دلایل روایی عصمت حضرت فاطمه چیست؟ (پرسش)

دلایل روایی عصمت حضرت فاطمه چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ امامت
مدخل بالاتر	عصمت حضرت فاطمه
مدخل اصلی	اثبات عصمت حضرت فاطمه
مدخل وابسته	حضرت فاطمه
تعداد پاسخ	۵ پاسخ

دلایل عصمت حضرت فاطمه چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث عصمت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی عصمت مراجعه شود.

پاسخ جامع اجمالی

مقدمه

اول: احادیث دال بر لزوم تمسک به اهل بیت

احادیثی که عصمت اهل بیت(ع) را اثبات می‌کنند مانند حدیث ثقلین و حدیث سفینه نیز از جمله دلایل عصمت فاطمه (س) شمرده شده‌اند. این احادیث که بر عصمت اهل بیت(ع) دلالت دارند، به طریق اولی عصمت حضرت زهرا (س) را اثبات می‌کنند؛ زیرا فاطمه(س) به طور مسلم از اهل بیت(ع) است. به گفته علامه مجلسی، احادیثی که بر وجوب تمسک به اهل بیت (ع) دلالت دارند مانند حدیث ثقلین و حدیث سفینه، بر عصمت حضرت فاطمه (س) نیز دلالت دارند؛ زیرا وجوب تمسک فقط برای معصومان ثابت است. شخصی که مرتکب گناه می‌شود، نه تنها تمسک و پیروی از او واجب نیست، بلکه از باب نهی از منکر، منع و انکار او واجب است.

دوم: احادیث صریح بر عصمت اهل بیت

پیامبراکرم(ص) در حدیثی در مقام بیان مصادیق معصومان به معصوم بودن حضرت فاطمه(س) تصریح کرده‌اند آنجا که فرمودند: «پنج نفر از میان ما اهل بیت، معصوم هستند، به آن حضرت عرض شد، آنها چه کسانی هستند؟ پیامبر اکرم(ص) فرمود: آنها من، علی، فاطمه، حسن و حسین هستیم.

سوم: حدیث دال بر وجوب اطاعت همه مخلوقات از حضرت فاطمه

از روایاتی که بر وجوب اطاعت از حضرت(س) دلالت دارند، نیز عصمت آن حضرت برداشت شده است. در روایتی به نقل از محمد بن سنان، از امام محمد تقی (ع) درباره اختلاف شیعه سؤال شده و آن حضرت، پس از اشاره به خلقت پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و خلقت دیگر موجودات پس از آنان، فرموده است که خداوند اطاعت از ایشان را برای مخلوقات واجب کرد و کارهای مخلوقات را به ایشان واگذاشت. بنابر این روایت، همه بندگان ملزم شدند که از فاطمه(س) نیز اطاعت کنند و این الزام اطاعت، به صورت مطلق و در هر شرایطی مساوی با عصمت آن شخصی است که به اطاعت مطلق از او امر شده‌ایم و الا تناقض لازم می‌آید.

چهارم: حدیث فاطمة بضعة منی

حدیث نبوی «فاطمه بضعة منی» یکی از روایات دال بر عصمت حضرت زهرا(س) است. بر اساس این حدیث که در جوامع روایی فریقین به اتفاق نقل شده، پیغمبر اکرم(ص) در شأن دختر گرامی خویش فرموده است: «فاطمة بضعة منی فمن ءاذاها فقد ءاذانی و من ءاذانی فقد ءاذی الله»؛ «فاطمه پارۀ تن من است؛ هر کس او را بیازارد مرا آزرده و هر کس مرا بیازارد خدا را آزرده است» البته صدر و ذیل این روایت به نقل‌های مختلفی در منابع آمده که البته برغم اختلاف در الفاظ، اما مفهوم همه آنها یکی است.

در این روایت، خشنودی و ناخشنودی حضرت زهرا(س) محور و ملاک خشنودی و ناخشنودی خدا و رسولش شمرده شده و از آنجا که خداوند جز به اعمال صالح خشنود نمی‌شود و به گناه و نافرمانی از دستوراتش رضایت نمی‌دهد، اگر حضرت زهرا(س) گناهی مرتکب می‌شد یا حتی فکر انجام آن را در سر می‌پروراند، در این صورت به چیزی خشنود شده بود که خدا از آن ناخشنود است؛ در حالی که حدیث بضعة، رضایت الهی را با خشنودی حضرت فاطمه(س) پیوند داده است. بنابراین این روایت به عصمت هم جانبه آن حضرت دلالت دارد.

برخی از حدیث بضعة، تنها عصمت حضرت فاطمه (س) از گناه را برداشت کرده‌اند اما برخی دیگر (عصمت از گناه و خطا، نسیان و اشتباه) را برداشت کرده.

