همسرداری: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{ویرایش غیرنهایی}} +)) |
|||
| (۳۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = خانواده | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[همسرداری در معارف و سیره معصوم]] - [[همسرداری در معارف و سیره نبوی]] - [[همسرداری در معارف و سیره فاطمی]]| پرسش مرتبط = }} | |||
{{ | == مقدمه == | ||
[[تشکیل خانواده]] و برقراری روابط سالم میان [[زن]] و شوهر، همواره از اموری است که [[انبیای الهی]] و به ویژه [[نبی اکرم]] {{صل}} به آن توجه خاص و بر آن، تأکید فراوانی داشته‌اند؛ چرا که [[خانواده]]، پایه اصلی [[سعادت]] هر فرد و [[جامعه]] محسوب می‌شود و اگر افراد [[خانواده]] بتوانند با روابطی شایسته و مناسب به [[روح]] و جسم یکدیگر [[آرامش]] ببخشند و زمینه شکوفایی صفات و استعدادهای درونی خود را فراهم آورند، جامعه‌ای موفق پدید خواهد آمد. [[زن]] و شوهر با ایجاد محیط گرم و با صفا در خانه، هم فرزندانی شایسته و با [[ادب]] پرورش خواهند داد و هم خود نیز از این محیط سالم نیرو گرفته، زندگی‌شان، همواره پر فروغ و با [[نشاط]] خواهد بود؛ به این [[دلیل]]، در [[اسلام]]، به ویژه بر روابط خوب [[زن]] و مرد، بسیار تأکید شده است و هر آنچه که به بهتر و مستحکم‌تر شدن آن کمک کند؛ به ویژه آن عملی که خود [[زن]] و شوهر انجام دهند، [[ستایش]] و دارای ثوابی عظیم دانسته شده است<ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی، سید جواد]]، [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[گلشاد حیدری|حیدری، گلشاد]] و [[فاطمه عادلی|عادلی، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۶۸۴.</ref>. | |||
== | == اصول [[حاکم]] بر روابط [[زن]] و شوهر == | ||
طبق [[آموزه‌های دینی]]، از [[نشانه‌ها]] و [[آیات الهی]] این است که [[خداوند]] برای [[انسان‌ها]] از جنس خودشان [[همسر]] آفرید تا در کنارشان [[آرامش]] یابند و خداوند میان آنها [[دوستی]] ([[مودت]]) و [[رحمت]] برقرار ساخت: {{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً}}<ref>«و از نشانه‌های او این است که از خودتان همسرانی برایتان آفرید تا کنار آنان آرامش یابید و میان شما دلبستگی پایدار و مهر پدید آورد» سوره روم، آیه ۲۱.</ref>. | |||
یکی از [[فلسفه]]های [[تشکیل خانواده]]، [[آرامش]] [[زن]] و شوهر با [[ازدواج]] و تشکیل خانواده است و این آرامش وقتی محقق می‌شود که ارتباط زن و شوهر دوستانه و صمیمی باشد. پس باید بکوشیم کانون [[خانواده]] را با [[اخلاق]] و [[رفتار]] خود گرم نگه داریم. بی‌شک ازدواج به گفته بسیاری از اندیشوران به عنوان «پیچیده‌ترین نوع رابطه‌های [[انسانی]] است که بدون ارتباطات کار آمد به کامیابی نخواهد انجامید»<ref>مهارت‌های ارتباطی، ص۶.</ref>. | |||
امروزه در بسیاری از کشورها آمار [[طلاق]] بسیار نگران کننده است که به صورت یک معضل [[اجتماعی]] در آمده است؛ چه باید کرد تا کانون گرم خانواده فرو نپاشد؟ در پاسخ باید گفت که رعایت امور ذیل می‌تواند آنها را در این زمینه کمک کند: | |||
# '''گرامی داشتن:''' زن و مرد باید هم‌دیگر را گرامی بدارند؛ [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرمود: «زنی خوش‌بخت است که شوهرش را گرامی داشته به او [[احترام]] بگذارد»<ref>{{متن حدیث|... وَ سَعِيدَةٌ سَعِيدَةٌ امْرَأَةٌ تُكْرِمُ زَوْجَهَا}}؛ منتخب میزان الحکمه، ح۲۸۱۱.</ref>. زن و مرد هر دو باید نهایت تلاش خود را به کار گیرند تا احترام هم‌دیگر را نگه دارند. آنها اگر از پدر و مادر هم دیگر، یا از [[خویشان]] و بستگانشان به بدی یاد کنند، بدون تردید این رفتار به مرور [[زمان]] اثر منفی در روابط دوستانه آنها خواهد گذاشت. اما چنان چه آنها احترام یکدیگر و [[فامیل]] هم‌دیگر را نگهدارند، این امر به مرور زمان موجب ازدیاد [[محبت]] و [[دوستی]] بین آنها می‌گردد. | |||
# '''خدمت به هم‌دیگر:''' اگر مرد به زنش خدمت نماید، [[خداوند]] به او [[پاداش]] می‌دهد؛ [[رسول اکرم]]{{صل}} فرمود: «اگر مردی به زنش آب بدهد آن مرد [[اجر]] و پاداش دارد»<ref>{{متن حدیث| إِذَا سقی الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ أُجِرَ }}؛ منتخب میزان الحکمه، ص۲۸۰۶.</ref>. از [[امام کاظم]]{{ع}} نیز [[روایت]] شده است: [[جهاد]] [[زن]] در [[نیکو]] شوهرداری کردن اوست: {{متن حدیث|جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ}}<ref>منتخب میزان الحکمه، ص۲۸۰۵.</ref>. در حدیث نبوی آمده است: خدمتی که [[انسان]] به [[زن]] خود می‌کند، [[صدقه]] است: {{متن حدیث| خِدْمَتِكَ زَوْجَتَكَ صَدَقَةُ }}<ref>نهج الفصاحه، ح۱۴۳۵.</ref>. مرد باید بکوشد زمینه [[آسایش]] و [[رفاه]] زن خود را فراهم سازد و زن نیز [[وظیفه]] دارد تا خوب شوهرداری نماید. | |||
# '''[[هدیه دادن]]:''' در [[حدیثی]] از [[پیامبر اسلام]] نقل شده است: هر که به [[بازار]] رود و تحفه‌ای بخرد و برای [[خانواده]] خود به [[خانه]] آورد، چنان است که که گویا صدقه‌ای برای جمعی از [[فقرا]] داده است: {{متن حدیث|مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَرَى تُحْفَةً فَحَمَلَهَا إِلَى عِيَالِهِ كَانَ كَحَامِلِ صَدَقَةٍ إِلَى قَوْمٍ مَحَاوِيجَ}}<ref>منتخب میزان الحکمه، ح۲۸۲۲.</ref>. در بسیاری از [[روایات]]، به هدیه دادن تأکید شده است که این امر موجب ازدیاد [[محبت]] می‌گردد. | |||
# '''صبر بر بد اخلاقی زن:''' در حدیثی از پیامبر اسلام{{صل}} آمده است که فرمود: کسی که بر [[اخلاق]] بد همسرش [[صبر]] نماید، در هر شب و [[روز]] به اندازه صبر ایوب به او [[ثواب]] می‌دهند: {{متن حدیث|مَنْ صَبَرَ عَلَى سُوءِ خُلُقِ امْرَأَةٍ وَ احْتَسَبَهُ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَى بِكُلِّ مَرَّةٍ يَصْبِرُ عَلَيْهَا مِنَ الثَّوَابِ مَا أَعْطَى أَيُّوبَ{{ع}}...}}<ref>منتخب میزان الحکمه، ح۲۸۱۲.