دارد که یکی را خدا قرار داده و دیگری را رسول بزرگوارش؛ دو مرجع بزرگ هم وجود دارد که یکی قرآن است که خداوند نازل فرموده و بزرگتر است و دیگری سیره (اعمّ از فعل و قول و تقریر) که حاصل زندگی پیامبر اکرم (ص)، و اهل بیت (ع)، در طی چند قرن است و پیداست که سیره، به دلیل برخورد با مقتضیات زمانها و رویارویی با حوادث واقعه و پاسخ به آنها، بمثابه مفسّر و مؤوّل و شارح قرآن است. همان‌طور که در حدیث مشهور نبوی به مسلمانان، سفارش شده که به هنگام هجوم فتنه‌ها چون پاره‌های شب تیره، به قرآن پناه ببرند و ضمنا در حدیث مشهور دیگری، از جدایی ناپذیری ثقلین تا قیامت و لزوم رجوع و تمسّک به آن دو جهت مصون ماندن از گمراهی سخن رفته است. و از همین روست که می‌‌بینیم اساسی‌ترین وظیفه شیعه به هنگام عصر حیرت (غیبت) برای رهایی از سرگردانی، رجوع به مدینه (یعنی متن و بستر مکانیِ پیدایش سیره مذکور) ذکر می‌‌شود. چنان‌که امیّه بن علی القیسی می‌‌گوید: "به ابی جعفر محمد بن علی امام جواد (ع) گفتم: امام جانشین شما کیست؟ فرمود: پسرم علی و دو پسر علی [یعنی پسرش امام حسن و نوه‌اش امام زمان (ع)] آنگاه مدتی سرش را پایین انداخت و بعد از آن سرش را بلند کرد و فرمود: همانا به زودی حیرتی خواهد بود. عرض کردم: وقتی که چنین شد به کجا باید روی آورد؟ حضرت سکوت کردند، سپس فرمودند: به هیچ جا، و این عبارت را سه بار تکرار کردند. سؤالم را تکرار کردم، فرمودند: به مدینه. عرض کردم: کدام یکی از شهرها؟ فرمودند: به همین مدینه خودمان، و آیا مدینه‌ای جز آن هست؟ ". از سکوت حضرت می‌‌توان استنباط کرد که هیچ راه حلّی جای خالی امام غایب را پر نمی‌کند (چون هیچ کس در عصر غیبت کبری نخواهد توانست مستقیماً مستند به آن حضرت باشد) و به طور قطعی مردم را از حیرت نجات نمی‌دهد، امّا برای آنکه گمراه نشوند و ثابت قدم بمانند، ایشان مردم را به مدینه ارجاع می‌‌دهند و می‌‌دانیم که مدینه محل نزول وحی و ایجاد سیره (اعم از سنت نبوی و سیره اهل البیت (ع)) بوده است و مقصود ایشان از مدینه، در و دیوار آن نیست و مردم آن نیز نیستند؛ زیراکه در بسیاری از زمان‌ها منافقان فراوانی هم در آن می‌‌زیستند و اینک نیز تحت سیطره شرایط بسیار دشوار عصر غیبت، مستلزم آن است که ازطرفی هر شیعه منتظری، در زندگی اش با اندوه و امیدواری فراوان، به تکالیف و مسؤولیت‌های دینی خود عمل کرده و از طرف دیگر با استقامت و اتحاد با همکیشان، مانند هر اقلیت مقاومی، در برابر دشمن خود ایستاده و از موجودیت و هویت خویش دفاع کند. بلکه شاید مقصود رهایی نظری از هر زمان و مکانی و رجوع به ثقلین است که چون خورشیدی تابان، مدینه را از دیگر شهرها، و سه قرن نخستین هجری را از بقیه قرون متمایز کرده‌اند. یعنی وقتی یک اندیشمندِ مُصلحِ مسلمان به دنبال راه حلّی برای هدایت در شرایط حیرت است، باید خود را از قیود شرایط زمانی و مکانی پیرامونش رها کرده و از آن بیرون برود و به آن سه قرن در مدینه بنگرد و دنبال راه حل بگردد. انکار نکردن غیبت: از امام صادق (ع)، نقل شده که فرمودند: "اگر از صاحبتان به شما غیبتی رسید، آن را انکار نکنید". می‌دانیم که مرحله اول پذیرش هر چیزی آن است که آن را انکار نکرده و ممکن بدانیم و پس از تحقیق و بررسی، در بود و نبود آن به یقین برسیم. درحالی که کسی که بدون مطالعه انکار کند هرگز وارد مرحله بررسی نمی‌شود تا از حالت دودلی و تردید خارج گردد و اگر مطالعه کرده باشد، هرگز قادر بر ردّ آن نخواهد بود و بیقین (هرچند فقط نظری) خواهد رسید. البته بنابر حدیث دیگری از امام صادق (ع)، هیچکس بر عقیده به وجود و غیبت (یا امامت) امام مهدی (ع)، ثابت قدم نمی‌ماند مگر آن که خداوند از او در عالم ذرّ میثاقش را گرفته باشد. نگه داشتن زبان‌ها (تقیه و کتمان سر) و کمتر آمیختن با مردم و عجله نکردن و