(۳۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱:
خط ۱:
{{امامت}}
{{مدخل مرتبط
<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[قیام امام حسین]]''' است. "'''[[آثار قیام امام حسین]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| موضوع مرتبط = قیام امام حسین
<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[آثار قیام امام حسین در حدیث]] - [[آثار قیام امام حسین در اخلاق اسلامی]] - [[آثار قیام امام حسین در معارف دعا و زیارات]] - [[آثار قیام امام حسین در معارف و سیره حسینی]] - [[آثار قیام امام حسین در تاریخ اسلامی]]</div>
| عنوان مدخل =
<div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[قیام امام حسین (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
| مداخل مرتبط = [[آثار قیام امام حسین در تاریخ اسلامی]]
| پرسش مرتبط =
}}
==[[کارکردهای سیاسی عاشورا]]==
== کارکردهای اجتماعی ==
پر واضح است که روند [[انحرافی]] پس از [[رسول خدا]]{{صل}} تا سال شصت [[هجری]] - که [[روز]] به روز افزون‌تر می‌گردید - هرگز مجال آن را نمی‌داد که [[اسلام]] و کارکردهای [[اجتماعی]]، [[اقتصادی]]، [[حکومتی]] و [[سیاسی]] آن عیان گردد و کارکرد صحیح خود را به انجام رساند.
=== کارکرد نخست: شخصیت‌یافتن جامعه ===
از هم گسیختگی اجتماعی [[مسلمانان]]، [[تخریب]] و [[تضعیف]] روحیۀ [[استقامت]] و [[شهادت‌طلبی]] در میان مسلمانان، از میان رفتن [[فرهنگ]] [[ظلم‌ستیزی]] و [[عدالت‌خواهی]]، و خو نمودن با [[ظلم]]، [[انحطاط]] روز افزون فرهنگ [[آزادی‌خواهی]] در مُرداب [[اختناق]] و [[استبداد]]، از میان رفتن [[غیرت دینی]] مسلمانان، به فراموش سپاری فرهنگ [[جهاد]] و از یاد بردن فریضۀ مهم [[امر به معروف و نهی از منکر]] از سوی مسلمانان و به تدریج از میان رفتن اصل مهم [[اندیشه]] [[راستین]] اسلام، یعنی [[امامت]] در پسِ ابرهای [[جاهلی]]، از ثمرات [[خلافت]] و [[ملوکیت]] بود که [[قیام]] علیه [[حکومت اموی]] را ضروری می‌ساخت.
[[شهادت حسین بن علی]]{{ع}}، سبب نیرو گرفتن [[اسلام]] شد؛ زیرا که نهضت او یک [[حماسه]] بزرگ [[اسلامی]] و [[الهی]] بود. شهادت امام [[حیات]] تازه‌ای در عالم اسلام دمید. اثر و خاصیت یک سخن یا تاریخچه و یا شخصیت حماسی این است که در [[روح]] یک ملت موج به وجود می‌آورد، [[حمیت]] و [[غیرت]] به وجود می‌آورد، [[شجاعت]] و [[صلابت]] به وجود می‌آورد. در بدن‌ها، [[خون‌ها]] را به حرکت و جوشش در می‌آورد، و تنها را از رخوت و [[سستی]] خارج می‌کند، و آنها را چابک و چالاک می‌نماید.
از [[قیام امام حسین]]{{ع}} در عاشورای سال شصت و یک هجری باید به عنوان [[نهضت]] و تداوم اقدامات [[پدر]] بزرگوارش [[حضرت]] [[امام علی]]{{ع}} یاد نمود که در پی بر تن نمودن [[جامه]] راستین بر تن اسلام [[نبوی]]{{صل}} بود. از [[قیام حسینی]] باید به عنوان حادثه‌ای یاد نمود که زمینۀ کارکرد صحیح اسلام را در [[امور اجتماعی]]، اقتصادی، مذهبی، سیاسی و... مهیا می‌نمود.
بعد از [[شهادت امام حسین]]{{ع}} رونقی در [[اسلام]] پیدا شد؛ این اثر در [[اجتماع]] از آن جهت بود که [[امام حسین]]{{ع}} با حرکت‌های قهرمانانه خود [[روح]] [[مردم]] [[مسلمان]] را زنده کرد، احساس‌های [[بردگی]] و اسارتی را که از اواخر زمان عثمان و تمام دوره [[معاویه]] بر روح [[جامعه اسلامی]] حکم‌فرما بود، تضعیف کرد و [[ترس]] را ریخت، [[احساس]] [[عبودیت]] [در برابر [[خلق]]] را زایل کرد. به عبارت دیگر به اجتماع [[اسلامی]] [[شخصیت]] داد. او بر روی نقطه‌ای در اجتماع انگشت گذاشت که بعداً اجتماع در خودش احساس شخصیت کرد. [[امویان]]، شخصیت اسلامی را در میان [[مسلمانان]] میراندند. مسلمانان تصور [[درستی]] از [[هدف‌ها]] و ایده‌آل‌های اسلام نداشتند.
قیام امام حسین{{ع}} اقدامی خونین در تصحیح و گرداندن کارکردهای [[اسلام نبوی]]{{صل}} بود.
شخصیت دادن به یک [[ملت]] به این است که به آنها [[عشق]] و ایده‌آل داده شود و اگر عشق‌ها و ایده‌آل‌هایی دارند که رویش را غبار گرفته است آن گرد و غبار را زدود و دو مرتبه آن را زنده کرد<ref>مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج۱۷، ص۵۱-۵۷.</ref>.<ref>[[محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر]]، [[حماسه عاشورا (کتاب)|حماسه عاشورا]]، ص ۲۱.</ref>
[[بدیهی]] است که کارکردهای سیاسی عاشورا را به لحاظ [[زمان]] می‌بایست به دو شاخه: کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم نمود. اما مناسب است کارکردهای بلند مدت و کوتاه مدت با یکدیگر تلفیق شوند و نتیجۀ هر کارکرد را به لحاظ زمانی در ذیل هر کارکرد آورده شوند:
==کارکرد نخست: [[احیای اندیشه امامت]]==
== کارکردهای سیاسی==
روند [[انحرافی]] پس از [[رسول خدا]] {{صل}} تا سال شصت هجری ـ که [[روز]] به روز افزون‌تر می‌گردید ـ هرگز مجال آن را نمی‌داد که [[اسلام]] و کارکردهای [[اجتماعی]]، [[اقتصادی]]، [[حکومتی]] و [[سیاسی]] آن عیان گردد و کارکرد صحیح خود را به انجام رساند.