</ref>. زن و شوهر باید اساس زندگی‌شان را بر گذشت و [[شکیبایی]] قرار بدهند، که هر چند به قول [[شاعر]] صبر تلخ است، اما بار شیرین دارد. با فرض این که زن انسان بد اخلاق هم باشد و مرد، وی را تحمل کند، شاید بعد از مدتی به کاستی خود پی برد و درصدد [[اصلاح]] اخلاق خود بر آید. | |||
# '''[[صداقت]]:''' [[انسان]] باید صادق باشد؛ یعنی به [[راستی]] آن چیزی باشد که هست، بدون این که خودنمایی کند. شخص قابل اعتماد کسی است که به احساس‌های خود، [[آگاه]] است و در [[زمان]] مناسب آنها را بروز می‌دهد. راست‌گو در هر شرایطی، به گونه‌ای با دیگران و همسرش [[رفتار]] می‌کند که آنها او را آن‌گونه می‌شناسند که هست؛ یعنی بیرون و درونش یکی است، اما شخص اعتمادناپذیر، [[احساس‌ها]]، [[ارزش‌ها]]، انگیزه‌ها و اندیشه‌های واقعی خود را پنهان میسازد و متأسفانه حالت [[دفاعی]] و [[پنهان‌کاری]] او در برابر دیگران باعث می‌شود تا او در [[روابط اجتماعی]] خود موفق نباشد. [[صداقت]] برای هر گونه روابط پویا مورد نیاز است<ref>مهارت‌های ارتباطی، ص۴۱۵.</ref>. | |||
# '''[[آسان‌گیری]]:''' [[زندگی]] را نمی‌توان با نق زدن و [[اعتراض]] به سر کرد. [[زن]] و شوهر که زیر یک چتر، زندگی می‌کنند باید همواره بکوشند زندگی را زیاد سخت نگیرند. شاید نتوان خانه‌ای را یافت که در آن هیچ‌گونه دعوا و مشاجره‌ای بین [[زن]] و شوهر وجود نداشته باشد. در یک ضرب‌المثل انگلیسی آمده که [[نزاع]] بین زن و شوهر مانند طوفان در میان لیوان است؛ یعنی اهمیت چندانی ندارد و زودگذراست. اما [[انسان]] [[عاقل]] باید خود را حتی در گرداب چنین طوفانی نیز قرار ندهد که تکرار آن خطرناک است. | |||
# '''تأمین نیازهای ضروری:''' در [[دین مبین اسلام]] آمده که یکی از [[وظایف]] شوهر فراهم کردن نیازهای ضروری زنش است. او باید استراحت‌گاه، [[لباس]] و خوراک همسرش را آن‌گونه که [[شأن]] و امکانات‌شان اقتضا می‌کند، تهیه نماید. در [[رسالة الحقوق]] [[امام سجاد]] و همچنین [[فروع کافی]] آمده است: {{متن حدیث|تُطْعِمَهَا وَ تَكْسُوَهَا}}<ref>رسالة الحقوق، ص۹، فروع کافی، باب ۳۴۳، ح۱.</ref>؛ «شوهر باید خوراک و لباس زنش را فراهم کند». [[حدیثی]] از [[امام صادق]]{{ع}} نقل شده که: {{متن حدیث|يُشْبِعُهَا وَ يَكْسُوهَا وَ إِنْ جَهِلَتْ غَفَرَ لَهَا}}<ref>کافی، باب حق المرأة علی الزوج، ص۵۱۱.</ref>؛ «شوهر خوراک و لباس زنش را تهیه کند و اگر خطایی از وی دید، او را ببخشد». | |||
# '''[[بخشش]] خطاها:''' امام سجاد{{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|وَ إِذَا جَهِلَتْ عَفَوْتَ عَنْهَا}}<ref>رسالة الحقوق، ص۹.</ref>؛ اگر [[همسر]] کسی اشتباهی را مرتکب شد، [[انسان]] باید از اشتباهایش چشم بپوشد». نه این که در پی [[آزار]] او براید که به دور از [[مردانگی]] است<ref>[[محمد جواد برهانی|برهانی، محمد جواد]]، [[سیره اجتماعی پیامبر اعظم - برهانی (کتاب)| سیره اجتماعی پیامبر اعظم]]، ص ۱۰۲-۱۰۶.</ref>. | |||
==[[ | == [[مسئولیت‌پذیری]] [[زن]] و مرد در نگاه [[ائمه]]{{عم}} == | ||
ماهیت حیات مادی و شاکله طبیعی موجودات، بر جنس مذکر و مؤنث [[استوار]] است و در گردونه [[منظم]] آن، هر موجودی رسالتی در جهت کمال متناسب خویش و وظیفه‌ای در همسویی و هماهنگی در بستر [[خانواده]] برعهده دارد. بر همین اساس، زوجیت نقشی تعیین کننده در رهسپاری به سوی کمال دارد و [[تشکیل خانواده]] عالی‌ترین وجهه این [[رسالت]] است. | |||
بر این اساس، روابط زن و شوهر با تشکیل خانواده شکل می‌گیرد و در این محیط معنا می‌یابد؛ چراکه زن و مرد با [[ازدواج]]، به رابطه‌ای فراتر از رابطه دو [[انسان]] [[بیگانه]] دست یافته‌اند و [[خوشبختی]] و [[سعادت]]، یا [[بدبختی]] و [[شقاوت]] آنها به یکدیگر گره خورده است و بیش از پیش در یکدیگر اثر گذارند. نگاه آنها به یکدیگر، از سر [[مودت]] و [[رحمت]] است و [[رفتار]] و سخن آنها با یکدیگر معنای دیگری به [[زندگی]] بخشیده است. رابطه زن و شوهر، سرچشمه همه عاطفه‌ها و بستر گیراترین رابطه‌هاست. روابط زن و شوهر، جلوه‌ای از [[برترین]] هنر زندگی و کامل‌ترین شکل ارتباط [[انسانی]] است. | |||
از این رو، اهمیت این ارتباط که پایه‌های اصلی خانواده را تشکیل می‌دهد، هم به لحاظ [[اجتماعی]] و هم به لحاظ [[دینی]]، مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماعی و [[عالمان دین]] واقع شده است. خانواده در اسلام، مأمنی برای رسیدن به [[آرامش]] و [[امنیت]] و محل انس و [[الفت]] [[انسان‌ها]] با یکدیگر است که افراد خانواده از طریق آن به اهداف والای الهی می‌رسند. در [[قرآن کریم]] بارها به [[هدف آفرینش]] زن و مرد که رسیدن به آرامش در کنار یکدیگر است، اشاره شده است. | |||
== | === [[وظایف]] زن و شوهر === | ||
اکنون با توجه به اهمیت خانواده و در نظر گرفتن رکن اصلی آن، که مرکب از [[زن]] و شوهر است، اهمیت ارتباط متقابل زن و شوهر نیز آشکار می‌گردد. رابطه زن و شوهر، رابطه [[مهرورزی]] و محبت‌پذیری، [[عهد]] و [[وفا]]، گذشت و [[ایثار]]، [[سخاوت]] و [[احسان]]، [[مودت]] و [[مروت]]، [[صداقت]] و [[درستی]] است. در این رابطه صمیمی، هر یک از زن و شوهر وظایفی در قبال یکدیگر دارند که این روابط دو طرفه را از سه جنبه می‌توان بررسی کرد: | |||
# [[وظائف]] مشترک زن و شوهر؛ | |||
# [[وظایف]] خاص مرد؛ | |||
# وظایف خاص زن. | |||
==[[ | ==== وظایف متقابل زن و شوهر ==== | ||
# '''اظهار محبت''': آنچه اعضای [[خانواده]] را که رکن مهم آن زن و شوهر هستند، در خانواده گردهم می‌آورد، گذشته از ضرورت‌ها، پیوندی [[مقدس]] و درونی است که همان [[محبت]] و [[احساس]] علاقه به یکدیگر است. اساس [[زندگی]] [[خانوادگی]] بر محبت است. [[قرآن کریم]] در این باره می‌فرماید: «و از نشانه‌های او اینکه از [نوع] خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدان‌ها آرام گیرید و میانتان [[دوستی]] و [[رحمت]] نهاد. آری، در این [[نعمت]] برای مردمی که می‌اندیشند، قطعاً نشانه‌هایی است»<ref>سوره روم، آیه ۲۱.</ref>. | |||
# '''[[خوش اخلاقی]]''': [[خداوند متعال]]، همان‌گونه که در [[قرآن کریم]] فرمود: {{متن قرآن|وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً}}<ref>«و از نشانه‌های او این است که از خودتان همسرانی برایتان آفرید تا کنار آنان آرامش یابید و میان شما دلبستگی پایدار و مهر پدید آورد؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که می‌اندیشند» سوره روم، آیه ۲۱.