تسلیم بودن: لازمه حفظ موجودیت شیعه و حفظ دینِ شیعیان خالص و منتظر، این است که اولاً اصلِ تقیّه را رعایت کرده و زبانشان را از آنچه که سودی ندارد، نگه دارند (تا چه رسد به آنچه که زیانبار باشد)؛ ثانیاً در شرایطی که قدم به قدم انباشته از شبهه‌ها و گناهان و فسادهاست، شیعیانِ منتظر باید به همان اندازه که رفعِ نیاز می‌‌کند، حضور اجتماعی داشته و بقیه اوقات را صرف حضور در خانه یا خانواده کنند و بدانند که خداوند به آنها دستور داده که خودشان و اهلشان را از آتش حفظ کنند و در این ساعات می‌‌توانند به مطالعه و تدبّر و مذاکره و عبادت و تهجّد و یا لذّات مباح بپردازند و از تربیت و محافظت زنان و فرزندانشان غافل نشوند و آنها را به امواج سهمناک جامعه حیرت زده و سرگردان و گنهکار نسپارند و گمان نکنند که ملاک خداوند برای شتاب در امر ظهور، عجله آنهاست. بلکه بخش بزرگی از شرایط ظهور مربوط به آمادگی انسان‌ها برای پذیرش تعالیم و حکومت و دولت کریمه امام زمان (ع)، است. از امام صادق (ع)، نقل شده که: «كُفُّوا أَلْسِنَتَكُمْ‏ وَ الْزَمُوا بُيُوتَكُمْ‏». صبر و پایداری و دعوت همدیگر به صبر و مقابله با دشمن و ایجاد حفظ یا گسترش ارتباط با امام معصوم (ع): شرایط بسیار دشوار عصر غیبت، مستلزم آن است که از طرفی هر شیعه منتظری، در زندگی‌اش با اندوه و امیدواری فراوان، به تکالیف و مسؤولیت‌های دینی خود عمل کرده و از طرف دیگر با استقامت و اتحاد با همکیشان، مانند هر اقلیت مقاومی، در برابر دشمن خود ایستاده و از موجودیت و هویت خویش دفاع کند و بالاخره از طُرُق مختلف (مانند عبادات نیابتی از طرف امام خود، پرداخت صدقه و دعا برای سلامتی آن حضرت، دعا برای تعجیل در فَرَج آن حضرت، زیارت و سخن گفتن صمیمانه با آن حضرت و کمک خواستن از ایشان و غیره) با امام خود رابطه داشته و آن را عمیق‌تر و گسترده‌تر کند. چنان که در تفسیر آیه شریفه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾ از حضرت امام محمد بن علی الباقر (ع)، نقل شده که فرمودند: "پایداری کنید بر ادای واجبات و در برابر دشمنتان استقامت بورزید و با امامتان پیوند برقرار کنید رابطه داشته باشید" رضایت کامل و تسلیم بی‌چون و چرا در برابر اراده و خواست حضرت حق جلّ و عَلا این البته مکمّل مطلب هفتم، بلکه علت آن است و برای آنکه بدانیم چقدر مهم است، کافی است به یکی از دعاهای عصر جمعه‌ها که معروف به "دعا در زمان غیبت" بوده و با جمله «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ...» شروع می‌‌شود، مراجعه و آن را مطالعه کنیم. در این دعا با خداوند متعال چنین مناجات می‌‌کنیم: "پس ای خدا! مرا بر این دینت ثابت قدم گردان و به کار طاعتت مشغول دار و قلبم را برای ولّی امرت نرم و مطیع ساز و عافیت و حُسن عاقبت در آنچه خلقت را به امتحان آن آزمودی، مرا به کَرَمت عطا فرما و به طاعت ولّی امرت ثابت قدم بدار؛ آن ولّی امری که او را از چشم آفریده‌هایت پنهان داشته‌ای و به اجازه تو از مردم غایب گردیده و در ظهور و قیامش منتظر فرمان توست و تو ای خدا، به ذاتِ خود، بدون آموزش دیدن، دانایی که چه هنگامی مصلحت در اذن به اوست که امرش را آشکار کرده و پرده‌اش را کنار بزند. پس ای خدا مرا صبر و شکیبایی بر آن [تحمّل غیبت آن حضرت] ده تا اینکه آنچه را تو تأخیرش انداختی، من تعجیل آن نخواهم و آنچه تو تعجیل آن خواهی، من تأخیرش نطلبم و آنچه را تو پوشیده داشتی، من پرده گیری و کشف آن نخواهم و در آنچه که تو کتمان و پنهان کردی، من بحث و کنکاش نکنم و در تدبیرت با تو تنازع و درگیری نکنم و نگویم: "برای چه؟" و "چگونه؟" [چون و چرا نکنم] و نگویم که چه شده است که ولی امر، امام غایب ظاهر نمی‌شود درصورتی که زمین هم اکنون پر از جور و ستم گردیده است؟ و تمام امورم را به تو تفویض کرده واگذارم"».