پنجم: برتری به واسطه سیادت بر سایر زنان

در روایات صادره از پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت(ع) از حضرت زهرا(س) با عنوان سیده و سرور زنان هر دو جهان و نیز سیدۀ زنان اهل بهشت نام برده شده است. آنچه از این روایات برداشت می‌شود برتری حضرت زهرا(س) بر تمامی زنان حتی حضرت مریم(س) است و از آنجا که قرآن کریم صراحتا مقام اصفا و طهارت را که مساوی با عصمت است برای حضرت مریم(س)ثابت نموده، به طریق اولی این مقام برای کسی که برتر از او است نیز به اثبات خواهد رسید؛ چراکه شخص غیر معصوم نمی‌تواند افضل از معصوم باشد.

سیده، مؤنث سید و در لغت به معنای شریف، فاضل، رئیس مردم و بزرگ و مهتر قوم است. از امام صادق(ع) درباره این سخن رسول خدا(ص) که فاطمه(س) سیده زنان بهشتی و آسیه سیده زنان عالم خویش است، پرسش شد و حضرت پاسخ داد: کسی که سیده زنان عالم خویش است، مریم(س) است و فاطمه سیده زنان یهشتی از اولین و آخرین آنان است. روشن است کسی که سیده و سرور زنان اهل بهشت حتی مریم(س) است، هرگز در زندگی خویش دچار لغزش و انحراف نشده و این همان مقام عصمت است.

ششم: لزوم معرفت آن حضرت برانبیای سلف

در برخی از روایات به لزوم معرفت حضرت زهرا(س) بر سایر انبیا(ع) از هر جهت و از جمله از جهت عصمت، تاکید شده است. حال با توجه به معصوم بودن انبیای الهی(ع)، این روایات بر افضلیت حضرت زهرا(س) بر سایر انبیا(ع) دلالت دارند؛ چراکه در غیر این صورت معنا نمی‌دهد که بر معرفت شخص غیر معصوم بر شخص معصوم واجب و لازم باشد.

هفتم: حدیث «یغضب لغضبها»

در حدیث دیگری از رسول خدا(ص) چنین نقل شده که فرمودند: «ان اللّه تَبارَکَ وَ تَعالی یَغضِبُ لِغَضَب فاطِمَة وَ یَرضی لِرِضاها» «همانا خداوند بلند مرتبه با غضب فاطمه غضب ناک و با رضایت او خشنود می‌شود».

بر اساس این روایت، رضایت و نارضایتی حضرت فاطمه زهرا(س)، محور خشنودی و ناخشنودی خداوند قرار داده شده و این حقیقت، بیانگر عصمت مطلق و همه جانبه آن حضرت، است. چه اینکه خداوند جز به اعمال صالح خشنود نمی‌گردد و هیچ گاه به گناه و سرپیچی از فرمانش رضایت نمی‌دهد. اگر حضرت زهرا(ص) به گناه دست می‌زد و یا فکر انجام آن را در سر می‌پروراند، به چیزی خشنود گردیده بود که خدا از آن خشنود نیست؛ در حالی که در این روایت، رضایت الهی پیوندی ناگسستنی با خشنودی فاطمه(س) یافته است.

هشتم: روایت اسوه بودن حضرت فاطمه(س) برای امام زمان(ع)

امام زمان (ع) در روایتی، حضرت فاطمه(س) را به عنوان اسوه و الگوی خویش معرفی فرموده‌اند: «اِنَّ لی فی ابنة رسولِ الله اُسوةٌ حَسَنَةٌ»، الگو و اسوۀ‌ نیکوی من دختر فرستاده خدا (فاطمه زهرا(س)) است.

بدیهی است که فاطمه زهرا (س) پرورش یافته مکتب نبوی و جان پیامبر(ص) است؛ لذا اگر حضرت مهدی(ع) فاطمه زهرا(س) را الگوی خویش معرفی می‌فرماید، در حقیقت پیامبر گرامی اسلام(ص) را الگو دانسته است؛ چون مکارم اخلاقی پیامبر در پاره‌ تن وی جمع است و فاطمه(س) آئینه تمام نمای پیامبر(ص) است. از طرفی اگر امام که شکی در عصمت او نیست، شخص دیگری غیر از امام را به عنوان الگوی خویش معرفی نماید، بدان معناست که آن شخص نیز حجت بوده و در نتیجه معصوم است یعنی هرگز خطا و اشتباهی از او سر نمی‌زند و الا الگوگیری شخص معصوم از غیر معصوم عقلا و شرعا مردود است.