</ref> و [[مودت]] را میان زوجین قرار داد؛ اما این بدان معنا نیست که با پیوند زوجیت، این مودت محقق می‌گردد و به هیچ عنوان زایل نخواهد شد؛ بلکه عملکرد زوجین در تقویت یا کمرنگ کردن آن نقش بسزایی دارد. چنان که [[دشمنی‌ها]] و کینه‌توزی‌های [[زن]] و شوهر در برخی [[خانواده‌ها]]، بیانگر این واقعیت است که نوع [[رفتار]] آنها در تحکیم و تضعیف این موهبت الهی نقش مهمی را ایفا می‌کند. در این میان، [[خوش‌اخلاقی]] نیز مودت و [[دوستی]] در [[محیط خانواده]] را تقویت کند؛ چنان که که در روایت نبوی آمده است: [[خوش‌خویی]]، دوستی را [[استوار]] می‌کند<ref>ابن شعبه حرانی، تحف العقول من آل الرسول، ص۴۵.</ref>. | |||
# '''[[آراستگی]]''': یکی از راه‌های نفوذ در [[قلب]] [[همسر]] و تعمیق ارتباط [[زناشویی]]، آراستگی آنها برای یکدیگر است. [[پاکیزگی]] و خودآرایی [[زن]] و شوهر برای یکدیگر، از عوامل تحکیم روابط زناشویی و سبب فراهم شدن محیطی [[لذت‌بخش]] در [[خانه]] است. از این رو، [[روایات]] متعددی در سفارش به پاکیزگی و [[آرایش]] برای استحکام خانواده وارد شده است. از جمله [[حضرت علی]]{{ع}} می‌فرماید: «هریک از شما [مردان] باید خود را برای همسرش آراسته کند؛ همچنان که [[دوست]] دارد همسرش خود را برای او بیاراید»<ref>نعمان مغربی، دعائم الإسلام، ج۱، ص۱۲۳.</ref>. | |||
# '''[[رفق و مدارا]]''': [[مدارا کردن]] در برابر [[مشکلات]] و بداخلاقی‌های [[همسر]]، یکی دیگر از راهکارهای [[حفظ]] پیوند [[خانوادگی]] میان زوجین است؛ در مقابل، کم صبری در برابر خطای دیگران و [[خشونت]] در [[محیط خانواده]]، باعث آتش‌افروزی در این [[جامعه]] کوچک می‌گردد. [[رسول خدا]]{{صل}} فرمودند: «[[ملایمت]]، میمون است و خشونت، شوم. هرگاه خداوند برای خانواده‌ای خیری بخواهد، ملایمت را وارد آن [[خانواده]] می‌کند؛ زیرا ملایمت هیچ‌گاه با هیچ چیز همراه نمی‌شود، مگر اینکه آن را زینت ببخشد؛ و خشونت هرگز با چیزی همراه نمی‌شود، مگر اینکه آن را [[زشت]] بگرداند»<ref>متقی هندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۳، ص۵۲ ـ ۵۱.</ref>. | |||
# '''رفتار نیکو''': [[خوش‌اخلاقی]] و خوش‌رفتاری، یکی دیگر از وظایفی است که در [[سیره]] [[ائمه معصوم]]{{عم}} به آن توجه ویژه‌ای شده است. [[مدارا]] و معاشرت نیکو، جلوه‌ای از این صفات برجسته است. یکی از [[اهداف]] ارزشمند [[ازدواج]]، رسیدن به [[آرامش]] است. از عوامل مؤثر در ایجاد این آرامش در کانون [[خانواده]]، رفتار نیکو و شایسته میان زن و مرد است. با توجه به اهمیت مسئله، خداوند در [[قرآن کریم]]، خطاب به مردان [[مؤمن]] در مورد برخورد با همسرانشان می‌فرماید: {{متن قرآن|وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ}}<ref>«و با آنان شایسته رفتار کنید» سوره نساء، آیه ۱۹.</ref>. | |||
# '''[[مهرورزی]]''': آنچه موجب [[حفظ]]، دوام و بقای خانواده است، رفتارهای محبت‌آمیز و مهربانانه میان [[همسران]] است. [[مهربانی]] و ملاطفت با خانواده، به ویژه با [[همسر]]، از [[دستورات]] [[دین]] و از [[اخلاق]] پیشوایان هدایت است؛ چنان که از [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} [[روایت]] شده که فرمودند: {{متن حدیث|أَحْسَنُ النَّاسِ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً- وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ وَ أَنَا أَلْطَفُكُمْ بِأَهْلِي}}<ref>زید بن علی، مسند زید بن علی، ص۴۷۶.</ref>. در این روایت با توجه به مطلق بودن واژه «ناس» و با در نظر گرفتن مفهوم آن، می‌توان مهرورزی را [[وظیفه]] مشترک زوجین دانست. | |||
# '''[[احترام متقابل]]''': [[خداوند]] به [[انسان]] [[کرامت]] و [[بزرگواری]] بخشیده و فرموده است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ...}}<ref>«و به راستی ما فرزندان آدم را ارجمند داشته‌ایم ...» سوره اسراء، آیه ۷۰.</ref>. بر این اساس، انسان از [[احترام]] و [[شخصیت]] [[الهی]] برخوردار است و هیچ کس [[اجازه]] بی‌احترامی به او را ندارد؛ به ویژه همسر انسان. از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] شده است که فرمودند: «هر کس زنی را [به همسری] بگیرد، باید او را گرامی بدارد»<ref>حمیری قمی، ۱۴۱۳، ص۷۰.</ref>. | |||
# '''[[روح]] [[تعاون]] و همکاری در خانه''': از ارکان مهم [[تحکیم خانواده]] و تداوم [[خوشبختی]] آن، تعاون و [[همکاری]] میان [[زن]] و شوهر است. تعاون، پیوند زن و مرد را مستحکم میسازد. بیشتر کشمکش‌های زوجین به دلیل دوری آنها از روحیه تعاون است و ریشه بیشتر شکایت‌ها به همین عامل می‌رسد که هر کدام از زن و مرد، ادعای [[استقلال]] می‌کنند و [[زندگی]] را برای خود می‌خواهند؛ [[غافل]] از اینکه آنها دو نفر نیستند؛ بلکه با پیوند [[مقدس]] [[ازدواج]]، یکی گشته‌اند و [[شریک]] [[حقیقی]] [[غم]] و [[شادی]] یکدیگر شده‌اند. | |||
# '''اظهار [[دوستی]]''': یکی از عوامل [[خوشبختی]] و کامیابی خانواده در گرم و باصفا نگه داشتن کانون خانواده، [[اخلاق نیکو]] و اظهار محبت و [[مهربانی]] و [[وفاداری]] در خانواده است. از این رو [[امام علی]]{{ع}} می‌فرمایند: «هیچ [[همنشینی]] مانند نیکخویی و هیچ میراثی گران‌بهاتر از [[ادب]] نیست»<ref>رشاد، دانشنامه امام علی{{ع}}، ج۱۰، ص۲۴.</ref>. ویژگی دیگر که در سیره ائمه اطهار{{عم}} به ویژه در روابط خانوادگی این بزرگواران دیده می‌شود، [[محبت]] و دوستی میان زوجین و اظهار محبت و علاقه و روابط نیکوست. | |||
# '''تلاش در راه [[رفاه]] و [[آسایش]] [[خانواده]]''': فرد بعد از [[ازدواج]]، وظایفی را بر عهده می‌گیرد که باید آنها را به بهترین شکل انجام دهد. یکی از مسئولیت‌هایی که در سیره ائمه{{عم}} نیز آشکارا می‌بینیم، تلاش و کوشش آنان در راستای رفاه و آسایش اعضای خانواده خویش است. از [[وظایف]] مرد بعد از ازدواج، تأمین خوراک، [[پوشاک]] و [[مسکن]] خانواده است. [[امام سجاد]]{{ع}} می‌فرمایند: اینکه داخل [[بازار]] شوم و با پولی که دارم مقداری گوشت برای [[خانه]] تهیه کنم، نزد من محبوب‌تر از آن است که بنده‌ای را در [[راه خدا]] [[آزاد]] کنم<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۲۴۱.</ref>.<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۷۲-۱۹۲.</ref> | |||
==[[ | ==== [[وظایف]] خاص مرد ==== | ||
