کلمات قصار قرآن
مقدمه
کلمات قصار (Aphorisis) گفته‌ای کوتاه و پُرمعنی است که حاوی اصول اخلاقی و حقایق عام است. کلمات قصار یکی از انواع نثر موجز / Laconism/ Brevity ادبی است. ایجاز از صناعات بلاغی است و چنان است که ترتیب معانی بر الفاظ افزون باشد و مخل به معنی نباشد. در تفسیر ایجاز گفته‌اند که: ادا کردن مقصود با کمتر از عبارت متعارف می‌باشد، ولی ابن اثیر ر و جمعی دیگر می‌گویند: ایجاز تعبیر آوردن از مراد به لفظ غیر زاید است[۱]. ایجاز مقبول خود بر دو نوع ایجاز قصر یا اشاره و ایجاز حذف است[۲]. سیوطی ایجاز را بر دو قسم دانسته است: ایجاز حذف و ایجاز غیر حذف. ایجاز غیر حذف را نیز به سه شاخه تقسیم کرده است: ایجاز قصر، تقدیر و جامع[۳]. سیوطی طی چندین صفحه با نگاه ادبی به ارائه شواهدی در باب انواع ایجاز اقدام کرده است. اما کمتر کسی ایجازهای قرآنی را از نظر موضوعی تدوین کرده یا به نقش و کارکرد آنها در فرهنگ و تمدن‌سازی جهان اسلام پرداخته است.
ایجازهای قرآن یکی از معجزات ادبی قرآن است؛ زیرا با وجود کم بودن کلمات، دارای معانی بسیار عمیقی است. این جملات از جهت سبک‌شناسی ادبی عالی‌ترین «ایجازات مقبول» بلاغی ادبیات جهان است. برخی از محققین معاصر نوشته‌اند که: ایجاز قصر، در قرآن به قدری فراوان است که هیچ سوره بلکه هیچ بخشی از یک سوره و حتی هیچ صفحه‌ای از صفحه‌های نورانی قرآن از آن خالی نیست[۴]. از میان منابعی که بیشتر به مبحث ایجاز در قرآن پرداخته‌اند می‌‌توان به الاتقان سیوطی و اسالیب المعانی سید باقر حسینی اشاره کرد.
کلمات قصار، در عالم اسلام حضوری فراگیر دارد. کل زندگی یک مسلمان سرشار از دستورالعمل‌های قرآنی، ادعیه و اصول راهنمای اندیشه و عمل است که از کلام اللّه مجید اخذ شده است. کلمات قصار قرآن، شیوع گسترده‌ای در فرهنگ شفاهی مردم و اقتباسات ادبی و شواهد استدلال‌های علمی و تبیین احکام فقهی دارد. و شامل حوزه‌های جهان‌بینی، عرفان و اخلاق و فقه و سوگندهای قرآنی است. کلمات قصار هم در سوره‌های مکی و هم در سوره‌های مدنی است. این کلمات گاه به صورت یک آیه مستقل یا پاره‌ای از یک آیه متوسط یا بلند است. همچنین ممکن است به صورت جمله هسته یا جمله وابسته باشد. البته این که به صورت جمله وابسته باشد بیشتر در سوره‌های مدنی است؛ و به صورت یک آیه مستقل، بیشتر در سوره‌های ملی آمده است. ایجاز قصر در سراسر قرآن کریم، بیشتر از ایجاز حذف است. کلمات قصار، باعث «ارتباط بین اذهانی» مسلمین جهان شده و در قوام بخشی هویت جمعی مسلمانان در سراسر جهان نقش مهمی ایفا کرده است.
این جملات کوتاه منبع الهام هنرمندان جهت خلق آثار هنری بدیعی به‌خصوص در خطاطی، خط نقاشی و کتیبه‌سازی در معماری عالم اسلام شده است. این کلمات مقدس، به گونه‌ای روان و سیال در خوشنویسی و معماری با اسلیمی‌ها تلفیق شده‌اند، خصوصاً با بن مایه‌های گیاهی که با نماد پردازی آسیایی درخت عالم که شاخ و برگ‌های آن با کلمات مقدس و منور قرآن متناظرند، نسبت نزدیکی دارند.
نمونه‌های موضوعی کلمات قصار قرآن
جهان بینی: جهان مُهر و نشان خدای بخشنده مهربان را دارد: ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾[۵]، ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾[۶]، ﴿الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾[۷]، ﴿مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾[۸].
وحدت حقیقیه: احدیت را سه مرتبه است:
- احدیت ذات که در آن مرتبه، به هیچ وجه کثرتی نیست: ﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾[۹].
- احدیت اسماء و صفات که با همه کثرت‌شان با ذات یکی هستند و در آن مستهلک هستند: ﴿هُوَ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ﴾[۱۰].
- احدیت افعال و تأثیرات و موثرات یعنی آن ذات متعالیه است که در حقیقت مصدر جمیع افعال و موثر در منفعلات است و به حسب تربیت، هر یکی را به حسب قابلیت به سوی حضرت ذات می‌کشاند: ﴿إِنِّي تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ رَبِّي وَرَبِّكُمْ مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾[۱۱][۱۲].
مقام احدیت خدا: ﴿اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ﴾[۱۳]؛ ﴿ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ﴾[۱۴]، ﴿رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا﴾[۱۵].
