اعجاز قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: واگردانی دستی |
||
| (۳۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = معجزات پیامبر خاتم| عنوان مدخل = اعجاز قرآن| مداخل مرتبط = [[اعجاز قرآن در قرآن]] - [[اعجاز قرآن در کلام اسلامی]] - [[اعجاز قرآن در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
[[اعجاز]] به معنای [[ناتوان]] ساختن یا [[ناتوان]] یافتن کسی یا چیزی به‌کار رفته است و واژه معجزه به معنای ناتوان کننده است. [[معجزه]] عمل خارق عادتی را گویند که انجام آن از [[قدرت]] افراد عادی بیرون بوده و تنها به اتکای یک نیروی مافوق طبیعی امکان‌پذیر است، از طرف مدعی [[نبوت]] و دارای برخی شرایط و خصوصیات و نشانه‌ای روشن و دلیلی آشکار است بر [[صدق]] ادعای آورنده آن. | [[اعجاز]] به معنای [[ناتوان]] ساختن یا [[ناتوان]] یافتن کسی یا چیزی به‌کار رفته است و واژه معجزه به معنای ناتوان کننده است. [[معجزه]] عمل خارق عادتی را گویند که انجام آن از [[قدرت]] افراد عادی بیرون بوده و تنها به اتکای یک نیروی مافوق طبیعی امکان‌پذیر است، از طرف مدعی [[نبوت]] و دارای برخی شرایط و خصوصیات و نشانه‌ای روشن و دلیلی آشکار است بر [[صدق]] ادعای آورنده آن و [[قرآن]]، [[معجزه]] جاویدان [[پیامبر اسلام]] {{صل}} است که مؤلفه‌های [[معجزه]] بودن مانند: [[تحدی]]؛ هماوردطلبی و ... را داراست. | ||
== معناشناسی == | |||
==معناشناسی | |||
{{اصلی|معجزه}} | {{اصلی|معجزه}} | ||
===معنای لغوی=== | === معنای لغوی === | ||
[[اعجاز]] مصدر [[باب]] [[افعال]] از ریشه "ع ـ ج ـ ز" به معنای [[ناتوان]] ساختن یا [[ناتوان]] یافتن کسی یا چیزی به‌کار رفته<ref>راغب، حسین بن محمد، المفردات، ص۵۴۷؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۹، ص۵۸؛ مقائیس اللغة، ج۴، ص۲۳۲.</ref> و در [[قرآن کریم]] به معنای نخست آمده است: {{متن قرآن|وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِينَ}}<ref>و شما به ستوه آورنده‌ی خداوند نیستید؛ سوره انعام، آیه۱۳۴.</ref>. واژه معجزه، اسم فاعل ماده "عجز" از [[باب]] [[افعال]] به معنای ناتوان کننده است<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]] و [[غلام علی عزیزی|عزیزی، غلام علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۵۵۸ – ۵۶۴؛ [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[راه و راهنماشناسی (کتاب)|راه و راهنماشناسی]]، ص ۱۸۱.</ref>. | [[اعجاز]] مصدر [[باب]] [[افعال]] از ریشه "ع ـ ج ـ ز" به معنای [[ناتوان]] ساختن یا [[ناتوان]] یافتن کسی یا چیزی به‌کار رفته<ref>راغب، حسین بن محمد، المفردات، ص۵۴۷؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۹، ص۵۸؛ مقائیس اللغة، ج۴، ص۲۳۲.</ref> و در [[قرآن کریم]] به معنای نخست آمده است: {{متن قرآن|وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِينَ}}<ref>و شما به ستوه آورنده‌ی خداوند نیستید؛ سوره انعام، آیه۱۳۴.</ref>. واژه معجزه، اسم فاعل ماده "عجز" از [[باب]] [[افعال]] به معنای ناتوان کننده است<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]] و [[غلام علی عزیزی|عزیزی، غلام علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۵۵۸ – ۵۶۴؛ [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[راه و راهنماشناسی (کتاب)|راه و راهنماشناسی]]، ص ۱۸۱.</ref>. | ||
===معنای اصطلاحی=== | === معنای اصطلاحی === | ||
[[معجزه]] عمل خارق عادتی را گویند که انجام آن از [[قدرت]] افراد عادی بیرون بوده و تنها به اتکای یک نیروی مافوق طبیعی امکان‌پذیر است. [[معجزه]] عملی است از طرف مدعی [[نبوت]] و دارای برخی شرایط و خصوصیات و نشانه‌ای روشن و دلیلی آشکار است بر [[صدق]] ادعای آورنده آن<ref> [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[راه و راهنماشناسی (کتاب)|راه و راهنماشناسی]]، ص ۱۸۱.</ref>. | [[معجزه]] عمل خارق عادتی را گویند که انجام آن از [[قدرت]] افراد عادی بیرون بوده و تنها به اتکای یک نیروی مافوق طبیعی امکان‌پذیر است. [[معجزه]] عملی است از طرف مدعی [[نبوت]] و دارای برخی شرایط و خصوصیات و نشانه‌ای روشن و دلیلی آشکار است بر [[صدق]] ادعای آورنده آن<ref> [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[راه و راهنماشناسی (کتاب)|راه و راهنماشناسی]]، ص ۱۸۱.</ref>. | ||
