مرجعیت علمی اهل بیت در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث مرجعیت علمی اهل بیت است. مرجعیت علمی اهل بیت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مرجعیت علمی اهل بیت در قرآن - مرجعیت علمی اهل بیت در حدیث - مرجعیت علمی اهل بیت از دیدگاه اهل سنت - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

ازجمله برجسته‌ترین مسائل بنیادین ـ از زمان رسول خدا(ص) تاکنون ـ در میان بسیاری از متکلمان، فقیهان، محدثان و مفسران بوده است. از آنجا که اثبات مرجعیت علمی، منوط به اثبات حجیت سنت است، رویکرد اصلی این مقاله بر حجیت سنت اهل‌بیت رسول خدا(ص) بر اساس منابع روایی و تفسیری اهل‌سنت است.

سنت رسول خدا(ص) نزد مسلمانان، پذیرفته و حجت است و مشاجره در حجیت سنت اهل‌بیت اوست که پیروان مکتب اهل‌بیت(ع) به آن باور دارند؛ ولی سایر مذاهب اسلامی در باور یا التزام به آن یکسان نیستند‌. این موضوع ـ به دور از برخی کشمکش‌های تاریخی در میان مسلمانان ـ امری مهم و مؤثر است؛ زیرا اگر بر اساس قرآن و سنت رسول خدا(ص) ثابت شود که سنت پیشوایان پس از او نیز حجت است، دریچه‌ای نو برای مسلمانان و هم‌گرایی‌هایی بیشتر درباره مرجعیت علمی گشوده می‌گردد و گنجینه‌ای گران‌بها به منابع دین‌شناسی مذاهب اسلامی افزوده خواهد شد.

دلایل قرآنی حجیت سنت اهل‌بیت رسول خدا(ص)

آیه تطهیر

﴿...إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾. از بررسی کتاب‌های تفسیری و روایی به دست می‌آید که درباره مراد از «اهل‌بیت» در آیه «تطهیر» چند دیدگاه وجود دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

1. همسران، دختر، دو پسر و داماد رسول خدا(ص): طرف‌داران این دیدگاه معتقدند مراد از اهل‌بیت، همسران رسول خدا(ص) و دخترش فاطمه زهرا، دامادش امام علی و پسرانش امام حسن و امام حسین(ع) هستند. به باور ایشان، به دلیل اینکه همسران رسول خدا(ص) سبب نزول این آیه‌اند، پس آیه بر دخول آنان در اهل‌بیت تصریح دارد.
2. تنها زنان رسول خدا(ص): استدلال ایشان آن است که قبل و بعد این آیه درباره زنان رسول خدا(ص) است. به این دیدگاه اعتراض شده که زنان پیامبر اکرم(ص) در آن آیات با لفظ جمع مؤنث خطاب شده‌اند‌؛ درحالی‌که در آیه تطهیر، خطاب با جمع مذکر است. آنها پاسخ داده‌اند که به دلیل وجود رسول خدا(ص) در میان زنان، از باب «تغلیب» صیغه مذکر آورده شده است. یا اینکه این صیغه به‌اعتبار لفظ «اهل» است.

این دیدگاه را به عکرمه، ابن‌عباس، ابن‌سائب و مقاتل نسبت داده‌اند. از عکرمه و ابن‌عباس نقل می‌شده که گفته‌اند‌: نزلت في نساء النبي خاصّة. نیز از عکرمه نقل شده است که گفته: من شاء بأهلته أنّها نزلت في أزواج النبي.

برخی به‌زعم خویش، درباره شأن نزول آیه تطهیر، راه میانه را اختیار کرده‌اند: «هرکس این آیه را بر یکی از فریقین [تنها همسران، یا تنها علی و فاطمه و حسن و حسین(ع)] تطبیق دهد، تمام سخن را نگفته است». وی همچنین «سباق در خطاب و سیاق‌» را درباره همسران می‌داند و بر این باور است که اخراج زنان، کلام را از اتّساق و انتظام خارج می‌کند؛ سپس این‌گونه به سخن امام رازی استناد می‌جوید: أنّها شاملة لنسائه صلى الله عليه و سلّم لأنّ سياق الآية ينادي على ذلك فإخراجهنّ عن ذلك و تخصيصه بغيرهنّ غيرصحيح.