نهم: حدیث کساء

یکی از جریاناتی که در زمان پیامبر خاتم(ص) اتفاق افتاد، ماجرای جمع شدن پنج نور مقدس؛ پیامبر خاتم، امیرالمؤمنین، حضرت زهرا، امام حسن و امام حسین(ع) در زیر عبا یا کسای رسول خدا(ص) در خانه حضرت فاطمه(س) است. در حدیثی با همین نام نقل شده که هنگامی که پیامبر اکرم(ص) و چهار نفر از اهل بیت آن حضرت زیر عبا جمع شدند، پیامبر(ص)دست به سوی آسمان بلند کرد و چنین دعا کرد «پروردگارا! اینان اهل بیت من هستند، آنها را از هر رجس و پلیدی پاک گردان» سپس آیه ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾ نازل گشت و این چنین خدا دعای پیامبرش را مستجاب کرد.

از چنین شان نزولی، پیرامون این جریان به روشنی دو نکته قابل استفاده است

1. نخست اینکه مراد از اهل بیت(ع) همین کسانی هستند که زیر عبا قرار گرفته‌اند که حضرت فاطمه(س) هم یکی از آنهاست.
2. دوم اینکه خداوند اراده کرده است که هر گونه پلیدی را از اهل بیت(ع) دور کند. از این روی اهل بیت(ع) در دو مقام اعتقاد و عمل، به عصمت رسیده‌اند.

گذشته از آنچه گفته شد عبارت «اِلاّ فی مَحَبَّةِ هؤُلاَّءِ الْخَمْسَةِ الَّذینَ هُمْ تَحْتَ الْکساَّءِ» «مگر به خاطر دوستی این پنج نفری که زیر عبا هستند». در حدیث معروف کساء و سیاق این حدیث، به خصوص دو جمله‌ای که می‌فرماید: آسمان‌ها، زمین، ستارگان و افلاک و... را به خاطر محبت این پنج نور مقدس آفریدم، نیز دلالت بر عصمت آنها دارد. توضیح اینکه در اینجا خداوند متعال آفرینش تمام کائنات را با کلمه «إلّا» که بعد از نفی آمده، به خاطر محبت اهل بیت(ع) دانسته است. حصر، عبارت است از اثبات حکمی برای موردی معین و نفی آن حکم از موارد دیگر. بر این اساس در اینجا معنا چنین می‌شود: آفرینش فقط به خاطر محبت اهل بیت(ع) است، نه کسی دیگر! به عبارت دیگر؛ غرض از آفرینش جهان، محبت اهل بیت(ع) است، این انحصار نشان دهنده عصمت کامل آنهاست؛ زیرا محبت تبعیت‌آور است. یعنی بدون چون و چرا از محبوب باید پیروی کرد، حال اگر آن محبوب، معصوم نباشد، پیروی از او موجب گمراهی است و گمراهی هرگز مورد تائید الهی نخواهد بود. پس انحصار محبت در اهل بیت(ع)، به معنای پیروی بی‌چون و چرا از آنهاست و این همان عصمت اهل بیت(ع) است.

دهم: روایات برخی از القاب حضرت فاطمه

در برخی روایات القابی برای حضرت فاطمه (س) نقل شده که یا به صراحت بر عصمت آن حضرت دلالت می‌کنند و یا به صورت غیر مستقیم این معنا را می‌رسانند. برخی از آن القاب عبارت‌اند از:

فاطمه

امام صادق (ع) فرمود: فاطمه نامیده شده چون از هر گونه شر و بدی بریده شده است. امام صادق (ع) از طریق پدران گرامیش نقل کردند که: رسول خدا به فاطمه فرمود: آیا می‌دانی چرا فاطمه نامیده شده‌ای؟ على (ع) پرسید: یا رسول الله! علت این نام‌گذاری چیست؟ فرمود: زیرا فاطمه و پیروانش از آتش بازداشته شده‌اند.

صدیقه

امام کاظم(ع) در روایت صحیحه‌ای فرموده‌اند: «اَنَّ فاطمةَ صدیقةٌ شهیدةَ». بر اساس این روایت، صدیقه کسی است که نه تنها زبانش صادق، بلکه سراسر وجودش صادق است. چنانچه برخی محدثین همچون علامه مجلسی، صدیقه را به معصومه معنا کرده و از این روایت عصمت حضرت فاطمه(س) را برداشت کرده‌اند و گفته‌اند: نمی‌شود به مقام صدیقین جز با عصمت رسید.

ملقب شدن خضرت زهرا (س) به این «صدیقه» به سبب برخورداری آن بانو از این ویژگی در حد اعلای آن بوده و حکایت از عصمت دخت پیامبر خاتم (ص)دارد. زیرا حق محور بودن و نلغزیدن از حق در رفتار، اخلاق، اعتقاد و گفتار فقط از ویژگی‌های معصومان (ع) است.

طاهره و مطهره

دو لقب طاهره و مطهَره از ریشه «طُهر» به معنای پاکی در مقابل آلودگی است که در برخی از روایات در شأن حضرت فاطمه(س) آمده است این دو لقب به آن معناست که خدای متعال، حضرت فاطمه(س) را از هر پلیدی ظاهری و باطنی در گفتار، رفتار، اخلاق و اعتقاد، پاک و مطهَر داشته و این درجه از طهارت، همان است که از آن با وصف عصمت یاد می‌شود.