==شرایط معجزه== | == شرایط معجزه == | ||
شرایط و خصوصیات معجزه عبارت‌اند از: | شرایط و خصوصیات معجزه عبارت‌اند از: | ||
# هیچ [[انسانی]] حتی نوابغ، به اتکای [[قدرت بشری]] [[توانایی]] بر انجام آن نداشته باشد. | # هیچ [[انسانی]] حتی نوابغ، به اتکای [[قدرت بشری]] [[توانایی]] بر انجام آن نداشته باشد. | ||
| خط ۲۴: | خط ۱۹: | ||
اگر کسی به [[راستی]] توانست امور [[خارق‌العاده]] را انجام دهد و همگان در برابر او عاجز شوند، [[یقین]] پیدا می‌شود که او پشتوانه‌ای [[الهی]] دارد و از طرف خداست<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[چلچراغ حکمت ج۲۲ (کتاب)|قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲]]، ص ۴۷ تا ۶۲.</ref>. | اگر کسی به [[راستی]] توانست امور [[خارق‌العاده]] را انجام دهد و همگان در برابر او عاجز شوند، [[یقین]] پیدا می‌شود که او پشتوانه‌ای [[الهی]] دارد و از طرف خداست<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[چلچراغ حکمت ج۲۲ (کتاب)|قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲]]، ص ۴۷ تا ۶۲.</ref>. | ||
==[[قرآن]]، [[معجزه]] جاویدان== | == [[قرآن]]، [[معجزه]] جاویدان == | ||
[[پیامبر اسلام]]{{صل}} علاوه بر داشتن معجزاتی شبیه آنچه [[پیامبران پیشین]] از آن برخوردار بودند<ref> المغنی، ص۴۰۷.</ref> از [[معجزه]] [[قرآن کریم]] نیز برخوردار بوده که اصلی‌ترین [[معجزه]] آن حضرت است. | [[پیامبر اسلام]] {{صل}} علاوه بر داشتن معجزاتی شبیه آنچه [[پیامبران پیشین]] از آن برخوردار بودند<ref> المغنی، ص۴۰۷.</ref> از [[معجزه]] [[قرآن کریم]] نیز برخوردار بوده که اصلی‌ترین [[معجزه]] آن حضرت است. | ||
[[معجزات]] به دو قسم [[حسی]] و [[عقلی]] تقسیم می‌‌شوند و بیشتر [[معجزات]] عرضه شده بر [[امت‌های پیشین]]، مانند [[ناقه صالح]]، [[طوفان نوح]]، [[عصای موسی]] و غیره، [[حسی]] و بیشتر [[معجزات]] عرضه شده بر مخاطبان [[پیامبر اسلام]]{{صل}}، مانند خبر دادن از [[غیب]] و آوردن حقایق [[علمی]] بدون [[آموختن]] از کسی، [[عقلی]] بوده است. [[قرآن کریم]] با برخورداری از امتیازی خاص، [[معجزه]] و نشانه‌ای معرفی شده که هر دو جنبه [[حسی]] و [[عقلی]] را در خود فراهم آورده است، با این ویژگی که تا [[پایان جهان]] باقی و در دسترس همه [[بشر]] قرار‌دارد<ref>راغب اصفهانی</ref>.<ref>مقدمة جامع التفاسیر، ص۱۰۲ـ۱۰۳؛ الاتقان، ج۱، ص۲۵۲؛ التمهید، ج۴، ص۱۸.</ref> | [[معجزات]] به دو قسم [[حسی]] و [[عقلی]] تقسیم می‌‌شوند و بیشتر [[معجزات]] عرضه شده بر [[امت‌های پیشین]]، مانند [[ناقه صالح]]، [[طوفان نوح]]، [[عصای موسی]] و غیره، [[حسی]] و بیشتر [[معجزات]] عرضه شده بر مخاطبان [[پیامبر اسلام]] {{صل}}، مانند خبر دادن از [[غیب]] و آوردن حقایق [[علمی]] بدون [[آموختن]] از کسی، [[عقلی]] بوده است. [[قرآن کریم]] با برخورداری از امتیازی خاص، [[معجزه]] و نشانه‌ای معرفی شده که هر دو جنبه [[حسی]] و [[عقلی]] را در خود فراهم آورده است، با این ویژگی که تا [[پایان جهان]] باقی و در دسترس همه [[بشر]] قرار‌دارد<ref>راغب اصفهانی</ref>.<ref>مقدمة جامع التفاسیر، ص۱۰۲ـ۱۰۳؛ الاتقان، ج۱، ص۲۵۲؛ التمهید، ج۴، ص۱۸.</ref> | ||
امتیاز دیگر این [[معجزه]] جاودان [[الهی]] آن است که در عین برخورداری از | امتیاز دیگر این [[معجزه]] جاودان [[الهی]] آن است که در عین برخورداری از وصف [[اعجاز]]، کتاب [[تشریع]] و مشتمل بر [[معارف]] [[وحیانی]] است، ازاین‌رو خود [[شاهد]] [[صدق]] خویش است و در عین حال که مدعی [[وحیانی]] بودن است [[معارف]] موجود در آن نیز [[دلیل]] بر [[وحیانی]] و [[الهی]] بودن آن است<ref>مقدمه ابن‌خلدون، ص۹۵؛ التمهید، ج۴، ص۱۹ـ۲۰.</ref><ref>[[سید محمود دشتی]]، [[غلام علی عزیزی‌کیا]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳]]، ج ۳، ص ۵۵۸.</ref> | ||
