نگاه معرفتی: امام باقر (ع) به زراره فرمودند: «اگر عصر غیبت کبری را درک کردی، به خواندن این دعا ملزم باش: «"اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی"»[۴] تأکید و توصیه بر این دعا با چنین مضمونی بیانگر یک مسأله اساسی است که خداشناسی در پرتو امام‌شناسی است. دقت و تدبر در دعاهای دوران غیبت، معرفت و شناخت انسان را وسیع‌تر و عمیق‌تر، محبت و ایمان قلبی را در وجود او ثابت‌تر می‌گرداند.
«منتظر واقعی کسی است که هر لحظه، برای سلامتی محبوبش دعا میکند و از خداوند درخواست میکند که هر چه زودتر او را برساند.
بنابراین دعای فراوان برای فرجحضرت مهدی (ع)، از نشانه‌های روشن انتظار واقعی است و البته چنین وظیفه‌ای مورد توصیه آن حضرت نیز می‌باشد چه اینکه آن وجود نازنین خود در کلامی گهر بار فرموده‌اند: «"أَکثِرُوا الدُعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَ ذَلِک فَرَجُکم"»[۱۳]
آری، منتظر واقعی کسی است که در انتظار رسیدن زمان ظهور حضرت مهدی (ع) باشد که "خیر اهل الارض"[۱۴] است و برای آن حضرت (ع) دعا میکند؛ چه اینکه امام باقر (ع) در درباره اعمال شب نیمه شعبان فرمودند: «"فَاجْتَهِدُوا فِی الدعَاءِ وَ الثنَاءِ عَلَی اللهِ (عز و جل)"»[۱۵][۱۶].
آیتالله محمد مهدی آصفی، در کتاب «انتظار پویا» در این‌باره گفته است:
«تردیدی نیست که دعا به همراه حرکت و فعالیت و در کنار امر به معروف و نهی از منکر، از عوامل نزدیک ساختن ظهور امام زمان (ع) است. دعاهای زیادی در باب ظهور امام و ثواب انتظار رسیده است. یکی از دعاهایی که مؤمنان، آن را می‌خوانند و تکرار می‌کنند، دعای زیر است: «اللَّهُمَّ كُنْ لِوَلِيِّكَ الحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَى آبَائِهِ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ وَ فِي كُلِّ سَاعَةٍ وَلِيّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دَلِيلًا وَ عَيْناً حَتَّى تُسْكِنَهُ أَرْضَكَ طَوْعاً وَ تُمَتِّعَهُ فِيهَا طَوِيلًا»»[۱۷].
«دعابهترین وسیله ارتباط انسان با خدای خویش، ناشی از شناختانسان از عجز خویش و اظهار کرنش در برابر آفریدگار است. انسانمؤمنامید خود را از غیر خدا قطع کرده و دست نیاز به سوی خدای بی‌نیاز دراز میکند و رفع مشکلات خویش را تنها از او میخواهد. در رابطه با موضوع امام زمان (ع) دعاها و زیارت‌های مخصوصی وارده شده است که به برخی از آنها اشاره میشود:
«دعا، یکی از اعمالمقدس در نزد پروردگار است و از وظایفپیروانمهدی (ع) در عصر غیبت، دعا در حق آن بزرگوار است. گرچه دعا در لغت به معنای "خواندن" اعم از اینکه باخواستن یا به صورت نیایش باشد آمده؛ اما در آیات و روایات، به معنای "عبادت" ذکر شده است. «و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم که آنان که از پرستش من سر برمی‌کشند به زودی با خواری در دوزخ درمی‌آیند»[۲۱].
بالاترین هدفشیعه و عاشقمنجیعدالت گستر، گشایش در امر فرجامام و پیشوای غایب‌شان است که وسیله موثر برای رسیدن به این مهم، دعا است؛ چون دعا، شیوه عملی خود ائمه در زندگی بوده و بر این اساس، پیروانش را به دعا سفارش کرده‌اند»[۲۶].
دعا برای فرج او، فرج ما را هم می‌‌رساند؛ یعنی با آمدن او، مشکلاتی هم که ما داریم حل میشود؛
شاید این نکته هم استفاده شود که وقتی کسی برای حضرتدعا کند، آن حضرت هم برای مشکلات دعاکننده دعا میکند و چه خوب است که انسان مشمول دعای او که مستجاب است و کلید همه گنج‌های دنیا و آخرت در دست اوست بشود»[۲۹].
