تبری از دشمنان امام مهدی

مفهوم تبری

«تبرّی» در لغت به معنای بیزاری جستن، بیزار شدن^[۱] و دوری گزیدن آمده است^[۲] و در اصطلاح یعنی: انسان از لحاظ عاطفی، بغض و کینۀ دشمنان خدا، پیامبران، ائمۀ معصومین، جانشینان به حق آنان (فقیهان) و مؤمنان را به دل بگیرد و از نظر سیاسی و اجتماعی، سرپرستی، رهبری، دوستی و حکومت الهی را بپذیرد و از حکومت دشمنان اسلام دوری جوید. همان‌گونه که پذیرش ولایت اهل‌بیت (ع) وظیفه است، برائت از دشمنان اهل بیت نیز یک وظیفه به‌شمار می‌آید. بی‌تردید هیچ یک از تولی و تبری بدون دیگری کافی نیست؛ نه با تولّی محض می‌توان به سعادت رسید و نه با تبرّی می‌توان از شقاوت رهید.

دیدگاه قرآنی

خداوند در قرآن کریم یکی از ویژگی‌های کسانی را که به ریسمان الهی چنگ زده‌اند، کفر به طاغوت و ایمان به الله می‌‌داند^[۳]؛ یعنی آنان که به خدا ایمان آورده‌اند باید به یقین رسیده باشند که نزد طاغوت و شیطان هیچ خیر و حقی نیست^[۴]، یا باید حضرت محمد (ص) را لبیک گویی و یا در کنار مشرکین با او به جنگ بپردازی. اگر علی (ع) را انتخاب می‌‌کنی نه تنها باید در صف معاویه نباشی، بلکه باید از او بیزاری جویی و لعنت خدا را بر او بخواهی و با قلب و زبان و عمل، بیزاری خود را از او به اثبات برسانی. خداوند در قرآن کریم می‌‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِيَاء بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ﴾^[۵] و ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ آبَاءَكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاء إِنِ اسْتَحَبُّواْ الْكُفْرَ عَلَى الإِيمَانِ وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ﴾^[۶].

سیره پیامبران در تبری

پیامبران الهی با آنکه زیباترین معاشرت و بیشترین نرمش اخلاقی و بهترین رفتار انسانی را با مردم داشتند، در عین حال، از اصل "تبرّی" چشم‌پوشی نداشتند، قرآن کریم سیرۀ پیامبرانی همچون ابراهیم (ع) و هود (ع) را بیان نموده است^[۷]. آیات مربوط به برائت‌جویی پیامبر اسلام به مراتب بیشتر و با لحن شدیدتر از آیات مربوط به دیگر پیامبران است: ﴿وَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقُلْ لِي عَمَلِي وَلَكُمْ عَمَلُكُمْ أَنْتُمْ بَرِيئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَأَنَا بَرِيءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ﴾^[۸]؛ ﴿مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ﴾^[۹].

با توجه به آیات فوق، مسلمانان نباید از دشمن غافل شوند و تظاهر دشمن به دوستی با مسلمانان نباید آنان را غافل کند و موجب شود آنان دشمن را دوست بدارند و به او اطمینان کنند.

ضرورت تبری از دشمنان اهل‌بیت (ع)

پیامبر گرامی اسلام و ائمّه اطهار (ع) تبرّی از دشمنان اهل بیت را ضروری دانسته‌ و به آن توصیه نموده‌اند. دشمنان اهل بیت اگر بتوانند، تمام احکام اسلام را زیر پا می‌گذارند و از درون جامعه اسلامی و در پوشش اسلام، بر ضدّ اسلام عمل خواهند نمود؛ ازاین‌رو در بسیاری از روایات، امامان در کنار ولایت و پیروی از ایشان، به بیزاری جستن از دشمنان خودشان نیز تأکید کرده‌اند: ^[۱۰]. امام کاظم (ع) در روایتی فرمود: «خوشا به حال شیعیان ما که در زمان غیبت قائم ما به محبت ما تمسک می‌جویند و بر موالات نسبت به ما و بیزاری نسبت به دشمنان ما ثابت و استوار هستند. آنها از ما هستند و ما نیز از آنها هستیم»^[۱۱] بنابراین، همان‌گونه که پذیرش ولایت اهل بیت (ع) وظیفه است، برائت از دشمنان اهل بیت نیز یک وظیفه به‌شمار می‌آید. بی‌تردید هیچ‌یک از تولی و تبری بدون دیگری کافی نیست؛ نه با تولّی محض می‌توان به سعادت رسید و نه با تبرّی می‌توان از شقاوت رهید.