تعیین قلمرو [[مدیریت]] مرد در [[نظام]] [[خانواده]] بسیار مهم است. مرد در جایگاه [[سرپرست]] خانواده و تنظیم کننده برنامه [[زندگی]]، دارای وظایفی است که باید آنها را مراعات کند. از نظر [[اقتصادی]]، مرد [[مسئول]] تأمین مخارج [[همسر]] و [[فرزندان]] است و باید در حد توان خود به این مهم بپردازد؛ اما [[مسئولیت]] مهم او در [[خانه]]، همان معاشرت نیکو و [[اخلاق پسندیده]] است. در ادامه، فرازهایی از سیره ائمه{{عم}} و [[دستورات]] ایشان درباره وظایف مرد در قبال همسر بیان می‌شود. | |||
# '''[[سرپرستی]] و مدیریت''': سرپرستی و مدیریت در خانواده، یک ضرورت اجتماعی است. مجموعه‌های [[انسانی]] بدون مدیریت، سامان نمی‌گیرد و بی‌نظمی و [[هرج‌ومرج]]، شیرازه آن را فرو می‌پاشد. خانواده هم که سلول اولیه پیکره [[اجتماع]] است، بدون مدیریت اصولی و صحیح، سامان نخواهد یافت. مسئولیت خانواده و تأمین وسایل زندگی بر عهده مرد است. در [[اسلام]]، سرپرستی و مدیریت خانواده به مرد واگذار شده است. | |||
# '''محافظت از حریم [[خانواده]]''': یکی دیگر از ویژگی‌های [[مدیریت]] در خانواده «اصل حفاظت» است. یکی از مسئولیت‌های مهم مرد در مقام [[مدیر]] خانواده، حفاظت و پاسداری از حریم خانواده و [[سلامت]] [[زن]] و فرزند و [[عفت]] و [[حجاب]] آنهاست. به عبارت دیگر، تأمین امنیت و محافظت از حریم خانواده بر عهده [[سرپرست]] خانواده، یعنی پدر است. [[امام علی]]{{ع}} در این مورد به فرزند گرامی خویش [[امام حسن]]{{ع}} سفارش می‌کند: «... دفاع از حریم خانواده، نشانه بزرگی است»<ref>میرعظیمی، حقوق والدین، ص۱۶۹.</ref>.<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۱۹۲-۲۰۰.</ref> | |||
== | ==== [[وظایف]] خاص زن ==== | ||
# '''حق [[تمکین]] و [[اطاعت]] و پذیرفتن مرد به عنوان [[رئیس]] خانواده''': اطاعت و [[فرمان‌برداری]] زن، لازمه مدیریت مرد در خانه و زمینه‌ساز صفا و صمیمیت در [[محیط خانواده]] است. از مصداق‌های این اطاعت، امور جنسی و ورود و خروج زن در خانه است که موجب صفا و استحکام خانواده می‌شود. در [[روایت]] است که [[یهود]] [[مدینه]] که در [[همسایگی]] [[حضرت فاطمه]]{{س}} بودند، مجلس عروسی داشتند. آنها نزد [[پیامبر اکرم]]{{صل}} آمدند و از حضرت تقاضا کردند به دلیل حق همسایگی، [[اجازه]] دهد دخترش، حضرت فاطمه{{س}} به مجلس آنها آید و مجلس‌شان را رونق دهد. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمودند: «[[فاطمه]] [[همسر]] [[علی بن ابی‌طالب]] است، و در [[اختیار]] اوست»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۳۰.</ref>. بر اساس این [[روایت]]، [[زن]] هر قدر هم بافضیلت باشد، برای خروج از [[خانه]] باید از شوهرش [[اجازه]] بگیرد. | |||
# '''شوهرداری شایسته''': [[همسر]] شایسته و باکمال، به [[محیط خانواده]] [[آرامش]] می‌بخشد و با عوامل [[اضطراب]] و نگرانی که ممکن است [[زندگی]] [[زناشویی]] او را به مخاطره اندازد، [[مبارزه]] می‌کند. او سختی‌های زندگی را در گفتار و عمل، آسان جلوه می‌دهد و به دلجویی از شوهرش می‌پردازد تا [[فقر]] و نداری، بی‌مسکنی و سختی‌های زندگی، او را از پا در نیاورد و برای [[مشکلات]] مادی [[اندوهگین]] نشود. | |||
# '''برخورد [[نیکو]]''': یکی از بارزترین [[صفات پسندیده]] برای [[زن]] که در [[سیره معصومین]]{{عم}} بدان توجه ویژه‌ای شده، [[خوش اخلاقی]] است. [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} متوجه شد که سه [[روز]] است در خانه چیزی برای خوردن وجود ندارد؛ پس از فاطمه{{س}} پرسید: «چرا به من نگفتی؟» حضرت با برخوردی مهرآمیز پاسخ داد: «پدرم مرا [[نهی]] کرده است از اینکه از تو چیزی بخواهم که نتوانی تهیه کنی و فرمود اگر همسرت چیزی به خانه آورد که هیچ، وگرنه از پسرعمویت چیزی مخواه»<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳، ج۶، ص۳۱.</ref>. | |||
# '''استقبال گرم از شوهر''': خانواده، کانون آرامش و راحتی است. مرد در بیرون از خانه، با انواع [[ناملایمات]] و [[سختی‌ها]] دست و پنجه نرم می‌کند و [[دوست]] دارد هنگام ورود به خانه، با چهره آرام و [[مهربان]] همسرش روبه‌رو شود و همسرش از او دلجویی کند. از سنت‌های بسیار نیکویی که در [[اسلام]] بدان سفارش شده است و در سیره خانوادگی [[ائمه]]{{عم}} نیز دیده می‌شود، استقبال گرم و مهرآمیز زن از شوهر خویش است. [[رسول اکرم]]{{صل}} در این مورد فرموده‌اند: «[[وظیفه]] زن این است که در خانه به پیشواز شوهرش برود و به وی خوش‌آمد بگوید». همچنین می‌فرمایند: «مواظب باشید به شوهر خویش [[توهین]] و بی‌ادبی نکنید، [[ناسزا]] نگویید و با او برخورد [[نیکو]] و استقبالی گرم از او داشته باشید»<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۵۵۱.</ref>. | |||
# '''حفاظت از [[اموال]] شوهر''': [[زن]] در [[محیط خانواده]]، [[امین]] اموال شوهر است و باید در [[حفظ]] آنها بکوشد؛ تصرفات او با [[اجازه]] و [[رضایت]] شوهرش باشد و بدون رضایت او [[حق]] ندارد چیزی به کسی ببخشد یا از آن اموال، برای کسی سوغات و چشم روشنی ببرد؛ حتی اگر برای [[خویشان]] خود و یا شوهرش باشد. [[رسول خدا]]{{صل}} می‌فرمایند: «زن، [[نگهبان]] و [[امانت‌دار]] اموال شوهر است و در این باره [[مسئولیت]] دارد»<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۲۴۸.</ref>. | |||
# '''[[قناعت]]''': کدبانوی [[خانه]] برای اینکه [[زندگی]] آرام و [[خوشی]] داشته باشد، باید به آنچه [[خدا]] روزی او کرده است، [[رضا]] دهد، زبان به [[اعتراض]] نگشاید و [[احساس]] ناکامی نکند. [[امام علی]]{{ع}} در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً}}<ref>«بی‌گمان آنان را با زندگانی پاکیزه‌ای زنده می‌داریم» سوره نحل، آیه ۹۷.</ref> می‌فرمایند: «منظور از زندگی پاکیزه، زندگی با قناعت است»<ref>رضی، شرح نهج البلاغه، حکمت ۲۲۹.