بتول

در مورد علت نام‌گذاری ایشان به بتول، از علی (ع) روایت شده که فرمود: از پیامبر سوال شد که معنای بتول چیست؟ زیرا ما از شما شنیدیم که می‌گفتید مریم و فاطمه بتول هستند. پیامبر فرمود: بتول زنی است که هرگز عادت ماهیانه نمی‌شود. همانا حیض در دختران انبیاء مکروه است. همچنین در علت انتخاب لقب بتول برای آن حضرت از امام جواد (ع) روایت شده است که: "به این علت فاطمه را بتول نامیدند که از زرق و برق دنیا گسسته بود و به عبادت خداوند پیوسته بود".

معصومه

در برخی منابع روایی، لقب «معصومه» به معنای کسی که معصوم از هر گناه و خطایی است نیز به حضرت فاطمه(س) نسبت داده شده است که صریح در عصمت آن حضرت است.

حوراء انسیه

از ابن‌عباس روایت شده که پیامبر خدا (ص) فرمود: «دخترم فاطمه حوریه‌ای در چهره آدمیان است. او هیچ‌گاه خون ندید و مردی با او تماس نگرفت. خداوند بدین سبب او را فاطمه نامید که او و دوستدارانش را از آتش دوزخ رهایی بخشید». از آنجا که فرشتگان الهی هرگز به گناه آلوده نشده و معصوم‌اند، پس کسی که در خلقتش نیز به حوریه، که نوعی فرشته پاک است، تشبیه شده، از آلودگی‌ها نیز منزه است.

زکیه

اصل آن به معنای نمو و زیاد شدن است. برخی نیز آن را به معنای طهارت و پاکی دانسته‌اند؛ لذا هم شامل نمو می‌شود و هم طهارتگفته شده فاطمه زهرا(س)، طاهره و زکیه است زیرا معصوم و پاکیزه از هر گناه و آلودگی است و شجره طیبه‌ای است که نمو داشته و از او میوه امامت به قمر نشسته است.

طیبه

در برخی منابع روایی، لقب «طیبه» به معنای پاکدامن نیز به حضرت فاطمه(س) نسبت داده شده است که بر عصمت آن حضرت دلالت دارد.

تقیه و نقیه

پرهیزگاری بی‌بدیل حضرت فاطمه(س) در میان زنان عالم، آن حضرت را به «تقیه» ملقب کرده و چون آن حضرت از هر گونه پلیدی و ناخالصی، پاک و مبرا است، به «نقی» ملقب شده است. واضح است که این القاب نیز بر عصمت آن حضرت دلالت می‌کنند.

صفیه

از ریشه صفو و به معنای خلوص از هر گونه ناخالصی است. صفی برگزیده‌ای از غنایم است که فرمانده لشکر پیش از تقسیم، برای خویش اختیار می‌کند. فاطمه (س) از آن روی صفیه لقب گرفته که خدای متعال از میان همه زنان عالم، او را برگزید. زیرا در برتری و بندگی، خالص‌تر از همه بود. امام صادق (ع) در حدیثی یادآور شده که فرشتگان از آسمان پایین می‌آمدند و فاطمه (س) را صدا می‌کردند، همانگونه که مریم (س) را صدا می‌کردند و برگزیدگی، طهارت و برتری وی را بر تمامی زنان بشارت می‌دادند.

راضیه، رضیه و مرضیه

راضیه اسم فاعل و به معنای خشنود و مرضیه اسم مفعول، مؤنث مرضی و به معنای کسی است که مورد پسند و رضایت است. حضرت فاطمه(س) بنده خالص خدا و راضی و خشنود محض در برابر خواست خدا بود و به همین سبب خدواند نیز از او خشنود و راضی شد.

اطلاق «راضیه» بر حضرت به سبب رضایت کامل آن حضرت از خدا و رسول او بوده است. برخی با استفاده از روایات بسیاری وجه رضایت آن حضرت از خدای متعال را اعطای قرب و منزلت و طهارت باطن و مقام شفاعت از سوی خدای متعال به ایشان و بالا بردن مراتب آن حضرت در دنیا و آخرت دانسته‌اند. و اطلاق صفت «مرضیه» نیز از آن رو است که خدا و رسول و امیرالمؤمنین(ع) پیوسته از آن حضرت راضی بودند.