حدود ۲۹ بار در قرآن از سوره بقره تا سوره مزمل آمده است. ﴿هُوَ﴾ اشاره به مقام احدیت خالص از شوب صفات و کثرات اسماء است[۱۶]. این کلام الهی از اذکار اصلی اهل الله است: ﴿لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ﴾[۱۷] و ﴿فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مُتَقَلَّبَكُمْ وَمَثْوَاكُمْ﴾[۱۸]، ﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾[۱۹]، ﴿اللَّهُ الصَّمَدُ﴾[۲۰]، ﴿وَاللَّهُ غَنِيٌّ حَلِيمٌ﴾[۲۱]، ﴿وَكَانَ اللَّهُ غَنِيًّا حَمِيدًا﴾[۲۲]، ﴿لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ﴾[۲۳]، ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ﴾[۲۴]، ﴿فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ﴾[۲۵].
توحید در خلق و امر: ﴿أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ﴾[۲۶]. در این جمله کوتاه، خلقت و تدبیر جهان به خدا اختصاص یافته است. این جمله کوتاه بخشی از جملات مرکب قرآنی است که بیانگر چگونگی رابطه خدا با جهان و برعکس، رابطه جهان با خدا است.
دارالسلام: ﴿وَاللَّهُ يَدْعُو إِلَى دَارِ السَّلَامِ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾[۲۷].
اراده و مشیت الهی: ﴿كُنْ فَيَكُونُ﴾[۲۸].
تنزیه خدا: ﴿سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ﴾[۲۹].
خدا باقی است و غیر او فانی است: ﴿كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ﴾[۳۰].
سخن خدا برتر و پیروز است: ﴿وَكَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا﴾[۳۱].
نیاز جهان به خدا: ﴿يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ﴾[۳۲].
خداوند در هر لحظه، در کاری است: ﴿كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ﴾[۳۳].
خدا پروردگار، آفریدگار و دانا است: ﴿إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِيمُ﴾[۳۴].
رابطه جهان با خدا: ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ﴾[۳۵]. بر اساس «برهان امکان فقری» حکمت صدرالمتالهین همه موجودات امکانی، نسبت به واجب الوجود عین فقر بوده و ربط محض‌اند. بنابراین همه مخلوقات، چیزی جز وجودات ربطی و غیرمستقل نیستند. و تنها موجود مستقل و فی نفسه واجب الوجود است که خدای یگانه است.
رابطه خدا با انسان: ﴿وَاللَّهُ الْغَنِيُّ وَأَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ﴾[۳۶]، ﴿وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ﴾[۳۷]، ﴿وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ﴾[۳۸]، ﴿إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ﴾[۳۹]، ﴿فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ﴾[۴۰]، ﴿فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ﴾[۴۱]، ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ﴾[۴۲]، ﴿أَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ﴾[۴۳]، ﴿إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ﴾[۴۴]، ﴿أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ...﴾[۴۵]، ﴿وَهُوَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ﴾[۴۶]، ﴿...لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ﴾[۴۷]، ﴿... إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا...﴾[۴۸]، ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا...﴾[۴۹].
کسانی را که خدا دوست دارد: ﴿إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ﴾[۵۰]، ﴿إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ﴾[۵۱]، ﴿وَاللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ﴾[۵۲]، ﴿إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ﴾[۵۳]، ﴿إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ﴾[۵۴]، ﴿إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ﴾[۵۵].
کسانی را که خدا دوست ندارد: ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ﴾[۵۶]، ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا﴾[۵۷]، ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ خَوَّانًا أَثِيمًا﴾[۵۸]، ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْخَائِنِينَ﴾[۵۹]، ﴿...إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ خَوَّانٍ كَفُورٍ﴾[۶۰]، ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ﴾[۶۱]، ﴿...إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ﴾[۶۲].
خدا با برخی گروه‌ها و انسان‌ها رابطه‌ای ویژه دارد: ﴿...وَأَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ﴾[۶۳]، ﴿...إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ﴾[۶۴]، ﴿...أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ﴾[۶۵].
تناسب مبدأ و معاد: تناسب و تعامل مبدأ و معاد به زیبایی تمام و به صورت موجز، در سوره الرحمن آمده است.
اخلاق: ﴿...وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا...﴾[۶۶]، ﴿خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ﴾[۶۷]، ﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ﴾[۶۸]، ﴿إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ﴾[۶۹]، ﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا﴾[۷۰]، ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾[۷۱]، ﴿وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ﴾[۷۲]، ﴿وَلَا تَجَسَّسُوا﴾[۷۳]، ﴿وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا﴾[۷۴]، ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ﴾[۷۵]، ﴿...وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا﴾[۷۶]، ﴿إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ﴾[۷۷]، ﴿وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ﴾[۷۸].
نبوت عام: ﴿...فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ...﴾[۷۹]، ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ...﴾[۸۰]، ﴿وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ...﴾[۸۱]. نبوت خاص: ﴿...وَآمَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَهُوَ الْحَقُّ...﴾[۸۲]، ﴿إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ﴾[۸۳].
معاد: تمام آیات سوره‌های قیامت، مرسلات، نباء، نازعات، عبس، تکویر، انفطار، مطففین، انشقاق البروج، طارق، اعلی، غاشیه، زلزلة و قارعة، تکاثر و همزة، حاوی کلمات قصار در باب رویدادهای اصل معاد است. همچنین سوره مدثر آیات ۸ تا ۵۶ (غیر از آیه ۳۱) و غاشیه آیات ۱ تا ۱۶ که در این آیات، پیامدهای رفتار انسان در قیامت، تحولات فیزیکی جهان در سرآغاز قیامت کبرا و احوالات انسان در روز واپسین بیان شده است. آیات بسیار دیگری نیز، در قالب کلمات قصار در سوره‌های مختلف بلند و متوسط نازل شده است. قرآن: سوگند به عظمت و الهی بودن قرآن: ﴿وَالْقُرْآنِ الْحَكِيمِ﴾[۸۴].
قرآن کلام خدا است و از سوی او بر حضرت محمد نازل شده است: ﴿تَنْزِيلَ الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ﴾[۸۵]
حفظ قرآن از تحریف: ﴿إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ﴾[۸۶].
وضع اولی تاریخ بشر: ﴿وَمَا كَانَ النَّاسُ إِلَّا أُمَّةً وَاحِدَةً...﴾[۸۷].
ادعیه مانند: ﴿رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا...﴾[۸۸]، ﴿رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ﴾[۸۹]، ﴿وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ...﴾[۹۰]، ﴿وَقُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ﴾[۹۱]، ﴿وَقُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْمًا﴾[۹۲]، ﴿قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي﴾[۹۳]، ﴿وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي﴾[۹۴]، ﴿وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي﴾[۹۵]، ﴿يَفْقَهُوا قَوْلِي﴾[۹۶]، ﴿...رَبَّنَا آتِنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً...﴾[۹۷]، ﴿ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَصِفُونَ﴾[۹۸]، ﴿وَقُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ﴾[۹۹]، ﴿رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ﴾[۱۰۰]، ﴿...قَالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي﴾[۱۰۱]، ﴿...قَالَ رَبِّ نَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ﴾[۱۰۲]، ﴿قَالَ رَبِّ انْصُرْنِي عَلَى الْقَوْمِ الْمُفْسِدِينَ﴾[۱۰۳]، ﴿رَبِّ هَبْ لِي مِنَ الصَّالِحِينَ﴾[۱۰۴].
خداشناسی عرفانی: ﴿اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ﴾[۱۰۵].
حاوی شش ذکر اصلی عرفا: ﴿اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ﴾[۱۰۶]
نور خدا: ﴿اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ﴾[۱۰۷].
اول و آخر هستی و پیدا و پنهان جهان: ﴿هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ...﴾[۱۰۸].
تسبیح جهان: ﴿سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ...﴾[۱۰۹][۱۱۰].
دستور ذکر: ﴿فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ...﴾[۱۱۱]، ﴿أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾[۱۱۲]، ﴿فَالتَّالِيَاتِ ذِكْرًا﴾[۱۱۳][۱۱۴].
توکل: ﴿...وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ...﴾[۱۱۵].
بازگشت: ﴿ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً﴾[۱۱۶].
کافی بودن اللّه: ﴿...حَسْبِيَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ...﴾[۱۱۷]؛ ﴿...وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ﴾[۱۱۸].
فرمان تسبیح: ﴿فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ﴾[۱۱۹]، ﴿فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ﴾[۱۲۰].
استغفار: ﴿وَيَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ﴾[۱۲۱].
استعاذه: ﴿... فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ﴾[۱۲۲].
فرمان استقامت در راه خدا: ﴿فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ﴾[۱۲۳].
یتیم نوازی: ﴿فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ﴾[۱۲۴].
تعامل سختی و گشایش با یکدیگر: ﴿فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا﴾[۱۲۵].
تزکیه نفس: ﴿قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى﴾[۱۲۶].
برتری آخرت: ﴿وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَى﴾[۱۲۷].
تعلیم آدم: ﴿وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا﴾[۱۲۸].
آرامش: ﴿هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ...﴾[۱۲۹].
بهترین ولی و یاور: ﴿... نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ﴾[۱۳۰].
مقام خائفین: ﴿وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ﴾[۱۳۱].
احسان: ﴿هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ﴾[۱۳۲].
اسماء الحسنی: حدود ۱۲۷ نام نیکوی خدا در قرآن ذکر شده که بسیاری از آنها به صورت جملات قصار در اول یا آخر سوره‌ها آمده است. برخی از آنها به صورت آیه مستقل است و برخی در جملات بلندیا متوسط است. آیات کوتاه اول سوره‌ها مانند: ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾[۱۳۳]، ﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ * اللَّهُ الصَّمَدُ﴾[۱۳۴]. ﴿قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ * مَلِكِ النَّاسِ * إِلَهِ النَّاسِ﴾[۱۳۵]؛ اواسط سوره‌ها مانند: ﴿وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ﴾[۱۳۶]، ﴿وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾[۱۳۷]، ﴿نَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ﴾[۱۳۸]. آخر سوره‌ها مانند: ﴿وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾[۱۳۹]، ﴿وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾[۱۴۰]، ﴿إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ الْعِقَابِ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ﴾[۱۴۱].