دلالت آیه تطهیر بر اهل بیت رسول خدا(ص) از جهت قرینه را این‌گونه می‌توان بررسی نمود‌:

قرینه متصل

قرینه متصل بیرونی‌: آیه تطهیر - بدون در نظر گرفتن قراین منفصل - زنان پیامبر را دربر نمی‌گیرد؛ بلکه به افراد ویژه‌ای اشاره دارد که به‌اختصار بررسی می‌کنیم.

در آیات ۲۸ و ۲۹ سورة احزاب، خداوند از پیامبر می‌خواهد به همسرانش دستوراتی بفرماید. در این دو آیه، زنان با الفاظ جمع مؤنّث خطاب شده‌اند: ﴿كُنْتُنَّ﴾ (۲ بار)، ﴿تُرِدْنَ﴾ (۲ بار)، ﴿فَتَعَالَيْنَ﴾، ﴿أُمَتِّعْكُنَّ﴾، ﴿وَأُسَرِّحْكُنَّ﴾، ﴿كُنْتُنَّ﴾. سپس دوباره، زنان پیامبر را این‌گونه خطاب می‌کند‌: ﴿مِنْكُنَّ﴾ (۲ بار)، سپس دوباره، زنان پیامبر(ص) را این‎گونه خطاب می‌کند:﴿لَسْتُنَّ﴾، ﴿اتَّقَيْتُنَّ﴾، ﴿فَلَا تَخْضَعْنَ﴾، ﴿قُلْنَ﴾، ﴿وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ﴾، ﴿ولَا تَبَرَّجْنَ﴾، ﴿أَقِمْنَ﴾، ﴿آتِينَ﴾، ﴿أَطِعْنَ﴾.

پس از این همه خطاب با جمع مؤنث، یک مرتبه نوعی «التفات» و چرخش به سوی جمع مذکر مخاطب صورت می‌گیرد: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾. در اینجا خبری از جمع مؤنث نیست؛ بلکه ﴿عَنْكُم﴾ و ﴿يُطَهِّرَكُم﴾ به‌صورت جمع مذکر مخاطب آمده‌اند‌. از این چرخش لفظی فهمیده می‌شود که منظور زنان پیامبر(ص) نیست‌؛ بلکه مقصود گروهی است که همه یا بیشتر آنها مرد هستند، وگرنه مانند سیاق قبلی می‌فرمود: عنكنّ و يطهّركنّ. بعد از این آیه، دوباره «التفات» صورت گرفته و سیاق چرخش پیدا کرده است: ﴿وَاذْكُرْنَ﴾، ﴿بُيُوتِكُنَّ﴾.

آیاتی که زنان پیامبر(ص) را با ضمیر جمع مؤنث خطاب می‌کند، در مقام توبیخ است؛ در حالی که آیه تطهیر ـ که اهل بیت(ع) را با ضمیر جمع مذکر خطاب می‌کند ـ در مقام تکریم است. به دیگر سخن، خداوند متعال با این شاهکارها، در پی نشان دادن تقابل و مقایسه میان معصوم (اهل‌بیت) با غیرمعصوم (زنان پیامبر) است.

توبیخ و تکریم همزمان برای افرادی خاص معنا ندارد. به‌علاوه اینکه، قرینه متصل درونی، حاکم بر قرینه متصل بیرونی است.

قرینه متصل درونی: بنابر دلالت مطابقی (قرینه متصل درونی) اهل‌بیت - بدون در نظر گرفتن مصادیق آن به‌سبب اراده تکوینی خداوند از هرگونه پلیدی و آلودگی زدوده شده و به پاکی و پاکیزگی آراسته گشته‌اند؛ از همین رو معصوم هستند.