==کارکرد دوم: [[احیای فرهنگ جهاد]]==
ازهم‌گسیختگی اجتماعی [[مسلمانان]]، تخریب و تضعیف روحیۀ [[استقامت]] و [[شهادت‌طلبی]] در میان مسلمانان، از میان رفتن [[فرهنگ]] [[ظلم‌ستیزی]] و [[عدالت‌خواهی]]، و خو نمودن با [[ظلم]]، انحطاط روز افزون فرهنگ آزادی‌خواهی در مُرداب اختناق و [[استبداد]]، از میان رفتن غیرت دینی مسلمانان، به فراموش سپاری فرهنگ [[جهاد]] و از یاد بردن فریضۀ مهم [[امر به معروف و نهی از منکر]] از سوی مسلمانان و به تدریج از میان رفتن اصل مهم [[اندیشه]] راستین اسلام، یعنی [[امامت]] در پسِ ابرهای [[جاهلی]]، از ثمرات [[خلافت]] و [[ملوکیت]] بود که [[قیام]] علیه [[حکومت اموی]] را ضروری می‌ساخت.
==کارکرد سوم: [[زمینه‌سازی تشکیل حکومت اسلامی]]==
==احیای [[فرهنگ]] [[امر به معروف و نهی از منکر]]==
[[جامعه]] همانند یک [[سیستم]] متشکل از اجزایی است که هر جزء کارکرد خاص خود را دارد. اختلال در کارکرد هر جزء منجر به ایجاد اختلال در کارکرد سایر اجزا و نهایتاً کل جامعه و سیستم می‌گردد. از این رو در پی ایجاد هرگونه اختلال در هر جزء می‌بایست که به سرعت و دقت آن اختلال را از آن جزء یا اجزاء رفع ساخته و کارکرد صحیح را به آن برگرداند.
[[بدیهی]] است که نوع، [[میزان]] و ایجاد اختلال در هر جزء نسبت به سایر اجزا متفاوت است. در این که اختلال در کدام جزء مهم‌تر است بسته به اهمیت و کارکرد [[اولویت]] آن جزء دارد. اگر [[انسان]] را نیز به عنوان یک سیستم در نظر بگیریم ایجاد اختلال در جزء مغز و یا جزء [[قلب]] بسیار پر اهمیت‌تر از ایجاد اختلال در دست یا پای اوست. جامعه و هر [[سیستم]] دیگر زمانی [[حیات]] مستمر و با دوام خواهد داشت که راه کار و مکانیسمی صحیح در برخورد با نابسامانیها و رفع اختلالات به وجود آمده در آن را داشته باشد. [[اسلام]] به عنوان [[دین کامل]]، جامع و مانع در این باره از مکانیسم و راه کار مهم «[[امر به معروف و نهی از منکر]]» بهره می‌جوید.
از [[قیام امام حسین]] {{ع}} در عاشورای سال شصت و یک هجری باید به عنوان [[نهضت]] و تداوم اقدامات پدر بزرگوارش حضرت [[امام علی]] {{ع}} یاد نمود که در پی بر تن نمودن [[جامه]] راستین بر تن اسلام [[نبوی]] {{صل}} بود. از [[قیام حسینی]] باید به عنوان حادثه‌ای یاد نمود که زمینۀ کارکرد صحیح اسلام را در امور اجتماعی، اقتصادی، مذهبی، سیاسی و... مهیا می‌نمود. قیام امام حسین {{ع}} اقدامی خونین در تصحیح و گرداندن کارکردهای اسلام نبوی {{صل}} بود.
گفتنی است که امر به معروف و نهی از منکر را هرگز نمی‌توان در حیطه عباداتی ذکر نمود که جنبه فردی دارد و به جنبه [[اجتماعی]] ارتباطی ندارد.
بدیهی است که کارکردهای سیاسی عاشورا را به لحاظ [[زمان]] می‌بایست به دو شاخه: کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم نمود. اما مناسب است کارکردهای بلند مدت و کوتاه مدت با یکدیگر تلفیق شوند و نتیجۀ هر کارکرد را به لحاظ زمانی در ذیل هر کارکرد آورده شوند:
مکانیسم امر به معروفی و [[نهی از منکر]] به گونه‌ای است که [[مسئولیت]] فردی و اجتماعی برای [[انسان‌ها]] به وجود می‌آورد: {{متن حدیث|كُلُّكُمْ رَاعٍ وَ كُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ}}. همین مهم موجب خواهد شد که [[شهروندان]] یا اجزای [[جامعه]] که به وجود آورنده جامعه محسوب می‌گردند دارای [[حق]] و [[حقوقی]] [[انسانی]] یا حق [[شهروندی]] گردند. در ادامه و مسیر این حق است که «[[نظارت اجتماعی]]» را از [[حقوق]] اولیه و مسلّم خود فرض نمایند و در نتیجه حق [[قطعی]] خود بدانند که بر [[وظایف]] و کارکرد سایر بخش‌ها و اجزای جامعه [[نظارت]] داشته باشند و در صورت [[مشاهده]] اختلال دست به [[نقد]] و [[انتقاد]] بزنند.
مهمترین نتیجه و دستاورد این مکانیسم، طبیعتاً [[پویایی]] جامعه خواهد بود،؛ چراکه جامعه به صورت مرتب در حال چِک و بررسی خود خواهد بود و در صورت مشاهده هرگونه [[عیب]]، بلافاصله آن را رفع می‌نماید.
[[امام باقر]]{{ع}} در پی کارکرد صحیح جامعه است که امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان مکانیسم و بنیادی معرفی می‌نمایند که در پرتو آن سایر [[واجبات]] و همچنین مسایل اجتماعی و [[سیاسی]] امکان وقوع صحیح می‌یابند:
{{متن حدیث|إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ سَبِيلُ الْأَنْبِيَاءِ وَ مِنْهَاجُ الصُّلَحَاءِ فَرِيضَةٌ عَظِيمَةٌ بِهَا تُقَامُ الْفَرَائِضُ وَ تَأْمَنُ الْمَذَاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَكَاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظَالِمُ وَ تُعْمَرُ الْأَرْضُ وَ يُنْتَصَفُ مِنَ الْأَعْدَاءِ وَ يَسْتَقِيمُ الْأَمْرُ}}<ref>«امر به معروف و نهی از منکر راه و طریقه انبیا و روش صالحان است. واجب مهمی است که سایر واجبات به موجب آن برپا می‌شود و راه‌ها با آن امن و امان می‌گردد و خرید و فروش حلال می‌شود و ستم‌ها برطرف می‌شود و زمین آباد می‌گردد و از دشمنان انتقام گرفته می‌شود و امور روبه‌راه می‌گردد» وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۷۵.</ref>.
همان‌گونه که از فرمایش [[معصومین]]{{عم}} برمی‌آید [[امر به معروف و نهی از منکر]] دارای کارکردی همه جانبه در امور اقتصای، [[اجتماعی]]، [[سیاسی]] و... می‌باشد.