</ref>. | |||
# '''[[تدبیر]] [[منزل]]''': [[خانواده]] یک نهاد اجتماعی است. در هر نهاد اجتماعی، کارها بر اساس [[همکاری]] و [[تعاون]] پیش می‌رود و اگر همه اعضا همکاری نکنند، آن نهاد دچار اختلال و آشفتگی خواهد شد. در [[اسلام]]، [[وظیفه]] [[مدیریت]] کلان خانواده بر عهده مرد و [[اداره امور]] داخلی [[خانه]]، بر عهده [[زن]] است. مردها به [[حکم]] آنکه [[سرپرست]] خانواده‌اند، وظیفه دارند هزینه اداره خانواده و مخارج [[همسر]] و [[فرزندان]] را تأمین کنند. بنابراین، به [[طور]] معمول روزها در خارج از خانه به سر می‌برند. در این وضعیت، اگر زن کارهای خانه (پخت و پز، شستن لباس‌ها، ظروف و...) را انجام ندهد، امور [[خانواده]] مختل می‌گردد و به تدریج، شیرازه خانواده از هم می‌پاشد. از این رو، ضروری است که [[زن]] با انجام دادن کارهای داخل [[خانه]] و [[اداره امور]] داخلی خانواده، شوهر را در اداره خانواده [[یاری]] کند. | |||
# '''[[آرامش]] بخشیدن''': [[نظام]] خانواده در اسلام متناسب با روحیات زن و [[مرد]] [[برنامه‌ریزی]] شده است. یکی از وظایف مهم [[بانوان]]، تأمین [[عواطف]] و مهیا کردن فضای آرام و باصفا در میان خانواده است. بانوان به لحاظ لطافت [[روحی]] که دارند، [[مسئول]] تنظیم آرامش و صفای درون خانواده هستند. در این خصوص، از [[مولای متقیان]]، علی{{ع}} نقل شده است که می‌فرمود: «هرگاه به خانه می‌آمدم و به فاطمه{{س}} نگاه می‌کردم، تمام [[غم]] و غصه‌ام برطرف می‌شد»<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۹.</ref>.<ref>[[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|سیره خانوادگی ائمه معصوم]]، ص ۲۰۰-۲۱۳.</ref> | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1100808.jpg|22px]] [[محمد جواد برهانی|برهانی، محمد جواد]]، [[سیره اجتماعی پیامبر اعظم - برهانی (کتاب)|'''سیره اجتماعی پیامبر اعظم''']] | |||
# [[پرونده:IM009876.jpg|22px]] [[ابوالفضل سلمانی گواری|سلمانی گواری، ابوالفضل]]، [[سیره خانوادگی ائمه معصوم (کتاب)|'''سیره خانوادگی ائمه معصوم''']] | |||
# [[پرونده:152259.jpg|22px]] [[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]]، [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[گلشاد حیدری|حیدری]] و [[فاطمه عادلی|عادلی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|'''فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | |||
[[رده:خانواده]] | |||
[[رده: | |||
نسخهٔ کنونی تا ۶ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۰۰
این مدخل زیرشاخهٔ بحث خانواده است. همسرداری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: همسرداری در معارف و سیره معصوم - همسرداری در معارف و سیره نبوی - همسرداری در معارف و سیره فاطمی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
تشکیل خانواده و برقراری روابط سالم میان زن و شوهر، همواره از اموری است که انبیای الهی و به ویژه نبی اکرم (ص) به آن توجه خاص و بر آن، تأکید فراوانی داشته‌اند؛ چرا که خانواده، پایه اصلی سعادت هر فرد و جامعه محسوب می‌شود و اگر افراد خانواده بتوانند با روابطی شایسته و مناسب به روح و جسم یکدیگر آرامش ببخشند و زمینه شکوفایی صفات و استعدادهای درونی خود را فراهم آورند، جامعه‌ای موفق پدید خواهد آمد. زن و شوهر با ایجاد محیط گرم و با صفا در خانه، هم فرزندانی شایسته و با ادب پرورش خواهند داد و هم خود نیز از این محیط سالم نیرو گرفته، زندگی‌شان، همواره پر فروغ و با نشاط خواهد بود؛ به این دلیل، در اسلام، به ویژه بر روابط خوب زن و مرد، بسیار تأکید شده است و هر آنچه که به بهتر و مستحکم‌تر شدن آن کمک کند؛ به ویژه آن عملی که خود زن و شوهر انجام دهند، ستایش و دارای ثوابی عظیم دانسته شده است[۱].
اصول حاکم بر روابط زن و شوهر
طبق آموزه‌های دینی، از نشانه‌ها و آیات الهی این است که خداوند برای انسان‌ها از جنس خودشان همسر آفرید تا در کنارشان آرامش یابند و خداوند میان آنها دوستی (مودت) و رحمت برقرار ساخت: ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً﴾[۲].
یکی از فلسفه‌های تشکیل خانواده، آرامش زن و شوهر با ازدواج و تشکیل خانواده است و این آرامش وقتی محقق می‌شود که ارتباط زن و شوهر دوستانه و صمیمی باشد. پس باید بکوشیم کانون خانواده را با اخلاق و رفتار خود گرم نگه داریم. بی‌شک ازدواج به گفته بسیاری از اندیشوران به عنوان «پیچیده‌ترین نوع رابطه‌های انسانی است که بدون ارتباطات کار آمد به کامیابی نخواهد انجامید»[۳].
امروزه در بسیاری از کشورها آمار طلاق بسیار نگران کننده است که به صورت یک معضل اجتماعی در آمده است؛ چه باید کرد تا کانون گرم خانواده فرو نپاشد؟ در پاسخ باید گفت که رعایت امور ذیل می‌تواند آنها را در این زمینه کمک کند:
- گرامی داشتن: زن و مرد باید هم‌دیگر را گرامی بدارند؛ امام صادق(ع) می‌فرمود: «زنی خوش‌بخت است که شوهرش را گرامی داشته به او احترام بگذارد»[۴]. زن و مرد هر دو باید نهایت تلاش خود را به کار گیرند تا احترام هم‌دیگر را نگه دارند. آنها اگر از پدر و مادر هم دیگر، یا از خویشان و بستگانشان به بدی یاد کنند، بدون تردید این رفتار به مرور زمان اثر منفی در روابط دوستانه آنها خواهد گذاشت. اما چنان چه آنها احترام یکدیگر و فامیل هم‌دیگر را نگهدارند، این امر به مرور زمان موجب ازدیاد محبت و دوستی بین آنها می‌گردد.
- خدمت به هم‌دیگر: اگر مرد به زنش خدمت نماید، خداوند به او پاداش می‌دهد؛ رسول اکرم(ص) فرمود: «اگر مردی به زنش آب بدهد آن مرد اجر و پاداش دارد»[۵]. از امام کاظم(ع) نیز روایت شده است: جهاد زن در نیکو شوهرداری کردن اوست: «جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ»[۶]. در حدیث نبوی آمده است: خدمتی که انسان به زن خود می‌کند، صدقه است: « خِدْمَتِكَ زَوْجَتَكَ صَدَقَةُ »[۷]. مرد باید بکوشد زمینه آسایش و رفاه زن خود را فراهم سازد و زن نیز وظیفه دارد تا خوب شوهرداری نماید.
- هدیه دادن: در حدیثی از پیامبر اسلام نقل شده است: هر که به بازار رود و تحفه‌ای بخرد و برای خانواده خود به خانه آورد، چنان است که که گویا صدقه‌ای برای جمعی از فقرا داده است: «مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَرَى تُحْفَةً فَحَمَلَهَا إِلَى عِيَالِهِ كَانَ كَحَامِلِ صَدَقَةٍ إِلَى قَوْمٍ مَحَاوِيجَ»[۸]. در بسیاری از روایات، به هدیه دادن تأکید شده است که این امر موجب ازدیاد محبت می‌گردد.
- صبر بر بد اخلاقی زن: در حدیثی از پیامبر اسلام(ص) آمده است که فرمود: کسی که بر اخلاق بد همسرش صبر نماید، در هر شب و روز به اندازه صبر ایوب به او ثواب می‌دهند: «مَنْ صَبَرَ عَلَى سُوءِ خُلُقِ امْرَأَةٍ وَ احْتَسَبَهُ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَى بِكُلِّ مَرَّةٍ يَصْبِرُ عَلَيْهَا مِنَ الثَّوَابِ مَا أَعْطَى أَيُّوبَ(ع)...»[۹]. زن و شوهر باید اساس زندگی‌شان را بر گذشت و شکیبایی قرار بدهند، که هر چند به قول شاعر صبر تلخ است، اما بار شیرین دارد. با فرض این که زن انسان بد اخلاق هم باشد و مرد، وی را تحمل کند، شاید بعد از مدتی به کاستی خود پی برد و درصدد اصلاح اخلاق خود بر آید.
- صداقت: انسان باید صادق باشد؛ یعنی به راستی آن چیزی باشد که هست، بدون این که خودنمایی کند. شخص قابل اعتماد کسی است که به احساس‌های خود، آگاه است و در زمان مناسب آنها را بروز می‌دهد. راست‌گو در هر شرایطی، به گونه‌ای با دیگران و همسرش رفتار می‌کند که آنها او را آن‌گونه می‌شناسند که هست؛ یعنی بیرون و درونش یکی است، اما شخص اعتمادناپذیر، احساس‌ها، ارزش‌ها، انگیزه‌ها و اندیشه‌های واقعی خود را پنهان میسازد و متأسفانه حالت دفاعی و پنهان‌کاری او در برابر دیگران باعث می‌شود تا او در روابط اجتماعی خود موفق نباشد. صداقت برای هر گونه روابط پویا مورد نیاز است[۱۰].
- آسان‌گیری: زندگی را نمی‌توان با نق زدن و اعتراض به سر کرد. زن و شوهر که زیر یک چتر، زندگی می‌کنند باید همواره بکوشند زندگی را زیاد سخت نگیرند. شاید نتوان خانه‌ای را یافت که در آن هیچ‌گونه دعوا و مشاجره‌ای بین زن و شوهر وجود نداشته باشد. در یک ضرب‌المثل انگلیسی آمده که نزاع بین زن و شوهر مانند طوفان در میان لیوان است؛ یعنی اهمیت چندانی ندارد و زودگذراست. اما انسان عاقل باید خود را حتی در گرداب چنین طوفانی نیز قرار ندهد که تکرار آن خطرناک است.
- تأمین نیازهای ضروری: در دین مبین اسلام آمده که یکی از وظایف شوهر فراهم کردن نیازهای ضروری زنش است. او باید استراحت‌گاه، لباس و خوراک همسرش را آن‌گونه که شأن و امکانات‌شان اقتضا می‌کند، تهیه نماید. در رسالة الحقوق امام سجاد و همچنین فروع کافی آمده است: «تُطْعِمَهَا وَ تَكْسُوَهَا»[۱۱]؛ «شوهر باید خوراک و لباس زنش را فراهم کند». حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده که: «يُشْبِعُهَا وَ يَكْسُوهَا وَ إِنْ جَهِلَتْ غَفَرَ لَهَا»[۱۲]؛ «شوهر خوراک و لباس زنش را تهیه کند و اگر خطایی از وی دید، او را ببخشد».
- بخشش خطاها: امام سجاد(ع) می‌فرماید: «وَ إِذَا جَهِلَتْ عَفَوْتَ عَنْهَا»[۱۳]؛ اگر همسر کسی اشتباهی را مرتکب شد، انسان باید از اشتباهایش چشم بپوشد». نه این که در پی آزار او براید که به دور از مردانگی است[۱۴].
مسئولیت‌پذیری زن و مرد در نگاه ائمه(ع)
ماهیت حیات مادی و شاکله طبیعی موجودات، بر جنس مذکر و مؤنث استوار است و در گردونه منظم آن، هر موجودی رسالتی در جهت کمال متناسب خویش و وظیفه‌ای در همسویی و هماهنگی در بستر خانواده برعهده دارد. بر همین اساس، زوجیت نقشی تعیین کننده در رهسپاری به سوی کمال دارد و تشکیل خانواده عالی‌ترین وجهه این رسالت است.
بر این اساس، روابط زن و شوهر با تشکیل خانواده شکل می‌گیرد و در این محیط معنا می‌یابد؛ چراکه زن و مرد با ازدواج، به رابطه‌ای فراتر از رابطه دو انسان بیگانه دست یافته‌اند و خوشبختی و سعادت، یا بدبختی و شقاوت آنها به یکدیگر گره خورده است و بیش از پیش در یکدیگر اثر گذارند. نگاه آنها به یکدیگر، از سر مودت و رحمت است و رفتار و سخن آنها با یکدیگر معنای دیگری به زندگی بخشیده است. رابطه زن و شوهر، سرچشمه همه عاطفه‌ها و بستر گیراترین رابطه‌هاست. روابط زن و شوهر، جلوه‌ای از برترین هنر زندگی و کامل‌ترین شکل ارتباط انسانی است.
از این رو، اهمیت این ارتباط که پایه‌های اصلی خانواده را تشکیل می‌دهد، هم به لحاظ اجتماعی و هم به لحاظ دینی، مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماعی و عالمان دین واقع شده است. خانواده در اسلام، مأمنی برای رسیدن به آرامش و امنیت و محل انس و الفت انسان‌ها با یکدیگر است که افراد خانواده از طریق آن به اهداف والای الهی می‌رسند. در قرآن کریم بارها به هدف آفرینش زن و مرد که رسیدن به آرامش در کنار یکدیگر است، اشاره شده است.
وظایف زن و شوهر
اکنون با توجه به اهمیت خانواده و در نظر گرفتن رکن اصلی آن، که مرکب از زن و شوهر است، اهمیت ارتباط متقابل زن و شوهر نیز آشکار می‌گردد. رابطه زن و شوهر، رابطه مهرورزی و محبت‌پذیری، عهد و وفا، گذشت و ایثار، سخاوت و احسان، مودت و مروت، صداقت و درستی است. در این رابطه صمیمی، هر یک از زن و شوهر وظایفی در قبال یکدیگر دارند که این روابط دو طرفه را از سه جنبه می‌توان بررسی کرد:
وظایف متقابل زن و شوهر
- اظهار محبت: آنچه اعضای خانواده را که رکن مهم آن زن و شوهر هستند، در خانواده گردهم می‌آورد، گذشته از ضرورت‌ها، پیوندی مقدس و درونی است که همان محبت و احساس علاقه به یکدیگر است. اساس زندگی خانوادگی بر محبت است. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «و از نشانه‌های او اینکه از [نوع] خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدان‌ها آرام گیرید و میانتان دوستی و رحمت نهاد. آری، در این نعمت برای مردمی که می‌اندیشند، قطعاً نشانه‌هایی است»[۱۵].
- خوش اخلاقی: خداوند متعال، همان‌گونه که در قرآن کریم فرمود: ﴿وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً﴾[۱۶] و مودت را میان زوجین قرار داد؛ اما این بدان معنا نیست که با پیوند زوجیت، این مودت محقق می‌گردد و به هیچ عنوان زایل نخواهد شد؛ بلکه عملکرد زوجین در تقویت یا کمرنگ کردن آن نقش بسزایی دارد. چنان که دشمنی‌ها و کینه‌توزی‌های زن و شوهر در برخی خانواده‌ها، بیانگر این واقعیت است که نوع رفتار آنها در تحکیم و تضعیف این موهبت الهی نقش مهمی را ایفا می‌کند. در این میان، خوش‌اخلاقی نیز مودت و دوستی در محیط خانواده را تقویت کند؛ چنان که که در روایت نبوی آمده است: خوش‌خویی، دوستی را استوار می‌کند[۱۷].
- آراستگی: یکی از راه‌های نفوذ در قلب همسر و تعمیق ارتباط زناشویی، آراستگی آنها برای یکدیگر است. پاکیزگی و خودآرایی زن و شوهر برای یکدیگر، از عوامل تحکیم روابط زناشویی و سبب فراهم شدن محیطی لذت‌بخش در خانه است. از این رو، روایات متعددی در سفارش به پاکیزگی و آرایش برای استحکام خانواده وارد شده است. از جمله حضرت علی(ع) می‌فرماید: «هریک از شما [مردان] باید خود را برای همسرش آراسته کند؛ همچنان که دوست دارد همسرش خود را برای او بیاراید»[۱۸].
