علم لدنی در قرآن و حدیث (پایان‌نامه)

علم لدنی در قرآن و حدیث
زبان	فارسی
پژوهشگر	زهرةالسادات میرترابی حسینی (ایران)
استاد راهنما	محمد کاظم شاکر (ایران)
موضوع	علم لدنی، علم لدنی امام
مذهب	شیعه
سال دفاع	۱۳۷۸
تعداد صفحات	۱۸۰
وبگاه معرف	مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی
شماره رکورد	۴۷۳۱۹۵

علم لدنى در قرآن و حدیث پایان‌نامه‌ای است که به موضوع امامت می‌پردازد و به بحث علم امام نگاه ویژه دارد. این پایان‌نامه توسط خانم زهرةالسادات میرترابی حسینی نگاشته و در دانشکده اصول دین دفاع شده است. استاد راهنمای این پایان‌نامه آقای محمد کاظم شاکر و استاد مشاور آن آقای عبدالله محمدی‌ اصفهانی است.

چکیده پایان‌نامه

• پژوهشگر این پایان‌نامه در ابتدای چکیده خود می‌گوید: «برای ارائه بحث نقلی درباره علم لدنی، نخست، کاوشی در حقیقت علم و اقسام آن از نگاه قرآن و سنت، اندیشمندان کلام و فلسفه و عرفان و دانشمندان علم جدید نموده است. سپس با تحقیقی در آیه ۶۵ سوره کهف و به مدد تفاسیر و اخبار اهل‌بیت (ع)، علم لدنی را به افاضه بی‌واسطه دانش از ناحیه خداوند بر برخی بندگان شایسته، تعریف کرده است. یعنی خداوند، برخی افراد را به سبب شایستگی و صلاحیتی که دارند، برای بهره‌مندی از نعمتی ویژه برگزیده و آنان را بدون آن که مراحل عادی کسب علم را طی کنند، بر اموری اعم از غیب یا شهادت، آگاه می‌گرداند. پس باید دید حقیقت علم لدنی چیست و متعلَّق آن کدام است؟ راه وصول به آن چیست و چه کسانی از آن بهره‌مند شده یا می‌شوند؟ آیا بهره‌مندی از این علم، در انحصار طبقه، گروه یا افراد خاصی است، یا برای نیل به آن، مقدمات و شرایطی وجود دارد که همگان با تحصیل مقدمات و احراز شرایط می‌توانند از آن بهره‌مند شوند؟ اگر چنین است، آن مقدمات و شرایط چیست؟ و نهایت این که در مرحله وقوع، این موهبت عظیم، نصیب چه کسانی شده است؟».
• پژوهشگر، در مقدمه، با طلیعه قراردادن آیاتی از سوره علق، علم لدنی را تعریف کرده و حدود و ابعاد آن را روشن ساخته است. سپس با بیان این مطلب که چون گاهی متعلَّق علم لدنی از امور غیبی است، به بررسی موضوعاتی در زمینه علم غیب پرداخته و به تناسب موضوع، درباره وحی، الهام و تحدیث نیز اشاراتی دارد.
• فصل اوّل این پایان‌نامه، درباره حقیقت علم و اقسام آن است. در این فصل، عناوینی چون معناشناسی علم در لغت و اصطلاح و کاربردهای آن، واژه‌های معادل، کیفیت حصول و ابزارهای شناخت علم وجود دارد. پژوهشگر، با اشاره به کاربرد واژه علم و مترادفات آن در قرآن مجید و کلام معصومان، آیات و روایاتی را در این زمینه آورده و توضیح داده است.
• فصل دوم، در باب حقیقت علم لدنی است. در این فصل نیز با تحقیقی در آیه شریف ۶۵ سوره کهف و بیان مفسران درباره علم لدنی حضرت خضر(ع)، مبحث آغاز شده است. در بخش‌های بعدی، علم لدنی در کلام معصومان و در اصطلاح عرفا، تعریف علم لدنی، علم غیب و اقسام آن، علم غیب در قرآن، طرق اخذ علوم غیبی و منابع و مآخذ علم غیب معرفی شده است.
• فصل سوم پایان نامه با عنوان کلی "بهره‎مندان از علم لدنی" آغاز شده است. در این فصل، دو دیدگاه درباره علم لدنی توضیح داده شده است. در دیدگاه اول، عنوان شده نظر به این که باب الهام و اشراق مسدود نبوده، پس همگان با احراز صلاحیت‌های لازم می‌توانند از این راه به معارفی دست یابند. دیدگاه دوم این که برخی با تکیه بر غیر اکتسابی بودن علم لدنی، منکر وجود هر نوع مقدمات و شرایط برای تحصیل آن و بالتبع، منکر امکان دستیابی به چنین موهبتی برای عموم هستند، که با بررسی و پاسخ استدلالات این دیدگاه، مصادیقی در رد بر این مدعا به عنوان شاهد بیان شده است. در ادامه، پژوهشگر با استشهاد به شواهدی از علم پیامبران، این ویژگی را منحصر در آنان ندانسته و ویژگی‌های علمی ائمه(ع) را نیز از همین باب توضیح می‌دهد، و با استناد به آیات و روایات، شبهات موجود در این زمینه را نیز دفع می‌کند.
• خاتمه پایان‌نامه نیز یک جمع‌بندی کلی از مباحث موجود است که با مباحثی از این دست به پایان برده است که: علم لدنی افاضی، غیر اکتسابی و حضوری است، علم لدنی عاری از محدودیت‌ها و معایب علوم کسبی است، علم لدنی با فضیلت و کرامت است، متعلَّق علم لدنی، گاه از امور غیبی و گاه از مشهودات است، علم لدنی نسبی و مقول به تشکیک است، و هر کس با احراز شرایط می‌تواند از علم لدنی بهره‌مند شود.