میان اراده خداوند بر منزه بودن از پلیدی و آراستگی به پاکی با عصمت آنان، ارتباط مستقیمی وجود دارد.

قرینه منفصل

مسلمانان اتفاق دارند که آیه مباهله درباره مسیحیان نجران نازل شده است و بنا به گواهی منابع تاریخی، روایی و تفسیری، از میان فرزندان، تنها حسن و حسین(ع)، از میان زنان، تنها فاطمه زهرا(س) و از میان مردان، تنها امیرمؤمنان علی(ع)، رسول خدا(ص) را در جریان مباهله همراهی کرده‌اند. پس مراد از ﴿أَبْنَاءَنَا﴾ در این آیه، امام حسن و امام حسین(ع)، از ﴿نِسَاءَنَا﴾ فاطمه زهرا(س) و از ﴿أَنْفُسَنَا﴾ امیرمؤمنان علی(ع) است. خداوند بر اساس منطوق آیه، «أبناء»، «نساء» و «أنفس» را به رسول خدا(ص) نسبت داده که نشان از تکریم آنان نزد خدا و رسولش دارد.

آیه «مباهله‌» به همراه «حدیث کساء» دلالت بر عصمت این چهار نفر و رسول خدا(ص) دارد. به دلیل آیات سوره تحریم ـ که قرینه منفصلی دیگر برای آیه تطهیر است ـ دو نفر از زنان پیامبر(ص) مرتکب گناه شده‌اند و از عصمت خارج هستند. پس بنابر آیه «مباهله» و حدیث «کساء»، حضرت زهرا(س) برترین زنان و داخل در اهل‌بیت است و بنابر «سوره تحریم» زنان پیامبر، خارج از اهل‌بیت هستند.

جمع‌بندی:

1. با توجه به آنچه درباره قرینه متصل و منفصل (شواهد درونی و بیرونی) و روایات شأن و اسباب نزول این آیه ذکر شد، درمی‌یابیم که «اهل‌البیت‌» کسانی هستند که با اراده تکوینی خداوند، از هرگونه پلیدی در افکار، گفتار و رفتار منزه هستند.
2. میان اراده خداوند بر منزه بودن از پلیدی‌ها و طهارت اهل‌بیت با عصمت ایشان ارتباط وجود دارد.
3. با توجه به حصری که «إنّما» بر آن دلالت دارد، «التفات لفظی‌» در ضمیر جمع مؤنث (کنّ‌) به ضمیر جمع مذکر (کم‌) و «التفات معنوی» از مقام توبیخ به مقام تکریم و همچنین با توجه به حصری که در احادیث وجود دارد که این آیه در شأن رسول خدا(ص)، امیرمؤمنان(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن و امام حسین(ع) نازل شده و رسول خدا(ص) با ورود أمّ‌سلمه در آن جمع موافقت نکرده است، انحصار «اهل‌البیت» روشن می‌شود.
4. وقتی اهل‌بیت دارای معنای عام نشد، اراده در ﴿يُرِيدُ اللَّهُ﴾ نمی‌تواند به‌معنای اراده تشریعی باشد؛ زیرا خداوند با اراده تشریعی از همه بندگانش خواسته تا پاک شوند و از گناهان به دور باشند‌. پس اراده در این آیه باید اراده تکوینی باشد. همچنین با استناد به آیه ﴿إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ﴾ اراده تکوینی خداوند، با تحققِ مراد همراه است؛ یعنی همزمان با تحققِ اراده، طهارت از رجس نیز حاصل می‌شود‌.
5. واژه «رجس» اسم جنس است و همراه با «ال» معنای اطلاق می‌دهد و بر عموم و شمول دلالت دارد؛ یعنی اهل‌بیت از «هرگونه» پلیدی منزه‌اند، نه فقط از گونه‌ای خاص‌.

به دلیل پاک بودن ایشان از رجس معلوم می‌شود آنها معصوم هستند و سنت ایشان حجت است. از آن‎جا که میان مراتب بالای تطهیر و عصمت با مراتب بالای علم، ملازمه وجود دارد؛ پس اهل بیت، بهترین و بالاترین مرجع علمی در میان مردم هستند.