[[جامعه]] به عنوان تشکلی از اجزای مختلف با کارکردهای متفاوت، که طبیعتاً دارای [[ساختار سیاسی]] است از اهمیتی ویژه در مقایسه با سایر اجزا برخوردار است. بالطبع اگر جامعه را به [[انسان]] [[تشکل]] یافته از اجزاء متفاوت مقایسه نمائیم، ساختار سیاسی و [[حاکمان]] جامعه، هم چون قسمت مغز انسان است که وظیفۀ برنامه دهی و کنترل سایر اعضا را بر عهده دارند.
بر این اساس است که [[امام علی]]{{ع}} آن گاه که از [[حقوق متقابل]] [[مردم]] وحاکمان سخن می‌گوید بر [[ضرورت]] [[نقد]] و [[انتقاد]] میان آن دو طرف را یاداور می‌شود و از «[[نظارت]] بیرونی» سخن می‌آورد و در این میان هرگز به «نظارت درونی» صرف این که از آن به [[تقوا]] یاد می‌شود بسنده نمی‌کند.
امام علی{{ع}} مضافاً بر تقوا و [[پاکیزگی]] [[تذکر]] به حاکمان را به عنوان یک [[حق]] بلکه به عنوان یک [[وظیفه]]، از سوی مردم ارزیابی می‌کند:
{{متن حدیث|فَعَلَيْكُمْ بِالتَّنَاصُحِ فِي ذَلِكَ وَ حُسْنِ التَّعَاوُنِ عَلَيْهِ فَلَيْسَ أَحَدٌ وَ إِنِ اشْتَدَّ عَلَى رِضَا اللَّهِ حِرْصُهُ وَ طَالَ فِي الْعَمَلِ اجْتِهَادُهُ بِبَالِغٍ حَقِيقَةَ مَا اللَّهُ سُبْحَانَهُ أَهْلُهُ مِنَ الطَّاعَةِ لَهُ وَ لَكِنْ مِنْ وَاجِبِ حُقُوقِ اللَّهِ [سُبْحَانَهُ] عَلَى عِبَادِهِ النَّصِيحَةُ بِمَبْلَغِ جُهْدِهِمْ}}<ref>«پس بر شما باد پند دادن متقابل در این زمینه و همکاری نیک بر آن،؛ چراکه هیچ‌کس هر چند که بر خشنودی خدا سخت حریص و در سخت کوشی و مبارزات عملی سابقه‌اش طولانی باشد، نمی‌تواند به ژرفای اطاعت خداوند - چنان که شایسته اوست - راه یابد. اما بخشی از حقوق واجب الهی بر بندگان این است که در حد توان و استعداد خویش از نصیحت دریغ نورزند و بر اجرای حق در میان خود همکاری کنند» نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶.</ref>.
[[امام علی]]{{ع}} در پی تبیین [[ضرورت]] [[نظارت]] بیرونی بر [[حکمرانان]] از سوی [[مردمان]] است که خود را به عنوان یک [[اسوه]] و [[الگو]] قرار می‌دهد و می‌فرماید:
«... بدان سان که رسم [[سخن گفتن]] با [[جباران]] [[تاریخ]] است با من سخن مگویید و آن چنان که از [[زورمندان]] دژخوی [[پروا]] می‌کنند، از من فاصله مگیرید و با تصنع با من نیامیزید و چنین مپندارید که اگر با من سخن حقی گفته شود مرا گران می‌آید و نیز [[گمان]] مبرید که من [[بزرگداشت]] نفس خویش را خواهانم؛ زیرا آنکه از شنیدن [[حق]] و پیشنهاد [[عدالت]] [[احساس]] سنگینی کند، عمل به آن برایش سنگین‌تر باشد. پس از سخن حق و پیشنهاد [[عدل]] دریغ مورزید که:
{{متن حدیث|فَإِنِّي لَسْتُ فِي نَفْسِي بِفَوْقِ أَنْ أُخْطِئَ وَ لَا آمَنُ ذَلِكَ مِنْ فِعْلِي إِلَّا أَنْ يَكْفِيَ اللَّهُ مِنْ نَفْسِي مَا هُوَ أَمْلَكُ بِهِ مِنِّي}}<ref>«که من در نزد خود برتر از آن نیستم که خطا نکنم و از خطا در کردار خویش نیز احساس ایمنی ندارم، مگر آنکه خداوند در برابر خویشتن خویشم کفایت کند که او بیش از خود من قلمرو هستی‌ام را مالک شد» نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶.</ref>.
امام علی{{ع}} از پی ضرورت [[نقد]] و [[انتقاد]] به [[حاکم]] که از رهگذار [[امر به معروف و نهی از منکر]] پدید می‌آید هشدار می‌دهد که: «شما هر دو فرزندم را به [[تقوای الهی]] توصیه می‌کنم،
{{متن حدیث|لَا تَتْرُكُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَيُوَلَّى عَلَيْكُمْ شِرَارُكُمْ}}<ref>«هرگز از امر به معروف و نهی از منکر دست برمدارید که در آن صورت سلطۀ بدان و اشرار بر شما شکل گیرد» نهج البلاغه، نامه ۴۷.</ref>.
[[امام رضا]]{{ع}} از [[سلطه اشرار]] بر [[جامعه]] به واسطۀ ترک [[امر به معروف و نهی از منکر]] این‌گونه هشدار می‌دهد:
{{متن حدیث|لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ، أَوْ لَيُسْتَعْمَلَنَّ عَلَيْكُمْ شِرَارُكُمْ، فَيَدْعُو خِيَارُكُمْ، فَلَا يُسْتَجَابُ لَهُمْ}}<ref>«باید که امر به معروف و نهی از منکر کنید وگرنه افراد پست‌تان به اخیارتان مسلط خواهند شد» شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۷۴.</ref>.
یعنی غلتیدن [[جامعه]] در [[پستی]] و [[انحطاط]] [[بدیهی]] است که با [[تسلط]] [[حکم]] رانان [[فاسد]] و [[پست]]، جامعه نیز به پستی و [[فساد]] روی می‌گذارد. طبیعی است که با تسلّط فیزیکی [[حاکمان]] فاسد به تدریج فساد [[فکری]] آنان از طریق اثر بخشی بر [[فرهنگ جامعه]] از مجاری [[آموزشی]] - پرورشی...، جامعه نیز رو به پستی خواهد گذارد.
[[امام علی]]{{ع}} در تأثیر‌گذاری [[حاکمیت سیاسی]] بر فرهنگ جامعه می‌فرمایند:
{{متن حدیث|صَوَابُ الرَّأْيِ بِالدُّوَلِ يُقْبِلُ بِإِقْبَالِهَا وَ يَذْهَبُ بِذَهَابِهَا}}<ref>«استواری رأی در گرو حاکمیت سیاسی است، همراه و همسو با آن روی می‌آورد و روی برمی‌تابد» نهج البلاغه، حکمت ۳۳۹.</ref>.