صفت «رضیه» نیز مانند دو صفت قبل است. روشن است که رضایت خدا و رسول از شخصی حاکی از تقوا، پاکی و پرهیزکاری آن شخص و ایمان والای وی بوده و چنانچه این رضایت به قید استمرار به کار رود، از عصمت آن شخص حکایت می‌کند.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

1. سید منذر حکیم؛

سید منذر حکیم آیت الله سید منذر حکیم در کتاب «درسنامه زندگانی و سیره حضرت زهرا» در این‌باره گفته‌ است: «آیه تطهیر خداوند متعال در قرآن مجید می‌فرمایند: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾. این آیه از اراده خداوند به از بین بردن رجس از اهل بیت(ع) خبر داده است. بر اساس روایات معتبر، مراد از اهل بیت(ع) در آیه تطهیر، پنج تن آل عبا هستند که خداوند متعال افزون بر اراده از بین بردن رجس، تحقق این فعل را نیز در مورد آنها در نظر داشته است؛ زیرا آیه در مقام مدح و منقبت اهل بیت(ع) است. (یعنی اراده خدا در آیه اراده تکوینی است) و از بین بردن رجس و پلیدی از اهل بیت(ع)، به معنای عصمت آنهاست. چه اینکه واژه «الرِجسَ» نیز (به معنای پلیدی) به دلیل اینکه با «الف و لام جنس» آمده است، مفید عموم بوده و هرگونه پلیدی ظاهری و باطنی را شامل می‌شود و از بین بردن این چنینی هر گونه پلیدی تنها با عصمت منطبق است. به تعبیر دیگر از آنجا که در شأن نزول این آیه چنین آمده که در شأن حضرت فاطمه، امام علی و امام حسن و امام حسین (ع) نازل شده، پس بر حضرت فاطمه زهرا (س) نیز که در شمار پنج تن است صدق کرده و لذا آن حضرت هم همچون دیگر مصادیق آیه، از رجس و پلیدی به دور است و کسی که از منظر الهی از رجس و پلیدی، مبرا باشد، معصوم خواهد بود. لزوم معرفت حضرت فاطمه بر انبیای سلف در برخی از روایات به لزوم معرفت حضرت زهرا(س) بر سایر انبیا(ع) از هر جهت و از جمله از جهت عصمت، تاکید شده است. حال با توجه به معصوم بودن انبیای الهی(ع)، این روایات بر افضلیت حضرت زهرا(س) بر سایر انبیا(ع) دلالت دارند؛ چراکه در غیر این صورت معنا نمی‌دهد که بر معرفت شخص غیر معصوم بر شخص معصوم واجب و لازم باشد. حدیث «یغضب لغضبها» در حدیث دیگری از رسول خدا(ص) چنین نقل شده که فرمودند: «ان اللّه تَبارَکَ وَ تَعالی یَغضِبُ لِغَضَب فاطِمَة وَ یَرضی لِرِضاها» «همانا خداوند بلند مرتبه با غضب فاطمه غضب ناک و با رضایت او خشنود می‌شود». بر اساس این روایت، رضایت و نارضایتی حضرت فاطمه زهرا(س)، محور خشنودی و ناخشنودی خداوند قرار داده شده و این حقیقت، بیانگر عصمت مطلق و همه جانبه آن حضرت، است. چه اینکه خداوند جز به اعمال صالح خشنود نمی‌گردد و هیچ گاه به گناه و سرپیچی از فرمانش رضایت نمی‌دهد. اگر حضرت زهرا(ص) به گناه دست می‌زد و یا فکر انجام آن را در سر می‌پروراند، به چیزی خشنود گردیده بود که خدا از آن خشنود نیست؛ در حالی که در این روایت، رضایت الهی پیوندی ناگسستنی با خشنودی فاطمه(س) یافته است. روایت اسوه بودن حضرت فاطمه(س) برای امام زمان(ع) امام زمان (ع) در روایتی، حضرت فاطمه(س) را به عنوان اسوه و الگوی خویش معرفی فرموده‌اند: «اِنَّ لی فی ابنة رسولِ الله اُسوةٌ حَسَنَةٌ»، الگو و اسوۀ‌ نیکوی من دختر فرستاده خدا (فاطمه زهرا(س)) است. بدیهی است که فاطمه زهرا (س) پرورش یافته مکتب نبوی و جان پیامبر(ص) است؛ لذا اگر حضرت مهدی(ع) فاطمه زهرا(س) را الگوی خویش معرفی می‌فرماید، در حقیقت پیامبر گرامی اسلام(ص) را الگو دانسته است؛ چون مکارم اخلاقی پیامبر در پاره‌ تن وی جمع است و فاطمه(س) آئینه تمام نمای پیامبر(ص) است. از طرفی اگر امام که شکی در عصمت او نیست، شخص دیگری غیر از امام را به عنوان الگوی خویش معرفی نماید، بدان معناست که آن شخص نیز حجت بوده و در نتیجه معصوم است یعنی هرگز خطا و اشتباهی از او سر نمی‌زند و الا الگوگیری شخص معصوم از غیر معصوم عقلا و شرعا مردود است. حدیث کساء یکی از جریاناتی که در زمان پیامبر خاتم(ص) اتفاق افتاد، ماجرای