جز
جایگزینی متن - 'خودداری' به 'خودداری'
جز (جایگزینی متن - 'تحمل مشکلات' به 'تحمل مشکلات') |
جز (جایگزینی متن - 'خودداری' به 'خودداری') |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
==متن تفصیلی== | ==متن تفصیلی== | ||
==چیستی [[صبر]]== | ==چیستی [[صبر]]== | ||
*[[صبر]] در لغت به معنای حبس و نگهداری آمده است<ref>معجم مقاییس اللّغه، ج ۳، ص ۳۲۹، «صبر».</ref> و در اصطلاح به معنای [[شکیبایی]] و | *[[صبر]] در لغت به معنای حبس و نگهداری آمده است<ref>معجم مقاییس اللّغه، ج ۳، ص ۳۲۹، «صبر».</ref> و در اصطلاح به معنای [[شکیبایی]] و خودداری نفس است از آنچه [[عقل]] و [[شرع]] [[حکم]] می‌کند و آن را می‌طلبد، یا آنچه را که [[عقل]] و [[شرع]]، خودداری نفس از آن را اقتضا می‌کند<ref>ر.ک: فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۲۴۶ – ۲۵۹؛ نبی‌اللهی، علی، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۴۸۰.</ref>. | ||
*بسیاری از بزرگان گفته‌اند [[حقیقت]] [[صبر]]، آن است که [[آدمی]] خویشتن را از اظهار [[ناراحتی]] و [[جزع]] باز دارد؛ این مطلب [[باطن]] [[انسان]] را از [[شکایت]] و اعضاء او را از حرکات غیر معمولی که تنها به هنگام [[هجوم]] [[مصائب]] پدید می‌آید، باز می‌دارد. اما "بازداشتن خویشتن" نه [[صبر]]، که "خود را به [[صبوری]] زدن" است؛ چون [[صبر]] در [[علم اخلاق]] یکی از ملکه‌ها به شمار می‌آید، که با [[ثبات]] نفس ـ و در پی آن [[ثبات]] [[قلب]] و [[ثبات]] اندام‌ها ـ مساوی و همسان خواهد بود. از این‌رو [[تفسیر]] آنان نمی‌تواند ملکۀ [[صبر]] را توضیح دهد. شاید مراد آنان از این سخن، حبس کردن نفس و بازداشتن آن از امور غیر مرسوم بوده باشد؛ در این صورت هر چند می‌توان سخن آنان را صحیح دانست، امّا باز هم نمی‌توان گفت [[صبوری]] که بر پایه ملکه پدید آید، همان حبس کردن نفس است<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص۲۰۸-۲۱۱.</ref>. | *بسیاری از بزرگان گفته‌اند [[حقیقت]] [[صبر]]، آن است که [[آدمی]] خویشتن را از اظهار [[ناراحتی]] و [[جزع]] باز دارد؛ این مطلب [[باطن]] [[انسان]] را از [[شکایت]] و اعضاء او را از حرکات غیر معمولی که تنها به هنگام [[هجوم]] [[مصائب]] پدید می‌آید، باز می‌دارد. اما "بازداشتن خویشتن" نه [[صبر]]، که "خود را به [[صبوری]] زدن" است؛ چون [[صبر]] در [[علم اخلاق]] یکی از ملکه‌ها به شمار می‌آید، که با [[ثبات]] نفس ـ و در پی آن [[ثبات]] [[قلب]] و [[ثبات]] اندام‌ها ـ مساوی و همسان خواهد بود. از این‌رو [[تفسیر]] آنان نمی‌تواند ملکۀ [[صبر]] را توضیح دهد. شاید مراد آنان از این سخن، حبس کردن نفس و بازداشتن آن از امور غیر مرسوم بوده باشد؛ در این صورت هر چند می‌توان سخن آنان را صحیح دانست، امّا باز هم نمی‌توان گفت [[صبوری]] که بر پایه ملکه پدید آید، همان حبس کردن نفس است<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص۲۰۸-۲۱۱.</ref>. | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
#در تقسیمی دیگر صبر به اعتبار "چیزی که موجب صبر کردن می‌شود" به چهار قسم تقسیم شده است: | #در تقسیمی دیگر صبر به اعتبار "چیزی که موجب صبر کردن می‌شود" به چهار قسم تقسیم شده است: | ||