آقای دکتر اصغر طهماسبی بلداجی و فاطمه مرادی، در مقاله «قرآن و سبک زندگی مهدوی» در این‌باره گفته است:
«نیایش و دعا تنها داراییحقیقی هر انسانی می‌باشد. «اِغْفِرْ لِمَنْ لَا يَمْلِكُ إِلَّا الدُّعَاءَ»[۳۰]. زندگیاسلامی بدون دعا معنا ندارد. دعا نوعی رابطه عاطفی میان خدا و انسان است که خود را در همه شرایط محتاج خداوند میبیند؛ زیرا جوهر دعااقرار به فقر و عرض نیاز از پیشگاه بی‌نیاز مطلق است و جزء خدا در برابر او چیزی جزء فقر و نیاز نیست. ﴿أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ﴾[۳۱]خداوند متعال خطاب به بندگانش میفرماید: ﴿وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ﴾[۳۲]. در این آیه با همه اختصارش هفت مرتبه ضمیر متکلم (من) تکرار شده، و آیه‌ای به چنین اسلوب در قرآن منحصر به همین آیه است[۳۳]. و از این راه نهایت پیوستگی و قرب و ارتباط و محبت خود را نسبت به آنان مجسم ساخته است[۳۴]. امام صادق (ع) میفرماید: "زیاد دعا کنید زیرا دعا کلید بخششخداوند و وسیله رسیدن به هر حاجت است، نعمت‌ها و رحمت‌هایی نزد پروردگار است که جز با دعا نمی‌توان به آن رسید! و بدان هر در را که بکوبی عاقبت گشوده خواهد شد"[۳۵]. منتظر افزون بر عهده‌دار بودن وظایف عملی در زمینه‌سازی ظهور امام عصر (ع) نباید از دعا و نیایش برای آن امام غایب از دیدگان غافل شود. اهمیت دعا به حدی زیاد است که خود حضرت مهدی (ع) می‌فرمایند: "برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید که فرج شما همان است"[۳۶]. یعنی گشایش همه مشکلات و رهایی از همه سختی‌ها و فتنه‌ها و گناهان، ظهور امام زمان (ع) است»[۳۷].
«دعا و مناجات یکی از وظایف تفکیک‌ناپذیر زندگی و فرهنگ انسانِ منتظر است. انسانمنتظر همه قدرت‌ها و توا‌ن‌ها را ناشی از اراده خداوند می‌داند و اعتقاد راسخی دارد که همه اسباب و مسبات به دست خداوند و وابسته کامل به اراده او که رب‌العالمین است، می‌باشد، لذا در همه کارهایش به او پناه می‌برد و از او کمک میخواهد، او خود و همه عالم را فقیر به درگاه خدا می‌داند و غیر او پناهگاهی وجود ندارد. خداست که خالق موجودات بوده و از همه بهتر آنها را می‌شناسد. دعا کردن دریچه‌ای برای وصل به حقایق مطلوب جهان و انسان است. البته دعاهایی که درباره انسانمنتظر و آقا امام زمان (ع) می‌باشد چند بعد دارد که اجمالاً اشاره می‌گردد:
از دعاهای معروف و معتبری که شیخ صدوق آن را در کتاب "کمال‌الدین" نقل فرمود این است: "خدایا! خودت را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانی پیغمبرت را به من نخواهم شناخت.
بارالها! پیغمبرت را من بشناسان که اگر پیغمبرت را به من نشناسانی حجت تو را نخواهم شناخت. خداوند!! حجت خود را به من بشناسان که اگر حجت خود را به من نشناسانی از دینم گمراه می‌شوم. خدایا! مرا به مرگ جاهلیت نمیران و دلم را {از حق} پس از آنکه هدایتم فرمودی منحرف مگران"[۳۸]»[۳۹].