افزون بر دلایلی که از «آیه تطهیر» بر عصمت و حجیت ایشان بیان شد‌؛ از سنت رسول خدا(ص) نیز می‌توان دلایلی بر این امر ارائه کرد. رسول خدا(ص) می‌فرماید: «أَنَا وَ أَهْلُ بَيْتِي مُطَهَّرُونَ مِنَ الذُّنُوبِ‌» و «أَنَا وَ عَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ‌».

پس با قرین قرار گرفتن این دو گوهر گران‌بها در طهارت می‌توان نتیجه گرفت‌: همان‌گونه که کتاب خدا، حجت بر مردم و مرجع برای آنان است و پیروی از آن بر همگان واجب می‌باشد، عترت و اهل‌بیت رسول خدا(ص) نیز حجت بر مردم و مرجعی برای آنان است و پیروی از آن بر همگان واجب خواهد بود. تمسک به قرآن و عترت را می‌توان در کتاب مبارکفوری یافت‌.

آیه مباهله

﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾.

تاریخ‌نگاران، مفسران و محدثان نقل کرده‌اند که آیه یادشده درباره مجادله مسیحیان نجران با رسول خدا(ص) نازل شده است.

واحدی نیشابوری در اسباب نزول الآیات به نقل از جابر بن عبدالله آورده است که: مسیحیان نجران با سران خود - عاقب و سید - در مدینه بر رسول خدا(ص) وارد شدند. آن حضرت، آنان را به اسلام فراخواند و آنها گفتند: پیش از تو اسلام آورده‌ایم. فرمود: دروغ می‌گویید؛ اگر بخواهید، شما را از آنچه از اسلام باز داشته است، خبر می‌دهم. گفتند: ما را خبر ده. فرمود: عشق به صلیب، شراب‌خواری و خوردن خوک. پس آنان را به ملاعنه فراخواند. آنان تا فردا مهلت خواستند. فردای همان روز، رسول خدا(ص) دست علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) را گرفت و به همراه خویش آورد و سپس به‌دنبال آنان فرستاد. آنان از پاسخ دادن سرباز زدند و به خراج تن دادند. رسول خدا(ص) نیز فرمود‌: اگر به ملاعنه راضی می‌شدند، این سرزمین را بارانی از آتش فرا می‌گرفت. جابر می‌گوید: پس آیه ﴿فَقُلْ تَعَالَوْا...﴾ نازل گشت.

و شعبی می‌گوید: «أَبْناءَنا حَسَنٌ وَ حُسَيْنٌ(ع) نِساءَنا فَاطِمَةَ وَ أَنْفُسَنا عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(ع)»؛ ابن ابی‌شیبه نیز نقل می‌کند‌: قدم على رسول الله(ص) وفد أبي سرح من اليمن، فقال له رسول الله(ص): لتقيمنّ الصلاة و لتؤتنّ الزكاة و لتسمعنّ و لتطيعنّ أو لأبعثنّ إليكم رجلاً لنفسي يُقاتِل مقاتلتكم و يُسبي ذراريكم، أللّهمّ أنا أو كنفسي‌. ثم أخذ بيد عليّ. این سخنان حکایت از این دارد که علی(ع) هم‌گوهر با رسول خدا(ص) است.

حاکم حسکانی، درباره آیه ﴿وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ﴾ با ذکر سند از ابوصالح و او از ابن‌عباس نقل کرده است که گفت‌: «لا تقتلوا اهل بيت نبيّكم؛ إن الله عزّوجلّ يقول في كتابه: ﴿نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾ قال: [و] كان أبناءُ هذه الأمّة [كذا] الحسن و الحسين، و نساؤُها فاطمةُ، و أنفُسهم النبي و علي».

