ولادت امام علی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = ولادت امام علی| عنوان مدخل = ولادت امام علی| مداخل مرتبط = [[ولادت امام علی در تاریخ اسلامی]]| پرسش مرتبط = امام علی (پرسش)}} | |||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = ولادت امام علی| عنوان مدخل = | |||
'''ولادت | '''ولادت امام علی{{ع}}''' در [[سیزده رجب]] سی سال پس از [[عام الفیل]] در [[کعبه]] روی داد، مکانی که نه قبل از آن و نه بعد از آن کسی در آن به [[دنیا]] نیامده است و این به سبب بزرگداشت آن حضرت و مقام اوست. البته برخی به دلیل [[کینه]] و [[دشمنی]] نسبت به امیرالمؤمنین {{ع}}، این [[فضیلت]] را برای دیگری برشمرده و در این فضیلت تشکیک کرده‌اند، ولی این فضیلت به واسطه اخباری از منابع [[شیعه]] و [[اهل سنت]]، فقط برای [[امام علی]] {{ع}} قابل [[اثبات]] است. | ||
== | == ولادت == | ||
در مورد | در مورد [[روز]] ولادت [[امیر مؤمنان]]{{ع}} [[اختلاف]] قابل توجهی نیست. آن [[حضرت]] در [[روز جمعه]]، سیزدهم [[ماه رجب]] و سی سال پس از [[عام الفیل]]، یعنی ده سال [[پیش از بعثت]] [[رسول خدا]]{{صل}} داخل [[کعبه]]<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۵۲؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۴۹؛ مفید، الارشاد، ج۱، ص۵.</ref> به [[دنیا]] آمد. [[شیخ صدوق]] و [[شیخ طوسی]] و دیگر [[دانشمندان]] با [[اسناد]] مختلف چگونگی این ماجرا و [[شکافته شدن دیوار کعبه]] و ورود مادر مکرم [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} به درون کعبه را [[روایت]] کرده‌اند<ref>صدوق، الامالی، ص۱۳۲، مجلس ۲۷؛ همو، معانی الاخبار، ص۶۲؛ همو، علل الشرائع، ج۱، ص۱۳۵ ۱۳۶؛ طوسی، الامالی، ص۷۰۶-۷۰۷؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۷۶-۷۷؛ طبری آملی شیعی، بشاره المصطفی، ص۷-۸.</ref>. از آثار جامع درباره مکان [[ولادت حضرت علی]]{{ع}} کتاب «علی ولید الکعبه»<ref>ر.ک: اردوبادی، علی ولید الکعبه؛ یگانه مولود کعبه، ترجمه عربی.</ref> است. | ||
از | [[مسعودی]] [[تولد]] [[امام]] را در کعبه دانسته<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۴۹.</ref> و [[حاکم نیشابوری]]، بر این مطلب ادعای [[تواتر]] کرده است<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۴۸۳.</ref>. پیش از [[حاکم]]، [[ابن قفال شافعی]]<ref>ابن قفال، فضائل امیر المؤمنین {{ع}}، به نقل از: شوشتری، احقاق الحق، ج۷، ص۴۹۸.</ref> و بعد از او [[ابن مغازلی]]<ref>ابن مغازلی، مناقب علی بن ابی طالب{{ع}}، ص۷.</ref> و [[مورخان]] و [[محدثان]] بسیاری<ref>برای نمونه ر.ک: ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۲۰؛ شافعی گنجی، کفایة الطالب، ص۴۰۷؛ زرندی، نظم درر السمطین، ص۸۰؛ ابن صباغ، الفصول المهمة، ص۱۴.</ref> به گزارش تفصیلی تولد آن حضرت در داخل کعبه پرداخته اند. [[سید حمیری]] از شعرای [[شیعه]] نیز در [[مدح]] ولادت آن حضرت در داخل کعبه چنین سروده است: | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|''وَلَدَتْهُ في حَرَمِ الإِلٰهِ وَاَمْنِهِ''|2=''وَالْبَيْتِ حَيْثُ فَنٰاءُهُ وَ الْمَسْجَدُ''<ref>ابن شهر آشوب، مناقب، ج۲، ص۱۷۵. مادرش او را در حرم امـن الهی به دنیا آورد، که خانه آستانه و سجده‌گاه اوست.</ref>}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
[[ | [[شیخ مفید]] گوید: قبل و بعد آن حضرت، کسی جز او داخل کعبه متولد نشد<ref>مفید، الارشاد، ج۱، ص۵.</ref>. نخستین بار [[خلیفة بن خیاط]]<ref>خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۱۲۰.</ref> و برخی دیگر<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۵۷۵.</ref> تولد آن حضرت را داخل شعب ابی طالب نقل کرده‌اند که افزون بر [[ضعف روایات]] آن<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۰۷؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ج۱۰، ص۳۰۲؛ صالحی شامی، سبل الهدی، ج۱، ص۱۷۹.</ref>، با مکان ولادت رسول خدا{{صل}} در شعب<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۰.</ref> [[اشتباه]] شده است. برخی درباره علت ورود [[فاطمه بنت اسد]] به داخل [[کعبه]] گفته‌اند که چون درد زایمان وی فرا رسید، برای زایمانی آسان داخل کعبه شد<ref>فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۸۱.</ref>؛ و برخی نیز بر آن‌اند که با کمک و [[راهنمایی]] [[ابوطالب]] وارد کعبه شد<ref>فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۸۱.</ref>. [[رسول خدا]]{{صل}} سپس [[مولود کعبه]] را با [[شادمانی]] در آغوش گرفت<ref>اربلی، کشف الغمه، ج۱، ص۱۹؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۰۸.</ref> و ابوطالب به شکرانه آن، [[طواف]] کرد و تعدادی شتر و گوسفند برای [[اطعام]] [[اهل مکه]] [[ذبح]] نمود<ref>ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۷۴.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]] ص ۱۵.</ref> | ||