لذا امام علی{{ع}} پیدایی [[فتنه‌ها]] را اثر [[حاکمیت]]، [[حکمرانان]] فاسد ارزیابی می‌کنند و می‌فرمایند:
{{متن حدیث|إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ الْفِتَنِ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ، وَ أَحْكَامٌ تُبْتَدَعُ}}<ref>«پیدایش فتنه‌ها را جز از هوس‌های رهبران و بدعت‌هایی که در راستای آن پدید می‌آید، سرچشمه دیگری نباشد.».. نهج البلاغه، خطبه ۵۰.</ref>.
امام علی{{ع}} با [[تیزبینی]] و [[درایت]] خاص خویش از [[حکومت]] [[حاکمان اموی]] به عنوان [[فتنه]] یاد می‌کند که پس از وی [[جامعه اسلامی]] به آن گرفتار می‌آید:
{{متن حدیث|عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِي زَمَانٌ لَيْسَ فِيهِ شَيْ‌ءٌ أَخْفَى مِنَ الْحَقِّ وَ لَا أَظْهَرَ مِنَ الْبَاطِلِ...}}<ref>«بی‌تردید پس از من، شما را زمانی فرا می‌رسد که در آن چیزی پنهاتر از حق و آشکارتر از باطل نباشد، زمانی که دروغ بستن بر خدا و پیامبر از هر چیزی بیشتر است، زمانی که قرآن برای مردمش، بی‌ارج‌ترین کالاها باشد... در تمامی بلاد معروف ناشناخته‌ترین و منکر شناخته‌ترین باشد.... بدان سان در آن روزگار قرآن و قرآنیان راستین در تبعیدی آواره و در تنهایی راهی یگانه‌اند که هیچ کس پناهشان ندهد.».. نهج البلاغه، خطبه ۱۴۷.</ref>.
[[امام]] در خطبه‌ای دیگر از تبعات [[حکومت]] [[فتنه]] ([[حکومت امویان]]) که با ترک [[امر به معروف و نهی از منکر]] از سوی [[مسلمانان]] همراه است، به عنوان فتنۀ [[ظلمت]] یاد می‌کند و این چنین هشدار می‌دهد:
«... هشدار! که از دیدگاه من هول‌انگیزترین فتنه‌های تاریختان فتنه [[امویان]] است،؛ چراکه فتنه‌های [[کور]] و ظلمت‌زاست... در آن فضا هر که صاحب مَنشی باشد به دام می‌افتد.
تنها کسانی شاید در [[امان]] بمانند که بینشی ندارند به [[خدا]] [[سوگند]]! بعد از من، [[بنی امیه]] را زمامدارانی بسیار بد خواهید یافت، مانند اشتری [[خشن]] و چموش که با دندان می‌گزد، با دست سر می‌کوبد و با پا لگدکوب می‌کند و از قطره‌های شیر نیز دریغ می‌ورزد... از [[بلا]] و سلطه‌ای آنان نرهید تا [[یاری]] خواستن از آنان، درست همانند برده‌ای از ارباب و [[تابعی]] از متبوع خویش باشد.»...
پس از [[امام علی]]{{ع}}، [[جامعه]] همان سرنوشتی را یافت که امام{{ع}} پیاپی آن را هشدار داده بودند. اوج این رذالت و [[پستی]] زمانی بود که [[یزید]] به [[حکمرانی]] جامعۀ مسلمانان درآمد و این یعنی [[وداع]] با [[اسلام]]، و اصول و مبانی آن:
[[امام حسین]]{{ع}} در ادامه سخنان [[پدر]]، وضعیت زمانه‌ای را که مسلمانان فارغ از امر به معروف و نهی از منکر به آن گرفتار آمده بودند به گونه‌ای که نهایتاً زمینه را برای قدرت‌یابی و بسط آن برای امویان فراهم آمده بود، چنین ترسیم می‌فرمایند:
{{متن حدیث|إِنَّ الدُّنْيَا قَدْ تَغَيَّرَتْ وَ تَنَكَّرَتْ وَ أَدْبَرَ مَعْرُوفُهَا وَ اسْتَمَرَّتْ حِذَاءً وَ لَمْ تَبْقَ مِنْهَا إِلَّا صُبَابَةٌ كَصُبَابَةِ الْإِنَاءِ وَ خَسِيسُ عَيْشٍ كَالْمَرْعَى الْوَبِيلِ أَ لَا تَرَوْنَ إِلَى الْحَقِّ لَا يُعْمَلُ بِهِ وَ إِلَى الْبَاطِلِ لَا يُتَنَاهَى عَنْهُ}}<ref>«کار ما بدینجا کشیده است که می‌بینید، دنیا دگرگون شده و بسیار زشت و ناپسند گردیده است. نیکی‌های دنیا به عقب می‌رود و هم‌چنان با شتاب رو به زوال است از نیکی‌ها چیزی باقی نمانده جز ته‌مانده‌هایی همانند ته‌ماندۀ آبشخورها. پستی‌های زندگی، همانند چراگاه زیان‌بخش و بیمارکننده است. آیا نمی‌بینید که به حق عمل نمی‌شود و از باطل نهی نمی‌گردد» محمد دشتی، فرهنگ سخنان امام حسین{{ع}}، ص۳۱۸.</ref>.
{{متن حدیث|إنَّ السُّنَّة قَد أُميْتَت، وإنَّ البِدعَةَ قَد أُحيِيتْ}}؛ «[[سنت]] و [[روش پیامبر]]{{صل}} مرده است و بدعت‌های [[جاهلی]] دیگر باره [[احیا]] شده‌اند»<ref>ابو مخنف الازدی، مقتل الحسین، تحقیق میرزا حسن غفاری، ص۲۶ و ۲۵.</ref>.
در این شرایط، تنها و تنها مکانیسمی که توان [[احیای اسلام]] [[نبوی]] را داشت مکانیسم مهم «[[امر به معروف و نهی از منکر]]» بود، از این رو [[امام حسین]]{{ع}} با توجه و تکیه بر این مکانیسم [[قیام عاشورایی]] [[سال]] شصت و یک [[هجری قمری]] را رقم زد:
[[تحریف]] [[اسلام]] نبوی{{صل}}، [[قربانی]] گردیدن [[عدالت]] در [[جامعۀ اسلامی]]، [[ستم]] بر [[انسان‌ها]] و [[مسلمانان]]، [[تفرقه]] میان [[امت اسلامی]] و... از تبعات استیلای نا به [[حق]] [[امویان]] در [[جامه]] [[حاکمان]] [[اسلامی]] بود از این رو [[قیام امام حسین]]{{ع}} به عنوان آخرین مرحله امر به معروف و نهی از منکر در جهت رسوا‌سازی و اسقاط امویان از [[قدرت]] و تاج و تخت [[پادشاهی]] است؛ هر چند که به [[شهادت امام]]{{ع}} و [[اصحاب]] و [[انصار]] بیانجامد.