شاید بهترین تفسیر برای سخن رسول خدا(ص) که علی(ع) را جان خویش نامیده، همین باشد که‌: «عَلِيٌّ مِنِّي وَ أَنَا مِنْ عَلِيٍّ وَ لَا يُؤَدِّي عَنِّي إِلَّا أَنَا وَ عَلِيٌّ». همچنین رسول خدا(ص) به امام علی(ع) فرموده است: «أَنْتَ مِنِّي وَ أَنَا مِنْكَ‌».

آیه اولی‌الأمر

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا﴾. درباره سبب نزول، معنا و مصداق «اولی‌الأمر» دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد که برجسته‌ترین آن‎ها را این‌گونه می‌توان بیان کرد:

1. درباره امام علی(ع) نازل شده است و رسول خدا(ص) وی را جانشین خویش در مدینه قرار داد.
2. درباره عبدالله بن حذافة بن قیس بن عدی سهمی نازل شده است که رسول خدا(ص) وی را به یک سریّه فرستاد.
3. درباره عمّار بن یاسر با خالد بن ولید نازل شده است.
4. به‌معنای «ذوی‌الأمر» و عامّ في كلّ مَن ولي أمر شيءٍ است.
5. به‌معنای أولوا العقل و الرأي الذين يدبّرون أمر الناس‌، أولوا الفقه في الدين و العقل‌ و أهل العقل و الرأي است.
6. به‌معنای أهل العِلم و الخَبر، أولوا الفِقه، أهل القرآن و العِلم‌؛ أولوا الفقه و العلم‌ و... است‌.
7. مقصود العلماء‌، أهل العلم، إلى علمائهم است.
8. همان اهل آیه پیشین است. ﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا...﴾.
9. یعنی ﴿الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ﴾.
10. به معنای الأئمّة و السلاطين و القضاة‌ است‌.
11. مقصود الأمراء، أمراء السرايا، أصحاب السرايا، الأمراء و العلماء است.
12. منظور صحابه است.
13. مقصود ابوبکر و عمر هستند.

بررسی‌های بیشتر درباره دیدگاه‌های سیزده‌گانه، نیاز به مجالی دیگر دارد. در اینجا به‌اختصار دیدگاه برخی از محدثان و مفسران اهل‌سنت را درباره آیه «اولی‌الأمر» ارائه می‌کنیم.

حاکم حسکانی درباره شأن نزول آیه از مجاهد نقل می‌کند که گفت: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا﴾ یعنی کسانی که توحید را پذیرفته‌اند؛ ﴿أَطِيعُوا اللَّهَ﴾ یعنی در فرائضش‌؛ ﴿وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ﴾ یعنی سنتش؛ ﴿وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ﴾ مقصود امیرمؤمنان است. هنگامی‌که رسول خدا(ص) او را جانشین خویش در مدینه نهاد، عرض کرد: آیا مرا جانشین خود بر زنان و کودکان می‌کنی؟ فرمود: آیا راضی نیستی که تو نسبت به من، همانند نسبت هارون به موسی باشی هنگامی‌که گفت: در میان قوم من جانشینم باش و [کار آنان را] اصلاح کن. پس خداوند فرمود: ﴿وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ﴾ فرمود: [این] علی بن ابی‌طالب است که خداوند امر را پس از محمد در حیاتش به او سپرد. پس خداوند بندگان را به پیروی از او و ترک مخالفتش دستور داد.

وی از امام علی(ع) نقل می‌کند که رسول خدا(ص) فرمود: شریکان من، کسانی هستند که خداوند آنان را به خویش و به من قرین ساخته و درباره آنان فرموده است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ﴾ پس اگر در کشمکش در امری فرو رفتید، آن را به خدا و رسول و اولی‌الأمر ارجاع دهید.

