جنگ صفین: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۳۴

جنگ صفین نبرد امیرالمؤمنین (ع) با معاویة بن ابی سفیان است در محلی به نام صفین، بعد از آنکه معاویه از بیعت با امام امتناع کرده و راه سرکشی در پیش گرفت. این جنگ کشته‌ها و پیامدهای ناگوار زیادی داشت و در پایان هم با حیله قرآن بر نیزه کار به حکمیت کشید.

علل جنگ

با پیروزی و حاکمیت اسلام، امویان که دشمن دیرین اسلام و خاندان رسالت بودند، به فکر تسلّط بر قدرت و حکومت افتادند تا از اسلام انتقام بگیرند. در دوران خلافت عثمان، افرادی از بنی‌امیه در جاهای مختلف به حکومت گماشته شدند. معاویه از زمان عمر به ولایت شام گماشته شده بود و در زمان عثمان هم ادامه یافت و ۲۰ سال تسلّط بر آن مناطق داشت. وقتی علی (ع) به خلافت رسید، اصلاحات را شروع کرد و نااهلان را از کار کنار گذاشت. معاویه هم یکی از آنان بود که در شام برای خود بساطی به هم زده بود. معاویه سر به طغیان گذاشت و فرمان امام را نپذیرفت و دشمنی دیرینه‌اش او را به مخالفت با امام و کارشکنی در کارها و ایجاد آشوب در مناطق مختلف و شبیخون به قلمرو حکومت امام واداشت. او که خود طمع در خلافت داشت، زیر بار خلافت امام نرفت، دیگران را نیز تحریک کرد و خونخواهی عثمان را بهانه قرار داد و مکاتبات متعددی بین او و امیر المؤمنین انجام گرفت. امام پیوسته او را نصیحت می‌کرد و هشدار می‌داد، او گستاخی نشان می‌داد و تهمت می‌زد و تهدید به جنگ می‌کرد. امام پس از اتمام حجت‌های بسیار، وقتی از به راه آمدن او ناامید شد برای فرونشاندن فتنۀ او و دفع تجاوزها و یکسره ساختن کارش مصمّم شد. امام که پس از جنگ جمل در کوفه مستقرّ شده بود، از همان‌جا نیرو بسیج کرد. عمروعاص هم با معاویه همدست شد. راهی جز جنگ با فتنه‌جویان یاغی و باغی برای امام علی (ع) باقی نمانده بود^[۱].

آمادگی برای جنگ

امام کارگزاران خود را به کوفه فراخوانده و در نخیله اردو زد و پس از متمرکز شدن سپاه، روز چهارشنبه پنجم شوال سال ۳۶ ق به سوی شام حرکت کردند و اوائل ذیحجه در سرزمین صفّین که در غرب فرات بود مستقر گشتند^[۲].

آماده شدن معاویه برای جنگ صفین

تصرف آب فرات

سپاه معاویه خود را در صفین به فرات رسانده و راه آب را بر سپاه امام (ع) بستند. امام با ارسال نیرو آب را از تصرف شامیان درآورد، اما آنها را از آب منع نکرد^[۳].

آغاز جنگ

ماه ذی‌حجه با درگیری‌های مختلف به پایان رسید و در محرم جنگ متوقف شد. اما در پایان محرم، جنگ به‌طور رسمی اعلام شد و هزاران نفر از دو سوی، آمادۀ کارزار شده و آرایش نظامی گرفتند. در این حال نیز پیام‌رسانی نهایی امام (ع) برای اتمام حجت انجام گرفت، ولی سودی نبخشید و اول صفر سال ۳۷، نبرد بین دو طرف شروع شد و هر روز جمعی از کوفیان با گروهی از شامیان می‌‌جنگیدند^[۴].

نبردهای امام در صفین

امام (ع) درگیری‌های زیادی در صفین داشت و تعداد زیادی از سپاهیان دشمن را کشت و معاویه را به نبرد ‌طلبید، اما او ترسید و مبارزه نکرد. عمرو عاص روزی در برابر امام (ع) قرار گرفت. اما از ترس مرگ، عورت خود را هویدا ساخت و امام (ع) از کشتن وی صرف‌نظر کرد^[۵].

لَیلة الهَریر

یکی از شب‌های سخت نبرد به نام "لیلة الهریر" معروف است. در آن شب شگفت ۳۶ هزار نفر از دو طرف کشته شدند. برخی از یاران حضرت نیز مانند عمّار یاسر، اویس قرنی، خزیمة بن ثابت، هاشم مرقال، عبد اللّه بن بدیل، ابو هیثم تیهان از شهدای آن مقطع از درگیری‌ها بودند. درگیری در آن روز بسیار شدید بود، به‌گونه‌ای که نماز مغرب را در هنگامه نبرد، با اشاره خواندند. عده زیادی از دو طرف کشته شدند و نبرد در شب ادامه داشت. شب جمعه، امام (ع) مردم را به نبرد و صبر تشویق کرد. خود ایشان (ع) در قلب سپاه قرار داشت و مالک اشتر در سمت راست و عبدالله بن عباس در سمت چپ سپاه. یورشی سهمگین بر سپاه شام آوردند که سپاه شام، شکست را حس کرد. آنچنان سهمگین بود که سپاه امام نماز صبح را نیز با اشاره خواندند. حملات سپاه امام شدت بیشتری گرفت. مالک اشتر یورشی سخت را آغاز کرد و به نزدیک اردوگاه معاویه رسید.

قرآن بر سر نیزه

معاویه که احساس خطر کرد به پیشنهاد عمرو عاص، نیرنگ "قرآن بر نیزه‌کردن" را به کار بست و عده‌ای ساده لوح در سپاه امام، فریب خوردند و دست از جنگ کشیدند. تعدادشان به ۲۰ هزار نفر می‌رسید و در رأس آنان اشعث بن قیس بود که فتنه‌انگیزی می‌کرد. میان سپاه امام اختلاف ایجاد شد و قُرّاء گفتند: "او ما را به قرآن می‌خواند و باید بپذیریم." امام (ع) فرمود: "این حیله است"، اما آنان نپذیرفتند. امام (ع) به مالک اشتر پیام داد که برگردد. او نزدیک خیمة معاویه بود با تأسف فراوان برگشت و کار به حکمیّت و مصالحه کشیده شد، حکمیّتی که بر آن حضرت تحمیل شد^[۶].^[۷]

تعداد شرکت کنندگان در جنگ

درباره تعداد سپاه امام علی (ع) و معاویه، رقم‌های متفاوتی ذکره شده، اما مشهور این است که تعداد سپاه امام (ع) ۹۰ هزار نفر بودند که ۹۰۰ تن از انصار و ۸۰۰ تن از مهاجران در میان آنان حضور داشتند. سپاه معاویه ۸۵ هزار نفر بودند و تنها دو نفر از انصار همراه آنان بودند^[۸].

تعداد کشته‌ها

جنگ صفین، تلفات بسیار داشت و ۲۵ هزار نفر از سربازان امام و ۴۵ هزار نفر از شامیان کشته شدند^[۹].

پیامدهای جنگ صفین

جنگ صفین از آغاز تا پایانش ۱۸ ماه طول کشید و غیر از تلفات جانی، پیدایش گروه خوارج پس از ماجرای حکمیّت، که به نام "مارقین" شناخته می‌شوند و آشفته‌تر شدن قلمرو حکومت علی (ع) به خاطر تجاوزات مکرّر نیروهای وابسته به معاویه به حریم آن و ایجاد رعب و ناامنی و غارت و نقض پیمان صلح از سوی او، از پیامدهای این جنگ بود^[۱۰].

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۸۶ و فرهنگ‌نامه دینی، ص۷۷؛ علی اکبر رشاد، دانشنامه امام علی ج۹، ص ۱۹۵؛ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۵۶-۲۵۷.
↑ ر. ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۸۶ و فرهنگ‌نامه دینی، ص۷۷؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹، ص ۱۹۵؛ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۵۶-۲۵۷.
↑ ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۵۸؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹، ص ۲۰۳.
↑ ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۵۸-۲۵۹؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۸۶؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۳۸۲.
↑ ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۵۹.
↑ ر.ک: موسوعة الإمام علی بن ابی طالب، ج ۵؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹؛ بحار الأنوار، ج ۳۲ ص ۳۶۵ و ۴۴۷؛ شرح ابن ابی الحدید، ج ۸، امام علی بن ابی طالب عقّاد، ج ۴؛ مروج الذهب، ج ۲ ص ۳۷۴، تاریخ طبری و کامل ابن اثیر، حوادث سال ۳۷.
↑ ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۶۰؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۸۶.
↑ ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۵۷؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۳۸۲.
↑ ر. ک: مروج الذهب، ج ۲، ص ۳۹۴؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۳۸۲.
↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۸۶ و فرهنگ‌نامه دینی، ص۷۷.

[1] ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۸۶ و فرهنگ‌نامه دینی، ص۷۷؛ علی اکبر رشاد، دانشنامه امام علی ج۹، ص ۱۹۵؛ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۵۶-۲۵۷.

[2] ر. ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۸۶ و فرهنگ‌نامه دینی، ص۷۷؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹، ص ۱۹۵؛ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۵۶-۲۵۷.

[3] ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۵۸؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹، ص ۲۰۳.

[4] ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۵۸-۲۵۹؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۸۶؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۳۸۲.

[5] ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۵۹.

[6] ر.ک: موسوعة الإمام علی بن ابی طالب، ج ۵؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹؛ بحار الأنوار، ج ۳۲ ص ۳۶۵ و ۴۴۷؛ شرح ابن ابی الحدید، ج ۸، امام علی بن ابی طالب عقّاد، ج ۴؛ مروج الذهب، ج ۲ ص ۳۷۴، تاریخ طبری و کامل ابن اثیر، حوادث سال ۳۷.

[7] ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۶۰؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۸۶.

[8] ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱، ص ۲۵۷؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۳۸۲.

[9] ر. ک: مروج الذهب، ج ۲، ص ۳۹۴؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۳۸۲.

[10] ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۸۶ و فرهنگ‌نامه دینی، ص۷۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{امامت}}
+{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[جنگ صفین در نهج البلاغه]] - [[جنگ صفین در تاریخ اسلامی]]| پرسش مرتبط  = }}
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;"> [[جنگ صفین در حدیث]] - [[جنگ صفین در نهج البلاغه]] - [[جنگ صفین در تاریخ اسلامی]]</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[جنگ صفین (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
-<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
-'''جنگ صفین''' یکی از جنگ‌های [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} با [[معاویة بن ابی سفیان]] است در محلی به نام [[صفین]]، بعد از آنکه [[معاویه]] از بیعت با امام امتناع کرده و راه [[سرکشی]] در پیش گرفت. این [[جنگ]] کشته‌ها و پیامدهای ناگوار زیادی داشت و در پایان هم با [[حیله]] [[قرآن]] بر نیزه کار به [[حکمیت]] کشید.
+[[پرونده:تصویر نمادین جنگ صفین.jpg|بندانگشتی|جایگزین=جنگ صفین|تصویر نمادین جنگ صفین]]
-==[[علل]] [[جنگ]]==
+'''جنگ صفین''' نبرد [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} با [[معاویة بن ابی سفیان]] است در محلی به نام [[صفین]]، بعد از آنکه [[معاویه]] از بیعت با امام امتناع کرده و راه [[سرکشی]] در پیش گرفت. این [[جنگ]] کشته‌ها و پیامدهای ناگوار زیادی داشت و در پایان هم با [[حیله]] [[قرآن]] بر نیزه کار به [[حکمیت]] کشید.
-با [[پیروزی]] و [[حاکمیت]] [[اسلام]]، [[امویان]] که [[دشمن]] دیرین [[اسلام]] و [[خاندان]] [[رسالت]] بودند، به [[فکر]] تسلّط بر [[قدرت]] و [[حکومت]] افتادند تا از [[اسلام]] [[انتقام]] بگیرند. در دوران [[خلافت]] [[عثمان]]، افرادی از [[بنی‌امیه]] در جاهای مختلف به [[حکومت]] گماشته شدند. [[معاویه]] از زمان [[عمر]] به [[ولایت]] [[شام]] گماشته شده بود و در زمان [[عثمان]] هم ادامه یافت و ۲۰ سال تسلّط بر آن مناطق داشت. وقتی [[امام علی|علی]]{{ع}} به [[خلافت]] رسید، [[اصلاحات]] را شروع کرد و نااهلان را از کار کنار گذاشت. [[معاویه]] هم یکی از آنان بود که در [[شام]] برای خود بساطی به هم زده بود. [[معاویه]] سر به [[طغیان]] گذاشت و [[فرمان]] [[امام]] را نپذیرفت و [[دشمنی]] دیرینه‌اش او را به [[مخالفت]] با [[امام]] و کارشکنی در [[کارها]] و ایجاد [[آشوب]] در مناطق مختلف و [[شبیخون]] به قلمرو [[حکومت]] [[امام]] واداشت. او که خود [[طمع]] در [[خلافت]] داشت، زیر بار [[خلافت]] [[امام]] نرفت، دیگران را نیز تحریک کرد و [[خونخواهی]] [[عثمان]] را بهانه قرار داد و مکاتبات متعددی بین او و [[امام علی|امیر المؤمنین]] انجام گرفت. [[امام]] پیوسته او را [[نصیحت]] می‌کرد و هشدار می‌داد، او گستاخی نشان می‌داد و [[تهمت]] می‌زد و [[تهدید]] به [[جنگ]] می‌کرد. [[امام]] پس از اتمام حجت‌های بسیار، وقتی از به راه آمدن او [[ناامید]] شد برای فرونشاندن فتنۀ او و دفع تجاوزها و یکسره ساختن کارش مصمّم شد. [[امام]] که پس از [[جنگ جمل]] در [[کوفه]] مستقرّ شده بود، از همان‌جا نیرو [[بسیج]] کرد. [[عمروعاص]] هم با [[معاویه]] همدست شد. راهی جز [[جنگ]] با فتنه‌جویان [[یاغی]] و [[باغی]] برای [[امام علی]]{{ع}} باقی نمانده بود<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۸۶ و [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۷۷؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹، ص ۱۹۵؛ [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۲۵۶-۲۵۷.</ref>.
-==[[آمادگی برای جنگ]]==
+== علل جنگ ==
-[[امام]] [[کارگزاران]] خود را به [[کوفه]] فراخوانده و در [[نخیله]] اردو زد و پس از متمرکز شدن [[سپاه]]، روز چهارشنبه پنجم [[شوال]] سال ۳۶ ق به سوی [[شام]] حرکت کردند و اوائل ذیحجه در [[سرزمین]] [[صفّین]] که در [[غرب]] [[فرات]] بود مستقر گشتند<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۸۶ و [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۷۷؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹، ص ۱۹۵؛ [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۲۵۶-۲۵۷.</ref>.
+با [[پیروزی]] و [[حاکمیت]] [[اسلام]]، [[امویان]] که [[دشمن]] دیرین [[اسلام]] و [[خاندان]] [[رسالت]] بودند، به [[فکر]] تسلّط بر [[قدرت]] و [[حکومت]] افتادند تا از [[اسلام]] [[انتقام]] بگیرند. در دوران [[خلافت]] [[عثمان]]، افرادی از [[بنی‌امیه]] در جاهای مختلف به [[حکومت]] گماشته شدند. [[معاویه]] از زمان [[عمر]] به [[ولایت]] [[شام]] گماشته شده بود و در زمان [[عثمان]] هم ادامه یافت و ۲۰ سال تسلّط بر آن مناطق داشت. وقتی [[امام علی|علی]] {{ع}} به [[خلافت]] رسید، [[اصلاحات]] را شروع کرد و نااهلان را از کار کنار گذاشت. [[معاویه]] هم یکی از آنان بود که در [[شام]] برای خود بساطی به هم زده بود. [[معاویه]] سر به [[طغیان]] گذاشت و [[فرمان]] [[امام]] را نپذیرفت و [[دشمنی]] دیرینه‌اش او را به [[مخالفت]] با [[امام]] و کارشکنی در [[کارها]] و ایجاد [[آشوب]] در مناطق مختلف و [[شبیخون]] به قلمرو [[حکومت]] [[امام]] واداشت. او که خود [[طمع]] در [[خلافت]] داشت، زیر بار [[خلافت]] [[امام]] نرفت، دیگران را نیز تحریک کرد و [[خونخواهی]] [[عثمان]] را بهانه قرار داد و مکاتبات متعددی بین او و [[امام علی|امیر المؤمنین]] انجام گرفت. [[امام]] پیوسته او را [[نصیحت]] می‌کرد و هشدار می‌داد، او گستاخی نشان می‌داد و [[تهمت]] می‌زد و [[تهدید]] به [[جنگ]] می‌کرد. [[امام]] پس از اتمام حجت‌های بسیار، وقتی از به راه آمدن او [[ناامید]] شد برای فرونشاندن فتنۀ او و دفع تجاوزها و یکسره ساختن کارش مصمّم شد. [[امام]] که پس از [[جنگ جمل]] در [[کوفه]] مستقرّ شده بود، از همان‌جا نیرو [[بسیج]] کرد. [[عمروعاص]] هم با [[معاویه]] همدست شد. راهی جز [[جنگ]] با فتنه‌جویان [[یاغی]] و [[باغی]] برای [[امام علی]] {{ع}} باقی نمانده بود<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۸۶ و [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۷۷؛ [[علی اکبر رشاد]]، [[دانشنامه امام علی ج۹ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۹]]، ص ۱۹۵؛ [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه ج۱]]، ص ۲۵۶-۲۵۷.</ref>.
-==[[تصرف]] آب [[فرات]]==
+== آمادگی برای جنگ ==
-[[سپاه معاویه]] خود را در [[صفین]] به [[فرات]] رسانده و راه  آب را بر [[سپاه امام]]{{ع}} بستند. [[امام]] با ارسال نیرو آب را از [[تصرف]] [[شامیان]] درآورد، اما آنها را از آب منع نکرد<ref>ر.ک: [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۲۵۸؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹، ص ۲۰۳.</ref>.
+[[امام]] [[کارگزاران]] خود را به [[کوفه]] فراخوانده و در [[نخیله]] اردو زد و پس از متمرکز شدن [[سپاه]]، روز چهارشنبه پنجم [[شوال]] سال ۳۶ ق به سوی [[شام]] حرکت کردند و اوائل ذیحجه در سرزمین [[صفّین]] که در [[غرب]] [[فرات]] بود مستقر گشتند<ref>ر. ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۸۶ و [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۷۷؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹، ص ۱۹۵؛ [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه ج۱]]، ص ۲۵۶-۲۵۷.</ref>.
+=== [[آماده شدن معاویه برای جنگ صفین]] ===
-==آغاز [[جنگ]]==
+== تصرف آب [[فرات]] ==
-ماه [[ذی‌حجه]] با درگیری‌های مختلف به پایان رسید و در [[محرم]] [[جنگ]] متوقف شد. اما در پایان [[محرم]]، [[جنگ]] به‌طور رسمی اعلام شد و هزاران نفر از دو سوی، آمادۀ [[کارزار]] شده و آرایش نظامی گرفتند. در این حال نیز پیام‌رسانی نهایی [[امام]]{{ع}} برای [[اتمام حجت]] انجام گرفت، ولی سودی نبخشید و اول صفر سال ۳۷، [[نبرد]] بین دو طرف شروع شد و هر روز جمعی از [[کوفیان]] با گروهی از [[شامیان]] می‌‌جنگیدند<ref>ر.ک: [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۲۵۸-۲۵۹؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۸۶؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۸۲.</ref>.
+سپاه [[معاویه]] خود را در [[صفین]] به [[فرات]] رسانده و راه آب را بر سپاه امام {{ع}} بستند. [[امام]] با ارسال نیرو آب را از تصرف [[شامیان]] درآورد، اما آنها را از آب منع نکرد<ref>ر.ک: [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه ج۱]]، ص ۲۵۸؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹، ص ۲۰۳.</ref>.
-==نبردهای [[امام علی|امام]] در صفین==
+== آغاز جنگ ==
-[[امام]]{{ع}} درگیری‌های زیادی در [[صفین]] داشت و تعداد زیادی از [[سپاهیان]] [[دشمن]] را کشت و [[معاویه]] را به نبرد ‌طلبید، اما او ترسید و [[مبارزه]] نکرد. [[عمرو عاص]] روزی در برابر [[امام]]{{ع}} قرار گرفت. اما از [[ترس]] [[مرگ]]، عورت خود را هویدا ساخت و [[امام]]{{ع}} از کشتن وی صرف‌نظر کرد<ref>ر.ک: [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۲۵۹.</ref>.
+ماه [[ذی‌حجه]] با درگیری‌های مختلف به پایان رسید و در [[محرم]] [[جنگ]] متوقف شد. اما در پایان [[محرم]]، [[جنگ]] به‌طور رسمی اعلام شد و هزاران نفر از دو سوی، آمادۀ [[کارزار]] شده و آرایش نظامی گرفتند. در این حال نیز پیام‌رسانی نهایی [[امام]] {{ع}} برای [[اتمام حجت]] انجام گرفت، ولی سودی نبخشید و اول صفر سال ۳۷، [[نبرد]] بین دو طرف شروع شد و هر روز جمعی از [[کوفیان]] با گروهی از [[شامیان]] می‌‌جنگیدند<ref>ر.ک: [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه ج۱]]، ص ۲۵۸-۲۵۹؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۸۶؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۸۲.</ref>.
-==[[لیلة الهریر|لَیلة الهَریر]]==
+== نبردهای امام در صفین ==
-یکی از شب‌های سخت [[نبرد]] به نام "[[لیلة الهریر]]" معروف است. در آن [[شب]] شگفت ۳۶ هزار نفر از دو طرف کشته شدند. برخی از [[یاران]] [[حضرت]] نیز مانند [[عمّار یاسر]]، [[اویس قرنی]]، [[خزیمة بن ثابت]]، [[هاشم مرقال]]، [[عبد اللّه بن بدیل]]، [[ابو هیثم تیهان]] از شهدای آن مقطع از [[درگیری‌ها]] بودند. درگیری در آن روز بسیار شدید بود، به‌گونه‌ای که [[نماز]] [[مغرب]] را در هنگامه [[نبرد]]، با اشاره خواندند. عده زیادی از دو طرف کشته شدند و [[نبرد]] در [[شب]] ادامه داشت. [[شب جمعه]]، [[امام]]{{ع}} [[مردم]] را به [[نبرد]] و [[صبر]] [[تشویق]] کرد. خود ایشان{{ع}} در [[قلب]] [[سپاه]] قرار داشت و [[مالک اشتر]] در سمت راست و [[عبدالله بن عباس]] در سمت چپ [[سپاه]]. یورشی سهمگین بر [[سپاه شام]] آوردند که [[سپاه شام]]، [[شکست]] را [[حس]] کرد. آنچنان سهمگین بود که [[سپاه امام]] [[نماز صبح]] را نیز با اشاره خواندند. حملات [[سپاه امام]] شدت بیشتری گرفت. [[مالک اشتر]] یورشی سخت را آغاز کرد و به نزدیک اردوگاه [[معاویه]] رسید.
+امام {{ع}} درگیری‌های زیادی در صفین داشت و تعداد زیادی از سپاهیان [[دشمن]] را کشت و معاویه را به نبرد ‌طلبید، اما او ترسید و [[مبارزه]] نکرد. [[عمرو عاص]] روزی در برابر امام {{ع}} قرار گرفت. اما از [[ترس]] [[مرگ]]، عورت خود را هویدا ساخت و امام {{ع}} از کشتن وی صرف‌نظر کرد<ref>ر.ک: [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه ج۱]]، ص ۲۵۹.</ref>.
-==[[قرآن بر سر نیزه]]==
+== [[لیلة الهریر|لَیلة الهَریر]] ==
-[[معاویه]] که [[احساس]] خطر کرد به پیشنهاد [[عمرو عاص]]، [[نیرنگ]] "قرآن بر نیزه‌کردن" را به کار بست و عده‌ای ساده لوح در [[سپاه امام]]، [[فریب]] خوردند و دست از [[جنگ]] کشیدند. تعدادشان به ۲۰ هزار نفر می‌رسید و در رأس آنان [[اشعث بن قیس]] بود که [[فتنه‌انگیزی]] می‌کرد. میان [[سپاه امام]] [[اختلاف]] ایجاد شد و قُرّاء گفتند: "او ما را به [[قرآن]] می‌خواند و باید بپذیریم." [[امام]]{{ع}} فرمود: "این [[حیله]] است"، اما آنان نپذیرفتند. [[امام]]{{ع}} به [[مالک اشتر]] [[پیام]] داد که برگردد. او نزدیک خیمة [[معاویه]] بود با [[تأسف]] فراوان برگشت و کار به [[حکمیّت]] و [[مصالحه]] کشیده شد، حکمیّتی که بر آن حضرت [[تحمیل]] شد<ref>ر. ک: موسوعة الإمام علی بن ابی طالب، ج ۵؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹؛ بحار الأنوار، ج ۳۲ ص ۳۶۵ و ۴۴۷؛ شرح ابن ابی الحدید، ج ۸، امام علی بن ابی طالب عقّاد، ج ۴؛ مروج الذهب، ج ۲ ص ۳۷۴، تاریخ طبری و کامل ابن اثیر، حوادث سال ۳۷.</ref>.<ref>ر.ک: [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۲۶۰؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۸۶.</ref>
+یکی از شب‌های سخت [[نبرد]] به نام "[[لیلة الهریر]]" معروف است. در آن شب شگفت ۳۶ هزار نفر از دو طرف کشته شدند. برخی از [[یاران]] حضرت نیز مانند [[عمّار یاسر]]، [[اویس قرنی]]، [[خزیمة بن ثابت]]، [[هاشم مرقال]]، [[عبد اللّه بن بدیل]]، [[ابو هیثم تیهان]] از شهدای آن مقطع از درگیری‌ها بودند. درگیری در آن روز بسیار شدید بود، به‌گونه‌ای که [[نماز]] [[مغرب]] را در هنگامه [[نبرد]]، با اشاره خواندند. عده زیادی از دو طرف کشته شدند و نبرد در شب ادامه داشت. [[شب جمعه]]، [[امام]] {{ع}} [[مردم]] را به نبرد و [[صبر]] [[تشویق]] کرد. خود ایشان {{ع}} در [[قلب]] [[سپاه]] قرار داشت و [[مالک اشتر]] در سمت راست و [[عبدالله بن عباس]] در سمت چپ سپاه. یورشی سهمگین بر سپاه شام آوردند که سپاه شام، [[شکست]] را [[حس]] کرد. آنچنان سهمگین بود که سپاه امام نماز صبح را نیز با اشاره خواندند. حملات سپاه امام شدت بیشتری گرفت. [[مالک اشتر]] یورشی سخت را آغاز کرد و به نزدیک اردوگاه [[معاویه]] رسید.
-==تعداد شرکت کنندگان در [[جنگ]]==
+== قرآن بر سر نیزه ==
-درباره تعداد [[سپاه امام علی]]{{ع}} و [[معاویه]]، رقم‌های متفاوتی ذکره شده، اما مشهور این است که تعداد [[سپاه امام]]{{ع}} ۹۰ هزار نفر بودند که ۹۰۰ تن از [[انصار]] و ۸۰۰ تن از [[مهاجران]] در میان آنان حضور داشتند. [[سپاه معاویه]] ۸۵ هزار نفر بودند و تنها دو نفر از [[انصار]] همراه آنان بودند<ref>ر.ک: [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۲۵۷؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۸۲.</ref>.
+[[معاویه]] که [[احساس]] خطر کرد به پیشنهاد [[عمرو عاص]]، [[نیرنگ]] "قرآن بر نیزه‌کردن" را به کار بست و عده‌ای ساده لوح در سپاه امام، [[فریب]] خوردند و دست از جنگ کشیدند. تعدادشان به ۲۰ هزار نفر می‌رسید و در رأس آنان [[اشعث بن قیس]] بود که [[فتنه‌انگیزی]] می‌کرد. میان سپاه امام [[اختلاف]] ایجاد شد و قُرّاء گفتند: "او ما را به [[قرآن]] می‌خواند و باید بپذیریم." [[امام]] {{ع}} فرمود: "این [[حیله]] است"، اما آنان نپذیرفتند. [[امام]] {{ع}} به [[مالک اشتر]] [[پیام]] داد که برگردد. او نزدیک خیمة [[معاویه]] بود با [[تأسف]] فراوان برگشت و کار به [[حکمیّت]] و [[مصالحه]] کشیده شد، حکمیّتی که بر آن حضرت [[تحمیل]] شد<ref>ر.ک: موسوعة الإمام علی بن ابی طالب، ج ۵؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۹؛ بحار الأنوار، ج ۳۲ ص ۳۶۵ و ۴۴۷؛ شرح ابن ابی الحدید، ج ۸، امام علی بن ابی طالب عقّاد، ج ۴؛ مروج الذهب، ج ۲ ص ۳۷۴، تاریخ طبری و کامل ابن اثیر، حوادث سال ۳۷.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه ج۱]]، ص ۲۶۰؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۸۶.</ref>
-==تعداد کشته ها==
+== تعداد شرکت کنندگان در جنگ ==
-جنگ صفین، تلفات بسیار داشت و ۲۵ هزار نفر از سربازان [[امام]] و ۴۵ هزار نفر از [[شامیان]] کشته شدند<ref>ر.ک: مروج الذهب، ج ۲، ص ۳۹۴؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۸۲.</ref>.
+درباره تعداد سپاه امام علی {{ع}} و [[معاویه]]، رقم‌های متفاوتی ذکره شده، اما مشهور این است که تعداد سپاه امام {{ع}} ۹۰ هزار نفر بودند که ۹۰۰ تن از [[انصار]] و ۸۰۰ تن از [[مهاجران]] در میان آنان حضور داشتند. سپاه معاویه ۸۵ هزار نفر بودند و تنها دو نفر از [[انصار]] همراه آنان بودند<ref>ر.ک: [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه ج۱]]، ص ۲۵۷؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۸۲.</ref>.
-==پیامدهای جنگ صفین==
+== تعداد کشته‌ها ==
-جنگ صفین از آغاز تا پایانش ۱۸ ماه طول کشید و غیر از تلفات جانی، پیدایش گروه [[خوارج]] پس از ماجرای [[حکمیّت]]، که به نام "[[مارقین]]" شناخته می‌شوند و آشفته‌تر شدن قلمرو [[حکومت]] [[علی]]{{ع}} به خاطر تجاوزات مکرّر نیروهای وابسته به [[معاویه]] به [[حریم]] آن و ایجاد [[رعب]] و [[ناامنی]] و [[غارت]] و [[نقض پیمان]] [[صلح]] از سوی او، از پیامدهای این [[جنگ]] بود<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۸۶ و [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۷۷.</ref>.
+جنگ صفین، تلفات بسیار داشت و ۲۵ هزار نفر از سربازان [[امام]] و ۴۵ هزار نفر از [[شامیان]] کشته شدند<ref>ر. ک: مروج الذهب، ج ۲، ص ۳۹۴؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۸۲.</ref>.
+== پیامدهای جنگ صفین ==
+جنگ صفین از آغاز تا پایانش ۱۸ ماه طول کشید و غیر از تلفات جانی، پیدایش گروه [[خوارج]] پس از ماجرای [[حکمیّت]]، که به نام "[[مارقین]]" شناخته می‌شوند و آشفته‌تر شدن قلمرو [[حکومت]] [[علی]] {{ع}} به خاطر تجاوزات مکرّر نیروهای وابسته به معاویه به حریم آن و ایجاد [[رعب]] و ناامنی و [[غارت]] و [[نقض پیمان]] [[صلح]] از سوی او، از پیامدهای این جنگ بود<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۸۶ و [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۷۷.</ref>.
 == جستارهای وابسته ==
-{{صفین}}
+{{مدخل وابسته}}
+* [[سران قاسطین]]
+* [[سیاست‌های امام علی در برابر معاویه]]
+* [[آماده شدن معاویه برای جنگ صفین]]
+* [[حرکت امام علی به سوی صفین]]
+* [[حکمیت]]
+* [[حوادث جنگ صفین]]
+* [[رویارویی دو سپاه در صفین]]
+* [[سخت‌ترین روزهای جنگ صفین]]
+* [[توقف جنگ صفین]]
+* [[بازگشت از صفین]]
+{{پایان مدخل وابسته}}
-==منابع==
+== منابع ==
 {{منابع}}
 # [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']]
 # [[پرونده:13681148.jpg|22px]] [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|'''گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین''']]
 # [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
-# [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']]
+# [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[سید جمال‌الدین دین‌پرور|دین‌پرور، سیدجمال‌الدین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']]
 {{پایان منابع}}
-==پانویس==
+== پانویس ==
 {{پانویس}}
-{{امام علی}}
-{{رویدادهای مهم قرن اول هجری}}
-[[رده:مدخل]]
 [[رده:جنگ‌های امام علی]]
 [[رده:مدخل فرهنگ غدیر]]
 [[رده:مدخل گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]