## صبر بر آنچه که با خواسته‌های [[انسان]] موافقت دارد، همچون صبر بر [[ثروت]]، [[اولاد]]، [[سلامتی]]؛ اگر [[انسان]] بر اینگونه امور صبر نکند، [[طغیان]] کرده از مسیر [[انسانی]] خویش خارج می‌شود: {{متن قرآن|كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَى أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى}}<ref>«حاشا؛ انسان سرکشی می‌ورزد، چون خود را بی‌نیاز بیند» سوره علق، آیه ۶ ـ ۷</ref> .<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۳۳.</ref> | ## صبر بر آنچه که با خواسته‌های [[انسان]] موافقت دارد، همچون صبر بر [[ثروت]]، [[اولاد]]، [[سلامتی]]؛ اگر [[انسان]] بر اینگونه امور صبر نکند، [[طغیان]] کرده از مسیر [[انسانی]] خویش خارج می‌شود: {{متن قرآن|كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَى أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى}}<ref>«حاشا؛ انسان سرکشی می‌ورزد، چون خود را بی‌نیاز بیند» سوره علق، آیه ۶ ـ ۷</ref> .<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۳۳.</ref> | ||
## صبر بر آنچه که با طبع [[آدمی]] موافق نیست و در عین حال [[انسان]] می‌تواند آن را ترک کند. صبر بر انجام [[عبادات]] گوناگون در عین | ## صبر بر آنچه که با طبع [[آدمی]] موافق نیست و در عین حال [[انسان]] می‌تواند آن را ترک کند. صبر بر انجام [[عبادات]] گوناگون در عین خودداری از [[محرّمات]] از اینگونه است که صبر بر [[مخالفت]] با [[هواهای نفسانی]]، سخت‌تر از صبر بر انجام [[طاعات]] و [[عبادات]] [[الهی]] است و به مراتب سخت‌تر از [[مبارزه]] با [[دشمنان]] ظاهری که در میدان [[جنگ]] در مقابل [[انسان]] قرار می‌گیرند. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در اشاره به همین مطلب به گروهی که از میدان [[جنگ]] بازگشته بودند فرمودند: «آفرین و خوش‌آمد بر گروهی که [[جهاد اصغر]] را گذراندند و [[جهاد اکبر]] بر آنان باقی ماند! جهادگران بازپرسیدند: ای [[پیامبر خدا]]! [[جهاد اکبر]] کدام است؟ و ایشان فرمودند:[[جهاد با نفس]]!»<ref>{{متن حدیث|مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِیَ عَلَیْهِمُ الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ قَالَ جِهَادُ النَّفْسِ ثُمَّ قَالَ: أَفْضَلُ الْجِهَادِ مَنْ جَاهَدَ نَفْسَهُ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْهِ}}؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۲۲.</ref>.<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۳۴-۲۳۵.</ref> | ||
## صبر بر آنچه که با طبع [[آدمی]] موافق و سازگار نیست، در عین حال [[آدمی]] توان آنکه آن را از خود دفع نماید، ندارد. صبر بر [[مصیبت‌ها]] در این شمار است، اینگونه از صبر اگر تنها از [[فضیلت]] این [[آیه شریفه]] برخوردار بود: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش! همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: «انّا للّه و انّا الیه راجعون» (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم) بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است و آنانند که رهیافته‌اند» سوره بقره، آیه ۱۵۵ ـ ۱۵۷</ref>، باز کافی بود تا [[شرافت]] و ارزشش به روشنی نمودار شود<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۳۶-۲۳۷.