[[قرآن کریم]] [[سند]] جاودانه درستیِ ادعای [[پیامبری]] [[پیامبر خاتم|پیامبر مکرم اسلام]] است. این [[کتاب آسمانی]] [[برتر]] از سایر [[معجزات]] [[انبیا]]ست؛ زیرا از یک طرف با [[روح]] و [[اندیشه]] ایشان سر و کار دارد و از طرف دیگر، جاودانه و همیشگی است. علاوه بر این، از ابتدای [[نزول]] تاکنون همه را [[دعوت]] به [[مبارزه]] و هماوردی و به اصطلاح "[[تحدی]]" کرده است و تا عصر حاضر همه از آوردن نمونه‌ای از آن عاجز مانده‌اند. این [[دعوت]] به [[مبارزه]]، در چند مورد صریحاً در [[قرآن]] آمده است از جمله: {{متن قرآن|قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن يَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لاَ يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا}}<ref>بگو اگر تمام جهانیان اجتماع کنند که مانند قرآن بیاورند نمی‌توانند اگرچه با یکدیگر نهایت همکاری و همفکری را داشته باشند؛ سوره اسراء، آیه:۸۸.</ref> | [[قرآن کریم]] [[سند]] جاودانه درستیِ ادعای [[پیامبری]] [[پیامبر خاتم|پیامبر مکرم اسلام]] است. این [[کتاب آسمانی]] [[برتر]] از سایر [[معجزات]] [[انبیا]]ست؛ زیرا از یک طرف با [[روح]] و [[اندیشه]] ایشان سر و کار دارد و از طرف دیگر، جاودانه و همیشگی است. علاوه بر این، از ابتدای [[نزول]] تاکنون همه را [[دعوت]] به [[مبارزه]] و هماوردی و به اصطلاح "[[تحدی]]" کرده است و تا عصر حاضر همه از آوردن نمونه‌ای از آن عاجز مانده‌اند. این [[دعوت]] به [[مبارزه]]، در چند مورد صریحاً در [[قرآن]] آمده است از جمله: {{متن قرآن|قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن يَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لاَ يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا}}<ref>بگو اگر تمام جهانیان اجتماع کنند که مانند قرآن بیاورند نمی‌توانند اگرچه با یکدیگر نهایت همکاری و همفکری را داشته باشند؛ سوره اسراء، آیه:۸۸.</ref><ref>[[محمد تقی سبحانی|سبحانی، محمد تقی]] و [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[معارف و عقاید ۱ (کتاب)|معارف و عقاید]]، ج۱، ص۲۱۱ - ۲۲۰.</ref> | ||
==اهمیت بحث از اعجاز== | == اهمیت بحث از اعجاز == | ||
در زمینهٔ [[شناخت قرآن]]، هیچ مبحثی از نظر اهمیت و نقشی که ایفا می‌کند به‌پای مبحث اعجاز قرآن نمی‌رسد، [[دلیل]] مدعا روشن است؛ زیرا تمام مطالعات بیرونی و درونی [[قرآن]] از آن جهت [[ارزش]] و اعتبار می‌یابد که این کتاب را "کلام‌الله" می‌شناسیم. برای [[فهم]] [[کلام الهی]] و رسیدن به مراد [[خداوند]] نسبت به آنچه در قالب [[آیات]] و سور آمده، ناگزیریم دانش‌های مصطلح [[علوم قرآنی]] را دنبال کنیم و از رهگذر [[تفسیر ترتیبی]] و موضوعی [[اسرار]] آن را بازکاوی نماییم. اما اگر قرار باشد بدون [[استمداد]] از اصل [[اعجاز]]، انتساب [[قرآن]] به [[خداوند]] مورد مناقشه قرار گیرد، دیگر تمام کوشش‌ها و کنکاش‌های [[قرآنی]] تا حد بازشناسی [[هدف‌ها]] و راهنمایی‌های یک کتاب عادی [[بشر]] تنزیل می‌یابد. درست نظیر آنکه هر محدثی برای آنکه بر اساس قواعد [[فقه‌الحدیث]] به دنبال بازکاوی مدلول‌های یک [[حدیث]] باشد، نخست و پیش از هر چیز می‌بایست استناد [[حدیث]] به [[معصوم]] را [[اثبات]] کند. از سویی دیگر [[اثبات]] [[رسالت]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]]{{صل}} آن‌هم رسالتی که دارای دو صفت مهم [[جاودانگی]] و جهانی است درگرو [[اثبات]] [[معجزه]] آن یعنی [[قرآن]] است. بنابراین پیش از هر مبحثی در مباحث [[شناخت قرآن]]، شاید ضروری باشد که از اعجاز قرآن [[گفت‌وگو]] شود؛ زیرا از این رهگذر آسمانی و کلام‌الله بودن [[قرآن]] [[اثبات]] می‌شود و با [[اثبات]] آن، نوبت به مباحث دیگر نظیر [[تاریخ قرآن]] و... می‌رسد. ما در اینجا مفهوم [[معجزه]] و [[وجوه اعجاز قرآن]] را موردبررسی قرار می‌دهیم<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[چلچراغ حکمت ج۲۲ (کتاب)|قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲]]، ص ۴۷ تا ۶۲.