جمع شدن پنج نور مقدس؛ پیامبر خاتم، امیرالمؤمنین، حضرت زهرا، امام حسن و امام حسین(ع) در زیر عبا یا کسای رسول خدا(ص) در خانه حضرت فاطمه(س) است. در حدیثی با همین نام نقل شده که هنگامی که پیامبر اکرم(ص) و چهار نفر از اهل بیت آن حضرت زیر عبا جمع شدند، پیامبر(ص)دست به سوی آسمان بلند کرد و چنین دعا کرد «پروردگارا! اینان اهل بیت من هستند، آنها را از هر رجس و پلیدی پاک گردان» سپس آیه ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾ نازل گشت و این چنین خدا دعای پیامبرش را مستجاب کرد. از چنین شان نزولی، پیرامون این جریان به روشنی دو نکته قابل استفاده است: نخست اینکه مراد از اهل بیت(ع) همین کسانی هستند که زیر عبا قرار گرفته‌اند که حضرت فاطمه(س) هم یکی از آنهاست. دوم اینکه خداوند اراده کرده است که هر گونه پلیدی را از اهل بیت(ع) دور کند. از این روی اهل بیت(ع) در دو مقام اعتقاد و عمل، به عصمت رسیده‌اند. گذشته از آنچه گفته شد عبارت «اِلاّ فی مَحَبَّةِ هؤُلاَّءِ الْخَمْسَةِ الَّذینَ هُمْ تَحْتَ الْکساَّءِ» «مگر به خاطر دوستی این پنج نفری که زیر عبا هستند». در حدیث معروف کساء و سیاق این حدیث، به خصوص دو جمله‌ای که می‌فرماید: آسمان‌ها، زمین، ستارگان و افلاک و... را به خاطر محبت این پنج نور مقدس آفریدم، نیز دلالت بر عصمت آنها دارد. توضیح اینکه در اینجا خداوند متعال آفرینش تمام کائنات را با کلمه «إلّا» که بعد از نفی آمده، به خاطر محبت اهل بیت(ع) دانسته است. حصر، عبارت است از اثبات حکمی برای موردی معین و نفی آن حکم از موارد دیگر. بر این اساس در اینجا معنا چنین می‌شود: آفرینش فقط به خاطر محبت اهل بیت(ع) است، نه کسی دیگر! به عبارت دیگر؛ غرض از آفرینش جهان، محبت اهل بیت(ع) است، این انحصار نشان دهنده عصمت کامل آنهاست؛ زیرا محبت تبعیت‌آور است. یعنی بدون چون و چرا از محبوب باید پیروی کرد، حال اگر آن محبوب، معصوم نباشد، پیروی از او موجب گمراهی است و گمراهی هرگز مورد تائید الهی نخواهد بود. پس انحصار محبت در اهل بیت(ع)، به معنای پیروی بی‌چون و چرا از آنهاست و این همان عصمت اهل بیت(ع) است. روایات برخی از القاب حضرت فاطمه در برخی روایات القابی برای حضرت فاطمه (س) نقل شده که یا به صراحت بر عصمت آن حضرت دلالت می‌کنند و یا به صورت غیر مستقیم این معنا را می‌رسانند. برخی از آن القاب عبارت‌اند از: فاطمه: امام صادق (ع) فرمود: فاطمه نامیده شده چون از هر گونه شر و بدی بریده شده است. امام صادق (ع) از طریق پدران گرامیش نقل کردند که: رسول خدا به فاطمه فرمود: آیا می‌دانی چرا فاطمه نامیده شده‌ای؟ على (ع) پرسید: یا رسول الله! علت این نام‌گذاری چیست؟ فرمود: زیرا فاطمه و پیروانش از آتش بازداشته شده‌اند. بتول: در مورد علت نام‌گذاری ایشان به بتول، از علی (ع) روایت شده که فرمود: از پیامبر سوال شد که معنای بتول چیست؟ زیرا ما از شما شنیدیم که می‌گفتید مریم و فاطمه بتول هستند. پیامبر فرمود: بتول زنی است که هرگز عادت ماهیانه نمی‌شود. همانا حیض در دختران انبیاء مکروه است. همچنین در علت انتخاب لقب بتول برای آن حضرت از امام جواد (ع) روایت شده است که: "به این علت فاطمه را بتول نامیدند که از زرق و برق دنیا گسسته بود و به عبادت خداوند پیوسته بود" معصومه: در برخی منابع روایی، لقب «معصومه» به معنای کسی که معصوم از هر گناه و خطایی است نیز به حضرت فاطمه(س) نسبت داده شده است که صریح در عصمت آن حضرت است. حوراء انسیه: از ابن‌عباس روایت شده که پیامبر خدا (ص) فرمود: «دخترم فاطمه حوریه‌ای در چهره آدمیان است. او هیچ‌گاه خون ندید و مردی با او تماس نگرفت. خداوند بدین سبب او را فاطمه نامید که او و دوستدارانش را از آتش دوزخ رهایی بخشید». از آنجا که فرشتگان الهی هرگز به گناه آلوده نشده و معصوم‌اند، پس کسی که در خلقتش نیز به حوریه، که نوعی فرشته پاک است، تشبیه شده، از آلودگی‌ها نیز منزه است».