پرسش‌های وابسته

1. معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
2. منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)
3. منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
4. ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)
5. عناصر و اجزاء انتظار چیستند؟ (پرسش)
6. هدف از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
7. انتظار فرج چه ضرورتی دارد؟ (پرسش)
   1. ضرورت عقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
   2. ضرورت نقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
8. آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)
9. جایگاه انتظار در مکاتب فکری غیر دینی چیست؟ (پرسش)
10. نقش انتظار در حرکت توحیدی چیست؟ (پرسش)
11. انواع انتظار چیست؟ (پرسش)
12. شدت انتظار شخص منتظر چگونه در آرزوها و دعاهای او تجلی پیدا می‌کند؟ (پرسش)
13. لوازم انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
    1. آیا زندگی با یاد امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    2. آیا آرزوی یاری کردن امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    3. آیا ایجاد آمادگی برا پیوستن به امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    4. آیا تربیت منتظران راستین از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
14. دیدگاه اهل سنت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
15. دیدگاه آیین بودا درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
16. آیا جنیان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
17. آیا فرشتگان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
18. چرا گفته می‌شود امام مهدی منتظر ظهور است؟ (پرسش)
19. دلایل انتظار فرج و امید به آینده چیست؟ (پرسش)
20. آیا شیعیان در امر انتظار عجول و شتاب‌زده هستند؟ (پرسش)
21. آیا مسئله انتظار سبب فراگیری ظلم و ستم می‌شود؟ (پرسش)
22. آیا مسئله انتظار سبب تعطیلی احکام اسلامی می‌شود؟ (پرسش)
23. آیا اندیشه انتظار موعود در امت‌های پیشین بوده است؟ (پرسش)
24. آیا انتظار در میان ادیان و ملل گوناگون سابقه‌ای دارد؟ (پرسش)
25. منشأ نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
26. آفات نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش) ‏
27. گونه‌های احادیث درباره انتظار چیستند؟ (پرسش)
28. نمادهای انتظار چیستند؟ (پرسش)
    1. آیا دعای ندبه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    2. آیا دعای عهد از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    3. آیا زیارت آل یاسین از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    4. آیا مسجد جمکران از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    5. آیا مسجد کوفه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    6. آیا مسجد صعصعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    7. آیا مسجد سهله از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    8. آیا عید نیمه شعبان از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    9. آیا روز جمعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
29. چرا کسانی که انتظار امام مهدی را می‌کشیده‌اند بعد از ظهور به مخالفت با ایشان برمی‌خیزند؟ (پرسش)
30. ویژگی‌های اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
31. شیوه ابراز اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
32. منظور از عمومیت انتظار چیست؟ (پرسش)
33. مبانی اشتیاق به فرج چیست؟ (پرسش)
34. چگونه می‌توان انتظار را در جامعه ترویج داد؟ (پرسش)
35. آیا مراد از انتظار تنها انتظار قلبی است؟ (پرسش)
36. منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)
37. منظور از انتظار امام و امت چیست؟ (پرسش)
38. شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)
39. انتظار عملی به چه معناست؟ (پرسش)
40. آیا انتظار مذهب اعتراض است؟ (پرسش)
41. آیا انتظار به معنای گوشه‌گیری و احتراز است؟ (پرسش)
42. آیا انتظار فرج مورد اتفاق همه مسلمین است؟ (پرسش)
43. مسئولیت اجتماعی مسلمین درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
44. کامل‌ترین شکل انتظار عملی برای مقدمه ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
45. انتظار فرج با سرنوشت بشریت چه پیوندی دارد؟ (پرسش)
46. مقصود از انتظار مسیحا چیست؟ (پرسش)
47. منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)
48. منظور از انتظار سازنده چیست؟ (پرسش)
49. منظور از انتظار مسئولانه چیست؟ (پرسش)
50. منظور از انتظار غیر مسئولانه چیست؟ (پرسش)
51. انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش)
52. دیدگاه شیعه درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
53. دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
54. دیدگاه آیین هندو درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
55. دیدگاه یهود درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
56. دیدگاه مسیحیت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
57. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
58. علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش) ‏
59. آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)
60. عوامل ایجاد کننده انتظار چیستند؟ (پرسش)