فهرست پایان‌نامه

• مقدمه؛
• بیان مسئله؛
• حدود و ابعاد مسئله؛
• ضرورت و اهمیت تحقیق؛
• فرضیه‌های تحقیق؛
• پیشینه مطالعاتی.

فصل اول:حقیقت علم و اقسام آن

• حقیقت علم و اقسام آن:

۱. معناشناسی علم در لغت؛

۲. معناشناسی علم در اصطلاح:

۲/۱-۱. اصطلاح فلاسفه؛

۲/۲-۱. اصطلاح متکلمان؛

۲/۳-۱. اصطلاح عرفا و صوفیه؛

۲/۴-۱. علم در اصطلاح جدید؛

۳. کاربردهای واژه علم و مشتقات آن در قرآن؛

۳/۱. گزارشی اجمالی از استعمال واژه علم و مشتقات آن در قرآن؛

۴. وجوه معانی علم در قرآن؛

۵. کاربرد واژه علم در کلام معصومین؛

۶. واژه‌های معادل علم؛

۶/۱. حکمت؛

۶/۲. ادراک؛

۶/۳. شعور؛

۶/۴. عرفان و معرفت؛

۶/۵. بصیرت؛

۶/۶. رؤیت؛

۶/۷. درایت؛

۶/۸. یقین؛

۶/۹. وجدان؛

• نکته قابل توجه؛

۷. اقسام علم؛

۸. کیفیت و راه حصول علم:

۸/۱. سوفسطائیان؛

۸/۲. افلاطون؛

۸/۳. ارسطو؛

۸/۴. حکما و دانشمندان اسلامی؛

۸/۵. دانشمندان اروپایی؛

• خلاصه بحث؛
• نتیجه؛

. ابزارهای شناخت؛

۱۰. راه‌های شناخت:

۱۰/۱. راه حس؛

۱۰/۲. راه عقل؛

۱۰/۳. راه قلب:

۱۰/۱-۳. وحی؛

۱۰/۲-۳. الهام؛

۱۰/۳-۳. وسوسه.

فصل دوم: حقیقت علم لدنی

• حقیقت علم لدنی؛
• اشاره؛

۱. تحقیقی در آیه شریفه ۶۵ سوره کهف:

۱/۱. فراز اول: ﴿فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا ﴾

۱/۲. فراز دوم: ﴿آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا ﴾

۱/۳. فراز شوم: {{عربی|اندازه=۱۵۵%| ﴿وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا ﴾

۲. علم لدنی در کلام معصومین؛

۳. علم لدنی در اصطلاح عرفا:

۳/۱. علم موهوب؛

۳/۲. علم باطن؛

۳/۳. علم حقیقت؛

۳/۴. علم وراثت؛

۳/۵. علم احوال؛

۳/۶. علوم اسرار؛

۳/۷. خاطر رحمانی؛

۳/۸. وارد؛

۴. تعریف علم لدنی:

۴/۱. معناشناسی لدن در لغت؛

۴/۲. نگاهی به کاربرد واژه لدن در آیات؛

۴/۳. تعریف علم لدنی؛

۵. علم غیب و اقسام آن:

۵/۱. معناشناسی غیب در لغت؛

۵/۲. معیار غیب در موضوع مورد بحث؛

۵/۳. اقسام غیب؛

۶. علم غیب در قرآن؛

۷. طرق اخذ علوم غیبی:

۷/۱. وحی؛

۷/۲. تحدیث؛

۷/۳. تمثل فرشتگان؛

۷/۴. روح؛

۸. منابع و مآخذ علم غیب:

۸/۱. عرش؛

۸/۲. کتاب مبین؛

۸/۳. ام الکتاب؛

۸/۴. لوح محفوظ؛

۸/۵. لوح محو و اثبات (کتاب قابل تغییر)؛

۸/۶. کتاب اعمال؛

• خلاصه بحث.

فصل سوم: بهره‌مندان از علم لدنی

۱. دو دیدگاه:

۱/۱. دیدگاه اول:

• (شمول و تعمیم بهره‌مندی از علم لدنی به شرط رفع و موانع و احراز شرایط)

۱/۱-۱. موانع شناخت؛

۱/۲-۱. ریشه موانع شناخت؛

۱/۳-۱. تعابیر قرآن از بیماری اندیشه؛

۱/۴-۱. شرایط شناخت؛

۱/۵-۱. شرایط شناخت از دیدگاه قرآن؛

۱/۶-۱. شرایط شناخت و تحصیل علم در روایات؛

• نکته؛

۱/۲. دبدگاه دوم:

۱/۱-۲. بررسی و پاسخ استدلالات دیدگاه دوم؛

۱/۲-۲. اشکال و پاسخ آن؛

۲. مصادیق؛

۲/۱. علوم پیامبران؛

۲/۱-۱. قرآن و علم انبیا؛

• ا. حضرت آدم(ع) و علم اسماء؛
• ب. حضرت ابراهیم(ع)؛
• ج. حضرت داوود(ع)؛
• داوود و سلیمان(ع)؛
• د. حضرت لوط(ع)؛
• ه. حضرت عیسی(ع)؛
• و. حضرت سلیمان(ع)؛
• ز. حضرت محمد(ص)؛
• ح. حضرت موسی(ع)؛
• ط. حضرت یحیی(ع)؛
• ی. حضرت یعقوب(ع)؛
• ک. حضرت یوسف(ع)؛

۲/۲-۱. حدود علم پیامبران:

• ا. آگاهی از تهیه وسیله دفاعی؛
• ب. آگاهی از زبان پرندگان و حیوانات؛
• ج. آگاهی از تعبیر خواب؛

۲/۳-۱. منابع علم پیامبران:

• ا. وحی؛
• ب. ارتباط روحی و معنوی با عالم غیب؛
• ج. سیر آفاقی؛
• د. آگاهی، تأیید و تقویت توسط روح‌القدس؛
• ح. عقل فوق‌العاده؛
• و. انتقال از نبی پیشین؛

۲/۲. علم حضرت خضر(ع)؛

۲/۳. علم امام:

۲/۱-۳. خصائص و ویژگی‌های علمی ائمه(ع)؛

• ا. خزانه‌دار علم الهی؛
• ب. وارثان علوم انبیا؛
• ج. داناترین مردم؛
• د. راسخان در علم؛
• ه. معدن و سرچشمه علم؛
• و. حیات علم؛

۲/۲-۳. ابواب و جهات علوم ائمه(ع)؛

• اشاره؛
• ا. علم‌الکتاب؛
• ب. علم به تأویل قرآن؛
• ج. علم به اسم اعظم خداوند؛
• د. علم به کتب الهی و زبان آنها؛
• هـ. علم به زبان پرندگان و همه حیوانات؛
• و. علم به ماکان و ما یکون؛
• ز. علم به بلایا، منایا و انساب عرب؛
• ح. علم به لوح محفوظ؛
• ط. علم به علوم فرشتگان؛
• ی. علم به زمان فوت و اسباب شهادت خود؛
• ک. علم به حوادث آسمان و زمین؛