== | == بیان اختلاف در تاریخ ولادت == | ||
در مورد تاریخ تولّد [[امام علی]] {{ع}} تقریبا دوازده نظر وجود دارد که از هفت تا بیست و سه سال [[قبل از بعثت]] در نوسان است<ref>المصنّف، ج۵، ص۳۰۰؛ العقد الفرید، ج۴، ص۳۱۱؛ انساب الاشراف؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۷۹؛ المعارف، ص۵۱؛ السنن الکبری، ج۶، ص۲۰۶؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۶- ۱۸؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۰۲؛ احقاق الحق، ج۷، ص۵۳۸- ۵۵۴؛ الکافی؛ ج۱، ص۳۷۶؛ الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۱؛ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۷۸؛ مناقب خوارزمی، ص۱۷؛ الفصول المهمّه، ص۱۲؛ الارشاد، ص۹؛ اعلام الوری؛ الارشاد، ص۹؛ اعلام الوری، ص۱۵۳؛ احکام الاحکام، ج۱، ص۱۹۰؛ انباه الرواة، ج۱، ص۱۱؛ نهایة الارب، ج۸، ص۱۸۱؛ الریاض النضره، ج۲، ص۱۵۶.</ref>. شاید بتوان از شمار اقوال کاست، بدین صورت که [[معتقد]] شویم بین دوازده و پانزده سال [[پیش از بعثت]] منافاتی نیست؛ چراکه ممکن است، قائل به ۱۵ سال پیش از بعثت، سه سال نخست [[دعوت پیامبر]] {{صل}} را که به صورت پنهانی انجام می‌شد، به حساب نیاورده باشد. چنان که بر همین مبنا در میان مورّخان [[اختلاف]] است که آیا دوره [[مکّه]] ده سال به طول انجامید یا سیزده سال؟ هر یک از این دو موضوع طرفدارانی دارد. به هر تقدیر آنچه بیان شد، صرف احتمال است و نمی‌توان آنها را به طور قطع پذیرفت. | |||
از سوی دیگر هرچند دوازده [[سال]] قبل از بعثت، از طریق [[اهل بیت]] {{ع}} به عنوان سال تولّد امام علی {{ع}} اعلام شده است، امّا ده سال قبل از بعثت هم از همین طریق به ما رسیده است و مشهور [[علمای شیعه]] و دیگران است. برخی تلاش کرده‌اند، از این مطلب در جهت اهداف خاصی بهره ببرند، مثل اینکه بگویند: علی {{ع}} [[نخستین مسلمان]] از میان [[کودکان]] است؛ تا [[ابوبکر]] نخستین مسلمان مرد باشد. خواهیم دید که این ادّعا به هیچ وجه صحّت ندارد. | |||
[[ | [[امیر المؤمنین علی]] {{ع}} [[برترین]] [[شخصیت]] پس از [[رسول خدا]] {{صل}} است که در دامان [[وحی]] بزرگ شد و از پستان [[نبوّت]] نوشید، از پدر و مادری [[هاشمی]] به [[دنیا]] آمد. پدر: [[ابوطالب]] [[شیخ ابطح]]، مادر: [[فاطمه دختر اسد بن هاشم]]. [[کلینی]] و گروهی گفته‌اند: او نخستین هاشمی است که از پدر و مادر هاشمی به دنیا آمد<ref>الکافی، ج۱، ص۳۷۶؛ نسب قریش، ص۱۷؛ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۹؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۶، الفصول المهمه، ص۱۳.</ref>، امّا علّامه [[مجلسی]] بر این گفته ایراد گرفته است. او می‌گوید: [[برادران]] علی {{ع}} یعنی: طالب، [[عقیل]] و جعفر پیش‌تر از او، از همین پدر و مادر هاشمی به دنیا آمدند. از سوی دیگر، گفته برخی و از جمله [[شیخ طوسی]] در [[تهذیب]] هم نمی‌تواند درست باشد. آنان این دیدگاه را به «پس از [[اسلام]]» مقیّد کرده‌اند. حال اگر منظورشان این است که علی {{ع}} پس از [[بعثت]] متولد شده است، قطعا نادرست است؛ زیرا همگان اتّفاق نظر دارند که آن حضرت [[پیش از بعثت]] [[چشم]] به [[جهان]] گشود و اگر منظورشان این است که پس از [[رسول خدا]] {{صل}} به دنیا آمد، این نیز نمی‌تواند درست باشد؛ زیرا بیشتر برادران او پس از رسول خدا {{صل}} متولد شده‌اند. از سوی دیگر چنین اصطلاحی [[غریب]] و در آثار [[تاریخی]] بی‌سابقه است. درست آن است که بگوییم، مادرش، اولین [[زن]] هاشمی است که برای یک [[مرد]] هاشمی فرزند آورد. چنان که [[ابن ابی الحدید]]، [[شهید اول]] و دیگران نیز همین قول را برگزیده‌اند<ref>بحار الانوار، ج۳۵، ص۱۶؛ شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۳؛ ج۱۵، ص۲۷۸؛ البدء و التاریخ، ج۵، ص۷۱؛ نسب قریش؛ ص۴۰؛ نزهة المجالس، ج۲، ۱۶۵؛ ذخائر العقبی، ص۵۵.</ref>.<ref>[[سید جعفر مرتضی عاملی|عاملی، سید جعفر مرتضی]]، [[سیرت جاودانه ج۱ (کتاب)|سیرت جاودانه ج۱]]، ص ۲۳۴.</ref> | ||
[[ | |||
== شرح [[ولادت علی]] {{ع}} در [[کعبه]] == | |||
علی {{ع}} فرمود: من بر [[فطرت]] [[توحید]] متولد شدم و در [[ایمان]] و [[هجرت]] بر دیگران پیشی گرفتم<ref>{{متن حدیث|فَإِنِّي وُلِدْتُ عَلَى الْفِطْرَةِ وَ سَبَقْتُ إِلَى الْإِيمَانِ وَ الْهِجْرَةِ}}، نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه ۵۷، ص۹۲؛ امالی طوسی، ص۳۶۴، شماره ۷۶۵؛ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۰۷؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۴، ص۱۱۴؛ بحار الانوار، ج۴۱، ص۲۱۷.</ref>. | |||
