بنی مالک بن حارث

مقدمه

این طایفه در شمار اعراب کهلانی^[۱] و از شاخه‌های بنی معاویة بن کنده گفته‌اند و از انتساب ایشان به مالک بن حارث بن معاویة بن حارث بن معاویة بن ثور بن مرتّع بن معاویة بن کندة بن عفیر خبر داده‌اند^[۲]. مادر مالک بن حارث زنی از قبیله سعد العشیره مذحج به نام هند بنت ربیعة بن زبید بن صعب بن سعد العشیره بود؛ نظر به پایگاه بلند اجتماعی این بانو، از مالک بن حارث و به تبع فرزندانش با عنوان «بنی هند» یاد شده، بدین نام در تاریخ شناخته می‌‌شوند^[۳]. مالک بن حارث، از همسر غسانی خود صاحب دو پسر به نام‌های سلمه و منذر گردید^[۴] که نسل او را در زمین استمرار دادند. بنی منذر بن مالک به جهت انتساب به مادرشان هاله بنت ربیعة بن زید از قبیه مذحج، به «بنی هاله» معروف بودند^[۵]. بنی سلمة بن مالک هم، دیگر شاخه مهم بنی مالک بن حارث بودند^[۶] که در دومة الجندل منزل داشتند^[۷]. خاستگاه اصلی بنی مالک - چونان دیگر طوایف کنده - یمن بود اما در پی فتوحات اسلامی جمعی از ایشان به مناطق مختلف از جمله کوفه مهاجرت کردند. آنان در کوفه مسجدی مختص به خود داشتند^[۸] که نشان از کثرت جمعیت آنان در این شهر دارد. دومة الجندل^[۹] و مرو^[۱۰] نیز از دیگر سکونتگاه‌های این قوم بود که در آن جمعی از مردم بنی مالک بن حارث سکونت داشتند. از اخبار دوران جاهلی این قوم جز خبر ازدواج قیس با هند دختر شراحیل بن زید بن شرحبیل - قتیل یوم الکلاب - و شعرسرایی برخی از شعرا در این باب^[۱۱]، اطلاع مهمی در دست نیست. اما از اخبار دوران اسلامی این قوم، اخباری معدودی در دست است که از جمله آنان می‌‌توان از شرکت برخی از مالکی‌ها در هیأت اعزامی کنده به مدینه و تشرّف نزد رسول مکرم اسلامa یاد کرد. بر این اساس، شهاب بن اسماء]] بن مرّ بن شهاب بن ابی شمر بن معدیکرب بن سلمة بن مالک بن حارث کندی^[۱۲]، حارث بن قیس بن حارث بن اسماء بن مر بن شهاب کندی سلمی^[۱۳] و ابوالاسود بن یزید بن معدیکرب بن سلمة بن مالک بن حارث بن معاویه^[۱۴] از جمله اشراف و بزرگان این قوم بودند که با حضور در مدینه، اسلام خود را نزد پیامبرa اعلان نمودند. عهده داری منصب «مرباع»^[۱۵] بنی هند در سال سی و چند هجری توسط حجر بن یزید بن معدی کرب بن سلمه^[۱۶] و همراهی أبو العمّرطه عمیر بن یزید بن عمرو بن شراحیل بن نعمان بن منذر با قیام حجر بن عدی و شهادت در کنار ایشان در سال ۵۱ هجری^[۱۷] و نیز مشارکت برخی از آنان از جمله عمّار بن جراد بن زید بن سکن بن انس بن حارثة بن معدیّ کرب بن سلمه در قیام مختار ثقفی^[۱۸]، از دیگر اخبار این طایفه در سده نخست اسلامی است.