- رفق و مدارا: مدارا کردن در برابر مشکلات و بداخلاقی‌های همسر، یکی دیگر از راهکارهای حفظ پیوند خانوادگی میان زوجین است؛ در مقابل، کم صبری در برابر خطای دیگران و خشونت در محیط خانواده، باعث آتش‌افروزی در این جامعه کوچک می‌گردد. رسول خدا(ص) فرمودند: «ملایمت، میمون است و خشونت، شوم. هرگاه خداوند برای خانواده‌ای خیری بخواهد، ملایمت را وارد آن خانواده می‌کند؛ زیرا ملایمت هیچ‌گاه با هیچ چیز همراه نمی‌شود، مگر اینکه آن را زینت ببخشد؛ و خشونت هرگز با چیزی همراه نمی‌شود، مگر اینکه آن را زشت بگرداند»[۱۹].
- رفتار نیکو: خوش‌اخلاقی و خوش‌رفتاری، یکی دیگر از وظایفی است که در سیره ائمه معصوم(ع) به آن توجه ویژه‌ای شده است. مدارا و معاشرت نیکو، جلوه‌ای از این صفات برجسته است. یکی از اهداف ارزشمند ازدواج، رسیدن به آرامش است. از عوامل مؤثر در ایجاد این آرامش در کانون خانواده، رفتار نیکو و شایسته میان زن و مرد است. با توجه به اهمیت مسئله، خداوند در قرآن کریم، خطاب به مردان مؤمن در مورد برخورد با همسرانشان می‌فرماید: ﴿وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ﴾[۲۰].
- مهرورزی: آنچه موجب حفظ، دوام و بقای خانواده است، رفتارهای محبت‌آمیز و مهربانانه میان همسران است. مهربانی و ملاطفت با خانواده، به ویژه با همسر، از دستورات دین و از اخلاق پیشوایان هدایت است؛ چنان که از رسول گرامی اسلام(ص) روایت شده که فرمودند: «أَحْسَنُ النَّاسِ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً- وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ وَ أَنَا أَلْطَفُكُمْ بِأَهْلِي»[۲۱]. در این روایت با توجه به مطلق بودن واژه «ناس» و با در نظر گرفتن مفهوم آن، می‌توان مهرورزی را وظیفه مشترک زوجین دانست.
- احترام متقابل: خداوند به انسان کرامت و بزرگواری بخشیده و فرموده است: ﴿وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ...﴾[۲۲]. بر این اساس، انسان از احترام و شخصیت الهی برخوردار است و هیچ کس اجازه بی‌احترامی به او را ندارد؛ به ویژه همسر انسان. از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمودند: «هر کس زنی را [به همسری] بگیرد، باید او را گرامی بدارد»[۲۳].
- روح تعاون و همکاری در خانه: از ارکان مهم تحکیم خانواده و تداوم خوشبختی آن، تعاون و همکاری میان زن و شوهر است. تعاون، پیوند زن و مرد را مستحکم میسازد. بیشتر کشمکش‌های زوجین به دلیل دوری آنها از روحیه تعاون است و ریشه بیشتر شکایت‌ها به همین عامل می‌رسد که هر کدام از زن و مرد، ادعای استقلال می‌کنند و زندگی را برای خود می‌خواهند؛ غافل از اینکه آنها دو نفر نیستند؛ بلکه با پیوند مقدس ازدواج، یکی گشته‌اند و شریک حقیقی غم و شادی یکدیگر شده‌اند.
- اظهار دوستی: یکی از عوامل خوشبختی و کامیابی خانواده در گرم و باصفا نگه داشتن کانون خانواده، اخلاق نیکو و اظهار محبت و مهربانی و وفاداری در خانواده است. از این رو امام علی(ع) می‌فرمایند: «هیچ همنشینی مانند نیکخویی و هیچ میراثی گران‌بهاتر از ادب نیست»[۲۴]. ویژگی دیگر که در سیره ائمه اطهار(ع) به ویژه در روابط خانوادگی این بزرگواران دیده می‌شود، محبت و دوستی میان زوجین و اظهار محبت و علاقه و روابط نیکوست.
- تلاش در راه رفاه و آسایش خانواده: فرد بعد از ازدواج، وظایفی را بر عهده می‌گیرد که باید آنها را به بهترین شکل انجام دهد. یکی از مسئولیت‌هایی که در سیره ائمه(ع) نیز آشکارا می‌بینیم، تلاش و کوشش آنان در راستای رفاه و آسایش اعضای خانواده خویش است. از وظایف مرد بعد از ازدواج، تأمین خوراک، پوشاک و مسکن خانواده است. امام سجاد(ع) می‌فرمایند: اینکه داخل بازار شوم و با پولی که دارم مقداری گوشت برای خانه تهیه کنم، نزد من محبوب‌تر از آن است که بنده‌ای را در راه خدا آزاد کنم[۲۵].[۲۶]
وظایف خاص مرد
تعیین قلمرو مدیریت مرد در نظام خانواده بسیار مهم است. مرد در جایگاه سرپرست خانواده و تنظیم کننده برنامه زندگی، دارای وظایفی است که باید آنها را مراعات کند. از نظر اقتصادی، مرد مسئول تأمین مخارج همسر و فرزندان است و باید در حد توان خود به این مهم بپردازد؛ اما مسئولیت مهم او در خانه، همان معاشرت نیکو و اخلاق پسندیده است. در ادامه، فرازهایی از سیره ائمه(ع) و دستورات ایشان درباره وظایف مرد در قبال همسر بیان می‌شود.
- سرپرستی و مدیریت: سرپرستی و مدیریت در خانواده، یک ضرورت اجتماعی است. مجموعه‌های انسانی بدون مدیریت، سامان نمی‌گیرد و بی‌نظمی و هرج‌ومرج، شیرازه آن را فرو می‌پاشد. خانواده هم که سلول اولیه پیکره اجتماع است، بدون مدیریت اصولی و صحیح، سامان نخواهد یافت. مسئولیت خانواده و تأمین وسایل زندگی بر عهده مرد است. در اسلام، سرپرستی و مدیریت خانواده به مرد واگذار شده است.
- محافظت از حریم خانواده: یکی دیگر از ویژگی‌های مدیریت در خانواده «اصل حفاظت» است. یکی از مسئولیت‌های مهم مرد در مقام مدیر خانواده، حفاظت و پاسداری از حریم خانواده و سلامت زن و فرزند و عفت و حجاب آنهاست. به عبارت دیگر، تأمین امنیت و محافظت از حریم خانواده بر عهده سرپرست خانواده، یعنی پدر است. امام علی(ع) در این مورد به فرزند گرامی خویش امام حسن(ع) سفارش می‌کند: «... دفاع از حریم خانواده، نشانه بزرگی است»[۲۷].[۲۸]
وظایف خاص زن
- حق تمکین و اطاعت و پذیرفتن مرد به عنوان رئیس خانواده: اطاعت و فرمان‌برداری زن، لازمه مدیریت مرد در خانه و زمینه‌ساز صفا و صمیمیت در محیط خانواده است. از مصداق‌های این اطاعت، امور جنسی و ورود و خروج زن در خانه است که موجب صفا و استحکام خانواده می‌شود. در روایت است که یهود مدینه که در همسایگی حضرت فاطمه(س) بودند، مجلس عروسی داشتند. آنها نزد پیامبر اکرم(ص) آمدند و از حضرت تقاضا کردند به دلیل حق همسایگی، اجازه دهد دخترش، حضرت فاطمه(س) به مجلس آنها آید و مجلس‌شان را رونق دهد. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «فاطمه همسر علی بن ابی‌طالب است، و در اختیار اوست»[۲۹]. بر اساس این روایت، زن هر قدر هم بافضیلت باشد، برای خروج از خانه باید از شوهرش اجازه بگیرد.
- شوهرداری شایسته: همسر شایسته و باکمال، به محیط خانواده آرامش می‌بخشد و با عوامل اضطراب و نگرانی که ممکن است زندگی زناشویی او را به مخاطره اندازد، مبارزه می‌کند. او سختی‌های زندگی را در گفتار و عمل، آسان جلوه می‌دهد و به دلجویی از شوهرش می‌پردازد تا فقر و نداری، بی‌مسکنی و سختی‌های زندگی، او را از پا در نیاورد و برای مشکلات مادی اندوهگین نشود.