شهادت امام{{ع}} در پرتو راه کار امر به معروف و نهی از منکر اسوه‌ای است جاودان برای [[رویارویی]] با ستم! این [[اسوه]] هرگز به بهانه «عدم ضرر و عدم تأثیر» از حسینیان و ره‌پویندگان حسین ساقط نمی‌گردد [[شهید مطهری]] دراین باره می‌نویسد:
«... ممکن است کسی بگوید که مرز امر به معروف و نهی از منکر آن جاست که خطری در کار نباشد، ضرری به [[آبرو]]، [[جان]] و [[مال]] وارد نیاید، در این جا بعضی از [[علمای اسلام]] و حتی بعضی از [[علمای شیعه]] که از آنها چنین انتظاری نمی‌رفت، می‌گویند مرز [[امر به معروف و نهی از منکر]] عدم ضرر است، نه عدم [[مفسده]] و بدین‌سان [[ارزش]] این [[واجب الهی]] را پایین می‌آورند....
ببین [[امر به معروف و نهی از منکر]] را در چه موضوعی می‌خواهی انجام دهی؟ یک وقت موضوع کوچک است؛ مثلاً کسی کوچه را کثیف می‌کند، شما باید این جا [[نهی از منکر]] کنید، حال اگر بدانید برای این نهی از منکر، آن شخص یک [[فحش]] ناموسی به شما می‌دهد، در این صورت این کار آنقدر ارزش ندارد.
یک وقت هم هست که موضوع امر به معروف و نهی از منکر در [[اسلام]]، از اهمیتی بالاتر از [[جان]]، [[مال]] و [[آبرو]] برخوردار است؛ مثلاً [[قرآن]] به خطر افتاده است و با اصول مسلّم [[قرآنی]] [[مبارزه]] می‌شود، اصولی همچون [[عدالت]] که اصل و محور [[زندگی]] [[بشریت]] و [[هدف رسالت انبیا]] است، یا مسئله‌ای چون [[وحدت اسلامی]] که اسلام روی آن بسیار حساسیت دارد. در مثل این امور نمی‌شود دیگر به بهانه خطر افتادن جان، آبرو و مال، امر به معروف و نهی از منکر را کنار گذاشت. بنابراین امر به معروف و نهی از منکر در مسایل بزرگ مرز نمی‌شناسد»<ref>مرتضی مطهری، حماسه حسینی، ج۲، ص۱۹۴.</ref>.
[[امام خمینی]] با [[درک]] اهمیّت امر به معروف و نهی از منکر در برابر [[رژیم]] [[استبدادی]] پهلوی حرکت انقلابی خویش را آغاز نمود. در این راستا [[امام]] نه تنها [[تقیّه]] را به عنوان یک مانع در برابر امر به معروف و نهی از منکر ارزیابی نکرد - مسأله‌ای که در طول [[تاریخ]] [[تشیع]] با ارائۀ [[تفسیری]] خاص از [[تقیه]] به عنوان مانعی در راه امر به معروف و نهی از منکر متجلّی گشته بود - بلکه آن را در ادامه بحث امر به معروف و نهی از منکر مورد تحلیل قرار داد که توسط آن می‌توان [[اصول دین]] و [[مذهب]] را [[حفظ]] کرد و از [[تفرقه]] [[مسلمین]] جلوگیری نمود:
«تقیه را از آن جهت [[جعل]] و [[تشریع]] کرده‌اند که مذهب باقی بماند و [[اصول دین]] [[حفظ]] شود و [[مسلمین]] پراکنده گرد هم آیند و [[دین]] و اصول دین را اقامه کنند. ولی اگر این امر منتهی به انهدام دین و اصول دین شود، [[تقیه]] جایز نیست و این امر واضح و روشن است»<ref>امام خمینی، الرسائل، رساله اجتهاد و تقلید، ص۱۷۸.</ref>.
از این‌روست که [[امام خمینی]] [[معتقد]] بودند: «در برابر بعضی از [[محرمات]] و [[واجبات]] که در نظر [[شارع]] و متشرعه در نهایت اهمیت است؛ مانند انهدام [[کعبه]] و مشاهد مشرّفه و ردّ بر [[اسلام]] و [[قرآن]] و [[تفسیر دین]] به گونه‌ای که [[مذهب]] را [[فاسد]] کنند و غیر اینها»<ref>اجتهاد و سیاست از دیدگاه، گفتگو با شریعتمدار جزایری، فصلنامه علوم سیاسی، ش۶، ص۲۳.</ref> که از [[احکام]] ضروری می‌باشند تقیه جایز نیست.
امام خمینی با ارائه [[تفسیری]] انقلابی از تقیه، از آن، معنایی تنگاتنگ با [[امر به معروف و نهی از منکر]] ارائه نمودند و از آن دو به عنوان مکانیسم و مبنایی مهم در [[مبارزه سیاسی]] با [[حکومت]] وقت بهره بردند. حمید [[عنایت]] در استفاده از امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک اهرم [[سیاسی]] مهم در جهت به‌کارگیری آن در مبارزه سیاسی به منظور [[اصلاح]] و بازسازی [[جامعه]] می‌نویسد:
«... اگر [[تشیع]] بناست که [[خصلت]] سابق خود را به عنوان [[ایمانی]] [[مبارز]] باز یابد، در تمام بخش‌های [[اجتماعی]] و سیاسی [[زندگی]] دست به تعرض بزند و این امر به معروف و نهی از منکر را به صورت قوی‌ترین عامل برای [[مبارزه]] جهت بازسازی جامعه‌اش در آورد»<ref>حمید عنایت، تفکر نوین اسلام، ص۲۴۷ و ۲۴۸.</ref>.
امام خمینی با [[درک]] این مهم، [[فلسفه]] امر به معروف و نهی از منکر را [[اصلاح جامعه]] می‌داند:
«همان‌طور که هر شخص و هر فردی موظف است که خودش را اصلاح کند و موظف است که دیگران را هم اصلاح کند. اصل امر به معروف و نهی از منکر برای همین است که جامعه را اصلاح کنند»<ref>امام خمینی، صحیفه نور، ج۱۰، ص۱ و ۲.</ref>.
بر این اساس [[امام خمینی]] حرکت انقلابی خویش را از سال ۱۳۴۲ به منظور [[اصلاح جامعه]] آغاز کردند و [[مردمان]] را به [[مبارزه]] با بزرگ‌ترین [[منکرات]] ([[ظلم]] و [[استبداد]]، [[فدا]] شدن [[عدالت]] و...) [[دعوت]] کردند.
[[شهید مطهری]] در این باره می‌نویسد: «ندای امام خمینی از [[قلب]] [[فرهنگ]] و از اعماق [[تاریخ]] و از ژرفای [[روح]] این [[ملّت]] برمی‌خواست. مردمی که در طول چهارده قرن [[حماسه]] محمد، علی، زهرا، حسین، [[زینب]]، سلمان، [[ابوذر]] و صدها هزار [[زن]] و مرد دیگر را شنیده بودند و این [[حماسه‌ها]] با روحشان عجین شده بود، بار دیگر همان ندای آشنا را از حلقوم این مرد شنیدند.