61. لوازم تعریف انتظار چیست؟ (پرسش)
62. نقطه مقابل انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
63. رابطه انتظار با شدت گرفتاری‌ها چیست؟ (پرسش)
64. امام مهدی منتظر چه چیزی است؟ (پرسش)
65. آیا انتظار فرج باید با قصد قربت باشد؟ (پرسش)
66. مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
67. رابطه محبت با انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
68. بالاترین درجه انتظار فرج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
69. مشاهده وقوع ظلم در زمین چگونه انتظار فرج را در مؤمن تشدید می‌کند؟ (پرسش)
70. چه رابطه‌ای میان انتظار فرج و ایمان وجود دارد؟ (پرسش)
71. انتظار منجی در ادوار مختلف دعوت‌های الهی چه معنایی داشته است؟ (پرسش)
72. اندیشه انتظار موعود در اسلام چگونه است؟ (پرسش)
73. آیا انتظار فرج افضل الاعمال است؟ (پرسش)
74. انتظار فرج چیست و چرا بهترین عمل خوانده شده است؟ (پرسش)
75. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
76. آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می‌‏دانند؟ (پرسش)
77. آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟ (پرسش)
78. مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
79. چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟ (پرسش)
80. آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب می‌‏شود؟ (پرسش)
81. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)
82. علت سختی انتظار چیست و چرا می‏‌گویند انتظار زیباست؟ زیبایی انتظار در چیست؟ (پرسش)
83. امام مهدی در قبال منتظران و شیعیان چه عنایاتی دارند؟ (پرسش)
84. منتظران امام مهدی که در قرن‏های گذشته بدون پاین انتظارشان فوت کرده‌اند؛ چه تضمینی وجود دارد که انتظار ما به ثمر برسد؟ (پرسش)
85. آیا انتظار موجب انفعال جامعه نمی‌شود؟ (پرسش)
86. فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟ (پرسش)
87. خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجات‏‌دهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)
88. دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟ (پرسش)
89. دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن به چه منظوری خوانده می‌شود؟ (پرسش)
90. آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ (پرسش)
91. انتظار در دیگر روزهای سال چگونه معنا پیدا می‏‌کند؟ (پرسش)
92. رابطه انتظار با بهداشت روان چیست؟ (پرسش)
93. رابطه انتظار با آینده جهان چیست؟ (پرسش)
94. فلسفه انتظار چیست؟ (پرسش)
95. باور به ظهور امام مهدی چگونه عامل پایداری و استقامت شیعه می‌شود؟ (پرسش)
96. انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
97. جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه چیست؟ (پرسش)
98. چرا انتظار اهمیت و جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد؟ (پرسش)
99. چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)
100. ویژگی‌‏های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
101. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
102. چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
103. دانش ‏آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
104. رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
105. آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
106. آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
107. وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
108. چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
109. چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
110. جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
111. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
112. صرف‏‌نظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
113. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
114. منتظران راستین امام مهدی دارای چه فضیلت و منزلتی هستند؟
115. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
116. در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
117. ویژگی‏های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
118. آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
119. ویژگی‌های انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
120. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد اعتقادی چیست؟ (پرسش)
121. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد علمی و اخلاقی چیست؟ (پرسش)
122. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
123. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
124. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
125. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
126. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
127. عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟ (پرسش)
128. چگونه روحیه انتظار را در خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
129. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
130. انتظار چه ابعادی دارد؟ (پرسش)
131. ابعاد اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
132. ابعاد عملی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)