بحث:پلورالیسم رفتاری (هنجاری)

نویسنده: آقای قاضی زاده

چیستی پلورالیسم رفتاری

• "پلورالیسم" یعنی پذیرفتن کثرت یا گرایش به تعدد و کثرت و پلورالیسم رفتاری به این معناست که پیروان همه ادیان می‌‌تواند در کنار هم، به صورت مسالمت‌آمیز زندگی کنند. پلورالیسم رفتاریی در مقابلِ کسانی است که می‌‌گویند: فقط روش و گرایش ما صحیح بوده و سایر گرایش‌ها نادرست است. این نوع از پلورالیسم کم‌چالش‌ترین گونه پلورالیسم است.
• چگونگی به وجود آمدن پلورالیسم مربوط به عصر جدید است چراکه در گذشته جوامع از هم جدا بودند، حتی در مناطق جغرافیایی واحدی که جوامع متعددی وجود داشت، ارتباط آنها با هم کم بود. معمولاً در هر جامعه ای یک مذهب، یک نوع فلسفه و یک نوع تفکر حاکم بود و اکثریت قریب به اتفاق آن جامعه هم آن را می‌‌پذیرفتند و به آن عمل می‌‌کردند و اگر به آنها گفته می‌‌شد مذاهب و روش‌های دیگری هم وجود دارد، مردم آن جوامع این سخن را نمی‌پذیرفتند؛ ولی هر قدر ارتباط بین جوامع بیشتر شد، نیاز به اینکه از فرهنگ‌های دیگر هم اطلاع پیدا کنند و فرهنگ‌های دیگر را هم بپذیرند بیشتر شد؛ لازمۀ امر این بود که تمام ادیان مذاهب با رفتاری مسالمت آمیز در کنار همدیگر زندگی کنند.
• مخصوصاً بعد از جنگ‌های فرقه ای و مذهبی در عالم، نظیر جنگ‌های صلیبی بین مسلمانان و مسیحیان و جنگ‌های مذهبی دیگر بین کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها که در خیلی جاها از جمله ایرلند آثار شومی برجا گذاشت، این تفکر تقویت شد که باید مذاهب دیگر را پذیرفت و با آنها از درِ آشتی سخن گفت، زیرا این رویّه به نفع جامعۀ انسانیت است که مذاهب گوناگون، روش‌ها و مکاتب مختلف را بپذیرند و پیروانشان باهم سازگاری داشته باشند. بنابراین می‌‌توان گفت آثار شومی که جنگ‌های قومی و مذهبی به بار آوردند، موجب شد اندیشمندان به این فکر بیفتند که باید نوعی سازش بین ادیان را وجود داشته باشد تا زمینۀ جنگ و خونریزی مقداری کمتر شود.

حدود پلورالیسم رفتاری

• در واقع پلورالیسم رفتاری مجموعه ای است که پلورالیسم دینی و سیاسی زیر مجموعۀ آن قرار دارد به این نحو که در یک جامعه، احزاب مختلفی در عرصۀ سیاست با تفکر و اصول خاص خودشان وجود دارند و این اعتقاد به حدی در وجودشان ریشه دارد که فقط حزب و تفکر خودشان را صحیح می‌‌دانند، اما در مرحلۀ اجتماعی و رفتاری با هم درگیر نمی‌شوند، بلکه یک حکومت دموکراتیک تشکیل می‌‌دهند و به صورت مسالمت آمیز با هم زندگی می‌‌کنند.
• این اتفاق در مسائل دینی هم وجود دارد چه این اختلاف بین دو فرقه از یک مذهب باشد و یا اینکه دو مذهب از یک دین باشد و یا اینکه دو دین مختلف در کنار هم وجود داشته باشند.

1. اختلاف دو فرقه از یک مذهب: مانند اینکه عده ای معتقد به نوعی درون‌گرایی، ریاضت کشیدن و بی توجهی به زندگی مادّی و دنیوی‌اند و کسانی دیگر از همان مذهب اما از فرقۀ دیگر اصولاً این نگرش را خرافی و مضرّ برای زندگی اجتماع می‌‌دانند؛ این در حالی است که هر دوی آنها یک دین و یک مذهب را قبول دارند. در اینجا پلورالیسم رفتاری با وجود اختلافات فرقه ای بین این دو دسته قایل است باید زندگی اجتماعی به صورت مسالمت آمیز برگزار شود.
2. اختلاف دو مذهب از یک دین: مثل شیعه و سنی که از دو مذهب هستند ولی دینشان یکی است و آن اسلام است. پلورالیسم رفتاری معتقد است این دو مذهب هم باید در کنار هم با وجود اختلافات نظری زندگی مسالمت آمیزی انجام دهند، چنانکه این مطلب در سیرۀ معصومین بسیار به آن تاکید شده است به طوری که آن بزرگوران اعتقاد به وحدت بین شیعه و سنی داشتند و شیعیان و اهل تسنن را تشویق می‌‌کردند که در نمازها و تشییع جنازه‌ها و سایر امور یکدیگر مشارکت داشته باشند و به عیادت یکدیگر بروند.
3. اختلاف دو دین مختلف: همچنین بین دو مذهب مختلف هم این پلورالیسم رفتاری وجود دارد مثلا پیروان اسلام و مسیحیت و یهودیت با وجود اختلافات دینی و عقیدتی به صورت مسالمت آمیز در کنار هم زندگی می‌‌کنند.

نگاه قرآن و معصومین به پلورالیسم

• برخی از آیات و روایات می‌‌تواند مؤیدی بر پلورالیسم رفتاری باشد که عبارت‌اند از:

1. مؤیدات قرآنی:
   1. ﴿قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ﴾.
   2. ﴿لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ﴾.
   3. ﴿وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾.
   4. ﴿فَإِنِ اعْتَزَلُوكُمْ فَلَمْ يُقَاتِلُوكُمْ وَأَلْقَوْا إِلَيْكُمُ السَّلَمَ فَمَا جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ سَبِيلًا﴾
2. سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع):
   1. پیمان‌نامه عمومی: زمانی که پیامبر(ص) وارد مدینه شد، میان مسلمانان و یهودیان به ابتکار شخص پیامبر(ص)پیمان نامه ای نوشته شد؛ از جمله مفاد آن، امت واحده دانستن یهودیان و مسلمانان و عدم تعرض به همدیگر و آزادی هر دو گروه در اجرای مراسم دینی‌شان و موارد متعدد دیگری است که در جهت همزیستی مسالمت‌آمیز بوده است. از مهم‌ترین مفاد آن، احترام به مخالفان و به رسمیت شناختن حقوق اقلیت‌های دینی است.
   2. نامه امام علی(ع) به مالک اشتر را می‌‌توان نمونه دیگری از پلورالیسم رفتاری دانست؛ چنانکه حضرت علی(ع) مالک اشتر را به محبت و دوستی به همه، چه مسلمان و چه غیر مسلمان سفارش می‌‌کند، از آن جهت که مسلمانان هم مذهب و دیگران همنوع وی در انسانیت هستند.

نتیجه گیری

بنابراین رسالت اصلی پلورالیسم رفتاری چه در حوزۀ سیاست و چه در حوزۀ دین ایجاد یک زندگی مسالمت آمیز با وجود افکار متفاوت است.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: