تفسیر معانی القرآن - اخفش: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۱

مقدمه

ابن ندیم در بیان اخبار اخفش مجاشعی (ابو الحسن سعید بن مسعده)، در شمار کتاب‌های وی این تفسیر را با همین عنوان نام برده است^[۱]. داوودی نیز در معرفی اخفش این تفسیر را با همین عنوان از تألیفات وی به شمار آورده و از وی نقل کرده است: «کسایی از من خواست کتابی را در معانی قرآن تألیف کنم و من کتابی را در معانی قرآن تألیف کردم»^[۲]. حاج خلیفه نیز با ذکر اخفش در شمار کسانی که «معانی القرآن» تألیف کرده‌اند، از این تفسیر خبر داده است^[۳]. اسماعیل پاشا نیز این کتاب را با عنوان معانی القرآن از تألیفات اخفش اوسط‍ سعید بن مسعدۀ مجاشعی به شمار آورده است^[۴].

انتشارات «عالم الکتب» در بیروت در سال ۱۴۲۴ ه‍‌. ق کتابی را با عنوان معانی القرآن تألیف اخفش (سعید بن مسعده بلخی مجاشعی) و تحقیق دکتر عبدالأمیر محمد امین الورد چاپ و منتشر کرده است که ظاهراً همین تفسیر معانی القرآن می‌باشد که کتاب‌شناسان از آن خبر داده‌اند. این کتابی که چاپ شده، یک جلد و ۷۰۴ صفحه و دو بخش دارد: بخش اول با حجم ۱۲۰ صفحه در بیوگرافی مؤلف و معرفی کتاب و مقایسه بین آن و سه کتاب دیگر (معانی القرآن فرّاء، مجاز القرآن ابو عبیده و الکتاب سیبویه) و اشاره به مطالب مشابه این کتاب با هریک از آن سه کتاب است ^[۵].

در بخش دوم، متن کامل معانی القرآن اخفش در ۵۱۹ صفحه (۱۲۱-۶۳۹) آمده و در پایان آن در ص۶۳۸ اشاره شده که این، آخر کتاب اخفش در معانی القرآن است و در ۶۰ صفحۀ آخر کتاب نیز خلاصه‌ای از مطالب بخش اول و فهرست‌هایی برای کتاب بیان شده است. عبد الامیر - محقق این کتاب - در بخش اول گزارش داده است که نسخه خطی این کتاب در کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد و کپی آن در کتابخانۀ امیر المؤمنین (ع) در نجف موجود^[۶] و متن معانی القرآن در این کتاب با تحقیق از نسخۀ خطی آن به‌دست آمده است^[۷].

محتوای این کتاب بحث‌هایی ادبی در مورد کلمات قرآن است که به ترتیب سوره‌ها و آیات قرآن بیان شده است^[۸] و بسیاری از مطالب آن با مطالب معانی القرآن فرّاء مشابهت دارد.

عبدالامیر مطالب مشابه این دو کتاب را بیش از ۳۸۰ مورد ذکر کرده و تألیف این کتاب را پیش از تألیف معانی القرآن فرّاء و فرّاء را استفاده‌ کنندۀ از این کتاب دانسته است^[۹]، ولی باتوجه به اینکه فرّاء و اخفش معاصر بوده‌اند و طبق برخی نقل‌ها فرّاء زودتر از اخفش از دنیا رفته است، مدعای عبدالامیر نیاز به بررسی و شاهد روشن دارد و بدون بررسی نمی‌توان آن را پذیرفت. در کتاب‌شناسی جهانی قرآن کریم، چاپ معانی القرآن اخفش با تصحیح هدی محمود قراعه در دو جلد در قاهره و با تحقیق فائز فارس در دو جلد در کویت نیز گزارش شده است^[۱۰].^[۱۱]

جستارهای وابسته

منابع

بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن

پانویس

↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۵۸.
↑ ر. ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۸۵-۱۸۶، رقم ۱۸۵.
↑ ر. ک: حاج خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۷۳۰.
↑ بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۳۸۸.
↑ برای آگاهی از برخی مطالب مشابه این کتاب با مطالب سه کتاب دیگر ر.ک: اخفش، معانی القرآن، ص۷۹-۹۴.
↑ ر. ک: اخفش، معانی القرآن، ص۱۵.
↑ ر. ک: اخفش، معانی القرآن، ص۱۱۹.
↑ برای نمونه، در تفسیر سوره حمد از صله زائده بودن اسم و حذف الف آن و از الف و لام‌های ﴿الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ و - حذف آنها و اعراب‌الحمد، ﴿رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾، ﴿مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾ و سایر کلمات این سوره سخن گفته است (ر.ک: اخفش، معانی القرآن، ص۱۲۵-۱۴۲).
↑ ر. ک: اخفش، معانی القرآن، ص۷۵.
↑ پارسا و مؤسسه قرآنی تفسیر جوان، کتابشناسی جهانی قرآن کریم، ج۱، ص۳۸۲، رقم‌های ۲۶۰۲ و ۲۶۰۴.
↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۳۴۳-۳۴۴.

[1] ابن ندیم، الفهرست، ص۵۸.

[2] ر. ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۸۵-۱۸۶، رقم ۱۸۵.

[3] ر. ک: حاج خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۷۳۰.

[4] بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۳۸۸.

[5] برای آگاهی از برخی مطالب مشابه این کتاب با مطالب سه کتاب دیگر ر.ک: اخفش، معانی القرآن، ص۷۹-۹۴.

[6] ر. ک: اخفش، معانی القرآن، ص۱۵.

[7] ر. ک: اخفش، معانی القرآن، ص۱۱۹.

[8] برای نمونه، در تفسیر سوره حمد از صله زائده بودن اسم و حذف الف آن و از الف و لام‌های ﴿الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ و - حذف آنها و اعراب‌الحمد، ﴿رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾، ﴿مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾ و سایر کلمات این سوره سخن گفته است (ر.ک: اخفش، معانی القرآن، ص۱۲۵-۱۴۲).

[9] ر. ک: اخفش، معانی القرآن، ص۷۵.

[10] پارسا و مؤسسه قرآنی تفسیر جوان، کتابشناسی جهانی قرآن کریم، ج۱، ص۳۸۲، رقم‌های ۲۶۰۲ و ۲۶۰۴.

[11] بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۳۴۳-۳۴۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{امامت}}
+{{مدخل مرتبط
-<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[اخفش مجاشعی]]''' است. </div>
+| موضوع مرتبط = اخفش مجاشعی
+| عنوان مدخل  =
+| مداخل مرتبط =
+| پرسش مرتبط  =
+}}
 == مقدمه ==
-[[ابن ندیم]] در بیان [[اخبار]] [[اخفش مجاشعی]] ([[ابو الحسن سعید بن مسعده]])، در شمار کتاب‌های وی این [[تفسیر]] را با همین عنوان نام برده است<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۵۸.</ref>. [[داوودی]] نیز در معرفی اخفش این تفسیر را با همین عنوان از تألیفات وی به شمار آورده و از وی نقل کرده است: «کسایی از من خواست کتابی را در [[معانی قرآن]] تألیف کنم و من کتابی را در معانی قرآن تألیف کردم»<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۸۵-۱۸۶، رقم ۱۸۵.</ref>. [[حاج خلیفه]] نیز با ذکر اخفش در شمار کسانی که «معانی القرآن» تألیف کرده‌اند، از این تفسیر خبر داده است<ref>ر.ک: حاج خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۷۳۰.</ref>. [[اسماعیل پاشا]] نیز این کتاب را با عنوان معانی القرآن از تألیفات اخفش اوسط‍ سعید بن مسعدۀ مجاشعی به شمار آورده است<ref>بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۳۸۸.</ref>.
+[[ابن ندیم]] در بیان [[اخبار]] [[اخفش مجاشعی]] ([[ابو الحسن سعید بن مسعده]])، در شمار کتاب‌های وی این [[تفسیر]] را با همین عنوان نام برده است<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۵۸.</ref>. [[داوودی]] نیز در معرفی اخفش این تفسیر را با همین عنوان از تألیفات وی به شمار آورده و از وی نقل کرده است: «کسایی از من خواست کتابی را در [[معانی قرآن]] تألیف کنم و من کتابی را در معانی قرآن تألیف کردم»<ref>ر. ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۸۵-۱۸۶، رقم ۱۸۵.</ref>. [[حاج خلیفه]] نیز با ذکر اخفش در شمار کسانی که «معانی القرآن» تألیف کرده‌اند، از این تفسیر خبر داده است<ref>ر. ک: حاج خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۷۳۰.</ref>. [[اسماعیل پاشا]] نیز این کتاب را با عنوان معانی القرآن از تألیفات اخفش اوسط‍ سعید بن مسعدۀ مجاشعی به شمار آورده است<ref>بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۳۸۸.</ref>.
 انتشارات «عالم الکتب» در بیروت در سال ۱۴۲۴ ه‍‌. ق کتابی را با عنوان معانی القرآن تألیف اخفش (سعید بن مسعده بلخی مجاشعی) و تحقیق دکتر [[عبدالأمیر محمد امین الورد]] چاپ و منتشر کرده است که ظاهراً همین تفسیر معانی القرآن می‌باشد که کتاب‌شناسان از آن خبر داده‌اند. این کتابی که چاپ شده، یک جلد و ۷۰۴ صفحه و دو بخش دارد: بخش اول با حجم ۱۲۰ صفحه در بیوگرافی مؤلف و معرفی کتاب و مقایسه بین آن و سه کتاب دیگر (معانی القرآن فرّاء، مجاز القرآن [[ابو عبیده]] و الکتاب سیبویه) و اشاره به مطالب مشابه این کتاب با هریک از آن سه کتاب است <ref>برای آگاهی از برخی مطالب مشابه این کتاب با مطالب سه کتاب دیگر ر.ک: اخفش، معانی القرآن، ص۷۹-۹۴.</ref>.
-در بخش دوم، متن کامل معانی القرآن اخفش در ۵۱۹ صفحه (۱۲۱-۶۳۹) آمده و در پایان آن در ص۶۳۸ اشاره شده که این، آخر کتاب اخفش در معانی القرآن است و در ۶۰ صفحۀ آخر کتاب نیز خلاصه‌ای از مطالب بخش اول و فهرست‌هایی برای کتاب بیان شده است. [[عبد الامیر]] - محقق این کتاب - در بخش اول گزارش داده است که نسخه خطی این کتاب در کتابخانه [[آستان قدس رضوی]] در [[مشهد]] و کپی آن در کتابخانۀ [[امیر المؤمنین]]{{ع}} در [[نجف]] موجود<ref>ر.ک: اخفش، معانی القرآن، ص۱۵.</ref> و متن معانی القرآن در این کتاب با تحقیق از نسخۀ خطی آن به‌دست آمده است<ref>ر.ک: اخفش، معانی القرآن، ص۱۱۹.</ref>.
+در بخش دوم، متن کامل معانی القرآن اخفش در ۵۱۹ صفحه (۱۲۱-۶۳۹) آمده و در پایان آن در ص۶۳۸ اشاره شده که این، آخر کتاب اخفش در معانی القرآن است و در ۶۰ صفحۀ آخر کتاب نیز خلاصه‌ای از مطالب بخش اول و فهرست‌هایی برای کتاب بیان شده است. [[عبد الامیر]] - محقق این کتاب - در بخش اول گزارش داده است که نسخه خطی این کتاب در کتابخانه [[آستان قدس رضوی]] در [[مشهد]] و کپی آن در کتابخانۀ [[امیر المؤمنین]] {{ع}} در [[نجف]] موجود<ref>ر. ک: اخفش، معانی القرآن، ص۱۵.</ref> و متن معانی القرآن در این کتاب با تحقیق از نسخۀ خطی آن به‌دست آمده است<ref>ر. ک: اخفش، معانی القرآن، ص۱۱۹.</ref>.
 محتوای این کتاب بحث‌هایی ادبی در مورد کلمات [[قرآن]] است که به ترتیب [[سوره‌ها]] و [[آیات قرآن]] بیان شده است<ref>برای نمونه، در تفسیر سوره حمد از صله زائده بودن اسم و حذف الف آن و از الف و لام‌های {{متن قرآن|الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} و - حذف آنها و اعراب‌الحمد، {{متن قرآن|رَبِّ الْعَالَمِينَ}}، {{متن قرآن|مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ}} و سایر کلمات این سوره سخن گفته است (ر.ک: اخفش، معانی القرآن، ص۱۲۵-۱۴۲).</ref> و بسیاری از مطالب آن با مطالب معانی القرآن فرّاء مشابهت دارد.
-عبدالامیر مطالب مشابه این دو کتاب را بیش از ۳۸۰ مورد ذکر کرده و تألیف این کتاب را پیش از تألیف معانی القرآن فرّاء و فرّاء را استفاده‌ کنندۀ از این کتاب دانسته است<ref>ر.ک: اخفش، معانی القرآن، ص۷۵.</ref>، ولی باتوجه به اینکه فرّاء و اخفش معاصر بوده‌اند و طبق برخی نقل‌ها فرّاء زودتر از اخفش از [[دنیا]] رفته است، مدعای عبدالامیر نیاز به بررسی و [[شاهد]] روشن دارد و بدون بررسی نمی‌توان آن را پذیرفت. در [[کتاب‌شناسی]] [[جهانی]] [[قرآن کریم]]، چاپ معانی القرآن اخفش با تصحیح [[هدی محمود قراعه]] در دو جلد در قاهره و با تحقیق فائز [[فارس]] در دو جلد در [[کویت]] نیز گزارش شده است<ref>پارسا و مؤسسه قرآنی تفسیر جوان، کتابشناسی جهانی قرآن کریم، ج۱، ص۳۸۲، رقم‌های ۲۶۰۲ و ۲۶۰۴.</ref>.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۳۴۳-۳۴۴.</ref>
+عبدالامیر مطالب مشابه این دو کتاب را بیش از ۳۸۰ مورد ذکر کرده و تألیف این کتاب را پیش از تألیف معانی القرآن فرّاء و فرّاء را استفاده‌ کنندۀ از این کتاب دانسته است<ref>ر. ک: اخفش، معانی القرآن، ص۷۵.</ref>، ولی باتوجه به اینکه فرّاء و اخفش معاصر بوده‌اند و طبق برخی نقل‌ها فرّاء زودتر از اخفش از [[دنیا]] رفته است، مدعای عبدالامیر نیاز به بررسی و [[شاهد]] روشن دارد و بدون بررسی نمی‌توان آن را پذیرفت. در [[کتاب‌شناسی]] [[جهانی]] [[قرآن کریم]]، چاپ معانی القرآن اخفش با تصحیح [[هدی محمود قراعه]] در دو جلد در قاهره و با تحقیق فائز [[فارس]] در دو جلد در [[کویت]] نیز گزارش شده است<ref>پارسا و مؤسسه قرآنی تفسیر جوان، کتابشناسی جهانی قرآن کریم، ج۱، ص۳۸۲، رقم‌های ۲۶۰۲ و ۲۶۰۴.</ref>.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۳۴۳-۳۴۴.</ref>
+{{تفسیر}}
 == منابع ==
 {{منابع}}
@@ خط ۲۰: / خط ۲۵: @@
 == پانویس ==
 {{پانویس}}
-{{تفسیر}}
 [[رده:تفسیر]]
-[[رده:معانی القرآن]]