نتیجه

برائت از دشمنان اهل‌بیت (ع) در کنار تولی به آنان وظیفه مهمی است که امامان معصوم پیوسته در زمان‌های مختلف به آن اشاره کرده‌اند. برای همه کسانی که طالب هدایت و رستگاری‌اند، بایسته است که دوستان و دشمنان اهل ایمان را بشناسند. همه مسلمانان و منتظران امام مهدی بایستی ولایت مهدوی را که استمرار ولایت الهی، ولایت محمدی و ولایت علوی است و نیز کسانی را که در تقابل با جریان ولایت مهدوی هستند، چنان که بایسته است، بشناسند؛ یعنی از سویی به ریسمانِ ولایت مهدوی در آویزند و از سویی دیگر از کسانی با این ولایت دشمنی می‌کند بیزاری جویند^[۱۲].

پرسش مستقیم

مسلمانان نسبت به تبری از دشمنان امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

مدخل‌های وابسته

منابع

پانویس

↑ باید توجه داشت که "بیزاری جستن" در اینجا به معنای "دوری گزیدن" است، نه "متنفر بودن" که یک حالت نفسانی است؛ زیرا "تبری" از فروع دین است و همه موارد فروع دین مربوط به اعمال انسان است.
↑ مصباح المنیر فیومی، ص ۴۶ ‌۴۷، ماده "بری"؛ لغت نامه دهخدا، ج ۴، ص ۵۷۵، ماده "تبری".
↑ ﴿فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِن بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا﴾«در (کار) دین هیچ اکراهی نیست که رهیافت از گمراهی آشکار است پس، آنکه به طاغوت کفر ورزد و به خداوند ایمان آورد، بی‌گمان به دستاویز استوارتر چنگ زده است که هرگز گسستن ندارد و خداوند شنوای داناست» سوره بقره، آیه ۲۵۶.
↑ ﴿فَذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلاَّ الضَّلالُ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ﴾«این است خداوند پروردگار راستین شما بنابراین، پس از حقّ جز گمراهی چه خواهد بود؟ و چگونه (از حق) روی گردانتان می‌کنند؟» سوره یونس، آیه ۳۲.
↑ «ای مؤمنان! یهودیان و مسیحیان را دوست مگیرید که آنان (در برابر شما) هوادار یکدیگرند و هر کس از شما آنان را دوست بگیرد از آنان است؛ بی‌گمان خداوند گروه ستمگران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۵۱.
↑ «ای مؤمنان! پدران و برادرانتان را دوست مگیرید اگر کفر را بر ایمان برگزینند و کسانی از شما که آنها را دوست بگیرند ستمگرند» سوره توبه، آیه ۲۳.
↑ سوره انعام، آیه ۷۸، سوره هود، آیه۵۴.
↑ «و اگر تو را دروغگو می‌شمارند بگو کردار من از آن من و کردار شما، از آن شما شما از آنچه من انجام می‌دهم بیزارید و من (نیز) از آنچه شما انجام می‌دهید بیزارم» سوره یونس، آیه ۴۱.
↑ «محمد، پیامبر خداوند است و آنان که با وی‌اند، بر کافران سختگیر، میان خویش مهربانند» سوره فتح، آیه ۲۹.
↑ «... وَ مُوَالاةُ عَلِیٍّ (ع) وَ الِائْتِمَامُ بِهِ وَ بِأَئِمَّةِ الْهُدَی (ع) وَ الْبَرَاءَةُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عَدُوِّهِمْ...»؛ "...ولایت علی (ع) و پیروی از او و از امامان هدی (ع) و بیزاری جستن از دشمنان ایشان به سوی خداوند عزوجل..."؛ کافی، ج ۱، ص ۱۸۱.
↑ «طوبی لشیعتنا المتمسکین بحبلنا فی غیبة قائمنا الثابتین علی موالاتنا و البراءة من أعدائنا أولئک منا و نحن منهم قد رضوا بنا أئمة و رضینا بهم شیعة فطوبی لهم ثم طوبی لهم و هم و الله معنا فی درجتنا یوم القیامة»؛ الخصال، ج۲، ص۳۶۱؛ إربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، ج۲، ص۵۲۴.
↑ ر.ک: دیمه کار گراب، محسن، رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه، ص ۹۷‌۹۸؛ ابراهیم‌نژاد، محمد رضا، بررسی تولی و تبری در اسلام و مهجوریت آن در امت اسلامی؛ کبیر، یحیی، جهان‌بینی و معارف تطبیقی، ص ۳۱۰‌۳۱۱؛ مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۵ ـ ۷۷؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۸۶.