2. جعفر سبحانی؛

جعفر سبحانی آیت الله جعفر سبحانی در کتاب «پژوهشی در شناخت و عصمت امام» در این‌باره گفته‌ است: «حدیث فاطمة بضعة منی حدیث نبوی «فاطمه بضعة منی» یکی از روایات دال بر عصمت حضرت زهرا(س) است. بر اساس این حدیث که در جوامع روایی فریقین به اتفاق نقل شده، پیغمبر اکرم(ص) در شأن دختر گرامی خویش فرموده است: «فاطمة بضعة منی فمن ءاذاها فقد ءاذانی و من ءاذانی فقد ءاذی الله»؛ «فاطمه پارۀ تن من است؛ هر کس او را بیازارد مرا آزرده و هر کس مرا بیازارد خدا را آزرده است» البته صدر و ذیل این روایت به نقل‌های مختلفی در منابع آمده که البته برغم اختلاف در الفاظ، اما مفهوم همه آنها یکی است. در این روایت، خشنودی و ناخشنودی حضرت زهرا(س) محور و ملاک خشنودی و ناخشنودی خدا و رسولش شمرده شده و از آنجا که خداوند جز به اعمال صالح خشنود نمی‌شود و به گناه و نافرمانی از دستوراتش رضایت نمی‌دهد، اگر حضرت زهرا(س) گناهی مرتکب می‌شد یا حتی فکر انجام آن را در سر می‌پروراند، در این صورت به چیزی خشنود شده بود که خدا از آن ناخشنود است؛ در حالی که حدیث بضعة، رضایت الهی را با خشنودی حضرت فاطمه(س) پیوند داده است. بنابراین این روایت به عصمت هم جانبه آن حضرت دلالت دارد».

3. سید احمد خاتمی؛

سید احمد خاتمی آیت الله سید احمد خاتمی در کتاب «سیره فاطمی» در این‌باره گفته‌ است: «امام کاظم(ع) در روایت صحیحه‌ای فرموده‌اند: «اَنَّ فاطمةَ صدیقةٌ شهیدةَ». بر اساس این روایت، صدیقه کسی است که نه تنها زبانش صادق، بلکه سراسر وجودش صادق است. چنانچه برخی محدثین همچون علامه مجلسی، صدیقه را به معصومه معنا کرده و از این روایت عصمت حضرت فاطمه(س) را برداشت کرده‌اند و گفته‌اند: نمی‌شود به مقام صدیقین جز با عصمت رسید».