عرض کردم: ای پیامبر خدا! اینان چه کسانی هستند؟ فرمود: تو نخستین آنها هستی. رسول خدا(ص) در پرهیز از پیروی از کسی که فرمان به معصیت خداوند می‌دهد، فرموده است: لا طاعة لمن لم يطع الله و من أمركم بمعصية فلا تطيعوه و «لَا طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ»؛ و «لَا طَاعَةَ فِي مَعْصِيَةِ اللَّهِ‌». در دلالت آیه پیش‌گفته بر عصمت اهل‌بیت جای تردید نیست؛ تا آنجا که فخرالدین رازی نیز آن را پذیرفته، می‌نویسد:

1. خداوند به‌طور قطع به اطاعت «اولی‌الأمر» حکم کرده است‌؛
2. هر کس به طور قطع از طرف خداوند واجب‌الإطاعه باشد، معصوم است؛
3. نتیجه اینکه اولی‌الأمر معصوم هستند.

حال مراد از آنها یا عموم امت است یا برخی از آنان. فرض دوم درست نیست‌؛ زیرا ما به برخی از امت که معصوم باشند، دسترسی نداریم. بنابراین فرض نخست متعین است و آن منطبق بر اهل حل و عقد می‌باشد که اجماع آنان، در مسائل، حجت دینی به شمار می‌رود‌. سخن رازی از آن‌جهت که اولی‌الأمر را - به‌دلیل واجب‌الإطاعه بودن از سوی خداوند - معصوم دانسته، پذیرفتنی است؛ ولی از آن جهت که اهل حل‌وعقد را مصداق آن دانسته، ناصحیح است‌؛ زیرا اهل حلّ‌وعقد عده‌ای از مردم هستند که از نظر آگاهی، تفکر و حسن رأی بر افراد دیگر برتری دارند. بی‌تردید این برتری نسبی است و دلیل بر عصمت آنان از هرگونه خطا نخواهد بود.

توافق آنان در یک مسئله، از احتمال خطا در آن می‌کاهد؛ ولی احتمال آن را به‌کلی از میان نمی‌برد؛ درحالی‌که لزوم اطاعت بی‌قید و شرط از فرد یا گروهی، بر نفیِ هرگونه احتمال خطا (عصمت مطلق) دلالت دارد.

جمع‌بندی‌:

1. پس از خداوند متعال و رسول اکرم(ص) افرادی هستند که دارای جایگاه بلند مرجعیت هستند‌.
2. این افراد - که به پیرویِ مطلق از آنان دستور داده شده است - باید مصون از گناه و خطا باشند‌؛ زیرا دستور به پیرویِ مطلق از افرادی که مصون از گناه و خطا نباشند، با حکمت خداوند سازگار نیست. پس اولی‌الأمر باید معصوم باشند. از آنجا که همه امت معصوم نیستند، مراد گروه ویژه‌ای هستند که امت باید مطیع آنان باشند و به آنان رجوع کنند.
3. مراد از «منکم» امت است که باید از اولی‌الأمر خویش پیروی کنند. از اینجا می‌توان فهمید که مقصود از آن نمی‌تواند امت باشد؛ بلکه اینان خود باید از اولی‌الأمر پیروی کنند‌.
4. مردم در نزاع‌های خویش - در صورتی که ایمان به خداوند و روز قیامت داشته باشند - باید به حکم خدا و رسول بازگردند. بنابراین پس از رسول خدا(ص) تنها اولی‌الأمر راه بازگشت به حکم خدا و رسول را به مردم نشان می‌دهند‌.
5. آیه ۵۹ سوره نساء، زمینه‌ساز آیه بعدی است. شأن‌نزول‌نگاران می‌گویند‌: فردی به ظاهر مسلمان، با یک یهودی بر سر موضوعی اختلاف پیدا کردند؛ یهودی گفت موضوع نزاع را نزد محمد ببریم‌؛ زیرا او می‌دانست که وی رشوه نمی‌گیرد؛ ولی آن فرد به ظاهر مسلمان (منافق) گفت نزد کعب بن اشرف برویم؛ زیرا می‌دانست که او رشوه می‌گیرد و به سودش داوری می‌کند. در این ماجرا بود که آیه «اولی‌الأمر‌» و آیه پس از آن نازل شد.

منابع

1. رفیعی، شریفی، مرجعیت علمی اهل بیت با تأکید بر حجیت سنت ایشان