[1] باید توجه داشت که "بیزاری جستن" در اینجا به معنای "دوری گزیدن" است، نه "متنفر بودن" که یک حالت نفسانی است؛ زیرا "تبری" از فروع دین است و همه موارد فروع دین مربوط به اعمال انسان است.

[2] مصباح المنیر فیومی، ص ۴۶ ‌۴۷، ماده "بری"؛ لغت نامه دهخدا، ج ۴، ص ۵۷۵، ماده "تبری".

[3] ﴿فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِن بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا﴾«در (کار) دین هیچ اکراهی نیست که رهیافت از گمراهی آشکار است پس، آنکه به طاغوت کفر ورزد و به خداوند ایمان آورد، بی‌گمان به دستاویز استوارتر چنگ زده است که هرگز گسستن ندارد و خداوند شنوای داناست» سوره بقره، آیه ۲۵۶.

[4] ﴿فَذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلاَّ الضَّلالُ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ﴾«این است خداوند پروردگار راستین شما بنابراین، پس از حقّ جز گمراهی چه خواهد بود؟ و چگونه (از حق) روی گردانتان می‌کنند؟» سوره یونس، آیه ۳۲.

[5] «ای مؤمنان! یهودیان و مسیحیان را دوست مگیرید که آنان (در برابر شما) هوادار یکدیگرند و هر کس از شما آنان را دوست بگیرد از آنان است؛ بی‌گمان خداوند گروه ستمگران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۵۱.

[6] «ای مؤمنان! پدران و برادرانتان را دوست مگیرید اگر کفر را بر ایمان برگزینند و کسانی از شما که آنها را دوست بگیرند ستمگرند» سوره توبه، آیه ۲۳.

[7] سوره انعام، آیه ۷۸، سوره هود، آیه۵۴.

[8] «و اگر تو را دروغگو می‌شمارند بگو کردار من از آن من و کردار شما، از آن شما شما از آنچه من انجام می‌دهم بیزارید و من (نیز) از آنچه شما انجام می‌دهید بیزارم» سوره یونس، آیه ۴۱.

[9] «محمد، پیامبر خداوند است و آنان که با وی‌اند، بر کافران سختگیر، میان خویش مهربانند» سوره فتح، آیه ۲۹.

[10] «... وَ مُوَالاةُ عَلِیٍّ (ع) وَ الِائْتِمَامُ بِهِ وَ بِأَئِمَّةِ الْهُدَی (ع) وَ الْبَرَاءَةُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عَدُوِّهِمْ...»؛ "...ولایت علی (ع) و پیروی از او و از امامان هدی (ع) و بیزاری جستن از دشمنان ایشان به سوی خداوند عزوجل..."؛ کافی، ج ۱، ص ۱۸۱.

[11] «طوبی لشیعتنا المتمسکین بحبلنا فی غیبة قائمنا الثابتین علی موالاتنا و البراءة من أعدائنا أولئک منا و نحن منهم قد رضوا بنا أئمة و رضینا بهم شیعة فطوبی لهم ثم طوبی لهم و هم و الله معنا فی درجتنا یوم القیامة»؛ الخصال، ج۲، ص۳۶۱؛ إربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، ج۲، ص۵۲۴.

[12] ر.ک: دیمه کار گراب، محسن، رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه، ص ۹۷‌۹۸؛ ابراهیم‌نژاد، محمد رضا، بررسی تولی و تبری در اسلام و مهجوریت آن در امت اسلامی؛ کبیر، یحیی، جهان‌بینی و معارف تطبیقی، ص ۳۱۰‌۳۱۱؛ مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۵ ـ ۷۷؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۸۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]