4. علی شاه علیزاده؛

علی شاه علیزاده حجت الاسلام و المسلمین علی شاه علیزاده و علی گرامی در مقاله «اسماء و اوصاف فاطمه» در این‌باره گفته‌ است: «برتری به واسطه سیادت بر سایر زنان در روایات صادره از پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت(ع) از حضرت زهرا(س) با عنوان سیده و سرور زنان هر دو جهان و نیز سیدۀ زنان اهل بهشت نام برده شده است. آنچه از این روایات برداشت می‌شود برتری حضرت زهرا(س) بر تمامی زنان حتی حضرت مریم(س) است و از آنجا که قرآن کریم صراحتا مقام اصفا و طهارت را که مساوی با عصمت است برای حضرت مریم(س) ثابت نموده، به طریق اولی این مقام برای کسی که برتر از اوست نیز به اثبات خواهد رسید؛ چراکه شخص غیر معصوم نمی‌تواند افضل از معصوم باشد. سیده، مؤنث سید و در لغت به معنای شریف، فاضل، رئیس مردم و بزرگ و مهتر قوم است. از امام صادق(ع) درباره این سخن رسول خدا(ص) که فاطمه(س) سیده زنان بهشتی و آسیه سیده زنان عالم خویش است، پرسش شد و حضرت پاسخ داد: کسی که سیده زنان عالم خویش است، مریم(س) است و فاطمه سیده زنان یهشتی از اولین و آخرین آنان است. طاهره و مطهره دو لقب طاهره و مطهَره از ریشه «طُهر» به معنای پاکی در مقابل آلودگی است که در برخی از روایات در شأن حضرت فاطمه(س) آمده است این دو لقب به آن معناست که خدای متعال، حضرت فاطمه(س) را از هر پلیدی ظاهری و باطنی در گفتار، رفتار، اخلاق و اعتقاد، پاک و مطهَر داشته و این درجه از طهارت، همان است که از آن با وصف عصمت یاد می‌شود. زکیه اصل آن به معنای نمو و زیاد شدن است. برخی نیز آن را به معنای طهارت و پاکی دانسته‌اند؛ لذا هم شامل نمو می‌شود و هم طهارتگفته شده فاطمه زهرا(س)، طاهره و زکیه است زیرا معصوم و پاکیزه از هر گناه و آلودگی است و شجره طیبه‌ای است که نمو داشته و از او میوه امامت به قمر نشسته است. طیبه در برخی منابع روایی، لقب «طیبه» به معنای پاکدامن نیز به حضرت فاطمه(س) نسبت داده شده است که بر عصمت آن حضرت دلالت دارد. تقیه و نقیه پرهیزگاری بی‌بدیل حضرت فاطمه(س) در میان زنان عالم، آن حضرت را به «تقیه» ملقب کرده و چون آن حضرت از هر گونه پلیدی و ناخالصی، پاک و مبراست، به «نقی» ملقب شده است. واضح است که این القاب نیز بر عصمت آن حضرت دلالت می‌کنند. صفیه از ریشه صفو و به معنای خلوص از هر گونه ناخالصی است. صفی برگزیده‌ای از غنایم است که فرمانده لشکر پیش از تقسیم، برای خویش اختیار می‌کند. فاطمه (س) از آن روی صفیه لقب گرفته که خدای متعال از میان همه زنان عالم، او را برگزید. زیرا در برتری و بندگی، خالص‌تر از همه بود. امام صادق (ع) در حدیثی یادآور شده که فرشتگان از آسمان پایین می‌آمدند و فاطمه (س) را صدا می‌کردند، همانگونه که مریم (س) را صدا می‌کردند و برگزیدگی، طهارت و برتری وی را بر تمامی زنان بشارت می‌دادند. راضیه، رضیه و مرضیه راضیه اسم فاعل و به معنای خشنود و مرضیه اسم مفعول، مؤنث مرضی و به معنای کسی است که مورد پسند و رضایت است. حضرت فاطمه(س) بنده خالص خدا و راضی و خشنود محض در برابر خواست خدا بود و به همین سبب خدواند نیز از او خشنود و راضی شد. اطلاق «راضیه» بر حضرت به سبب رضایت کامل آن حضرت از خدا و رسول او بوده است. برخی با استفاده از روایات بسیاری وجه رضایت آن حضرت از خدای متعال را اعطای قرب و منزلت و طهارت باطن و مقام شفاعت از سوی خدای متعال به ایشان و بالا بردن مراتب آن حضرت در دنیا و آخرت دانسته‌اند. و اطلاق صفت «مرضیه» نیز از آن رو است که خدا و رسول و امیرالمؤمنین(ع) پیوسته از آن حضرت راضی بودند. صفت «رضیه» نیز مانند دو صفت قبل است. روشن است که رضایت خدا و رسول از شخصی حاکی از تقوا، پاکی و پرهیزکاری آن شخص و ایمان والای وی بوده و چنانچه این رضایت به قید استمرار به کار رود، از عصمت آن شخص حکایت می‌کند».

5. جواد شفیعیان حیدری؛

جواد شفیعیان حیدری حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین کافی و جواد شفیعیان حیدری در مقاله «عصمت فاطمه» در این‌باره گفته‌ است: «احادیث صریح بر عصمت اهل بیت پیامبراکرم(ص) در حدیثی در مقام بیان مصادیق معصومان به معصوم بودن حضرت فاطمه(س) تصریح کرده‌اند آنجا که فرمودند: «پنج نفر از میان ما اهل بیت، معصوم هستند، به آن حضرت عرض شد، آنها چه کسانی هستند؟ پیامبر اکرم(ص) فرمود: آنها من، علی، فاطمه، حسن و حسین هستیم. حدیث دال بر وجوب اطاعت همه مخلوقات از حضرت فاطمه از روایاتی که بر وجوب اطاعت از حضرت(س) دلالت دارند، نیز عصمت آن حضرت برداشت شده است. در روایتی به نقل از محمد بن سنان، از امام محمد تقی (ع) درباره اختلاف شیعه سؤال شده و آن حضرت، پس از اشاره به خلقت پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و خلقت دیگر موجودات پس از آنان، فرموده است که خداوند اطاعت از ایشان را برای مخلوقات واجب کرد و کارهای مخلوقات را به ایشان واگذاشت. بنابر این روایت، همه بندگان ملزم شدند که از فاطمه(س) نیز اطاعت کنند و این الزام اطاعت، به صورت مطلق و در هر شرایطی مساوی با عصمت آن شخصی است که به اطاعت مطلق از او امر شده‌ایم و الا تناقض لازم می‌آید».

منبع‌شناسی جامع عصمت

• کتاب‌شناسی عصمت؛
• مقاله‌شناسی عصمت؛
• پایان‌نامه‌شناسی عصمت.