</ref>. | در زمینهٔ [[شناخت قرآن]]، هیچ مبحثی از نظر اهمیت و نقشی که ایفا می‌کند به‌پای مبحث اعجاز قرآن نمی‌رسد، [[دلیل]] مدعا روشن است؛ زیرا تمام مطالعات بیرونی و درونی [[قرآن]] از آن جهت [[ارزش]] و اعتبار می‌یابد که این کتاب را "کلام‌الله" می‌شناسیم. برای [[فهم]] [[کلام الهی]] و رسیدن به مراد [[خداوند]] نسبت به آنچه در قالب [[آیات]] و سور آمده، ناگزیریم دانش‌های مصطلح [[علوم قرآنی]] را دنبال کنیم و از رهگذر [[تفسیر ترتیبی]] و موضوعی [[اسرار]] آن را بازکاوی نماییم. اما اگر قرار باشد بدون [[استمداد]] از اصل [[اعجاز]]، انتساب [[قرآن]] به [[خداوند]] مورد مناقشه قرار گیرد، دیگر تمام کوشش‌ها و کنکاش‌های [[قرآنی]] تا حد بازشناسی [[هدف‌ها]] و راهنمایی‌های یک کتاب عادی [[بشر]] تنزیل می‌یابد. درست نظیر آنکه هر محدثی برای آنکه بر اساس قواعد [[فقه‌الحدیث]] به دنبال بازکاوی مدلول‌های یک [[حدیث]] باشد، نخست و پیش از هر چیز می‌بایست استناد [[حدیث]] به [[معصوم]] را [[اثبات]] کند. از سویی دیگر [[اثبات]] [[رسالت]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} آن‌هم رسالتی که دارای دو صفت مهم [[جاودانگی]] و جهانی است درگرو [[اثبات]] [[معجزه]] آن یعنی [[قرآن]] است. بنابراین پیش از هر مبحثی در مباحث [[شناخت قرآن]]، شاید ضروری باشد که از اعجاز قرآن [[گفت‌وگو]] شود؛ زیرا از این رهگذر آسمانی و کلام‌الله بودن [[قرآن]] [[اثبات]] می‌شود و با [[اثبات]] آن، نوبت به مباحث دیگر نظیر [[تاریخ قرآن]] و... می‌رسد. ما در اینجا مفهوم [[معجزه]] و [[وجوه اعجاز قرآن]] را موردبررسی قرار می‌دهیم<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[چلچراغ حکمت ج۲۲ (کتاب)|قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲]]، ص ۴۷ تا ۶۲.</ref>. | ||
==مؤلفه‌های [[معجزه]] بودن [[قرآن]]== | == مؤلفه‌های [[معجزه]] بودن [[قرآن]] == | ||
#'''[[تحدی قرآن]]:''' فراخوان مبارز‌طلبی [[قرآن]]، از طریق [[دوست]] و [[دشمن]]، به گوش همه جهانیان رسیده و کسی به این ندا، پاسخ نگفته است. | # '''[[تحدی قرآن]]:''' فراخوان مبارز‌طلبی [[قرآن]]، از طریق [[دوست]] و [[دشمن]]، به گوش همه جهانیان رسیده و کسی به این ندا، پاسخ نگفته است. | ||
#''' | # '''تلاش مخالفان برای هماوردی با قرآن:''' مخالفان [[پیامبر اکرم|پیامبر اسلام]] با جدی گرفتن مسئله، درصدد بررسی [[قرآن]] و همانند آوری برای آن برآمدند و با به کارگیری تمام توان [[علمی]] و [[اقتصادی]] خویش به ستیزه در برابر آن پرداختند. | ||
#''' | # '''ناکامی همانندآوران:''' کتاب‌های [[تاریخ]] و [[علوم قرآن]]، تلاش افراد متعددی را گزارش کرده است که درصدد همانند آوری برای [[قرآن]] برآمده‌اند اما نمونه‌هایی ارائه داده‌اند که تنها باعث رسوایی‌شان شده. از سوی دیگر، اگر نمونه‌های دیگری وجود می‌داشت، به [[دلیل]] اهمیت مسئله و با وجود [[دشمنان]] قسم‌خورده و... حتماً در دسترس ما قرار می‌گرفت. | ||
مخالفان [[قرآن]]، [[اهل]] [[فصاحت]] و [[بلاغت]] بودند و بیشترین [[انگیزه]] را برای همانند آوری داشتند. [[قرآن]] [[آداب و رسوم]] آنان را [[نادرست]] و [[خرافی]] قلمداد می‌کرد و درعین‌حال در [[آیات]] [[تحدی]]، هر نکته‌ای را برای [[ترغیب]] آنان استفاده می‌کرد که اگر در مقابل کوششی صورت نگیرد باید انگیزه‌هایش را جست‌وجو کرد<ref>[[صفدر الهی راد|الهی راد، صفدر]]، [[انسان‌شناسی (کتاب)|انسان‌شناسی]]، ص۱۴۲ ـ ۱۴۴.</ref>. | |||
==راه‌های تشخیص اعجاز قرآن== | == راه‌های تشخیص اعجاز قرآن == | ||
#تشخیص مستقیم که برای یک عرب‌زبان یا فرد متخصص مقدور است. | # تشخیص مستقیم که برای یک عرب‌زبان یا فرد متخصص مقدور است. | ||