بنی مالک بن حارث، ارتباط وثیقی با امویان و دولت مطبوع شان داشتند. از جمله این مالکی‌ها که دل در گرو بنی امیه نهاده بودند، هانی بن سلمة بن اوس بن ابی شمر بود. او از تک سواران بنی مالک بود که به جهت مخالفت با حکومت امیرالمؤمنینS، حضرت خانه‌اش را خراب کرد. هانی به معاویه پیوست و چون معاویه بر امور مسلط شد، خانه هانی بن سلمه را از نو ساخت و او بار دیگر به کوفه بازگشت^[۱۹]. از کارگزاران اموی بنی مالک بن حارث هم می‌‌توان به نام ربیع بن قیس بن یزید، عامل حجاج بن یوسف ثقفی بر قلاع فارس^[۲۰] و حسن بن أبوالعمرطه عمیر بن یزید، فرماندار منطقه ماوراءالنهر در زمان امارت جراح بن عبداللّه حکمی و نیز رییس پلیس (شرطه) حجاج بن یوسف ثقفی^[۲۱] یاد کرد.

از نکات قابل توجه درباره طایفه بنی مالک، پیوندهای سببی این قوم با قبایل و طوایف بزرگ دیگر است که نشان از گستردگی تعاملات اجتماعی و ارتباطات فزاینده مردم این قبیله با طوایف و قبایل پیرامون خود است. از جمله این ازدواج‌های جاهلی و اسلامی می‌‌توان به ازدواج منذر بن مالک بن حارث با هاله بنت ربیعة بن زبید من مذحج^[۲۲]، پیوند زناشویی دختر محرز بن شهاب بن ابی شهاب با عمرو بن سعد بن أبی وقاص از قریش^[۲۳] و ازدواج سلمة بن مالک بن حارث بن معاویة الاکرمین با دختری از قبیله بنی مهره به نام «عنجه»^[۲۴] و به نقل دیگر «عنده»^[۲۵]-^[۲۶] اشاره کرد.

از اعلام و رجال این قوم - علاوه بر شخصیت‌هایی که در سطور فوق ذکری از ایشان به میان آمد، - می‌‌توان از شعرایی چون قساس بن ابی شمر بن معدی کرب بن سلمه کندی مالکی - از شعرای جاهلی این قوم -^[۲۷] منذر بن شعیب بن یزید بن عمرو بن شراحیل^[۲۸] و وائل بن حجر بن ابی الأسود بن یزید شاعر و عریف بنی هند^[۲۹] یاد کرد. ضمن این که از اشراف و بزرگان بنی مالک هم باید از عمیرة بن محرز بن شهاب بن ابی شهاب^[۳۰]، عمیرة بن معدان بن اسود بن معدی کرب بن نعمان بن منذر^[۳۱]، أبو الأسود بن یزید بن معدی کرب بن سلمه - برادر حجر بن یزید -^[۳۲] قیس بن حارث بن اسماء بن مرّ بن شهاب بن أبی سمره^[۳۳]، قیس بن یزید بن عمرو بن شراحیل بن نعمان بن منذر رییس همدان، قیس و کنده که بر بخش بزرگی از سرزمین‌های بین سهل و جبل امارت کرد^[۳۴]، نضر بن عبدالرحمان بن عبداللّه بن لقیط بن أنیس^[۳۵] و الزّویز علقمة بن سلمة بن مالک بن حارث بن معاویة الاکرمین که به جهت انتساب به مادرش عنجه^[۳۶] و به نقل دیگر عنده^[۳۷] از قبیله مهره، به «ابن عنجه» یا «ابن عنده» شهرت یافته است، نام برد.^[۳۸]