علی{{ع}} را و حسین{{ع}} را در چهره او می‌دیدند... مردمی که سال‌ها این [[آرزو]] را - درزمره [[یاران امام حسین]] باشند - درسر می‌پروراندند به ناگاه خود را در صحنه‌ای [[مشاهده]] کردند، آن چنان که گویی حسین{{ع}} را به عینه می‌دیدند و همین باعث شد که به پا خیزند و یک سره بانگ [[تکبیر]] بر هر چه [[ظلم و ستم]] گری است بزنند»<ref>مرتضی مطهری، پیرامون انقلاب اسلامی، ص۹۴ و ۹۵.</ref>.
=== کارکرد نخست: احیای اندیشه امامت ===
کارکرد [[سیاسی]] [[امر به معروف و نهی از منکر]] [[عاشورا]] را نمی‌توان مربوط به زمانی خاص دانست، بلکه هم تأثیر زمانی کوتاه مدت و هم بلند مدت را داشته و دارد.<ref>[[سید محسن آل سید غفور|آل سید غفور، سید محسن]]، [[کارکردهای سیاسی عاشورا (مقاله)|مقاله «کارکردهای سیاسی عاشورا»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۸]] ص ۵۵.</ref>
{{اصلی|احیای اندیشه امامت}}
پس از [[رحلت رسول خدا]] جریان طبیعی اسلام که بر اصل بنیادین «امامت» پایه‌گذاری شده بود با دسایس بنیان گذاران [[خلافت]] به [[انحراف]] کشیده شد و «خلافت» جایگزین آن گردید. «[[امامت]]» در [[اسلام]] مهمترین اصلی است که سایر [[اصول اسلام]] در پرتو آن [[تکامل]] می‌یابند و بدیهی است که با اختلال در کارکرد «امامت» سایر اصول اسلام نیز به اختلال و عدم کارکرد صحیح می‌انجامند. همان اتفاقی که پس از [[پیامبر]] گریبان گیر [[جامعۀ اسلامی]] گردید. یکی از آثار قیام امام حسین {{ع}} بازگرداندن این جریان به مسیر اصلی خود بود<ref>[[سید محسن آل سید غفور|آل سید غفور، سید محسن]]، [[کارکردهای سیاسی عاشورا (مقاله)|مقاله «کارکردهای سیاسی عاشورا»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۸]]، ص ۲۸ ـ ۳۴.</ref>.
==کارکرد [[جامعه‌پذیری]]==
=== کارکرد دوم: احیای فرهنگ جهاد ===
در فرهنگ هر جامعه، الگوهای فرهنگی و [[ارزش‌ها]] - که ضامن [[قدرت]] هنجاری الگوها هستند - از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. هر [[نظام فکری]] برای سامان دادن اصول و مبناهای اولیه خود به منظور قابل [[فهم]] نمودن آنها در تلاش است که «الگوهایی» را به جامعه معرفی کند. بدین ترتیب آن چه که باز ساز و کار صحیح یک فرهنگ برای جامعه به ارمغان می‌آید [[وفاق اجتماعی]] یا [[همبستگی اجتماعی]] است که از آن به [[میزان]] [[وحدت]] و انسجام در درون یک جامعه به هنگام روبه‌رو شدن با [[دشمنان خارجی]] یا [[مشکلات]] داخلی تعبیر می‌شود<ref>علی آقابخشی، فرهنگ علوم سیاسی، ص۳۱۳.</ref>.
{{اصلی|احیای فرهنگ جهاد}}
از مهمترین کارکردهای [[سیاسی]] حادثه عظیم [[عاشورا]] احیای فرهنگ جهاد در میان [[امت مسلمان]] بود؛ زیرا با بروز مجدد روحیه [[جاهلی]] و خوگیری روزافزون [[حاکمان]] به [[ملوک]] [[پادشاهی]] ـ پس از [[رسول خدا]] {{صل}} ـ به تدریج اصول و فروع اسلام رنگ باختن را آغاز کرد؛ از جمله این اصول و فروع، جهاد بود. به [[یقین]] سرآغاز این رنگ باختن را می‌توان [[سرپیچی]] نمودن سران [[سقیفه]] از فرمان پیامبر [[اسلام]] در [[سپاه اسامه]]، آن هم به بهانه [[جوانی]] فرمانده سپاه دانست. قیام و جهاد [[حسینی]] الگویی گردید برای عدالت‌خواهان و آزادی‌خواهان. برای کسانی که [[ظلم و ستم]] را می‌دیدند و [[وظیفه]] خود می‌دانستند تا در برابر آن [[ایستادگی]] کنند. این قیام به لحاظ تأثیر، هم در کوتاه مدت و هم در دراز مدت [[اسوه]] ستم‌ستیزان گردیده است<ref>[[سید محسن آل سید غفور|آل سید غفور، سید محسن]]، [[کارکردهای سیاسی عاشورا (مقاله)|مقاله «کارکردهای سیاسی عاشورا»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۸]]، ص ۳۷.</ref>.
بی‌شک [[فرهنگ شیعه]] با وجود منابع [[عظیم]] الشأن [[قرآن]] و [[سنت پیامبر]] و [[ائمه معصومین]]{{عم}} و الگوهای فرهنگی مذهبی دارای چنان پتانسیل عظیمی است که کار ویژه انتقال فرهنگی را از نسلی به [[نسل]] دیگر امکان‌پذیر می‌سازند. در این میان و از منظر بحث حاضر، [[قیام عاشورا]] به عنوان «الگویی» منحصر به فرد است که قوام‌بخش و انسجام‌دهنده [[فرهنگ شیعه]] محسوب می‌گردد.
=== کارکرد سوم: زمینه‌سازی تشکیل حکومت اسلامی ===
[[قیام امام حسین]]{{ع}} در سال شصت و یک [[هجری]] در برابر [[ساختار سیاسی]] [[زمان]] خویش به یک نحوی به الگویی فرازمانی مبدّل گشته است و به صورت «[[فرهنگ سیاسی]]» خاص جلوه‌گر شده است.
{{اصلی|زمینه‌سازی تشکیل حکومت اسلامی}}
یکی از کارکردهای [[سیاسی]] مهم عاشورا که در عین حال برخاسته از دو کارکرد دیگر ([[احیای اندیشه امامت]] و [[احیای فرهنگ جهاد]]) است؛ زمینه‌سازی برای تشکیل حکومت اسلامی است. به این معنا که با جهاد و سرنگونی [[حکومت استبدادی]] زمینه برای [[حکومت اسلامی]] فراهم می‌آید تا اندیشۀ [[امامت]] در آن گفتمان، مسلط گردد.