۲/۳-۳. مبادی و منابع علوم ائمه(ع)؛

۲/۴-۳. شبهاتی پیرامون علم غیب پیامبر و امام؛

۲/۵-۳. پاسخ شبهات؛

• نکته؛
• خاتمه؛

۱. علم لدنی، افاضی، غیراکتسابی و حضوری است؛

۲. علم لدنی، عاری از محدودیت‌ها و معایب علوم کسبی است، لذا یقینی و یقین‌آور است؛

۳. علم لدنی با فضیلت و کرامت است؛

۴. متعلق علم لدنی، گاه از امور غیبی و گاه از مشهودات است؛

۵. علم لدنی نسبی و مقول به تشکیک است؛

۶. هر کس در هر زمان، با احراز شرایط و ایجاد مقدمات لازم، می‌تواند از علم لدنی بهره‌مند گردد؛

• فهرست‌ها؛
• فهرست آیات؛
• فهرست اعلام؛
• فهرست اصطلاحات؛
• فهرست روایات به ترتیب صفحات؛
• فهرست منابع و مآخذ.

دربارهٔ پدیدآورندگان

• 

  عبدالله محمدی‌ اصفهانی
  (استاد مشاور)

• 

  محمد کاظم شاکر
  (استاد راهنما)

• 

  زهرةالسادات میرترابی حسینی
  (پژوهشگر)

• پژوهشگر این پایان‌نامه خانم زهرةالسادات میرترابی حسینی، تحصیلات حوزوی خود را در محضر اساتیدی همچون حضرات آیات: حسین مظاهری، محمد هادی معرفت و احمد بهشتی پیگیری کرد. همکاری با نهاد انقلابی مرکز اسناد انقلاب اسلامی از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس دروس دانشگاهی تاکنون چندین مقاله به رشته تحریر درآورده است. «امامان معصوم یا علمای ابرار؟»، «غلو و گستره علم امام(ع)» و «شرایط راهیابی به آستان علم لدنی» برخی از این آثار است.

• استاد راهنمای این پایان‌نامه دکتر محمد کاظم شاکر (متولد ۱۳۴۲ ش، یزد)، تحصیلات حوزوی خود را تا خارج فقه و اصول پیگیری کرد. وی رشته علوم قرآن و حدیث را در مقطع دکترا در دانشگاه تربیت مدرس به اتمام رساند. مدیریت گروه علوم قرآن و حدیث‌، مدیر مسئولی و سردبیری مجله پژوهش‌های علوم انسانی دانشگاه قم، معاون آموزشی و دانشجویی دانشکده اصول الدین از جمله فعالیت‌های است. او علاوه بر تدریس دروس دانشگاهی به راهنمایی و مشاوره پایان‌نامه‌های دانشجویان نیز مشغول است و تا کنون چندین جلد کتاب و مقاله را به رشته تحریر درآورده است. «بررسی احادیث الکافی درباره روح‌القدس و مقایسه آن با دیدگاه مسیحیت»، «روح خدا در قرآن و کتاب مقدس»، «سرشت وحی پیامبرانه و طرق دریافت آن»، «لیلة القدر و نزول روح»، «پژوهشی در بعثت و آغاز نزول قرآن»، «فقر و غنا در قرآن و حدیث» و «باطن و تأویل قرآن» برخی از این آثار است.

• استاد مشاور این پایان‌نامه حجت‌ الاسلام‌ و المسلمین دکتر عبدالله محمدی‌ اصفهانی (متولد ۱۳۳۸ ش، اصفهان)، در کنار دروس متداول حوزوی تحصیلات دانشگاهی خود را در مقطع دکتری عرفان اسلامی به اتمام رساند. امام جمعه شهرهای بندر گناوه، شاهین‌شهر، بوشهر، بهبهان و معاون آموزشی سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی کشور از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس دروس حوزوی و دانشگاهی به راهنمایی و مشاوره پایان‌نامه‌های دانشجویان نیز مشغول است و تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر درآورده است. «نقش دنیای اسلام در فرایندهای ژئوپولتیک آینده جهان»، «مصاحبتی با فقیه خاموش مولانا»، «الزوراء علامه دوانی» و «ختم ولایت در متون عرفانی» برخی از این آثار است.

استخراج مقاله از پایان‌نامه

در این باره، اطلاعاتی در دست نیست.

چاپ پایان‌نامه به صورت کتاب

در این باره، اطلاعاتی در دست نیست.