#تشخیص غیرمستقیم؛ از آنجا که اولاً، [[انگیزه]] مقابله با [[قرآن]] بسیار بوده و ثانیاً، [[خداوند]] آوردن حتی سوره‌ای همانند [[قرآن]] را کافی دانسته و ثالثاً، [[خدای متعال]] فرمود: همه جهانیان "[[جن]] و [[انس]]" [[یاری]] یکدیگر کنند و رابعاً، کتابی به این [[عظمت]] توسط فردی [[درس نخوانده]] عرضه شده، تشخیص [[معجزه]] بودن آن برای افراد عادی غیر متخصص نیز، [[یقینی]] خواهد بود<ref>ر.ک. [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|کلام نوین اسلامی]]، ص ۱۹۴.</ref>. | # تشخیص غیرمستقیم؛ از آنجا که اولاً، [[انگیزه]] مقابله با [[قرآن]] بسیار بوده و ثانیاً، [[خداوند]] آوردن حتی سوره‌ای همانند [[قرآن]] را کافی دانسته و ثالثاً، [[خدای متعال]] فرمود: همه جهانیان "[[جن]] و [[انس]]" [[یاری]] یکدیگر کنند و رابعاً، کتابی به این [[عظمت]] توسط فردی [[درس نخوانده]] عرضه شده، تشخیص [[معجزه]] بودن آن برای افراد عادی غیر متخصص نیز، [[یقینی]] خواهد بود<ref>ر. ک. [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|کلام نوین اسلامی]]، ص ۱۹۴.</ref>. | ||
==[[اثبات اعجاز قرآن]]== | == [[اثبات اعجاز قرآن]] == | ||
{{اصلی|اثبات اعجاز قرآن}} | |||
==[[وجوه اعجاز قرآن | == [[وجوه اعجاز قرآن]] == | ||
{{اصلی|جهت اعجاز قرآن}} | |||
جهت [[اعجاز]] [[قرآن]] به معنای جنبه ای است که قرآن از آن جهت دارای [[معجزه]] است. ابعاد مختلفی برای معجزه بودن قرآن بیان شده است مانند: اعجاز از لحاظ [[فصاحت]] و [[بلاغت]]؛ از نظر [[خبرهای غیبی]]؛ اعجاز قرآن ازنظر [[قانون‌گذاری]]؛ از نظر [[علوم طبیعی]]؛ از نظر [[معارف الهی]]؛ از نظر [[هماهنگی]] درونی و از لحاظ [[امی بودن پیامبر خاتم]]<ref>[[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آموزش عقاید (کتاب)|آموزش عقاید]]، ص۲۶۳؛ [[صفدر الهی راد|الهی راد، صفدر]]، [[انسان‌شناسی (کتاب)|انسان‌شناسی]]، ص۱۴۵ ـ ۱۴۶؛ [[محمد سعیدی مهر|سعیدی مهر، محمد]]، [[آموزش کلام اسلامی (کتاب)|آموزش کلام اسلامی]]، ج۲، ص۹۵-۹۷؛ [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد جواد]]، [[اعجاز قرآن - بهدار (مقاله)|مقاله «اعجاز قرآن»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۳۲۴-۳۳۰.</ref>. | |||
==[[علوم قرآن]]== | == [[علوم قرآن]] == | ||
{{اصلی|علوم قرآن}} | |||
[[علوم قرآن]] دارای دو کاربرد است: علوم قرآن اضافی به معنای علومی که در [[خدمت]] [[قرآن]] باشند یا مستند به آن و علوم قرآن اسمی یا [[علمی]] که عبارت از مجموعه مباحثی است که در درباره قرآن شکل گرفته است. برخی از موضوعاتی که در علوم قرآن بحث می‌شود عبارت است از: اسامی و صفات قرآن؛ اعجاز قرآن؛ [[تاریخ قرآن]]؛ [[فضایل قرآن]] و...<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۷۵۱-۷۵۲.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
{{ | {{مدخل وابسته}} | ||
* [[ارضای خواص به قرآن]] | * [[ارضای خواص به قرآن]] | ||
* [[ارضای عاطفی به قرآن]] | * [[ارضای عاطفی به قرآن]] | ||
| خط ۱۰۲: | خط ۱۰۰: | ||
* [[رفع نیاز بشری به قرآن]] | * [[رفع نیاز بشری به قرآن]] | ||
* [[هدایت قرآن]] | * [[هدایت قرآن]] | ||
{{پایان | {{پایان مدخل وابسته}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:33456.jpg|22px]] [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[راه و راهنماشناسی (کتاب)|'''راه و راهنماشناسی''']] | # [[پرونده:33456.jpg|22px]] [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[راه و راهنماشناسی (کتاب)|'''راه و راهنماشناسی''']] | ||