آیات مستقل مانند: ﴿اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ﴾[۱۴۲]، ﴿اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى﴾[۱۴۳]، ﴿سَلَامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِيمٍ﴾[۱۴۴]، ﴿هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾[۱۴۵]، ﴿إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ﴾[۱۴۶]، ﴿هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ * هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ * هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى يُسَبِّحُ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾[۱۴۷].
فقهی: کلمات قصار قرآنی حامل احکام فقهی از جهات گوناگون قابل تقسیم است که به نمونه‌هایی از آنها اشاره می‌شود. نوع دلالت آیات بر حکم دارای اقسامی می‌باشد. دلالت بعضی آیات بر حکم شرعی به نحو استقلال است؛ مانند: ﴿... وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا...﴾[۱۴۸] که خرید و فروش را حلال و ربا را حرام می‌داند. دلالت به نحو انضمام است؛ مانند: ﴿...وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ...﴾[۱۴۹] که مدت زمان شیرخوارگی را دو سال می‌داند و به ضمیمه آیه: ﴿...وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا...﴾[۱۵۰] به دست می‌آید که کمترین زمان حمل، شش ماه است؛ زیرا مدت دوران آبستنی و شیرخوارگی را سی ماه دانسته است. دلالت به صیغه انشاء مانند: ﴿وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ﴾[۱۵۱] و بعضی به هیئت اخبار مانند: ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ﴾[۱۵۲].
دلالت آیات الاحکام از نظر حکم دارای اقسامی می‌باشد. مدلول برخی آیات، حکم تکلیفی است مانند: وجوب روزه و حرمت خوردن مردار که به ترتیب از آیه ﴿... كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ...﴾[۱۵۳] و آیه ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ﴾[۱۵۴] استفاده می‌شود. و مدلول برخی دیگر، حکم وضعی است مانند بطلان روزه در حال مرض یا سفر که از آیه ﴿... وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ﴾[۱۵۵] استفاده شده است. بعضی آیات متضمن احکام و قواعد کلی است مانند قاعده عسر و حرج که از ﴿وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ﴾[۱۵۶] و ﴿يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ﴾[۱۵۷] استفاده شده است. بعضی آیات ارشاد به حکم عقل است مانند: ﴿قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ...﴾[۱۵۸] و برخی دیگر، امضای امر عرفی یا عقلایی است مانند: ﴿...أَوْفُوا بِالْعُقُودِ...﴾[۱۵۹]، ﴿...وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ...﴾[۱۶۰]، ﴿وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ...﴾[۱۶۱]، ﴿تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ﴾[۱۶۲]. بعضی آیات چگونگی روابط اجتماعی و حدود و اصول همزیستی مسالمت‌آمیز را بیان می‌کند مانند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا﴾[۱۶۳]. در این آیه، خداوند سه قاعده اخلاقی و سه حکم شرعی اجتناب از سوءظن، تجسس و غیبت را در قالب چهار جمله کوتاه در دل یک جمله مرکب بلند امر فرموده‌اند[۱۶۴].
سوگندهای قرآنی: خدای متعال در آیات متعددی به مواردی قسم یاد کرده، که نشانگر ارتباط ویژه، بین یادکننده قسم و آنچه که بدان قسم یاد شده، وجود دارد و هر چه شأن و مقام یادکننده قسم بالاتر باشد، حکایت از اهمیت بالای آن موضوع دارد که به مواردی از آنها اشاه می‌شود:
سوگند به قلم: ﴿ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ﴾[۱۶۵].
سوگند به قرآن: ﴿وَالْقُرْآنِ الْحَكِيمِ * إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ﴾[۱۶۶].
سوگند به فرشتگان: ﴿وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا * وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا * وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا * فَالسَّابِقَاتِ سَبْقًا * فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا﴾[۱۶۷].
سوگند به جان آدمی: ﴿وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا﴾[۱۶۸]،
سوگند به شب: ﴿وَالْفَجْرِ * وَلَيَالٍ عَشْرٍ * وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ * وَاللَّيْلِ إِذَا يَسْرِ﴾[۱۶۹].
سوگند به صبح: ﴿وَالصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ﴾[۱۷۰]،
سوگند به آخرت و روز واپسین: ﴿وَالْيَوْمِ الْمَوْعُودِ﴾[۱۷۱].
سوگند به جایگاه‌های طلوع و غروب: ﴿فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ﴾[۱۷۲]،
سوگند به خورشید و ماه: ﴿وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا * وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا﴾[۱۷۳].
سوگند به میوه‌ها: ﴿وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ﴾[۱۷۴].[۱۷۵]
منابع
پانویس
- ↑ الاتقان، ج۲، ص۱۰۱.
- ↑ الاتقان، ج۲، ص۱۰۲.
- ↑ الاتقان، ج۲، ص۱۰۳.
- ↑ اعجاز در هیأت ایجاز در قرآن کریم، ص۱۴۲.
- ↑ «به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.
- ↑ «سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.
- ↑ «به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.
- ↑ «مالک روز پاداش و کیفر» سوره فاتحه، آیه ۴.
- ↑ «بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.
- ↑ «او خداوند یگانه دادفرماست» سوره زمر، آیه ۴.
- ↑ «من به خداوند- پروردگار خویش و پروردگار شما- توکل کرده‌ام؛ هیچ جنبنده‌ای نیست مگر که او بر هستیش چیرگی دارد؛ به راستی پروردگار من بر راهی راست است» سوره هود، آیه ۵۶.
- ↑ الصافی، ص۴۷.
- ↑ «خداوند است که هیچ خدایی جز آن زنده پایدار نیست» سوره بقره، آیه ۲۵۵
- ↑ «این است خداوند پروردگار شما، خدایی جز او نیست، آفریننده هر چیزی است پس او را بپرستید و او بر هر چیزی نگهبان است» سوره انعام، آیه ۱۰۲.
- ↑ «پروردگار خاور و باختر که هیچ خدایی جز او نیست پس او را کارساز خویش گزین» سوره مزمل، آیه ۹.
- ↑ رهنمای سعادت، ص۲۶۲.
- ↑ «هیچ خدایی جز خداوند نیست» سوره صافات، آیه ۳۵
- ↑ «پس بدان که هیچ خدایی جز خداوند نیست و از گناه خویش و برای مردان و زنان مؤمن آمرزش بخواه و خداوند از گردشتان (در روز) و آرامیدنتان (در شب) آگاه است» سوره محمد، آیه ۱۹.
- ↑ «بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.
- ↑ «خداوند صمد است» سوره اخلاص، آیه ۲.
- ↑ «و خداوند بی‌نیازی بردبار است» سوره بقره، آیه ۲۶۳.
- ↑ «و خداوند بی‌نیازی ستوده است» سوره نساء، آیه ۱۳۱.
- ↑ «چیزی مانند او نیست» سوره شوری، آیه ۱۱.
- ↑ «ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.
- ↑ «پس هر سو رو کنید رو به خداوند است» سوره بقره، آیه ۱۱۵.
- ↑ «آگاه باشید که آفرینش و فرمان او راست» سوره اعراف، آیه ۵۴.
- ↑ «و خداوند به بهشت فرا می‌خواند و هر که را بخواهد به راهی راست رهنمون می‌گردد» سوره یونس، آیه ۲۵.
- ↑ «باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره بقره، آیه ۱۱۷.
- ↑ «پاکا که خداوند است از آنچه وصف می‌کنند» سوره مؤمنون، آیه ۹۱.
- ↑ «هر که روی آن (زمین) است از میان رفتنی است» سوره الرحمن، آیه ۲۶.
- ↑ «و سخن خداوند است که فراتر است» سوره توبه، آیه ۴۰.
- ↑ «هر که در آسمان‌ها و زمین است از او درخواست دارد» سوره الرحمن، آیه ۲۹.
- ↑ «او هماره در کاری است» سوره الرحمن، آیه ۲۹.
- ↑ «به راستی پروردگار توست که آفریدگار داناست» سوره حجر، آیه ۸۶.
- ↑ «ای مردم! شما نیازمندان درگاه خداوند هستید و خداوند است که بی‌نیاز ستوده است» سوره فاطر، آیه ۱۵.
- ↑ «و خداوند بی‌نیاز است و شما نیازمندید» سوره محمد، آیه ۳۸.
- ↑ «و ما از رگ گردن به او نزدیک‌تریم» سوره ق، آیه ۱۶.
- ↑ «و هر جا باشید او با شماست» سوره حدید، آیه ۴.
- ↑ «بی‌گمان این خداوند است که بسیار روزی‌بخش توانمند استوار است» سوره ذاریات، آیه ۵۸.
- ↑ «پس خداوند بهترین نگهبان و او بخشاینده‌ترین بخشایندگان است» سوره یوسف، آیه ۶۴.
- ↑ «بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است» سوره نمل، آیه ۴۰.
- ↑ «بی‌گمان خداوند پاداش نکوکاران را تباه نمی‌سازد» سوره توبه، آیه ۱۲۰.
- ↑ «و خداوند است که توبه‌پذیر بخشاینده است؟!» سوره توبه، آیه ۱۰۴.
- ↑ «که اوست که آمرزنده بخشاینده است» سوره یوسف، آیه ۹۸.
- ↑ «آیا خداوند بنده خویش را بسنده نیست؟» سوره زمر، آیه ۳۶.
- ↑ «و او به اندیشه‌ها داناست» سوره حدید، آیه ۶.
- ↑ «از بخشایش خداوند ناامید نباشید» سوره زمر، آیه ۵۳.
- ↑ «که خداوند همه گناهان را می‌آمرزد» سوره زمر، آیه ۵۳.
- ↑ «و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.
- ↑ «که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۵.
- ↑ «بی‌گمان خداوند توبه کاران و شست‌وشوکنندگان را دوست می‌دارد» سوره بقره، آیه ۲۲۲.
- ↑ «و خداوند شکیبایان را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۴۶.
- ↑ «که خداوند توکل کنندگان (به خویش) را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.
- ↑ «که خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره مائده، آیه ۴۲.
- ↑ «بی‌گمان خداوند پرهیزگاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۷۶.
- ↑ «که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۰.
- ↑ «بی‌گمان خداوند کسی را که خودپسندی خویشتن‌ستای باشد دوست نمی‌دارد» سوره نساء، آیه ۳۶.
- ↑ «و از آنان که به خویش خیانت می‌ورزند دفاع مکن که خداوند آن را که خیانتگر بزهکار است، دوست نمی‌دارد» سوره نساء، آیه ۱۰۷.