</ref>. | ## صبر بر آنچه که با طبع [[آدمی]] موافق و سازگار نیست، در عین حال [[آدمی]] توان آنکه آن را از خود دفع نماید، ندارد. صبر بر [[مصیبت‌ها]] در این شمار است، اینگونه از صبر اگر تنها از [[فضیلت]] این [[آیه شریفه]] برخوردار بود: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش! همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: «انّا للّه و انّا الیه راجعون» (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم) بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است و آنانند که رهیافته‌اند» سوره بقره، آیه ۱۵۵ ـ ۱۵۷</ref>، باز کافی بود تا [[شرافت]] و ارزشش به روشنی نمودار شود<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۳۶-۲۳۷.</ref>. | ||
## صبر بر آنچه که با طبع [[آدمی]] و خواسته‌های او موافق نیست و در عین حال [[انسان]] می‌تواند آن را جبران نموده و یا حدّاقل به [[وسیله]] [[انتقام]]، خاطر خود را آسوده سازد. این قسم از صبر در شمار بالاترین انواع آن است که [[بخشش]] و [[گذشت]]، به همین نوع از صبر اطلاق می‌شود و به شدّت مورد [[ترغیب]] و [[تشویق]] واقع شده: {{متن قرآن|وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ}}<ref>«و باید در گذرند و چشم بپوشند، آیا دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزد؟» سوره نور، آیه ۲۲.</ref>.<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۳۷.</ref> البته باید توجه داشت اقسام چهارگانه به همان سه قسمی که [[پیامبر]]{{صل}} فرمودند برمی‌گردد<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۱۰-۲۱۱.</ref>. | ## صبر بر آنچه که با طبع [[آدمی]] و خواسته‌های او موافق نیست و در عین حال [[انسان]] می‌تواند آن را جبران نموده و یا حدّاقل به [[وسیله]] [[انتقام]]، خاطر خود را آسوده سازد. این قسم از صبر در شمار بالاترین انواع آن است که [[بخشش]] و [[گذشت]]، به همین نوع از صبر اطلاق می‌شود و به شدّت مورد [[ترغیب]] و [[تشویق]] واقع شده: {{متن قرآن|وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ}}<ref>«و باید در گذرند و چشم بپوشند، آیا دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزد؟» سوره نور، آیه ۲۲.</ref>.<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۳۷.</ref> البته باید توجه داشت اقسام چهارگانه به همان سه قسمی که [[پیامبر]]{{صل}} فرمودند برمی‌گردد<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۱۰-۲۱۱.</ref>. | ||
| خط ۹۳: | خط ۹۳: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
*"صبر"، نام یک داروی تلخ<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۶، ص ۱۸۱؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۴، ص ۴۴۲ و الزبیری، تاج العروس، ج ۷، ص ۷۴.</ref> و به معنای [[خویشتن‌داری]] در [[سختی]] و تنگی است<ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۷۴.</ref>. صبر، در اصطلاح، یعنی [[شکیبایی]] و | *"صبر"، نام یک داروی تلخ<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۶، ص ۱۸۱؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۴، ص ۴۴۲ و الزبیری، تاج العروس، ج ۷، ص ۷۴.</ref> و به معنای [[خویشتن‌داری]] در [[سختی]] و تنگی است<ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۷۴.</ref>. صبر، در اصطلاح، یعنی [[شکیبایی]] و خودداری [[نفس]] از آنچه [[عقل]] و [[شرع]] [[حکم]] می‌کند و آن را می‌طلبد، یا آنچه را که [[عقل]] و [[شرع]]، خودداری [[نفس]] از آن را اقتضا می‌کند<ref>همان (تمامی موارد چهارگانه یاد شده از "المفردات" راغب اصفهانی نقل شده است).</ref><ref> [[علی نبی‌اللهی|نبی‌اللهی، علی]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۴۸۰.</ref>. | ||
==واژه‌شناسی لغوی== | ==واژه‌شناسی لغوی== | ||