منابع

حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت

پانویس

↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۳۶.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۳۸؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۳، ص۱۵۴.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۳۸. نیز ر.ک: ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۲۹؛ زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۲۵۹.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۲.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.
↑ ر.ک: هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۲؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۲۹؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۵۳۲.
↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۵۳۲. نیز ر.ک: ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۲۹.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۳۸.
↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۵۳۲. نیز ر.ک: ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۲۹.
↑ ر.ک: ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۳۴۰. نیز ر.ک: هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۳.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۳، ص۲۹۳.
↑ ابن اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ج۱، ص۴۱۱؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۱، ص۶۸۵.
↑ ابن اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ج۵، ص۱۳؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۲.
↑ مرباع کسانی بودند که یک چهارم غنایم جنگی را تصاحب می‌‌کردند و در عوض، اطعام سپاه را بر عهده می‌‌گرفتند. (هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۳)
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۲.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴. نیز ر.ک: ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۲۷.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۵.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۵.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۵.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴. ابن حزم از او با نام «حسین بن ابوالعمرطه» یاد کرده است. (ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۲۷)
↑ به همین سبب نام فرزندان او از جمله نعمان بن منذر بن مالک به «بنی هاله» شناخته می‌‌شوند. (هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.)
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۳.
↑ دارقطنی المؤتلف و المختلف ج۳ ص۱۵۲۱؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۶، ص۳۲؛ زبیدی، تاج العروس، ج۵، ص۱۳۳.
↑ فرزندان این زن - از جمله علقمة بن سلمة بن مالک - در تاریخ به نام «ابن عنجه» یا «ابن عنده» شهرت یافته‌اند. (هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۳؛ دارقطنی، المؤتلف و المختلف، ج۳، ص۱۵۲۱)
↑ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۳، ص۱۵۴؛ زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۲۵۹.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۵.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۵.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۲.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۳.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۵.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۳.
↑ دارقطنی، المؤتلف و المختلف، ج۳، ص۱۵۲۱؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۶، ص۳۲؛ زبیدی، تاج العروس ج۵، ص۱۳۳.
↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت

[1] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۳۶.

[2] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۳۸؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۳، ص۱۵۴.

[3] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۳۸. نیز ر.ک: ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۲۹؛ زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۲۵۹.

[4] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۲.

[5] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.

[6] ر.ک: هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۲؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۲۹؛ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۵۳۲.

[7] بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۵۳۲. نیز ر.ک: ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۲۹.

[8] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۳۸.

[9] بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۵۳۲. نیز ر.ک: ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۱۲۹.

[10] ر.ک: ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۳، ص۳۴۰. نیز ر.ک: هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.

[11] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۳.

[12] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۳، ص۲۹۳.

[13] ابن اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ج۱، ص۴۱۱؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۱، ص۶۸۵.

[14] ابن اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ج۵، ص۱۳؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۲.

[15] مرباع کسانی بودند که یک چهارم غنایم جنگی را تصاحب می‌‌کردند و در عوض، اطعام سپاه را بر عهده می‌‌گرفتند. (هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۳)

[16] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۲.

[17] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴. نیز ر.ک: ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۲۷.

[18] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۵.

[19] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۵.

[20] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۵.

[21] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴. ابن حزم از او با نام «حسین بن ابوالعمرطه» یاد کرده است. (ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۲۷)

[22] به همین سبب نام فرزندان او از جمله نعمان بن منذر بن مالک به «بنی هاله» شناخته می‌‌شوند. (هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.)

[23] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.

[24] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۳.

[25] دارقطنی المؤتلف و المختلف ج۳ ص۱۵۲۱؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۶، ص۳۲؛ زبیدی، تاج العروس، ج۵، ص۱۳۳.

[26] فرزندان این زن - از جمله علقمة بن سلمة بن مالک - در تاریخ به نام «ابن عنجه» یا «ابن عنده» شهرت یافته‌اند. (هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۳؛ دارقطنی، المؤتلف و المختلف، ج۳، ص۱۵۲۱)

[27] ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۳، ص۱۵۴؛ زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۲۵۹.

[28] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۵.

[29] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.

[30] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.

[31] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۵.

[32] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۲.

[33] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۳.

[34] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.

[35] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۵.

[36] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱۶۳.

[37] دارقطنی، المؤتلف و المختلف، ج۳، ص۱۵۲۱؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۶، ص۳۲؛ زبیدی، تاج العروس ج۵، ص۱۳۳.

[38] حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]