- ↑ «که خداوند خیانتکاران را دوست نمی‌دارد» سوره انفال، آیه ۵۸.
- ↑ «... خداوند هیچ خیانتکار ناسپاسی را دوست نمی‌دارد» سوره حج، آیه ۳۸.
- ↑ «که خداوند سرخوشان را دوست نمی‌دارد» سوره قصص، آیه ۷۶.
- ↑ «که خداوند تبهکاران را دوست نمی‌دارد» سوره قصص، آیه ۷۷.
- ↑ «... و (بدانید که) خداوند با مؤمنان است» سوره انفال، آیه ۱۹.
- ↑ «که خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۴۶.
- ↑ «...که خداوند با پرهیزگاران است» سوره بقره، آیه ۱۹۴.
- ↑ «... و با مردم سخن خوب بگویید.».. سوره بقره، آیه ۸۳.
- ↑ «گذشت را در پیش گیر و به نیکی فرمان ده و از نادانان روی بگردان!» سوره اعراف، آیه ۱۹۹.
- ↑ «به راستی خداوند به دادگری و نیکی کردن و ادای (حقّ) خویشاوند، فرمان می‌دهد» سوره نحل، آیه ۹۰.
- ↑ «بی‌گمان نیکی‌ها بدی‌ها را می‌زدایند» سوره هود، آیه ۱۱۴.
- ↑ «خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحب آنها باز گردانید» سوره نساء، آیه ۵۸.
- ↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.
- ↑ «و (همدیگر را) با لقب‌های ناپسند مخوانید!» سوره حجرات، آیه ۱۱.
- ↑ «و (در کار مردم) کاوش نکنید» سوره حجرات، آیه ۱۲.
- ↑ «و از یکدیگر غیبت نکنید» سوره حجرات، آیه ۱۲.
- ↑ «ای مؤمنان! از بسیاری از گمان‌ها دوری کنید که برخی از گمان‌ها گناه است» سوره حجرات، آیه ۱۲.
- ↑ «و هر کس از خداوند پروا کند (خداوند) برای او دری می‌گشاید» سوره طلاق، آیه ۲.
- ↑ «(با خود می‌گویند:) شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم» سوره انسان، آیه ۹.
- ↑ «وای بر هر عیب جوی طعنه زن» سوره همزه، آیه ۱.
- ↑ «... پس خداوند پیامبران را مژده‌آور و بیم‌دهنده برانگیخت.».. سوره بقره، آیه ۲۱۳.
- ↑ «ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم.».. سوره حدید، آیه ۲۵.
- ↑ «و ما پیامبران را جز نویدبخش و بیم‌دهنده نمی‌فرستیم» سوره انعام، آیه ۴۸.
- ↑ «و (خداوند) از گناهان آنان که ایمان آوردند و کارهای شایسته کردند و به آنچه بر محمد فرو فرستاده شده که همه راستین و از سوی پروردگارشان است ایمان آوردند» سوره محمد، آیه ۲.
- ↑ «همانا تو بی‌گمان از فرستادگانی» سوره یس، آیه ۲۸.
- ↑ «سوگند به قرآن حکیم» سوره یس، آیه ۲.
- ↑ «فرو فرستاده خداوند پیروز بخشاینده» سوره یس، آیه ۵.
- ↑ «بی‌گمان ما خود قرآن را فرو فرستاده‌ایم و به یقین ما نگهبان آن خواهیم بود» سوره حجر، آیه ۹.
- ↑ «و مردم جز امّتی یگانه نبودند.».. سوره یونس، آیه ۱۹.
- ↑ «پروردگارا پس از آنکه راهنمایی‌مان کردی، دلمان را به کژی میفکن.».. سوره آل عمران، آیه ۸.
- ↑ «آنان که می‌گویند: پروردگارا! به راستی ما ایمان آورده‌ایم پس، از گناهان ما درگذر و ما را از عذاب دوزخ نگاه دار!» سوره آل عمران، آیه ۱۶.
- ↑ «و بگو: پروردگارا مرا با درآوردنی درست (به هر کار) در آور» سوره اسراء، آیه ۸۰.
- ↑ «و بگو: پروردگارا! از وسوسه‌های شیطان‌ها به تو پناه می‌آورم» سوره مؤمنون، آیه ۹۷.
- ↑ «و بگو: پروردگارا! بر دانش من بیفزای!» سوره طه، آیه ۱۱۴.
- ↑ «(موسی) گفت: پروردگارا! سینه‌ام را گشایش بخش» سوره طه، آیه ۲۵.
- ↑ «و کارم را برای من آسان کن» سوره طه، آیه ۲۶.
- ↑ «و گرهی از زبانم بگشای» سوره طه، آیه ۲۷.
- ↑ «تا سخنم را دریابند» سوره طه، آیه ۲۸.
- ↑ «پروردگارا! به ما از سوی خویش بخشایشی رسان» سوره کهف، آیه ۱۰.
- ↑ «بدی را با روشی که نیکوتر است دور کن؛ ما به آنچه وصف می‌کنند داناتریم» سوره مؤمنون، آیه ۹۶.