# [[پرونده:136851.jpg|22px]] [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آموزش عقاید (کتاب)|'''آموزش عقاید''']] | |||
# [[پرونده:000054.jpg|22px]] [[سید محمود دشتی]]، [[غلام علی عزیزی‌کیا]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳''']] | # [[پرونده:000054.jpg|22px]] [[سید محمود دشتی]]، [[غلام علی عزیزی‌کیا]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳''']] | ||
# [[پرونده:8989.jpg|22px]] [[محمد تقی سبحانی|سبحانی، محمد تقی]] و [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[معارف و عقاید ۱ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۱''']] | # [[پرونده:8989.jpg|22px]] [[محمد تقی سبحانی|سبحانی، محمد تقی]] و [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[معارف و عقاید ۱ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۱''']] | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۱: | ||
# [[پرونده:1368991.jpg|22px]] [[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[چلچراغ حکمت ج۲۲ (کتاب)|'''قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲''']] | # [[پرونده:1368991.jpg|22px]] [[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[چلچراغ حکمت ج۲۲ (کتاب)|'''قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲''']] | ||
# [[پرونده:426310763.jpg|22px]] [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|'''کلام نوین اسلامی''']] | # [[پرونده:426310763.jpg|22px]] [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|'''کلام نوین اسلامی''']] | ||
# [[پرونده:440259451.jpg|20px]] [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد جواد]]، [[اعجاز قرآن - بهدار (مقاله)|مقاله «اعجاز قرآن»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']] | |||
# [[پرونده:1233456.jpg|22px]] [[محمد سعیدی مهر|سعیدی مهر، محمد]]، [[آموزش کلام اسلامی (کتاب)|'''آموزش کلام اسلامی''']] | |||
# [[پرونده: 9030760879.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{قرآن کریم}} | {{قرآن کریم}} | ||
[[رده:علوم | [[رده:علوم قرآنی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۲۷
این مدخل زیرشاخهٔ بحث معجزات پیامبر خاتم است. اعجاز قرآن از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اعجاز قرآن در قرآن - اعجاز قرآن در کلام اسلامی - اعجاز قرآن در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارداعجاز به معنای ناتوان ساختن یا ناتوان یافتن کسی یا چیزی به‌کار رفته است و واژه معجزه به معنای ناتوان کننده است. معجزه عمل خارق عادتی را گویند که انجام آن از قدرت افراد عادی بیرون بوده و تنها به اتکای یک نیروی مافوق طبیعی امکان‌پذیر است، از طرف مدعی نبوت و دارای برخی شرایط و خصوصیات و نشانه‌ای روشن و دلیلی آشکار است بر صدق ادعای آورنده آن و قرآن، معجزه جاویدان پیامبر اسلام (ص) است که مؤلفه‌های معجزه بودن مانند: تحدی؛ هماوردطلبی و ... را داراست.
معناشناسی
معنای لغوی
اعجاز مصدر باب افعال از ریشه "ع ـ ج ـ ز" به معنای ناتوان ساختن یا ناتوان یافتن کسی یا چیزی به‌کار رفته[۱] و در قرآن کریم به معنای نخست آمده است: ﴿وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِينَ﴾[۲]. واژه معجزه، اسم فاعل ماده "عجز" از باب افعال به معنای ناتوان کننده است[۳].
معنای اصطلاحی
معجزه عمل خارق عادتی را گویند که انجام آن از قدرت افراد عادی بیرون بوده و تنها به اتکای یک نیروی مافوق طبیعی امکان‌پذیر است. معجزه عملی است از طرف مدعی نبوت و دارای برخی شرایط و خصوصیات و نشانه‌ای روشن و دلیلی آشکار است بر صدق ادعای آورنده آن[۴].
شرایط معجزه
شرایط و خصوصیات معجزه عبارت‌اند از:
- هیچ انسانی حتی نوابغ، به اتکای قدرت بشری توانایی بر انجام آن نداشته باشد.
- آورنده معجزه باید دیگران را به مقابله دعوت کند "تحدی" و در این میدان مغلوب دیگران نشود.
- همراه با ادعای نبوت باشد[۵].
اگر کسی به راستی توانست امور خارق‌العاده را انجام دهد و همگان در برابر او عاجز شوند، یقین پیدا می‌شود که او پشتوانه‌ای الهی دارد و از طرف خداست[۶].
قرآن، معجزه جاویدان
پیامبر اسلام (ص) علاوه بر داشتن معجزاتی شبیه آنچه پیامبران پیشین از آن برخوردار بودند[۷] از معجزه قرآن کریم نیز برخوردار بوده که اصلی‌ترین معجزه آن حضرت است.