آقای محمد علی کریمی، در کتاب «آیا ظهور نزدیک است» در این‌باره گفته است:
«در بسیاری از احادیث بر ضرورتدعا برای امام زمان (ع) تأکید شده است، حتی خود امام عصر (ع) فرمودند: "برای تعجیل در فرج من زیاد دعا کنید؛ زیرا فرج شما در آن است"[۴۳]. در اینجا جهت فهم تأثیر واقعی دعا در تعجیل فرج، به داستان بعثتحضرت موسی (ع) اشاره میکنیم. بعد از فوت حضرت یوسف (ع) سختی‌های شدیدی به بنی‌اسرائیل رسید و آنها چهارصد سال منتظرقیام قائم خود بودند. در طول این مدت آنها به‌طور مخفیانه جلساتی را در بیابان تشکیل می‌دادند و احادیث مربوط به حضرت موسی و ظهورش را بررسی میکردند و با دعا برای فرج دل‌شان آرام می‌گرفت. تا اینکه در یکی از شب‌ها خداوند به آن فقیهی که آن احادیث را برای مردم میخواند، الهام کرد که پس از چهل سال فرج شما خواهد رسید. همگی گفتند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ». سپس خداوند به او الهام کرد که به ایشان بگو به خاطر شکری که به زبان جاری کردید، غیبت را به سی سال کم کردم و آنها گفتند: "هر نعمتی برسد، از جانب خداوند است"، دوباره الهام شد که به آنها بگو آن را به بیست سال کاهش دادم. گفتند: "این خیر از خداوند است که جاری شده" دوباره الهام شد به آنها بگو آن را به ده سال کم کردم. گفتند: "این خداوند است که بدی را از ما دور می‌سازد". پس خداوند به آن فقیهالهام کرد به آنها بگو از جای خود حرکت نکنند که اذنفرج شما را دادم. در این هنگام حضرت موسی را دیدند که به آنها نزدیک میشود[۴۴]. امام صادق (ع) فرمودند: "به آنچه ناامیدی، امیدوارتر باش از آنچه امیدش را داری، زیرا موسی بن عمران (ع) رفت تا برای خانواده‌اش شعله آتش بیاورد اما برگشت در حالی که رسول و پیامبر بود و خدای تعالی کارش را یک شبه اصلاح فرمود و با مهدی ما نیز چنین کند. در یک شب کارش را اصلاح کند و او را از حیرت و غیبت به روشناییظهور و فرج در آورد"[۴۵]»[۴۶].
↑﴿فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ﴾ «پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و مرا سپاس بگزارید و با من ناسپاسی نورزید» سوره بقره، آیه ۱۵۲.
↑﴿وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا﴾ «و چون به شما درودی گفته شد، با درودی بهتر از آن یا همانند آن پاسخ دهید؛ بی‌گمان خداوند حسابرس همه چیز است» سوره نساء، آیه ۸۶.
↑مانند دعایی که قبل و بعد آن ذکر شریف صلوات بر محمد و آل محمد (ع) باشد؛ بر اساس روایات دعای صلوات قطعاً مستجاب است و خداوند، اجل و اکرم از این است که دعای میان دو دعای مستجاب را استجابت نکند.
↑«و چون بندگانم درباره من از تو پرسند من نزدیکم، دعاکننده چون مرا بخواند دعا (ی او) را پاسخ میدهم؛ پس باید دعوت مرا پاسخ دهند و به من ایمان آورند باشد که راهیاب شوند» سوره بقره، آیه ۱۸۶.
↑"یونس بن عبدالرحمن"، از اصحاب در امام بزرگوار، "امام کاظم" و "امام علی بن موسی الرضا" (ع) است. روایات بسیاری از آن دو امام همام شنیده و نقل کرده است. امام رضا (ع) درباره کتاب او (یوم و لیله) فرمود: خداوند، در روز قیامت، به عدد هر حرف این کتاب نوری به وی عطا کند. و در حدیث دیگری بهشت را برای او تضمین نمودند. جناب یونس، در زمان فتنه واقفیه و رویاروییِ آنها با امام رضا (ع) از حریم ولایت امام زمانش، به خوبی دفاع کرد، و با آن گروه منحرف جهاد نمایانی داشت.
↑مکیال المکارم، ج۲، باب ۷، مقصد ۳، حدیث ۱۱۳۹، ص۷۳. جمال الأسبوع، ص۵۰۷ - ۵۱۱.
↑"ضراب اصفهانی" از بزرگان ایّام غیبت صغری است که حضرت ولیّ عصر (ع) دعای صلوات را برای او ارسال فرمودند، تا او و دیگر منتظران، در عصر جمعه، با آن به مناجات با خدا برخیزند.
↑بارالها، در این هنگام و در تمام اوقات، برای ولیّت "حضرت حجة بن الحسن" - که درود تو بر او و بر پدرانش باد - سرپرست و نگهدار و رهبر و یاور و راهنما و نگهبان باش، تا گیتی را به فرمان او درآوری، و او را مدتی طولانی در زمین برخوردار گردانی.
↑مفاتیح الجنان، ذیل اعمال شب بیست و سوم ماه رمضان. دعاهای دیگر نیز وارد شده که در اینجا امکان نقل آن نیست. هرکه طالب است، رجوع به "نجم ثاقب" کند: نجم ثاقب، باب ۸، تکلیف ۷، ص۴۴۵.
