امان اهل زمین

مقدمه

فعل "أمِن" هنگامی که به طور متعدی به کار رود، به معنای “ایمنی دادن” است. اگرچه در غالب روایات از امامان پاک (ع) با عنوان امین الله یاد شده است، در برخی روایات نیز با استفاده از عنوان «أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ» چیستی مقام امامت تبیین شده است. مفهوم این تعبیر با ریشه لغوی “امان” ارتباط تنگاتنگی دارد؛ بدین معنا که می‌توان گفت فردی که به دیگری امان می‌دهد، در حقیقت امنیت جانی او را تأمین می‌کند. بنابراین، آن‌گاه که از امامان پاک (ع) با عنوان «أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ» یاد می‌شود، بدین معناست که وجود آنها موجب امنیت اهل زمین است. در روایات متعددی به این مسئله اشاره شده است که باید مقصود از این تعبیر روشن شود. نگارنده بیش از ده روایت در این باره، با سندهای مختلف، در متون روایی شیعه و اهل سنت یافته است. این روایات اگرچه ممکن است به حد تواتر نرسند، مستفیض بودن آنها انکارناپذیر است. به لحاظ تاریخی باید گفت که این مفهوم در عصر رسول اکرم (ص) نیز به کار رفته است. ایشان در این باره فرموده‌اند: “اهل بیت من موجب امان اهل زمین‌اند، چنان‌که ستارگان موجب امان اهل آسمان‌اند. ” از ایشان پرسش شد، ای رسول خدا! آیا امامان پس از شما، اهل بیت شمایند؟ فرمود: “بلی، ائمه پس از من دوازده تن‌اند که نه تن از آنها، از صلب حسین (ع) هستند. آنها امین و معصوم‌اند”^[۱]. نظیر این روایت با سندهای مختلف - حدود نه سند - در متون روایی اهل سنت نیز وارد شده است. در این باره، سلمة بن اکوع از پیامبر اکرم (ص) نقل می‌کند که فرمود: “ستارگان موجب امان اهل آسمان‌اند و اهل بیت من موجب امان امت من‌اند”^[۲]. همچنین ایشان فرمودند: “ستارگان موجب امان اهل آسمان‌اند؛ هنگامی که بروند، آنچه وعده داده شده است، سراغ اهل آسمان خواهد آمد و اهل بیت من موجب امان امت من‌اند؛ پس هنگامی که بروند، آنچه وعده داده شده است، سراغ امت من خواهد آمد”^[۳].

همچنین محمد بن منکدر از پدرش نقل می‌کند که پیامبر خدا (ص) شبی برای ادای نماز عشا از خانه خارج شد، در حالی که مردم منتظر بودند. پس از آن‌که نزد ایشان آمد، رو به آسمان کردند و فرمودند: “ستارگان موجب امان اهل آسمان‌اند؛ اگر خاموش شدند، آنچه وعده داده شده، سراغ اهل آسمان خواهد آمد و من موجب امان اصحابم هستم؛ پس هنگامی که از دنیا رفتم، آنچه وعده داده شده، سراغ اصحابم خواهد آمد و اهل بیتم موجب امان امت من‌اند؛ پس هنگامی که اهل بیتم رفتند، آنچه وعده داده شده، سراغ امت من خواهد آمد”^[۴]. شایان ذکر است، روایاتی این‌چنین که در شأن اهل بیت پیامبر اکرم (ص) وارد شده است، دست مایه سوء استفاده جاعلان حدیث قرار گرفته است؛ چنان‌که در روایتی به همین مضمون، صحابه پیامبر اکرم (ص) موجب امان معرفی شده‌اند^[۵]. حاکم نیشابوری در روایتی که آن را صحیح می‌داند، از قتاده و وی از ابن عباس نقل می‌کند که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: “ستارگان موجب امان اهل زمین از غرق شدن‌اند و اهل بیت من موجب ایمنی امت من از اختلاف‌اند”^[۶]. بر اساس روایت مزبور، وجود اهل بیت حضرت رسول (ص) برای رفع اختلاف از میان امت بوده است.

باری، کثرت روایات نقل شده از پیامبر اکرم (ص) در منابع شیعی و اهل سنت، خود موجب اطمینان نسبی به صدور این مفهوم است. پس از وفات رسول گرامی اسلام (ص)، ائمه اطهار (ع) با تبیین این مفهوم، به معرفی چیستی مقام امامت و جایگاه آن پرداختند؛ چنان‌که برخی از آنها با تکرار گفتار حضرت رسول الله (ص) در این باره، عظمت مقام امامت را یادآور شدند^[۷].