معجزات به دو قسم حسی و عقلی تقسیم می‌‌شوند و بیشتر معجزات عرضه شده بر امت‌های پیشین، مانند ناقه صالح، طوفان نوح، عصای موسی و غیره، حسی و بیشتر معجزات عرضه شده بر مخاطبان پیامبر اسلام (ص)، مانند خبر دادن از غیب و آوردن حقایق علمی بدون آموختن از کسی، عقلی بوده است. قرآن کریم با برخورداری از امتیازی خاص، معجزه و نشانه‌ای معرفی شده که هر دو جنبه حسی و عقلی را در خود فراهم آورده است، با این ویژگی که تا پایان جهان باقی و در دسترس همه بشر قرار‌دارد[۸].[۹]
امتیاز دیگر این معجزه جاودان الهی آن است که در عین برخورداری از وصف اعجاز، کتاب تشریع و مشتمل بر معارف وحیانی است، ازاین‌رو خود شاهد صدق خویش است و در عین حال که مدعی وحیانی بودن است معارف موجود در آن نیز دلیل بر وحیانی و الهی بودن آن است[۱۰][۱۱]
قرآن کریم سند جاودانه درستیِ ادعای پیامبری پیامبر مکرم اسلام است. این کتاب آسمانی برتر از سایر معجزات انبیاست؛ زیرا از یک طرف با روح و اندیشه ایشان سر و کار دارد و از طرف دیگر، جاودانه و همیشگی است. علاوه بر این، از ابتدای نزول تاکنون همه را دعوت به مبارزه و هماوردی و به اصطلاح "تحدی" کرده است و تا عصر حاضر همه از آوردن نمونه‌ای از آن عاجز مانده‌اند. این دعوت به مبارزه، در چند مورد صریحاً در قرآن آمده است از جمله: ﴿قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن يَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لاَ يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا﴾[۱۲][۱۳]
اهمیت بحث از اعجاز
در زمینهٔ شناخت قرآن، هیچ مبحثی از نظر اهمیت و نقشی که ایفا می‌کند به‌پای مبحث اعجاز قرآن نمی‌رسد، دلیل مدعا روشن است؛ زیرا تمام مطالعات بیرونی و درونی قرآن از آن جهت ارزش و اعتبار می‌یابد که این کتاب را "کلام‌الله" می‌شناسیم. برای فهم کلام الهی و رسیدن به مراد خداوند نسبت به آنچه در قالب آیات و سور آمده، ناگزیریم دانش‌های مصطلح علوم قرآنی را دنبال کنیم و از رهگذر تفسیر ترتیبی و موضوعی اسرار آن را بازکاوی نماییم. اما اگر قرار باشد بدون استمداد از اصل اعجاز، انتساب قرآن به خداوند مورد مناقشه قرار گیرد، دیگر تمام کوشش‌ها و کنکاش‌های قرآنی تا حد بازشناسی هدف‌ها و راهنمایی‌های یک کتاب عادی بشر تنزیل می‌یابد. درست نظیر آنکه هر محدثی برای آنکه بر اساس قواعد فقه‌الحدیث به دنبال بازکاوی مدلول‌های یک حدیث باشد، نخست و پیش از هر چیز می‌بایست استناد حدیث به معصوم را اثبات کند. از سویی دیگر اثبات رسالت پیامبر اکرم (ص) آن‌هم رسالتی که دارای دو صفت مهم جاودانگی و جهانی است درگرو اثبات معجزه آن یعنی قرآن است. بنابراین پیش از هر مبحثی در مباحث شناخت قرآن، شاید ضروری باشد که از اعجاز قرآن گفت‌وگو شود؛ زیرا از این رهگذر آسمانی و کلام‌الله بودن قرآن اثبات می‌شود و با اثبات آن، نوبت به مباحث دیگر نظیر تاریخ قرآن و... می‌رسد. ما در اینجا مفهوم معجزه و وجوه اعجاز قرآن را موردبررسی قرار می‌دهیم[۱۴].
مؤلفه‌های معجزه بودن قرآن
- تحدی قرآن: فراخوان مبارز‌طلبی قرآن، از طریق دوست و دشمن، به گوش همه جهانیان رسیده و کسی به این ندا، پاسخ نگفته است.
- تلاش مخالفان برای هماوردی با قرآن: مخالفان پیامبر اسلام با جدی گرفتن مسئله، درصدد بررسی قرآن و همانند آوری برای آن برآمدند و با به کارگیری تمام توان علمی و اقتصادی خویش به ستیزه در برابر آن پرداختند.
- ناکامی همانندآوران: کتاب‌های تاریخ و علوم قرآن، تلاش افراد متعددی را گزارش کرده است که درصدد همانند آوری برای قرآن برآمده‌اند اما نمونه‌هایی ارائه داده‌اند که تنها باعث رسوایی‌شان شده. از سوی دیگر، اگر نمونه‌های دیگری وجود می‌داشت، به دلیل اهمیت مسئله و با وجود دشمنان قسم‌خورده و... حتماً در دسترس ما قرار می‌گرفت.
مخالفان قرآن، اهل فصاحت و بلاغت بودند و بیشترین انگیزه را برای همانند آوری داشتند. قرآن آداب و رسوم آنان را نادرست و خرافی قلمداد می‌کرد و درعین‌حال در آیات تحدی، هر نکته‌ای را برای ترغیب آنان استفاده می‌کرد که اگر در مقابل کوششی صورت نگیرد باید انگیزه‌هایش را جست‌وجو کرد[۱۵].
راه‌های تشخیص اعجاز قرآن
- تشخیص مستقیم که برای یک عرب‌زبان یا فرد متخصص مقدور است.