- ↑ «و بگو: پروردگارا! از وسوسه‌های شیطان‌ها به تو پناه می‌آورم» سوره مؤمنون، آیه ۹۷.
- ↑ «و آنان که می‌گویند: پروردگارا! عذاب دوزخ را از ما بگردان که عذاب آن همیشگی است» سوره فرقان، آیه ۶۵.
- ↑ «گفت: پروردگارا! من به خویش ستم کردم، مرا بیامرز! و (خداوند) او را آمرزید که اوست که آمرزنده بخشاینده است» سوره قصص، آیه ۱۶.
- ↑ «... گفت: پروردگارا! مرا از گروه ستمکاران رهایی بخش» سوره قصص، آیه ۲۱.
- ↑ «(لوط) گفت: خداوندا! مرا در برابر این قوم تبهکار یاوری کن» سوره عنکبوت، آیه ۳۰.
- ↑ «پروردگارا (فرزندی) از شایستگان به من ببخش!» سوره صافات، آیه ۱۰۰.
- ↑ «خداوند است که هیچ خدایی جز آن زنده پایدار نیست» سوره آل عمران، آیه ۲.
- ↑ «خداوند است که هیچ خدایی جز آن زنده پایدار نیست» سوره بقره، آیه ۲۵۵.
- ↑ «خداوند، نور آسمان‌ها و زمین است» سوره نور، آیه ۳۵.
- ↑ «او، آغاز و انجام و آشکار و نهان است» سوره حدید، آیه ۳.
- ↑ «آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است.».. سوره حشر، آیه ۱.
- ↑ عرفان ثقلین، ص۴۶-۵۰.
- ↑ «پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم» سوره بقره، آیه ۱۵۲.
- ↑ «آگاه باشید! با یاد خداوند دل‌ها آرام می‌یابد» سوره رعد، آیه ۲۸.
- ↑ «و به آن خوانندگان (کتاب آسمانی) که نیک یادآوری می‌کنند،» سوره صافات، آیه ۳.
- ↑ عرفان ثقلین، ص۱۶۹-۱۷۳.
- ↑ «و هر که بر خدا توکل کند همو وی را بسنده است» سوره طلاق، آیه ۳.
- ↑ «به سوی پروردگارت خرسند و پسندیده بازگرد!» سوره فجر، آیه ۲۸.
- ↑ «خداوندی که خدایی جز او نیست مرا بس» سوره توبه، آیه ۱۲۹.
- ↑ «... و گفتند: خداوند ما را بس و او کارسازی نیکوست» سوره آل عمران، آیه ۱۷۳.
- ↑ «پس پروردگارت را با سپاس به پاکی بستای و از سجده‌گزاران باش» سوره حجر، آیه ۹۸.
- ↑ «پس نام سترگ پروردگار خویش را به پاکی بستای!» سوره واقعه، آیه ۷۴.
- ↑ «و ای قوم من! از پروردگارتان آمرزش بخواهید و آنگاه به سوی او توبه آورید» سوره هود، آیه ۵۲.
- ↑ «پس، چون قرآن بخوانی از شیطان رانده به خداوند پناه جو؛» سوره نحل، آیه ۹۸.
- ↑ «پس چنان که فرمان یافته‌ای پایداری کن» سوره هود، آیه ۱۱۲.
- ↑ «پس با یتیم تندی مکن!» سوره ضحی، آیه ۹.
- ↑ «به راستی با دشواری، آسانی همراه است،» سوره انشراح، آیه ۵.
- ↑ «بی‌گمان آنکه پاکیزه زیست رستگار شد،» سوره اعلی، آیه ۱۴.
- ↑ «با آنکه جهان واپسین بهتر و پایدارتر است» سوره اعلی، آیه ۱۷.
- ↑ «و همه نام‌ها را به آدم آموخت» سوره بقره، آیه ۳۱.
- ↑ «اوست که آرامش را در دل مؤمنان فرو فرستاد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند.».. سوره فتح، آیه ۴.
- ↑ «و اگر رو بگردانند بدانید که خداوند سرور شماست؛ نیک است این یار و نیک است این یاور» سوره انفال، آیه ۴۰.
- ↑ «و برای آن کس که از ایستادن در برابر پروردگار خویش هراسیده است دو بهشت خواهد بود» سوره الرحمن، آیه ۴۶.
- ↑ «آیا پاداش نیکی، جز نیکی است؟» سوره الرحمن، آیه ۶۰.
- ↑ «به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.
- ↑ «بگو او خداوند یگانه است * خداوند صمد است» سوره اخلاص، آیه ۱-۲.
- ↑ «بگو: به پروردگار آدمیان پناه می‌برم * فرمانفرمای آدمیان * خدای آدمیان» سوره ناس، آیه ۱-۶.
- ↑ «و خداوند به آنچه می‌کنند بیناست» سوره مائده، آیه ۷۱.
- ↑ «و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره مائده، آیه ۷۴.
- ↑ «بی‌گمان پروردگار تو، فرزانه‌ای داناست» سوره انعام، آیه ۸۳.
- ↑ «و خداوند به هر چیزی داناست» سوره نساء، آیه ۱۷۶.
- ↑ «و او بر هر کاری تواناست» سوره مائده، آیه ۱۲۰.