[[امام علی]] {{ع}} ۲۳ سال [[قبل از هجرت]]، در [[روز جمعه]] ۱۳ [[رجب]] سال ۳۰ [[عام الفیل]] در [[مکّه]] مکرمه در [[مسجد الحرام]] درون [[خانه خدا]] دیده به [[جهان]] گشود، پیش از او هیچ کس در خانه خدا [[تولد]] نیافته بود و [[خدای تبارک و تعالی]] وی را به جهت [[شکوه]] و جلال و [[مقام]] و رتبه و برای [[ارج]] و احترامش، از این [[فضیلت]] برخوردار ساخت<ref>خصائص امیر المؤمنین از سید رضی، ص۳۹؛ الغدیر علامه امینی، ج۶، ص۲۲؛ مستدرک حاکم نیشابوری، ج۳، ص۴۸۳؛ کفایه حافظ کنجی شافعی خریدة الغیبیة فی شرح قصیدة العینیة آلوسی، صاحب تفسیر، مروج الذهب مسعودی، سیره نبوی، موسوعة التاریخ الاسلامی، ص۳۰۶ ـ ۳۱۰.</ref>. از [[یزید بن قعنب]] نقل شده گفت: من به [[اتفاق]] [[عباس بن عبد المطلب]] و جمعی از [[قبیله]] [[عبد العزّی]] کنار خانه خدا نشسته بودیم ناگهان [[فاطمه بنت اسد]] مادر [[امیر مؤمنان]] {{ع}} که ۹ ماه به وی باردار و درد زایمان بر او عارض شده بود، وارد [[مسجد]] شد و عرضه داشت: پروردگارا! من به ذات مقدست و [[پیامبران]] و کتب آسمانی‌ات ایمان داشته و به سخن جدّم [[ابراهیم خلیل]] {{ع}} [[اعتقاد]] دارم. هم او بود که [[خانه]] ویرانه‌ات را بنا نهاد. تو را به [[حق]] آن کس که این خانه را بنا نهاد و به حق [[کودکی]] که بدان بار دارم [[سوگند]]! ولادت این فرزند را بر من آسان گردان. | |||
یزید می‌گوید: دیدم [[خانه کعبه]] از ناحیه پشت شکافته شد و [[فاطمه]] وارد آن گردید و از دیدگان ما [[نهان]] شد و سپس دیوار خانه به هم متصل شد، ما به پا خاسته و تلاش کردیم قفل در را باز کنیم، ولی تلاشمان بی‌نتیجه ماند و در باز نشد، دانستیم در این ماجرا [[راز]] و رمزی [[الهی]] نهفته است و آن بانو [[روز]] چهارم در حالی که دست [[امیر مؤمنان علی بن ابی طالب]] {{ع}} را در دست داشت از [[خانه کعبه]] خارج شد<ref>علل الشرایع صدوق، ص۵۶؛ روضة الواعظین فتّال نیشابوری، ص۶۷؛ بحار الانوار، ج۳۵، ص۸؛ کشف الغمه اربلی، ج۱، ص۸۲.</ref>. فردی به سرعت این خبر را به [[ابو طالب]] و [[خاندان]] او مژده داد، همگی با چهره‌های خندان و شتابان از راه رسیدند. پیشاپیش همه [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در حرکت بود که علی را در آغوش گرفت و به [[خانه]] ابو طالب برد ـ در آن برهه [[رسول]] گرامی از [[زمان]] [[ازدواج با حضرت خدیجه]] در خانه عمویش بسر می‌برد ـ در [[ذهن]] ابو طالب خطور کرد که نوزادش را «علی» بنامد و چنین کرد و به میمنت ولادت این نوزاد [[مبارک]] ولیمه‌ای ترتیب داد و شتران زیادی [[ذبح]] کرد<ref>بحار الانوار، ج۳۵، ص۱۸.</ref>.<ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۲ (کتاب)|پیشوایان هدایت ج۲]] ص ۶۳.</ref> | |||
[[جابر بن عبدالله انصاری]] [[نقل]] می‌کند که از [[رسول خدا]] {{صل}} درباره ولادت [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} پرسیدم و آن حضرت فرمود: "هر آینه از من درباره [[بهترین]] مولود بعد از من پرسیدی که شبیه [[عیسی]] {{ع}} به [[دنیا]] آمد. [[خدا]] من و [[علی]] را از یک [[نور]] آفرید..." سپس فرمود: "ای [[جابر]]! قبل از آنکه [[علی]] در رحم مادر قرار گیرد، در آن زمان، [[مرد]] [[عابد]] و زاهدی به نام "[[مثرم بن رعیب بن شقینام]]" وجود داشت که [[صد]] و نود سال [[خدا]] را [[عبادت]] کرده بود و در این مدت حاجتی از [[خدا]] نخواسته بود. پس، از [[خدا]] خواست که ولی‌اش را به او نشان دهد. پس [[خداوند]] [[ابوطالب]] را به سوی او فرستاد و هنگامی که [[مثرم بن رعیب بن شقینام]] او را دید از جایش بلند شد و سر او را بوسید و او را در مقابل خود نشاند. سپس از او پرسید: تو چه کسی هستی؟ [[ابوطالب]] گفت: "مردی از تهامه هستم". او پرسید: از کدام [[طایفه]] تهامی؟ ابوطالب گفت: "[[مکه]]". پرسید: از کدام [[طایفه]]؟ ابوطالب گفت: "از [[عبد مناف]]". او پرسید: از کدام [[طایفه]] عبد مناف؟ ابوطالب گفت: "از [[بنی هاشم]]". در این حال آن [[عابد]] برای دومین بار سر ابوطالب را بوسید و گفت: "[[شکر]] می‌کنم خدایی را که حاجتم را برآورده ساخت و مرا نمیراند تا اینکه ولی‌اش را دیدم" و گفت: "ای مرد! بر تو [[بشارت]] باد! همانا [[خدای متعال]] به من الهامی کرده است". ابوطالب پرسید: چه الهامی؟ او گفت: "برای تو [[فرزندی]] به [[دنیا]] می‌آید که او [[ولیّ]] [[خداوند]] عزّ و جل است". در شبی که [[امام علی]] به [[دنیا]] آمد [[زمین]] [[نورانی]] شد. [[ابوطالب]] از منزل خارج شد و گفت: "ای [[مردم]]! [[ولیّ خدا]] در [[کعبه]] به [[دنیا]] آمد"<ref>روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص۹۶؛ کفایة الطالب، گنجی شافعی، ص۲۰۶؛ موسوعة التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی، ج۱، ص۳۰۷.</ref>.<ref>[[حبیب عباسی| عباسی، حبیب]]، [[علی بن ابی‌طالب (مقاله)| مقاله «علی بن ابی‌طالب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۱، ص۱۲۲-۱۲۴.</ref> | |||
شمار انبوهی از [[دانشمندان]]، [[راویان]] و [[محدّثان]] بر این نکته تأکید کرده، ادیبان و [[شاعران]] درباره آن [[شعر]] سروده‌اند. این مطلب در کتاب‌های [[شیعه]] و [[سنّی]] به صورت [[مستفیض]] آمده است. چنان که [[حاکم نیشابوری]] و گروهی دیگر گفته‌اند: [[اخبار متواتر]] است که [[فاطمه بنت اسد]]، [[امیر المؤمنین علی بن ابی طالب]] را در درون [[خانه کعبه]] به [[دنیا]] آورد... شماری از [[دانشمندان]] و مورّخان تصریح کرده‌اند که احدی غیر از او در خانه کعبه متولّد نشده است<ref>بنگرید: مستدرک حاکم، ج۳، ص۴۸۳؛ الفصول المهمه، ص۱۲؛ کفایة الطالب، ص۴۰۶؛ مناقب ابن مغازلی، ص۷؛ اسد الغابه، ج۴، ص۳۱؛ سیره حلبی، ج۱، ص۱۳۹؛ تذکرة الخواص، ص۱۰؛ الغدیر، ج۶، ص۲۲- ۴۸.</ref>. | |||
اما [[کینه]] [[دشمنان]] علی {{ع}} موجب شد تا در این [[فضیلت]] هم برای او رقیب‌تراشی کنند و با نادیده گرفتن تصریح مورّخان و [[راویان حدیث]]، با بی‌پروایی تمام ضمن ثبت این فضیلت برای دیگری، در اختصاص آن به علی {{ع}} تشکیک کنند. بنگرید: [[حکیم بن حزام]] در درون خانه کعبه به دنیا آمد. این فضیلت را برای غیر او سراغ نداریم! آنچه درباره علی [[روایت]] شده که در درون [[کعبه]] به دنیا آمد، [[ضعیف]] است<ref>بنگرید: سیره حلبی، ج۱، ص۱۳۹؛ اسد الغابه، ج۲، ص۴۰؛ الاصابه، ج۱، ص۳۴۹.</ref>. | |||
[[ابن ابی الحدید]] هم می‌گوید: بسیاری از [[علمای شیعه]] [[گمان]] می‌برند که علی در کعبه متولد شد، امّا [[محدّثان]] این نظر را قبول ندارند و گمان می‌کنند که حکیم بن حزام در کعبه به دنیا آمد<ref>شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۴.</ref>. | |||
[[حلبی]] و دیار بکری کوشیده‌اند با این احتمال که هر دو در کعبه متولد شده باشند، بین دو گروه [[صلح]] برقرار کنند!<ref>تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۷۹؛ سیره حلبی، ج۱، ص۱۲۹.</ref>. | |||
با توجّه به آنچه از تصریح مورّخان و محدّثان آوردیم، چگونه چنین جمعی قابل پذیرش است؟ مگر نه این است که حاکم نیشابوری به [[تواتر]] این خبر، تصریح کرده است؛ در حالی که اصولا صحّت سند مربوط به تولّد حکیم بن حزام در کعبه مورد تردید است تا چه رسد که [[متواتر]] باشد؟ | |||
ثبت این فضیلت برای حکیم بن حزام بدین خاطر بود که زبیریان به او علاقه‌مند بودند؛ زیرا او پسر عموی [[زبیر]] و [[فرزندان]] اوست. [[حکیم بن حزام بن خویلد بن اسد بن عبد العزی]]؛ چنان که [[نسب]] زبیریان هم به [[اسد بن عبدالعزی]] می‌رسد. حکیم در سال [[فتح مکّه]] [[ایمان]] آورد و از کسانی است که [[رسول خدا]] {{صل}} با پرداخت [[غنایم]] حنین، [[دل]] او را به دست آورد<ref>الاصابه، ج۱، ص۳۴۹؛ الاستیعاب، ج۱، ص۳۲۰.</ref>. در عهد رسول خدا {{صل}} [[محتکر]] طعام بود<ref>وسائل الشیعة، کتاب التجاره، ص۳۱۶.</ref>. مطابق نقل مامقانی از [[طبری]]، حکیم شدیدا طرفدار [[عثمان]] بود و از علی {{ع}} کنار کشید و در هیچ یک از [[جنگ‌ها]] با او شرکت نکرد<ref>قاموس الرجال، ج۳، ص۳۸۷.</ref>. | |||
بنابراین طبیعی است که [[مصعب بن عبدالله]] و [[زبیر بن بکار]]<ref>قاموس الرجال، ج۳، ص۳۸۷.</ref> که بی‌تردید از هواداران زبیر بودند، بر خلاف [[اخبار متواتر]] و تصریح مورّخان و [[محدّثان]] بر [[ولادت علی]] {{ع}} در درون [[کعبه]] و اینکه احدی قبل و بعد از او در آنجا متولد نشده؛ [[روایت]] کنند که جز [[حکیم بن حزام احدی]] در درون کعبه به [[دنیا]] نیامده است!<ref>[[سید جعفر مرتضی عاملی|عاملی، سید جعفر مرتضی]]، [[سیرت جاودانه ج۱ (کتاب)|سیرت جاودانه ج۱]]، ص ۲۳۶.</ref>. | |||
== عظمت [[ولادت علی]] {{ع}} در کعبه از نگاه بزرگان == | |||
# [[شیخ مفید]]: [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[سال]] سی‌ام [[عام‌الفیل]] در [[شهر مکه]] و در خانه خدا به [[دنیا]] آمد. هیچ مولودی پیش از او و بعد از او در خانه خدا متولد نشده و نمی‌شود. این پیشامد بدان سبب بوده که [[خدای متعال]] آن جناب را گرامی داشته و [[احترام]] کرده است<ref>ارشاد مفید، ص۸.</ref>. | |||
# [[ابن صباغ مالکی]]: [[تولد]] علی {{ع}} در [[مکه]] مشرفه، در داخل بیت‌الحرام، در [[جمعه]] سیزدهم [[رجب]] اتفاق افتاد و عظمت این ولادت چنان بالاست که قبل از [[حضرت علی]] {{ع}} کسی در میان خانه خدا به دنیا نیامده بود و این فضیلتی بود که خداوند به علی {{ع}} و مادرش [[فاطمه بنت اسد]] اختصاص داده بود<ref>الفصول المهمه، ص۳۰.</ref>. | |||
# [[اربلی]]: حضرت علی {{ع}} در [[مکه معظمه]]، در [[خانه کعبه]]، در [[روز جمعه]] سیزدهم رجب المرجب متولد شد. کسی غیر از آن [[حضرت]] در خانه کعبه متولد نشده است. این، [[فضیلت]] و شرفی است که [[خداوند]] به جهت اعتلای‌شان مکان آن [[حضرت]]، مخصوص او گردانیده است<ref>کشف الغمه، ج۱، ص۸۱.</ref>. | |||
# [[شیخ عباس قمی]]: این [[فضیلت]] از خصایص آن حضرت است؛ چه [[اشرف]] بقاع، [[حرم مکه]] است و اشرف مواضع [[حرم]]، [[مسجد]]، و احدی غیر از [[امیرالمؤمنین]] در چنین مکانی متولد نشده است. مولودی که در [[سید]] ایام که [[روز جمعه]] باشد در [[ماه حرام]] [[ماه رجب]]، سوای علی {{ع}} اب‌الائمه به [[دنیا]] نیامده است<ref>منتهی الآمال، ج۱، ص۲۷۴.</ref>.<ref>[[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|مادران چهارده معصوم]]، ص۷۷.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۴۲: | خط ۵۳: | ||
# [[پرونده:13790010.jpg|22px]] [[سید جعفر مرتضی عاملی|عاملی، سید جعفر مرتضی]]، [[سیرت جاودانه ج۱ (کتاب)|'''سیرت جاودانه ج۱''']] | # [[پرونده:13790010.jpg|22px]] [[سید جعفر مرتضی عاملی|عاملی، سید جعفر مرتضی]]، [[سیرت جاودانه ج۱ (کتاب)|'''سیرت جاودانه ج۱''']] | ||
# [[پرونده:151916.jpg|22px]] [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۲ (کتاب)|'''پیشوایان هدایت ج۲''']] | # [[پرونده:151916.jpg|22px]] [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۲ (کتاب)|'''پیشوایان هدایت ج۲''']] | ||
# [[پرونده:IM010522.jpg|22px]] پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|'''تاریخ اسلام بخش اول ج۲''']] | |||
# [[پرونده:1100354.jpg|22px]] [[حبیب عباسی|عباسی، حبیب]]، [[علی بن ابی‌طالب (مقاله)| مقاله «علی بن ابی‌طالب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|'''دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱''']] | |||
# [[پرونده:IM009705.jpg|22px]] [[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|'''مادران چهارده معصوم''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۴۸: | خط ۶۲: | ||
[[رده:امام علی]] | [[رده:امام علی]] | ||
[[رده: | [[رده:مدخل‌های تلخیص شده]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۴۹
این مدخل زیرشاخهٔ بحث ولادت امام علی است. ولادت امام علی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ولادت امام علی در تاریخ اسلامی - پرسش‌های مرتبطولادت امام علی(ع) در سیزده رجب سی سال پس از عام الفیل در کعبه روی داد، مکانی که نه قبل از آن و نه بعد از آن کسی در آن به دنیا نیامده است و این به سبب بزرگداشت آن حضرت و مقام اوست. البته برخی به دلیل کینه و دشمنی نسبت به امیرالمؤمنین (ع)، این فضیلت را برای دیگری برشمرده و در این فضیلت تشکیک کرده‌اند، ولی این فضیلت به واسطه اخباری از منابع شیعه و اهل سنت، فقط برای امام علی (ع) قابل اثبات است.
ولادت
در مورد روز ولادت امیر مؤمنان(ع) اختلاف قابل توجهی نیست. آن حضرت در روز جمعه، سیزدهم ماه رجب و سی سال پس از عام الفیل، یعنی ده سال پیش از بعثت رسول خدا(ص) داخل کعبه[۱] به دنیا آمد. شیخ صدوق و شیخ طوسی و دیگر دانشمندان با اسناد مختلف چگونگی این ماجرا و شکافته شدن دیوار کعبه و ورود مادر مکرم امیرالمؤمنین(ع) به درون کعبه را روایت کرده‌اند[۲]. از آثار جامع درباره مکان ولادت حضرت علی(ع) کتاب «علی ولید الکعبه»[۳] است.
مسعودی تولد امام را در کعبه دانسته[۴] و حاکم نیشابوری، بر این مطلب ادعای تواتر کرده است[۵]. پیش از حاکم، ابن قفال شافعی[۶] و بعد از او ابن مغازلی[۷] و مورخان و محدثان بسیاری[۸] به گزارش تفصیلی تولد آن حضرت در داخل کعبه پرداخته اند. سید حمیری از شعرای شیعه نیز در مدح ولادت آن حضرت در داخل کعبه چنین سروده است:
| وَلَدَتْهُ في حَرَمِ الإِلٰهِ وَاَمْنِهِ | وَالْبَيْتِ حَيْثُ فَنٰاءُهُ وَ الْمَسْجَدُ[۹] |
شیخ مفید گوید: قبل و بعد آن حضرت، کسی جز او داخل کعبه متولد نشد[۱۰]. نخستین بار خلیفة بن خیاط[۱۱] و برخی دیگر[۱۲] تولد آن حضرت را داخل شعب ابی طالب نقل کرده‌اند که افزون بر ضعف روایات آن[۱۳]، با مکان ولادت رسول خدا(ص) در شعب[۱۴] اشتباه شده است. برخی درباره علت ورود فاطمه بنت اسد به داخل کعبه گفته‌اند که چون درد زایمان وی فرا رسید، برای زایمانی آسان داخل کعبه شد[۱۵]؛ و برخی نیز بر آن‌اند که با کمک و راهنمایی ابوطالب وارد کعبه شد[۱۶]. رسول خدا(ص) سپس مولود کعبه را با شادمانی در آغوش گرفت[۱۷] و ابوطالب به شکرانه آن، طواف کرد و تعدادی شتر و گوسفند برای اطعام اهل مکه ذبح نمود[۱۸].[۱۹]
بیان اختلاف در تاریخ ولادت
در مورد تاریخ تولّد امام علی (ع) تقریبا دوازده نظر وجود دارد که از هفت تا بیست و سه سال قبل از بعثت در نوسان است[۲۰]. شاید بتوان از شمار اقوال کاست، بدین صورت که معتقد شویم بین دوازده و پانزده سال پیش از بعثت منافاتی نیست؛ چراکه ممکن است، قائل به ۱۵ سال پیش از بعثت، سه سال نخست دعوت پیامبر (ص) را که به صورت پنهانی انجام می‌شد، به حساب نیاورده باشد. چنان که بر همین مبنا در میان مورّخان اختلاف است که آیا دوره مکّه ده سال به طول انجامید یا سیزده سال؟ هر یک از این دو موضوع طرفدارانی دارد. به هر تقدیر آنچه بیان شد، صرف احتمال است و نمی‌توان آنها را به طور قطع پذیرفت.
از سوی دیگر هرچند دوازده سال قبل از بعثت، از طریق اهل بیت (ع) به عنوان سال تولّد امام علی (ع) اعلام شده است، امّا ده سال قبل از بعثت هم از همین طریق به ما رسیده است و مشهور علمای شیعه و دیگران است. برخی تلاش کرده‌اند، از این مطلب در جهت اهداف خاصی بهره ببرند، مثل اینکه بگویند: علی (ع) نخستین مسلمان از میان کودکان است؛ تا ابوبکر نخستین مسلمان مرد باشد. خواهیم دید که این ادّعا به هیچ وجه صحّت ندارد.
امیر المؤمنین علی (ع) برترین شخصیت پس از رسول خدا (ص) است که در دامان وحی بزرگ شد و از پستان نبوّت نوشید، از پدر و مادری هاشمی به دنیا آمد. پدر: ابوطالب شیخ ابطح، مادر: فاطمه دختر اسد بن هاشم. کلینی و گروهی گفته‌اند: او نخستین هاشمی است که از پدر و مادر هاشمی به دنیا آمد[۲۱]، امّا علّامه مجلسی بر این گفته ایراد گرفته است. او می‌گوید: برادران علی (ع) یعنی: طالب، عقیل و جعفر پیش‌تر از او، از همین پدر و مادر هاشمی به دنیا آمدند. از سوی دیگر، گفته برخی و از جمله شیخ طوسی در تهذیب هم نمی‌تواند درست باشد. آنان این دیدگاه را به «پس از اسلام» مقیّد کرده‌اند. حال اگر منظورشان این است که علی (ع) پس از بعثت متولد شده است، قطعا نادرست است؛ زیرا همگان اتّفاق نظر دارند که آن حضرت پیش از بعثت چشم به جهان گشود و اگر منظورشان این است که پس از رسول خدا (ص) به دنیا آمد، این نیز نمی‌تواند درست باشد؛ زیرا بیشتر برادران او پس از رسول خدا (ص) متولد شده‌اند. از سوی دیگر چنین اصطلاحی غریب و در آثار تاریخی بی‌سابقه است. درست آن است که بگوییم، مادرش، اولین زن هاشمی است که برای یک مرد هاشمی فرزند آورد. چنان که ابن ابی الحدید، شهید اول و دیگران نیز همین قول را برگزیده‌اند[۲۲].[۲۳]
شرح ولادت علی (ع) در کعبه
علی (ع) فرمود: من بر فطرت توحید متولد شدم و در ایمان و هجرت بر دیگران پیشی گرفتم[۲۴].
امام علی (ع) ۲۳ سال قبل از هجرت، در روز جمعه ۱۳ رجب سال ۳۰ عام الفیل در مکّه مکرمه در مسجد الحرام درون خانه خدا دیده به جهان گشود، پیش از او هیچ کس در خانه خدا تولد نیافته بود و خدای تبارک و تعالی وی را به جهت شکوه و جلال و مقام و رتبه و برای ارج و احترامش، از این فضیلت برخوردار ساخت[۲۵]. از یزید بن قعنب نقل شده گفت: من به اتفاق عباس بن عبد المطلب و جمعی از قبیله عبد العزّی کنار خانه خدا نشسته بودیم ناگهان فاطمه بنت اسد مادر امیر مؤمنان (ع) که ۹ ماه به وی باردار و درد زایمان بر او عارض شده بود، وارد مسجد شد و عرضه داشت: پروردگارا! من به ذات مقدست و پیامبران و کتب آسمانی‌ات ایمان داشته و به سخن جدّم ابراهیم خلیل (ع) اعتقاد دارم. هم او بود که خانه ویرانه‌ات را بنا نهاد. تو را به حق آن کس که این خانه را بنا نهاد و به حق کودکی که بدان بار دارم سوگند! ولادت این فرزند را بر من آسان گردان.
یزید می‌گوید: دیدم خانه کعبه از ناحیه پشت شکافته شد و فاطمه وارد آن گردید و از دیدگان ما نهان شد و سپس دیوار خانه به هم متصل شد، ما به پا خاسته و تلاش کردیم قفل در را باز کنیم، ولی تلاشمان بی‌نتیجه ماند و در باز نشد، دانستیم در این ماجرا راز و رمزی الهی نهفته است و آن بانو روز چهارم در حالی که دست امیر مؤمنان علی بن ابی طالب (ع) را در دست داشت از خانه کعبه خارج شد[۲۶]. فردی به سرعت این خبر را به ابو طالب و خاندان او مژده داد، همگی با چهره‌های خندان و شتابان از راه رسیدند. پیشاپیش همه پیامبر اکرم (ص) در حرکت بود که علی را در آغوش گرفت و به خانه ابو طالب برد ـ در آن برهه رسول گرامی از زمان ازدواج با حضرت خدیجه در خانه عمویش بسر می‌برد ـ در ذهن ابو طالب خطور کرد که نوزادش را «علی» بنامد و چنین کرد و به میمنت ولادت این نوزاد مبارک ولیمه‌ای ترتیب داد و شتران زیادی ذبح کرد[۲۷].[۲۸]
جابر بن عبدالله انصاری نقل می‌کند که از رسول خدا (ص) درباره ولادت علی بن ابی طالب (ع) پرسیدم و آن حضرت فرمود: "هر آینه از من درباره بهترین مولود بعد از من پرسیدی که شبیه عیسی (ع) به دنیا آمد. خدا من و علی را از یک نور آفرید..." سپس فرمود: "ای جابر! قبل از آنکه علی در رحم مادر قرار گیرد، در آن زمان، مرد عابد و زاهدی به نام "مثرم بن رعیب بن شقینام" وجود داشت که صد و نود سال خدا را عبادت کرده بود و در این مدت حاجتی از خدا نخواسته بود. پس، از خدا خواست که ولی‌اش را به او نشان دهد. پس خداوند ابوطالب را به سوی او فرستاد و هنگامی که مثرم بن رعیب بن شقینام او را دید از جایش بلند شد و سر او را بوسید و او را در مقابل خود نشاند. سپس از او پرسید: تو چه کسی هستی؟ ابوطالب گفت: "مردی از تهامه هستم". او پرسید: از کدام طایفه تهامی؟ ابوطالب گفت: "مکه". پرسید: از کدام طایفه؟ ابوطالب گفت: "از عبد مناف". او پرسید: از کدام طایفه عبد مناف؟ ابوطالب گفت: "از بنی هاشم". در این حال آن عابد برای دومین بار سر ابوطالب را بوسید و گفت: "شکر می‌کنم خدایی را که حاجتم را برآورده ساخت و مرا نمیراند تا اینکه ولی‌اش را دیدم" و گفت: "ای مرد! بر تو بشارت باد! همانا خدای متعال به من الهامی کرده است". ابوطالب پرسید: چه الهامی؟ او گفت: "برای تو فرزندی به دنیا می‌آید که او ولیّ خداوند عزّ و جل است". در شبی که امام علی به دنیا آمد زمین نورانی شد. ابوطالب از منزل خارج شد و گفت: "ای مردم! ولیّ خدا در کعبه به دنیا آمد"[۲۹].[۳۰]
شمار انبوهی از دانشمندان، راویان و محدّثان بر این نکته تأکید کرده، ادیبان و شاعران درباره آن شعر سروده‌اند. این مطلب در کتاب‌های شیعه و سنّی به صورت مستفیض آمده است. چنان که حاکم نیشابوری و گروهی دیگر گفته‌اند: اخبار متواتر است که فاطمه بنت اسد، امیر المؤمنین علی بن ابی طالب را در درون خانه کعبه به دنیا آورد... شماری از دانشمندان و مورّخان تصریح کرده‌اند که احدی غیر از او در خانه کعبه متولّد نشده است[۳۱].
اما کینه دشمنان علی (ع) موجب شد تا در این فضیلت هم برای او رقیب‌تراشی کنند و با نادیده گرفتن تصریح مورّخان و راویان حدیث، با بی‌پروایی تمام ضمن ثبت این فضیلت برای دیگری، در اختصاص آن به علی (ع) تشکیک کنند. بنگرید: حکیم بن حزام در درون خانه کعبه به دنیا آمد. این فضیلت را برای غیر او سراغ نداریم! آنچه درباره علی روایت شده که در درون کعبه به دنیا آمد، ضعیف است[۳۲].
ابن ابی الحدید هم می‌گوید: بسیاری از علمای شیعه گمان می‌برند که علی در کعبه متولد شد، امّا محدّثان این نظر را قبول ندارند و گمان می‌کنند که حکیم بن حزام در کعبه به دنیا آمد[۳۳].
حلبی و دیار بکری کوشیده‌اند با این احتمال که هر دو در کعبه متولد شده باشند، بین دو گروه صلح برقرار کنند![۳۴].
با توجّه به آنچه از تصریح مورّخان و محدّثان آوردیم، چگونه چنین جمعی قابل پذیرش است؟ مگر نه این است که حاکم نیشابوری به تواتر این خبر، تصریح کرده است؛ در حالی که اصولا صحّت سند مربوط به تولّد حکیم بن حزام در کعبه مورد تردید است تا چه رسد که متواتر باشد؟
ثبت این فضیلت برای حکیم بن حزام بدین خاطر بود که زبیریان به او علاقه‌مند بودند؛ زیرا او پسر عموی زبیر و فرزندان اوست. حکیم بن حزام بن خویلد بن اسد بن عبد العزی؛ چنان که نسب زبیریان هم به اسد بن عبدالعزی می‌رسد. حکیم در سال فتح مکّه ایمان آورد و از کسانی است که رسول خدا (ص) با پرداخت غنایم حنین، دل او را به دست آورد[۳۵]. در عهد رسول خدا (ص) محتکر طعام بود[۳۶]. مطابق نقل مامقانی از طبری، حکیم شدیدا طرفدار عثمان بود و از علی (ع) کنار کشید و در هیچ یک از جنگ‌ها با او شرکت نکرد[۳۷].
بنابراین طبیعی است که مصعب بن عبدالله و زبیر بن بکار[۳۸] که بی‌تردید از هواداران زبیر بودند، بر خلاف اخبار متواتر و تصریح مورّخان و محدّثان بر ولادت علی (ع) در درون کعبه و اینکه احدی قبل و بعد از او در آنجا متولد نشده؛ روایت کنند که جز حکیم بن حزام احدی در درون کعبه به دنیا نیامده است![۳۹].
عظمت ولادت علی (ع) در کعبه از نگاه بزرگان
- شیخ مفید: امیرالمؤمنین (ع) سال سی‌ام عام‌الفیل در شهر مکه و در خانه خدا به دنیا آمد. هیچ مولودی پیش از او و بعد از او در خانه خدا متولد نشده و نمی‌شود. این پیشامد بدان سبب بوده که خدای متعال آن جناب را گرامی داشته و احترام کرده است[۴۰].
- ابن صباغ مالکی: تولد علی (ع) در مکه مشرفه، در داخل بیت‌الحرام، در جمعه سیزدهم رجب اتفاق افتاد و عظمت این ولادت چنان بالاست که قبل از حضرت علی (ع) کسی در میان خانه خدا به دنیا نیامده بود و این فضیلتی بود که خداوند به علی (ع) و مادرش فاطمه بنت اسد اختصاص داده بود[۴۱].
- اربلی: حضرت علی (ع) در مکه معظمه، در خانه کعبه، در روز جمعه سیزدهم رجب المرجب متولد شد. کسی غیر از آن حضرت در خانه کعبه متولد نشده است. این، فضیلت و شرفی است که خداوند به جهت اعتلای‌شان مکان آن حضرت، مخصوص او گردانیده است[۴۲].
- شیخ عباس قمی: این فضیلت از خصایص آن حضرت است؛ چه اشرف بقاع، حرم مکه است و اشرف مواضع حرم، مسجد، و احدی غیر از امیرالمؤمنین در چنین مکانی متولد نشده است. مولودی که در سید ایام که روز جمعه باشد در ماه حرام ماه رجب، سوای علی (ع) اب‌الائمه به دنیا نیامده است[۴۳].[۴۴]
منابع
پانویس
- ↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۵۲؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۴۹؛ مفید، الارشاد، ج۱، ص۵.
- ↑ صدوق، الامالی، ص۱۳۲، مجلس ۲۷؛ همو، معانی الاخبار، ص۶۲؛ همو، علل الشرائع، ج۱، ص۱۳۵ ۱۳۶؛ طوسی، الامالی، ص۷۰۶-۷۰۷؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۷۶-۷۷؛ طبری آملی شیعی، بشاره المصطفی، ص۷-۸.
- ↑ ر.ک: اردوبادی، علی ولید الکعبه؛ یگانه مولود کعبه، ترجمه عربی.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۴۹.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۴۸۳.
- ↑ ابن قفال، فضائل امیر المؤمنین (ع)، به نقل از: شوشتری، احقاق الحق، ج۷، ص۴۹۸.
- ↑ ابن مغازلی، مناقب علی بن ابی طالب(ع)، ص۷.
- ↑ برای نمونه ر.ک: ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۲۰؛ شافعی گنجی، کفایة الطالب، ص۴۰۷؛ زرندی، نظم درر السمطین، ص۸۰؛ ابن صباغ، الفصول المهمة، ص۱۴.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب، ج۲، ص۱۷۵. مادرش او را در حرم امـن الهی به دنیا آورد، که خانه آستانه و سجده‌گاه اوست.
- ↑ مفید، الارشاد، ج۱، ص۵.
- ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۱۲۰.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۵۷۵.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۰۷؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ج۱۰، ص۳۰۲؛ صالحی شامی، سبل الهدی، ج۱، ص۱۷۹.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۰.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۸۱.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۸۱.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ج۱، ص۱۹؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۰۸.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۷۴.
- ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۵.
- ↑ المصنّف، ج۵، ص۳۰۰؛ العقد الفرید، ج۴، ص۳۱۱؛ انساب الاشراف؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۷۹؛ المعارف، ص۵۱؛ السنن الکبری، ج۶، ص۲۰۶؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۶- ۱۸؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۰۲؛ احقاق الحق، ج۷، ص۵۳۸- ۵۵۴؛ الکافی؛ ج۱، ص۳۷۶؛ الطبقات الکبری، ج۲، ص۲۱؛ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۷۸؛ مناقب خوارزمی، ص۱۷؛ الفصول المهمّه، ص۱۲؛ الارشاد، ص۹؛ اعلام الوری؛ الارشاد، ص۹؛ اعلام الوری، ص۱۵۳؛ احکام الاحکام، ج۱، ص۱۹۰؛ انباه الرواة، ج۱، ص۱۱؛ نهایة الارب، ج۸، ص۱۸۱؛ الریاض النضره، ج۲، ص۱۵۶.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۳۷۶؛ نسب قریش، ص۱۷؛ تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۹؛ اسد الغابه، ج۴، ص۱۶، الفصول المهمه، ص۱۳.
- ↑ بحار الانوار، ج۳۵، ص۱۶؛ شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۳؛ ج۱۵، ص۲۷۸؛ البدء و التاریخ، ج۵، ص۷۱؛ نسب قریش؛ ص۴۰؛ نزهة المجالس، ج۲، ۱۶۵؛ ذخائر العقبی، ص۵۵.
- ↑ عاملی، سید جعفر مرتضی، سیرت جاودانه ج۱، ص ۲۳۴.
- ↑ «فَإِنِّي وُلِدْتُ عَلَى الْفِطْرَةِ وَ سَبَقْتُ إِلَى الْإِيمَانِ وَ الْهِجْرَةِ»، نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه ۵۷، ص۹۲؛ امالی طوسی، ص۳۶۴، شماره ۷۶۵؛ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۰۷؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۴، ص۱۱۴؛ بحار الانوار، ج۴۱، ص۲۱۷.
- ↑ خصائص امیر المؤمنین از سید رضی، ص۳۹؛ الغدیر علامه امینی، ج۶، ص۲۲؛ مستدرک حاکم نیشابوری، ج۳، ص۴۸۳؛ کفایه حافظ کنجی شافعی خریدة الغیبیة فی شرح قصیدة العینیة آلوسی، صاحب تفسیر، مروج الذهب مسعودی، سیره نبوی، موسوعة التاریخ الاسلامی، ص۳۰۶ ـ ۳۱۰.
- ↑ علل الشرایع صدوق، ص۵۶؛ روضة الواعظین فتّال نیشابوری، ص۶۷؛ بحار الانوار، ج۳۵، ص۸؛ کشف الغمه اربلی، ج۱، ص۸۲.
- ↑ بحار الانوار، ج۳۵، ص۱۸.
- ↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۲ ص ۶۳.
- ↑ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص۹۶؛ کفایة الطالب، گنجی شافعی، ص۲۰۶؛ موسوعة التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ عباسی، حبیب، مقاله «علی بن ابی‌طالب»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص۱۲۲-۱۲۴.
- ↑ بنگرید: مستدرک حاکم، ج۳، ص۴۸۳؛ الفصول المهمه، ص۱۲؛ کفایة الطالب، ص۴۰۶؛ مناقب ابن مغازلی، ص۷؛ اسد الغابه، ج۴، ص۳۱؛ سیره حلبی، ج۱، ص۱۳۹؛ تذکرة الخواص، ص۱۰؛ الغدیر، ج۶، ص۲۲- ۴۸.
- ↑ بنگرید: سیره حلبی، ج۱، ص۱۳۹؛ اسد الغابه، ج۲، ص۴۰؛ الاصابه، ج۱، ص۳۴۹.
- ↑ شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۴.
- ↑ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۷۹؛ سیره حلبی، ج۱، ص۱۲۹.
- ↑ الاصابه، ج۱، ص۳۴۹؛ الاستیعاب، ج۱، ص۳۲۰.
- ↑ وسائل الشیعة، کتاب التجاره، ص۳۱۶.
- ↑ قاموس الرجال، ج۳، ص۳۸۷.
- ↑ قاموس الرجال، ج۳، ص۳۸۷.
- ↑ عاملی، سید جعفر مرتضی، سیرت جاودانه ج۱، ص ۲۳۶.
- ↑ ارشاد مفید، ص۸.
- ↑ الفصول المهمه، ص۳۰.
- ↑ کشف الغمه، ج۱، ص۸۱.
- ↑ منتهی الآمال، ج۱، ص۲۷۴.
- ↑ مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم، ص۷۷.