- تشخیص غیرمستقیم؛ از آنجا که اولاً، انگیزه مقابله با قرآن بسیار بوده و ثانیاً، خداوند آوردن حتی سوره‌ای همانند قرآن را کافی دانسته و ثالثاً، خدای متعال فرمود: همه جهانیان "جن و انس" یاری یکدیگر کنند و رابعاً، کتابی به این عظمت توسط فردی درس نخوانده عرضه شده، تشخیص معجزه بودن آن برای افراد عادی غیر متخصص نیز، یقینی خواهد بود[۱۶].
اثبات اعجاز قرآن
وجوه اعجاز قرآن
جهت اعجاز قرآن به معنای جنبه ای است که قرآن از آن جهت دارای معجزه است. ابعاد مختلفی برای معجزه بودن قرآن بیان شده است مانند: اعجاز از لحاظ فصاحت و بلاغت؛ از نظر خبرهای غیبی؛ اعجاز قرآن ازنظر قانون‌گذاری؛ از نظر علوم طبیعی؛ از نظر معارف الهی؛ از نظر هماهنگی درونی و از لحاظ امی بودن پیامبر خاتم[۱۷].
علوم قرآن
علوم قرآن دارای دو کاربرد است: علوم قرآن اضافی به معنای علومی که در خدمت قرآن باشند یا مستند به آن و علوم قرآن اسمی یا علمی که عبارت از مجموعه مباحثی است که در درباره قرآن شکل گرفته است. برخی از موضوعاتی که در علوم قرآن بحث می‌شود عبارت است از: اسامی و صفات قرآن؛ اعجاز قرآن؛ تاریخ قرآن؛ فضایل قرآن و...[۱۸].
جستارهای وابسته
- ارضای خواص به قرآن
- ارضای عاطفی به قرآن
- ارضای عقل به قرآن
- ارضای عوام به قرآن
- اعجاز آسان‌حفظی قرآن
- اعجاز آسان‌فهمی قرآن
- اعجاز تأثیری قرآن
- اعجاز تصویری قرآن
- اعجاز تناسب آیات
- اعجاز تناسب سوره ها
- اعجاز جامعیت قرآن
- اعجاز جاودانگی قرآن
- اعجاز صوتی قرآن
- اعجاز عدم تحریف قرآن
- اعجاز محتوایی قرآن:
- اعجاز نزولی قرآن
- بلاغت قرآن:
- ترتیب قرآن:
- رفع نیاز بشری به قرآن
- هدایت قرآن
منابع
مصباح یزدی، محمد تقی، راه و راهنماشناسی
مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید
سید محمود دشتی، غلام علی عزیزی‌کیا، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳
سبحانی، محمد تقی و برنجکار، رضا، معارف و عقاید ۱
الهی راد، صفدر، انسان‌شناسی
نصیری، علی، قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲
خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی
بهدار، محمد جواد، مقاله «اعجاز قرآن»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱
سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی
پانویس
- ↑ راغب، حسین بن محمد، المفردات، ص۵۴۷؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۹، ص۵۸؛ مقائیس اللغة، ج۴، ص۲۳۲.
- ↑ و شما به ستوه آورنده‌ی خداوند نیستید؛ سوره انعام، آیه۱۳۴.
- ↑ دشتی، سید محمود و عزیزی، غلام علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ص۵۵۸ – ۵۶۴؛ مصباح یزدی، محمد تقی، راه و راهنماشناسی، ص ۱۸۱.
- ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، راه و راهنماشناسی، ص ۱۸۱.
- ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، راه و راهنماشناسی، ص ۱۸۱.
- ↑ نصیری، علی، قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲، ص ۴۷ تا ۶۲.
- ↑ المغنی، ص۴۰۷.
- ↑ راغب اصفهانی
- ↑ مقدمة جامع التفاسیر، ص۱۰۲ـ۱۰۳؛ الاتقان، ج۱، ص۲۵۲؛ التمهید، ج۴، ص۱۸.
- ↑ مقدمه ابن‌خلدون، ص۹۵؛ التمهید، ج۴، ص۱۹ـ۲۰.
- ↑ سید محمود دشتی، غلام علی عزیزی‌کیا، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳، ج ۳، ص ۵۵۸.
- ↑ بگو اگر تمام جهانیان اجتماع کنند که مانند قرآن بیاورند نمی‌توانند اگرچه با یکدیگر نهایت همکاری و همفکری را داشته باشند؛ سوره اسراء، آیه:۸۸.
- ↑ سبحانی، محمد تقی و برنجکار، رضا، معارف و عقاید، ج۱، ص۲۱۱ - ۲۲۰.
- ↑ نصیری، علی، قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲، ص ۴۷ تا ۶۲.
- ↑ الهی راد، صفدر، انسان‌شناسی، ص۱۴۲ ـ ۱۴۴.
- ↑ ر. ک. خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ص ۱۹۴.
- ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، ص۲۶۳؛ الهی راد، صفدر، انسان‌شناسی، ص۱۴۵ ـ ۱۴۶؛ سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی، ج۲، ص۹۵-۹۷؛ بهدار، محمد جواد، مقاله «اعجاز قرآن»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص ۳۲۴-۳۳۰.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۷۵۱-۷۵۲.