ویژگی‌های امان اهل زمین

منابع

فاریاب، محمد حسین، معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان

پانویس

↑ «أَهْلُ بَيْتِي أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ كَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَالْأَئِمَّةُ بَعْدَكَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ قَالَ نَعَمْ الْأَئِمَّةُ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِ الْحُسَيْنِ أُمَنَاءُ مَعْصُومُونَ...». علی بن محمد خزاز قمی، کفایة الاثر، ص۲۹.
↑ علی المتقی بن حسام‌الدین الهندی، کنز العمال، ج۱۲، ص۹۶ و ۱۰۱.
↑ «النجوم أمان لأهل السماء، فإذا ذهبت أتاها ما يوعدون، وأنا أمان لأصحابي ما كنت فيهم، فإذا ذهبت أتاهم ما يوعدون، وأهل بيتي أمان لأمتي، فإذا ذهب أهل بيتي أتاهم ما يوعدون». علی المتقی بن حسام‌الدین الهندی، کنز العمال، ج۱۲، ص۱۰۲.
↑ محمد بن محمد حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۴۵۷.
↑ «النُّجُومُ أَمَنَةٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ، فَإِذَا ذَهَبْتِ النُّجُومُ أَتَى أَهْلَ السَّمَاءِ مَا يُوعَدُونَ، وَأَنَا أَمَنَةٌ لِأَصْحَابِي، فَإِذَا ذَهَبْتُ أَنَا أَتَى أَصْحَابِي مَا يُوعَدُونَ، وَأَصْحَابِي أَمَنَةٌ لِأُمَّتِي، فَإِذَا ذَهَبَ أَصْحَابِي أَتَى أُمَّتِي مَا يُوعَدُونَ». احمد بن حنبل‌، مسند حنبل، ج۴، ص۳۹۹؛ مسلم نیسابوری، الصحیح، ج۷، ص۱۸۳؛ علی المتقی بن حسام‌الدین الهندی، کنز العمال، ج۷، ص۳۹۸.
↑ «... عن قتادة عن عطاء عن ابن عبّاس رضي الله عنهما قال: قال رسول اللّه (ص): النجوم أمان لأهل الأرض من الغرق، وأهل بيتي أمان لأمتي من الاختلاف، فإذا خالفتها قبيلة من العرب اختلفوا فصاروا حزب إبليس»؛ هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الْإِسْنَادِ وَلَمْ يُخَرِّجَاهُ. محمد بن محمد حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۱۴۹؛ علی المتقی بن حسام الدین الهندی، کنز العمال، ج۱۲، ص۱۰۲.
↑ فاریاب، محمد حسین، معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان، ص ۳۱۲.

[1] «أَهْلُ بَيْتِي أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ كَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَالْأَئِمَّةُ بَعْدَكَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ قَالَ نَعَمْ الْأَئِمَّةُ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِ الْحُسَيْنِ أُمَنَاءُ مَعْصُومُونَ...». علی بن محمد خزاز قمی، کفایة الاثر، ص۲۹.

[2] علی المتقی بن حسام‌الدین الهندی، کنز العمال، ج۱۲، ص۹۶ و ۱۰۱.

[3] «النجوم أمان لأهل السماء، فإذا ذهبت أتاها ما يوعدون، وأنا أمان لأصحابي ما كنت فيهم، فإذا ذهبت أتاهم ما يوعدون، وأهل بيتي أمان لأمتي، فإذا ذهب أهل بيتي أتاهم ما يوعدون». علی المتقی بن حسام‌الدین الهندی، کنز العمال، ج۱۲، ص۱۰۲.

[4] محمد بن محمد حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۴۵۷.

[5] «النُّجُومُ أَمَنَةٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ، فَإِذَا ذَهَبْتِ النُّجُومُ أَتَى أَهْلَ السَّمَاءِ مَا يُوعَدُونَ، وَأَنَا أَمَنَةٌ لِأَصْحَابِي، فَإِذَا ذَهَبْتُ أَنَا أَتَى أَصْحَابِي مَا يُوعَدُونَ، وَأَصْحَابِي أَمَنَةٌ لِأُمَّتِي، فَإِذَا ذَهَبَ أَصْحَابِي أَتَى أُمَّتِي مَا يُوعَدُونَ». احمد بن حنبل‌، مسند حنبل، ج۴، ص۳۹۹؛ مسلم نیسابوری، الصحیح، ج۷، ص۱۸۳؛ علی المتقی بن حسام‌الدین الهندی، کنز العمال، ج۷، ص۳۹۸.

[6] «... عن قتادة عن عطاء عن ابن عبّاس رضي الله عنهما قال: قال رسول اللّه (ص): النجوم أمان لأهل الأرض من الغرق، وأهل بيتي أمان لأمتي من الاختلاف، فإذا خالفتها قبيلة من العرب اختلفوا فصاروا حزب إبليس»؛ هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الْإِسْنَادِ وَلَمْ يُخَرِّجَاهُ. محمد بن محمد حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۱۴۹؛ علی المتقی بن حسام الدین الهندی، کنز العمال، ج۱۲، ص۱۰۲.

[7] فاریاب، محمد حسین، معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان، ص ۳۱۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]