بهره‌گیری صحیح از الگوهای [[فرهنگی]] در هر [[مکتب]] و [[نظام فکری]] از ظرافت خاصی برخوردار است. مهیا نمودن شرایط و زمینه‌ها در جهت بهره‌گیری از [[الگو]] نیز از عواملی است که [[درایت]] خاص خود را نیاز دارد. «[[محرم]] و صفر» به سهولت این شرایط و زمینه‌ها را برای بهره‌گیری از الگوی [[قیام عاشورایی]] فراهم آورده است که در عین این سهولت، ممتنع نیز می‌باشد زیرا چه بسا به غلط از این الگو استفاده شود،؛ چراکه از محرم و صفر نباید صرفاً به زمینه‌ای در جهت تباکی و تکمیل مجالس و کمیت تباکی بهره برد، بلکه آن چه که مهم است در کنار این کمیّت‌ها، کیفیّت است. کیفیت به این معنا که از این مجالس در جهت بهره‌برداری در انتقال داده‌های مکتب و [[نظام]] [[شیعه]] به ویژه بعد [[سیاسی]] آن استفاده نمود، [[امام خمینی]] در این باره می‌فرمایند:
[[حکومت]] از موضوعات اساسی و بنیادی است که نقش برجسته آن در زندگی اجتماعی انکارناپذیر است. پس از [[ضرورت وجود حکومت]]، این سؤال مطرح است که چه کسی باید حکمرانی کند و زمام امور [[مسلمین]] را بر عهده گیرد؟ آنچه مسلم است این است که امامت و حکومت بر مسلمین شرایطی دارد که؛ از جملۀ می‌بایست آگاه‌ترین و عالم‌ترین شخص از [[مردمان]] به [[احکام الهی]]، مدیر و مدبر در امر [[سیاست]] و به دور از [[فساد]] و [[ظلم]] باشد.
«[[مجلس عزا]] نه برای این است که [[گریه]] بکنند برای [[سید الشهداء]] و [[اجر]] ببرند، البته این هم هست، بلکه مهم آن جنبه سیاسی‌ای است که [[ائمه]] ما در [[صدر اسلام]] نقشه‌اش را کشیده‌اند که تا آخر باشد و آن، این [[اجتماع]] تحت یک [[بیرق]]، اجتماع تحت این است و هیچ چیز نمی‌تواند این کار را به مقداری که عزای [[حضرت]] سید الشهداء در او تاثیر دارد، تأثیر کند»<ref>صحیفه نور، ج۱۶، ص۲۱۸.</ref>.
در جایی دیگر نیز با تأکید بر بعد سیاسی بودن [[قیام عاشورا]] و مجالس آن می‌فرمایند:
[[قیام کربلا]] ([[ضرورت]] ساقط نمودن ساختار سیاسی [[طاغوت]]، ارایه ساختار سیاسی متناسب با [[اسلام]] است که مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و [[هدف]] [[اسلامی]] ـ [[انسانی]] از تشکیل حکومت) [[الگو]] و اسوه‌ای است که از [[قیام امام حسین]] {{ع}} به عنوان کارکرد [[سیاسی]] مهم می‌توان اخذ نمود؛ چنان که [[حضرت امام حسین]] {{ع}} در این باره می‌فرمایند: {{متن حدیث|وَ لَکُمْ فِيَّ أسْوَةٌ}}<ref>جواد قیومی اصفهانی، صحیفة الحسین {{ع}}، ص۲۷۵؛ موسوعة کلمات الامام الحسین {{ع}}، ص۳۶۱.</ref>؛ «عمل من در این [[قیام]] الگوی شماست»<ref>[[سید محسن آل سید غفور|آل سید غفور، سید محسن]]، [[کارکردهای سیاسی عاشورا (مقاله)|مقاله «کارکردهای سیاسی عاشورا»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۸]]، ص ۴۶.</ref>.
«شما [[انگیزه]] این گریه و این اجتماع در [[مجالس روضه]] را [[خیال]] نکنید که فقط این است که ما گریه کنیم بر سید الشهداء، نه [[سیدالشهداء]] احتیاج به این گریه‌ها دارد و نه این گریه‌ها خودش یک کاری از آن می‌آید.... مسئله، مسئله [[گریه]] و تباکی نیست، مسئله [[سیاسی]] است که [[ائمه]] ما با همان دید [[الهی]] که داشتند می‌خواستند این [[ملت‌ها]] را [[بسیج]] کنند و یک‌پارچه کنند از راه‌های مخلتف تا آسیب‌پذیر نباشند»<ref>صحیفه نور، ج۱۳، ص۱۵۳.</ref>.
به همین جهت، [[امام]] مهمترین [[هدف]] [[مجالس حسینی]] را دربرگیری محتوای سیاسی آنها می‌داند:
=== کارکرد چهارم: احیای فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر ===
«این جنبه سیاسی این مجالس، بالاتر از همه جنبه‌های دیگری است که هست»<ref>صحیفه نور، ج۱۳، ص۱۵۳.</ref>.<ref>[[سید محسن آل سید غفور|آل سید غفور، سید محسن]]، [[کارکردهای سیاسی عاشورا (مقاله)|مقاله «کارکردهای سیاسی عاشورا»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۸]] ص ۷۰.</ref>
{{اصلی|احیای فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر}}
[[تحریف]] [[اسلام]] نبوی {{صل}}، [[قربانی]] گردیدن [[عدالت]] در [[جامعۀ اسلامی]]، [[ستم]] بر [[انسان‌ها]] و [[مسلمانان]]، [[تفرقه]] میان [[امت اسلامی]] و... از تبعات استیلای نا به [[حق]] [[امویان]] در جامه [[حاکمان]] [[اسلامی]] بود، از این رو [[قیام امام حسین]] {{ع}} به عنوان آخرین مرحله امر به معروف و نهی از منکر در جهت رسوا‌سازی و اسقاط امویان از [[قدرت]] و تاج و تخت [[پادشاهی]] است؛ هر چند که به شهادت امام {{ع}} و [[اصحاب]] و [[انصار]] بیانجامد.
== جستارهای وابسته ==
کارکرد [[سیاسی]] [[امر به معروف و نهی از منکر]] [[عاشورا]] را نمی‌توان مربوط به زمانی خاص دانست، بلکه هم تأثیر زمانی کوتاه مدت و هم بلند مدت را داشته و دارد<ref>[[سید محسن آل سید غفور|آل سید غفور، سید محسن]]، [[کارکردهای سیاسی عاشورا (مقاله)|مقاله «کارکردهای سیاسی عاشورا»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۸]]، ص ۵۵.</ref>.