- ↑ «بی‌گمان پروردگار تو زودکیفر است و به راستی او آمرزنده بخشاینده است» سوره انعام، آیه ۱۶۵.
- ↑ «خداوند است که هیچ خدایی جز آن زنده پایدار نیست» سوره آل عمران، آیه ۲.
- ↑ «خداوند است که هیچ خدایی جز او نیست؛ نام‌های نیکوتر از آن اوست» سوره طه، آیه ۸.
- ↑ ««درود» سخنی است (که) از (سوی) پروردگاری بخشاینده (می‌شنوند)» سوره یس، آیه ۵۸.
- ↑ «او، آغاز و انجام و آشکار و نهان است و به هر چیزی داناست» سوره حدید، آیه ۳.
- ↑ «بی‌گمان این خداوند است که بسیار روزی‌بخش توانمند استوار است» سوره ذاریات، آیه ۵۸.
- ↑ «اوست خداوندی که خدایی جز او نیست، داننده پنهان و آشکار است، او بخشنده بخشاینده است * اوست خداوندی که هیچ خدایی جز او نیست، فرمانفرمای بسیار پاک بی‌عیب، ایمنی‌بخش، گواه راستین، پیروز کام‌شکن بزرگ منش؛ پاکاکه خداوند است از آنچه (بدو) شرک می‌ورزند * اوست خداوند آفریننده پدیدآور نگارگر، نام‌های نکوتر او راست؛ هر چه در آسمان‌ها و زمین است او را به پاکی می‌ستایند و او پیروزمند فرزانه است» سوره حشر، آیه ۲۲-۲۴.
- ↑ «... در حالی که خداوند خرید و فروش را حلال و ربا را حرام کرده است» سوره بقره، آیه ۲۷۵.
- ↑ «و زمان شیر خوارگی وی دو سال بود» سوره لقمان، آیه ۱۴.
- ↑ «و بارداری و از شیر گرفتنش سی ماه است» سوره احقاف، آیه ۱۵.
- ↑ «و نماز را برپا دارید» سوره بقره، آیه ۴۳.
- ↑ «مردار بر شما حرام است» سوره مائده، آیه ۳.
- ↑ «روزه بر شما مقرّر شده است» سوره بقره، آیه ۱۸۳.
- ↑ «مردار بر شما حرام است» سوره مائده، آیه ۳.
- ↑ «و اگر بیمار یا در سفر بود، شماری از روزهایی دیگر (روزه بر او واجب است)» سوره بقره، آیه ۱۸۵.
- ↑ «و در دین- که همان آیین پدرتان ابراهیم است- هیچ تنگنایی برای شما ننهاد» سوره حج، آیه ۷۸.
- ↑ «خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برایتان دشواری نمی‌خواهد» سوره بقره، آیه ۱۸۵.
- ↑ «بگو از خداوند و پیامبر فرمان برید» سوره آل عمران، آیه ۳۲.
- ↑ «ای مؤمنان! به پیمان‌ها وفا کنید» سوره مائده، آیه ۱.
- ↑ «و به پیمان وفا کنید» سوره اسراء، آیه ۳۴.
- ↑ «و پیمانه و ترازو را با دادگری، تمام بپیمایید» سوره انعام، آیه ۱۵۲.
- ↑ «و ستدی با رضای خودتان باشد» سوره نساء، آیه ۲۹.
- ↑ «ای مؤمنان! از بسیاری از گمان‌ها دوری کنید که برخی از گمان‌ها گناه است و (در کار مردم) کاوش نکنید و از یکدیگر غیبت نکنید» سوره حجرات، آیه ۱۲.
- ↑ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۱۶۸-۱۶۹.
- ↑ «نون؛ سوگند به قلم و آنچه برنگارند» سوره قلم، آیه ۱.
- ↑ «سوگند به قرآن حکیم * همانا تو بی‌گمان از فرستادگانی» سوره یس، آیه ۲-۳.
- ↑ «سوگند به بیرون کشندگان (جان کافران) به سختی، * و به گیرندگان (جان مؤمنان) به آرامی * و به فرشتگانی که شناورند (و با شتاب فرود می‌آیند)* پس، به فرشتگان پیشگام * آنگاه، به فرشتگان کارگزار» سوره نازعات، آیه ۱-۵.
- ↑ «و به جان (آدمی) و آنکه آن را بهنجار داشت،» سوره شمس، آیه ۷.
- ↑ «سوگند به سپیده‌دم * و به شب‌های دهگانه* و به جفت و یگانه * و به شب چون به پایان آید، (که ما ستمکاران را عذاب خواهیم کرد)» سوره فجر، آیه ۱.-۴.
- ↑ «و به بامداد چون بردمد» سوره تکویر، آیه ۱۸.
- ↑ «و به روزی که آن را وعده کرده‌اند،» سوره بروج، آیه ۲.
- ↑ «نه، سوگند به پروردگار خاوران و باختران ما توانمندیم» سوره معارج، آیه ۴۰.
- ↑ «سوگند به خورشید و روشنایی آن * و به ماه چون از پی آن درآید» سوره شمس، آیه ۱-۲.
- ↑ «سوگند به انجیر و زیتون» سوره تین، آیه ۱.
- ↑ صفوی، سید سلمان، مقاله «کلمات قصار قرآن»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص ۱۰۳۲ - ۱۰۳۶.