- برخورد نیکو: یکی از بارزترین صفات پسندیده برای زن که در سیره معصومین(ع) بدان توجه ویژه‌ای شده، خوش اخلاقی است. امیرمؤمنان علی(ع) متوجه شد که سه روز است در خانه چیزی برای خوردن وجود ندارد؛ پس از فاطمه(س) پرسید: «چرا به من نگفتی؟» حضرت با برخوردی مهرآمیز پاسخ داد: «پدرم مرا نهی کرده است از اینکه از تو چیزی بخواهم که نتوانی تهیه کنی و فرمود اگر همسرت چیزی به خانه آورد که هیچ، وگرنه از پسرعمویت چیزی مخواه»[۳۰].
- استقبال گرم از شوهر: خانواده، کانون آرامش و راحتی است. مرد در بیرون از خانه، با انواع ناملایمات و سختی‌ها دست و پنجه نرم می‌کند و دوست دارد هنگام ورود به خانه، با چهره آرام و مهربان همسرش روبه‌رو شود و همسرش از او دلجویی کند. از سنت‌های بسیار نیکویی که در اسلام بدان سفارش شده است و در سیره خانوادگی ائمه(ع) نیز دیده می‌شود، استقبال گرم و مهرآمیز زن از شوهر خویش است. رسول اکرم(ص) در این مورد فرموده‌اند: «وظیفه زن این است که در خانه به پیشواز شوهرش برود و به وی خوش‌آمد بگوید». همچنین می‌فرمایند: «مواظب باشید به شوهر خویش توهین و بی‌ادبی نکنید، ناسزا نگویید و با او برخورد نیکو و استقبالی گرم از او داشته باشید»[۳۱].
- حفاظت از اموال شوهر: زن در محیط خانواده، امین اموال شوهر است و باید در حفظ آنها بکوشد؛ تصرفات او با اجازه و رضایت شوهرش باشد و بدون رضایت او حق ندارد چیزی به کسی ببخشد یا از آن اموال، برای کسی سوغات و چشم روشنی ببرد؛ حتی اگر برای خویشان خود و یا شوهرش باشد. رسول خدا(ص) می‌فرمایند: «زن، نگهبان و امانت‌دار اموال شوهر است و در این باره مسئولیت دارد»[۳۲].
- قناعت: کدبانوی خانه برای اینکه زندگی آرام و خوشی داشته باشد، باید به آنچه خدا روزی او کرده است، رضا دهد، زبان به اعتراض نگشاید و احساس ناکامی نکند. امام علی(ع) در تفسیر آیه ﴿فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً﴾[۳۳] می‌فرمایند: «منظور از زندگی پاکیزه، زندگی با قناعت است»[۳۴].
- تدبیر منزل: خانواده یک نهاد اجتماعی است. در هر نهاد اجتماعی، کارها بر اساس همکاری و تعاون پیش می‌رود و اگر همه اعضا همکاری نکنند، آن نهاد دچار اختلال و آشفتگی خواهد شد. در اسلام، وظیفه مدیریت کلان خانواده بر عهده مرد و اداره امور داخلی خانه، بر عهده زن است. مردها به حکم آنکه سرپرست خانواده‌اند، وظیفه دارند هزینه اداره خانواده و مخارج همسر و فرزندان را تأمین کنند. بنابراین، به طور معمول روزها در خارج از خانه به سر می‌برند. در این وضعیت، اگر زن کارهای خانه (پخت و پز، شستن لباس‌ها، ظروف و...) را انجام ندهد، امور خانواده مختل می‌گردد و به تدریج، شیرازه خانواده از هم می‌پاشد. از این رو، ضروری است که زن با انجام دادن کارهای داخل خانه و اداره امور داخلی خانواده، شوهر را در اداره خانواده یاری کند.
- آرامش بخشیدن: نظام خانواده در اسلام متناسب با روحیات زن و مرد برنامه‌ریزی شده است. یکی از وظایف مهم بانوان، تأمین عواطف و مهیا کردن فضای آرام و باصفا در میان خانواده است. بانوان به لحاظ لطافت روحی که دارند، مسئول تنظیم آرامش و صفای درون خانواده هستند. در این خصوص، از مولای متقیان، علی(ع) نقل شده است که می‌فرمود: «هرگاه به خانه می‌آمدم و به فاطمه(س) نگاه می‌کردم، تمام غم و غصه‌ام برطرف می‌شد»[۳۵].[۳۶]
منابع
پانویس
- ↑ موسوی، سید جواد، حسینی ایمنی، سید علی اکبر، حیدری، گلشاد و عادلی، فاطمه، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۶۸۴.
- ↑ «و از نشانه‌های او این است که از خودتان همسرانی برایتان آفرید تا کنار آنان آرامش یابید و میان شما دلبستگی پایدار و مهر پدید آورد» سوره روم، آیه ۲۱.
- ↑ مهارت‌های ارتباطی، ص۶.
- ↑ «... وَ سَعِيدَةٌ سَعِيدَةٌ امْرَأَةٌ تُكْرِمُ زَوْجَهَا»؛ منتخب میزان الحکمه، ح۲۸۱۱.
- ↑ « إِذَا سقی الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ أُجِرَ »؛ منتخب میزان الحکمه، ص۲۸۰۶.
- ↑ منتخب میزان الحکمه، ص۲۸۰۵.
- ↑ نهج الفصاحه، ح۱۴۳۵.
- ↑ منتخب میزان الحکمه، ح۲۸۲۲.
- ↑ منتخب میزان الحکمه، ح۲۸۱۲.
- ↑ مهارت‌های ارتباطی، ص۴۱۵.
- ↑ رسالة الحقوق، ص۹، فروع کافی، باب ۳۴۳، ح۱.
- ↑ کافی، باب حق المرأة علی الزوج، ص۵۱۱.
- ↑ رسالة الحقوق، ص۹.
- ↑ برهانی، محمد جواد، سیره اجتماعی پیامبر اعظم، ص ۱۰۲-۱۰۶.
- ↑ سوره روم، آیه ۲۱.
- ↑ «و از نشانه‌های او این است که از خودتان همسرانی برایتان آفرید تا کنار آنان آرامش یابید و میان شما دلبستگی پایدار و مهر پدید آورد؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که می‌اندیشند» سوره روم، آیه ۲۱.
- ↑ ابن شعبه حرانی، تحف العقول من آل الرسول، ص۴۵.
- ↑ نعمان مغربی، دعائم الإسلام، ج۱، ص۱۲۳.
- ↑ متقی هندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۳، ص۵۲ ـ ۵۱.
- ↑ «و با آنان شایسته رفتار کنید» سوره نساء، آیه ۱۹.
- ↑ زید بن علی، مسند زید بن علی، ص۴۷۶.
- ↑ «و به راستی ما فرزندان آدم را ارجمند داشته‌ایم ...» سوره اسراء، آیه ۷۰.
- ↑ حمیری قمی، ۱۴۱۳، ص۷۰.
- ↑ رشاد، دانشنامه امام علی(ع)، ج۱۰، ص۲۴.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۲۴۱.
- ↑ سلمانی گواری، ابوالفضل، سیره خانوادگی ائمه معصوم، ص ۱۷۲-۱۹۲.
- ↑ میرعظیمی، حقوق والدین، ص۱۶۹.
- ↑ سلمانی گواری، ابوالفضل، سیره خانوادگی ائمه معصوم، ص ۱۹۲-۲۰۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۳۰.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳، ج۶، ص۳۱.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۵۵۱.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۲۴۸.
- ↑ «بی‌گمان آنان را با زندگانی پاکیزه‌ای زنده می‌داریم» سوره نحل، آیه ۹۷.
- ↑ رضی، شرح نهج البلاغه، حکمت ۲۲۹.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۹.
- ↑ سلمانی گواری، ابوالفضل، سیره خانوادگی ائمه معصوم، ص ۲۰۰-۲۱۳.