==منابع==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
# [[پرونده:1100819.jpg|22px]] [[سید محسن آل سید غفور|آل سید غفور، سید محسن]]، '''[[کارکردهای سیاسی عاشورا (مقاله)|مقاله «کارکردهای سیاسی عاشورا»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۸]]'''
# [[پرونده:1100819.jpg|22px]] [[سید محسن آل سید غفور|آل سید غفور، سید محسن]]، [[کارکردهای سیاسی عاشورا (مقاله)|مقاله «کارکردهای سیاسی عاشورا»]]، [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|'''فرهنگ عاشورایی ج۸''']]
شهادت حسین بن علی(ع)، سبب نیرو گرفتن اسلام شد؛ زیرا که نهضت او یک حماسه بزرگ اسلامی و الهی بود. شهادت امام حیات تازه‌ای در عالم اسلام دمید. اثر و خاصیت یک سخن یا تاریخچه و یا شخصیت حماسی این است که در روح یک ملت موج به وجود می‌آورد، حمیت و غیرت به وجود می‌آورد، شجاعت و صلابت به وجود می‌آورد. در بدن‌ها، خون‌ها را به حرکت و جوشش در می‌آورد، و تنها را از رخوت و سستی خارج می‌کند، و آنها را چابک و چالاک می‌نماید.
بعد از شهادت امام حسین(ع) رونقی در اسلام پیدا شد؛ این اثر در اجتماع از آن جهت بود که امام حسین(ع) با حرکت‌های قهرمانانه خود روحمردممسلمان را زنده کرد، احساس‌های بردگی و اسارتی را که از اواخر زمان عثمان و تمام دوره معاویه بر روح جامعه اسلامی حکم‌فرما بود، تضعیف کرد و ترس را ریخت، احساسعبودیت [در برابر خلق] را زایل کرد. به عبارت دیگر به اجتماع اسلامیشخصیت داد. او بر روی نقطه‌ای در اجتماع انگشت گذاشت که بعداً اجتماع در خودش احساس شخصیت کرد. امویان، شخصیت اسلامی را در میان مسلمانان میراندند. مسلمانان تصور درستی از هدف‌ها و ایده‌آل‌های اسلام نداشتند.
شخصیت دادن به یک ملت به این است که به آنها عشق و ایده‌آل داده شود و اگر عشق‌ها و ایده‌آل‌هایی دارند که رویش را غبار گرفته است آن گرد و غبار را زدود و دو مرتبه آن را زنده کرد[۱].[۲]
کارکردهای سیاسی
روند انحرافی پس از رسول خدا (ص) تا سال شصت هجری ـ که روز به روز افزون‌تر می‌گردید ـ هرگز مجال آن را نمی‌داد که اسلام و کارکردهای اجتماعی، اقتصادی، حکومتی و سیاسی آن عیان گردد و کارکرد صحیح خود را به انجام رساند.
از قیام امام حسین (ع) در عاشورای سال شصت و یک هجری باید به عنوان نهضت و تداوم اقدامات پدر بزرگوارش حضرت امام علی (ع) یاد نمود که در پی بر تن نمودن جامه راستین بر تن اسلام نبوی (ص) بود. از قیام حسینی باید به عنوان حادثه‌ای یاد نمود که زمینۀ کارکرد صحیح اسلام را در امور اجتماعی، اقتصادی، مذهبی، سیاسی و... مهیا می‌نمود. قیام امام حسین (ع) اقدامی خونین در تصحیح و گرداندن کارکردهای اسلام نبوی (ص) بود.
بدیهی است که کارکردهای سیاسی عاشورا را به لحاظ زمان می‌بایست به دو شاخه: کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم نمود. اما مناسب است کارکردهای بلند مدت و کوتاه مدت با یکدیگر تلفیق شوند و نتیجۀ هر کارکرد را به لحاظ زمانی در ذیل هر کارکرد آورده شوند:
پس از رحلت رسول خدا جریان طبیعی اسلام که بر اصل بنیادین «امامت» پایه‌گذاری شده بود با دسایس بنیان گذاران خلافت به انحراف کشیده شد و «خلافت» جایگزین آن گردید. «امامت» در اسلام مهمترین اصلی است که سایر اصول اسلام در پرتو آن تکامل می‌یابند و بدیهی است که با اختلال در کارکرد «امامت» سایر اصول اسلام نیز به اختلال و عدم کارکرد صحیح می‌انجامند. همان اتفاقی که پس از پیامبر گریبان گیر جامعۀ اسلامی گردید. یکی از آثار قیام امام حسین (ع) بازگرداندن این جریان به مسیر اصلی خود بود[۳].
از مهمترین کارکردهای سیاسی حادثه عظیم عاشورا احیای فرهنگ جهاد در میان امت مسلمان بود؛ زیرا با بروز مجدد روحیه جاهلی و خوگیری روزافزون حاکمان به ملوکپادشاهی ـ پس از رسول خدا (ص) ـ به تدریج اصول و فروع اسلام رنگ باختن را آغاز کرد؛ از جمله این اصول و فروع، جهاد بود. به یقین سرآغاز این رنگ باختن را می‌توان سرپیچی نمودن سران سقیفه از فرمان پیامبر اسلام در سپاه اسامه، آن هم به بهانه جوانی فرمانده سپاه دانست. قیام و جهاد حسینی الگویی گردید برای عدالت‌خواهان و آزادی‌خواهان. برای کسانی که ظلم و ستم را می‌دیدند و وظیفه خود می‌دانستند تا در برابر آن ایستادگی کنند. این قیام به لحاظ تأثیر، هم در کوتاه مدت و هم در دراز مدت اسوه ستم‌ستیزان گردیده است[۴].
یکی از کارکردهای سیاسی مهم عاشورا که در عین حال برخاسته از دو کارکرد دیگر (احیای اندیشه امامت و احیای فرهنگ جهاد) است؛ زمینه‌سازی برای تشکیل حکومت اسلامی است. به این معنا که با جهاد و سرنگونی حکومت استبدادی زمینه برای حکومت اسلامی فراهم می‌آید تا اندیشۀ امامت در آن گفتمان، مسلط گردد.
حکومت از موضوعات اساسی و بنیادی است که نقش برجسته آن در زندگی اجتماعی انکارناپذیر است. پس از ضرورت وجود حکومت، این سؤال مطرح است که چه کسی باید حکمرانی کند و زمام امور مسلمین را بر عهده گیرد؟ آنچه مسلم است این است که امامت و حکومت بر مسلمین شرایطی دارد که؛ از جملۀ می‌بایست آگاه‌ترین و عالم‌ترین شخص از مردمان به احکام الهی، مدیر و مدبر در امر سیاست و به دور از فساد و ظلم باشد.
قیام کربلا (ضرورت ساقط نمودن ساختار سیاسی طاغوت، ارایه ساختار سیاسی متناسب با اسلام است که مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و هدفاسلامی ـ انسانی از تشکیل حکومت) الگو و اسوه‌ای است که از قیام امام حسین (ع) به عنوان کارکرد سیاسی مهم می‌توان اخذ نمود؛ چنان که حضرت امام حسین (ع) در این باره می‌فرمایند: «وَ لَکُمْ فِيَّ أسْوَةٌ»[۵]؛ «عمل من در این قیام الگوی شماست»[۶].
کارکرد چهارم: احیای فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر
این مدخل زیرشاخهٔ بحث قیام امام حسین است. آثار قیام امام حسین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آثار قیام امام حسین در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد