نیکی به والدین: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۱۰

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

نیکی به والدین در قرآن - نیکی به والدین در حدیث - نیکی به والدین در اخلاق اسلامی - نیکی به والدین در معارف دعا و زیارات - نیکی به والدین در معارف و سیره سجادی - نیکی به والدین در معارف و سیره رضوی - نیکی به والدین در جامعه‌شناسی اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل نیکی به والدین (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

احسان از ماده “حسن” دو گونه است: اول. بخشش و انعام به دیگران مثل “به او احسان کرد”، دوم. احسان در عمل و کار؛ به این معنا که کسی دانش نیکویی را بیاموزد یا کار نیکی را انجام دهد^[۱]. احسان به پدر و مادر، از توصیه‌های مؤکد قرآن کریم به مؤمنان است. ذکر “احسان” به صورت مطلق و بدون تعیین مصداق خاص در برخی آیات، دلالت بر عمومیت آن دارد و کاربرد این واژه در بیان وظایف فرزندان نسبت به والدین مبین این نکته دقیق است که اساس عدل بر این است که دو نفر روابط متقابل و در نتیجه، حقوق و تکالیف متقابل داشته باشند. هر جا حق و تکلیف متقابلی مطرح باشد، یک نوع تأثیر و تأثر متقابل نیز وجود دارد؛ اما تأثیری که پدر و مادر در به وجود آمدن فرزند دارند، برای فرزند جبران‌پذیر نیست، از این خداوند، پیوسته احسان به پدر و مادر را توصیه می‌کند و آن را ملاک ارزش در رابطه فرزند با والدین خود قرار می‌دهد^[۲]. علامه طباطبایی نیز در تحلیل آثار و نتیجه‌های اجتماعی این ارتباط می‌نویسد: رابطه عاطفی میان پدر و مادر از یک طرف و میان فرزندان از طرف دیگر از بزرگ‌ترین روابط اجتماعی است که قوام و استواری جامعه انسانی بدان‌ها بستگی دارد؛ بنابراین از نظر سنت اجتماعی و به حکم فطرت لازم است، آدمی پدر و مادر خود را احترام کند و به ایشان احسان نماید؛ زیرا اگر این حکم در اجتماع جریان نیابد و فرزندان با پدر و مادر خود معامله یک بیگانه را بکنند، قطعاً آن عاطفه از بین رفته و شیرازه اجتماع به کلی از هم گسیخته می‌گردد^[۳].^[۴]

آیات قرآنی مرتبط

امر فرزندان به احسان به والدین در کنار بندگی خداوند: ﴿وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا﴾^[۵].
اخذ میثاق از مؤمنان در خصوص احسان به والدین: ﴿وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا﴾^[۶].
نیکی به والدین سیره عملی پیامبران الهی: ﴿وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَلَمْ يَكُنْ جَبَّارًا عَصِيًّا﴾^[۷].
در برخی آیات نیز به موقعیت برتر مادر نسبت به پدر^[۸]، مشروط بودن اطاعت فرزندان از والدین به عدم دعوت به شرک^[۹]؛ رفتار شایسته با والدین مشرک^[۱۰]؛ مقدم داشتن والدین در انفاق^[۱۱]؛ نهی از هر نوع اهانت و امر به مهربانی با والدین^[۱۲]؛ تواضع و فروتنی و طلب رحمت و مغفرت برای ایشان^[۱۳] به عنوان بخشی از معیارها و مصداق‌های احسان به والدین توصیه شده است^[۱۴]

جستارهای وابسته

منابع

شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم

پانویس

↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۳۶.
↑ محمدتقی مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج۳، ص۵۳.
↑ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۱۰۷؛ در خصوص حقوق متقابل والدین و فرزندان، ر.ک: محسن فیض کاشانی، المهجة البیضاء، ج۳، ص۴۳۴-۴۴۴؛ محمدرضا سالاری‌فر، درآمدی بر نظام خانواده در اسلام، ص۱۲۱-۲۰۲.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۳۲۹.
↑ «خداوند را بپرستید و چیزی را شریک او نکنید و به پدر و مادر نکویی ورزید» سوره نساء، آیه ۳۶.
↑ «و (یاد کنید) آنگاه را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند را نپرستید و با پدر و مادر نیکی کنید» سوره بقره، آیه ۸۳.
↑ «و با پدر و مادرش نکوکار بود و گردنکشی سرکش نبود» سوره مریم، آیه ۱۴.
↑ ﴿وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ﴾ «و به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم- مادرش او را با سستی در پی سستی بارداری کرد و زمان شیر خوارگی وی دو سال بود- که مرا و پدر و مادرت را سپاس بگزار (که) بازگشت (همه) به سوی من است» سوره لقمان، آیه ۱۴.
↑ ﴿وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا وَإِنْ جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ﴾ «و به آدمی سپرده‌ایم به پدر و مادرش نکویی کند و اگر در تو کوشیدند تا چیزی را که دانشی درباره آن نداری شریک من سازی، از آن دو فرمان نبر! بازگشتتان به سوی من است آنگاه من شما را از آنچه انجام می‌دادید آگاه خواهم کرد» سوره عنکبوت، آیه ۸؛ ﴿وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ﴾ «و اگر تو را وا دارند تا آنچه را که نمی‌دانی برای من شریک آوری، از آنان فرمان نبر و در این جهان با آنان به شایستگی همراهی کن و راه کسی را که به درگاه من باز می‌گردد پیش گیر، سپس بازگشتتان به سوی من است آنگاه شما را از آنچه می‌کرده‌اید می‌آگاهانم» سوره لقمان، آیه ۱۵.
↑ ﴿وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ﴾ «و اگر تو را وا دارند تا آنچه را که نمی‌دانی برای من شریک آوری، از آنان فرمان نبر و در این جهان با آنان به شایستگی همراهی کن و راه کسی را که به درگاه من باز می‌گردد پیش گیر، سپس بازگشتتان به سوی من است آنگاه شما را از آنچه می‌کرده‌اید می‌آگاهانم» سوره لقمان، آیه ۱۵.
↑ ﴿يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ﴾ «از تو می‌پرسند: چه چیزی را ببخشند؟ بگو هر دارایی که می‌بخشید (بهتر است) به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان و در راه مانده باشد و هر نیکی بجای آورید خداوند به آن داناست» سوره بقره، آیه ۲۱۵.
↑ ﴿وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا﴾ «و پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نکویی کنید؛ اگر هر یک از آن دو یا هر دو، نزد تو به پیری رسند به آنان اف مگو و بر آنها بانگ مزن و با ایشان سخن به نکویی بگوی!» سوره اسراء، آیه ۲۳.
↑ ﴿وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا﴾ «و از سر مهر برای آنان به خاکساری افتادگی کن و بگو پروردگارا! بر آنان بخشایش آور چنان که آنها مرا در کودکی پروردند» سوره اسراء، آیه ۲۴.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۳۲۹.

[1] حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۳۶.

[2] محمدتقی مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج۳، ص۵۳.

[3] سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۱۰۷؛ در خصوص حقوق متقابل والدین و فرزندان، ر.ک: محسن فیض کاشانی، المهجة البیضاء، ج۳، ص۴۳۴-۴۴۴؛ محمدرضا سالاری‌فر، درآمدی بر نظام خانواده در اسلام، ص۱۲۱-۲۰۲.

[4] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۳۲۹.

[5] «خداوند را بپرستید و چیزی را شریک او نکنید و به پدر و مادر نکویی ورزید» سوره نساء، آیه ۳۶.

[6] «و (یاد کنید) آنگاه را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند را نپرستید و با پدر و مادر نیکی کنید» سوره بقره، آیه ۸۳.

[7] «و با پدر و مادرش نکوکار بود و گردنکشی سرکش نبود» سوره مریم، آیه ۱۴.

[8] ﴿وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ﴾ «و به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم- مادرش او را با سستی در پی سستی بارداری کرد و زمان شیر خوارگی وی دو سال بود- که مرا و پدر و مادرت را سپاس بگزار (که) بازگشت (همه) به سوی من است» سوره لقمان، آیه ۱۴.

[9] ﴿وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا وَإِنْ جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ﴾ «و به آدمی سپرده‌ایم به پدر و مادرش نکویی کند و اگر در تو کوشیدند تا چیزی را که دانشی درباره آن نداری شریک من سازی، از آن دو فرمان نبر! بازگشتتان به سوی من است آنگاه من شما را از آنچه انجام می‌دادید آگاه خواهم کرد» سوره عنکبوت، آیه ۸؛ ﴿وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ﴾ «و اگر تو را وا دارند تا آنچه را که نمی‌دانی برای من شریک آوری، از آنان فرمان نبر و در این جهان با آنان به شایستگی همراهی کن و راه کسی را که به درگاه من باز می‌گردد پیش گیر، سپس بازگشتتان به سوی من است آنگاه شما را از آنچه می‌کرده‌اید می‌آگاهانم» سوره لقمان، آیه ۱۵.

[10] ﴿وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ﴾ «و اگر تو را وا دارند تا آنچه را که نمی‌دانی برای من شریک آوری، از آنان فرمان نبر و در این جهان با آنان به شایستگی همراهی کن و راه کسی را که به درگاه من باز می‌گردد پیش گیر، سپس بازگشتتان به سوی من است آنگاه شما را از آنچه می‌کرده‌اید می‌آگاهانم» سوره لقمان، آیه ۱۵.

[11] ﴿يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ﴾ «از تو می‌پرسند: چه چیزی را ببخشند؟ بگو هر دارایی که می‌بخشید (بهتر است) به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان و در راه مانده باشد و هر نیکی بجای آورید خداوند به آن داناست» سوره بقره، آیه ۲۱۵.

[12] ﴿وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا﴾ «و پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نکویی کنید؛ اگر هر یک از آن دو یا هر دو، نزد تو به پیری رسند به آنان اف مگو و بر آنها بانگ مزن و با ایشان سخن به نکویی بگوی!» سوره اسراء، آیه ۲۳.

[13] ﴿وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا﴾ «و از سر مهر برای آنان به خاکساری افتادگی کن و بگو پروردگارا! بر آنان بخشایش آور چنان که آنها مرا در کودکی پروردند» سوره اسراء، آیه ۲۴.

[14] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۳۲۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 ==مقدمه==
-یکی از توصیه‌های [[خداوند]] در [[قرآن کریم]] رعایت [[حقوق]] [[پدر]] و [[مادر]] است، تا جایی که در این [[کتاب الهی]] تشکر از [[والدین]] در کنار تشکر از [[خالق]] مطرح شده<ref>{{متن قرآن|أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ}} «مرا و پدر و مادرت را سپاس بگزار» سوره لقمان، آیه ۱۴.</ref> و در بعضی موارد نیز به زحمات طاقت‌فرسای مادر<ref>{{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ}} «و به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم - مادرش او را با سستی در پی سستی بارداری کرد و زمان شیر خوارگی وی دو سال بود-» سوره لقمان، آیه ۱۴.</ref> اشاره شده است.
+[[احسان]] از ماده “حسن” دو گونه است: اول. [[بخشش]] و انعام به دیگران مثل “به او احسان کرد”، دوم. احسان در عمل و کار؛ به این معنا که کسی [[دانش]] نیکویی را بیاموزد یا کار [[نیکی]] را انجام دهد<ref>حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۳۶.</ref>.
-[[خدای سبحان]] در [[آیه]] ۲۳ [[اسراء]] نیز می‌فرماید: {{متن قرآن|وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا}}<ref>«و پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نکویی کنید؛ اگر هر یک از آن دو یا هر دو، نزد تو به پیری رسند به آنان اف مگو و بر آنها بانگ مزن و با ایشان سخن به نکویی بگوی!» سوره اسراء، آیه ۲۳.</ref>.
+[[احسان به پدر و مادر]]، از توصیه‌های مؤکد [[قرآن کریم]] به [[مؤمنان]] است. ذکر “احسان” به صورت مطلق و بدون [[تعیین]] مصداق خاص در برخی [[آیات]]، دلالت بر عمومیت آن دارد و کاربرد این واژه در بیان [[وظایف]] [[فرزندان]] نسبت به [[والدین]] مبین این نکته دقیق است که اساس [[عدل]] بر این است که دو نفر [[روابط]] متقابل و در نتیجه، [[حقوق]] و [[تکالیف]] متقابل داشته باشند. هر جا [[حق]] و [[تکلیف]] متقابلی مطرح باشد، یک نوع تأثیر و تأثر متقابل نیز وجود دارد؛ اما تأثیری که [[پدر]] و [[مادر]] در به وجود آمدن فرزند دارند، برای فرزند جبران‌پذیر نیست، از این [[خداوند]]، پیوسته احسان به پدر و مادر را توصیه می‌کند و آن را ملاک [[ارزش]] در رابطه فرزند با والدین خود قرار می‌دهد<ref>محمدتقی مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج۳، ص۵۳.</ref>. [[علامه طباطبایی]] نیز در تحلیل آثار و نتیجه‌های [[اجتماعی]] این [[ارتباط]] می‌نویسد: رابطه [[عاطفی]] میان پدر و مادر از یک طرف و میان فرزندان از طرف دیگر از بزرگ‌ترین [[روابط اجتماعی]] است که قوام و [[استواری]] [[جامعه انسانی]] بدان‌ها بستگی دارد؛ بنابراین از نظر [[سنت]] اجتماعی و به [[حکم]] [[فطرت]] لازم است، [[آدمی]] پدر و مادر خود را [[احترام]] کند و به ایشان احسان نماید؛ زیرا اگر این حکم در [[اجتماع]] جریان نیابد و فرزندان با پدر و مادر خود [[معامله]] یک [[بیگانه]] را بکنند، قطعاً آن [[عاطفه]] از بین رفته و شیرازه اجتماع به کلی از هم گسیخته می‌گردد<ref>سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۱۰۷؛ در خصوص حقوق متقابل والدین و فرزندان، ر.ک: محسن فیض کاشانی، المهجة البیضاء، ج۳، ص۴۳۴-۴۴۴؛ محمدرضا سالاری‌فر، درآمدی بر نظام خانواده در اسلام، ص۱۲۱-۲۰۲.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۳۲۹.</ref>
-در [[روایات]] ما در مورد اهمیت [[احسان به والدین]] و [[نکوهش]] آزردن آنان این‌چنین آمده است: [[پاداش]] نگاه [[رحمت]] آمیز به پدر و مادر، برابر [[حج]] مقبول است. [[رضایت]] آن دو [[رضای الهی]] و [[خشم]] آنان خشم خداست. [[احسان]] ما به پدر و مادر عمرمان را طولانی می‌کند و سبب می‌شود که [[فرزندان]] ما نیز به ما احسان کنند. در [[احادیث]] آمده است: حتی اگر تو را زدند، تو “افّ” نگو، [[خیره]] نگاه مکن، [[دست]] بلند مکن، جلوتر از آنان [[راه]] نرو، آنان را به نام صدا نزن، کاری مکن که [[مردم]] به آنان [[دشنام]] دهند، پیش از آنان منشین و پیش از آنکه از تو چیزی بخواهند به آنان کمک کن<ref>تفسیر نور الثقلین، ج۳، ص۱۴۸-۱۵۲.</ref>.
-[[امام سجاد]]{{ع}} در [[رساله حقوق]] بااهمیت‌ترین [[حقوق]] [[خویشاوندان]] را [[حق]] [[مادر]] و [[پدر]] دانسته و [[ارزش حق]] [[مادری]] را بیش از حق پدر می‌داند<ref>تحف‌العقول، ص۲۵۶.</ref>.
+==[[آیات]] [[قرآنی]] مرتبط==
-ایشان با اشاره به حقوق [[والدین]] حق مادر را چنین بیان می‌فرماید: «و اما حق مادرت این است که بدانی او تو را [در شکمش] حمل کرده آن‌گونه که کسی کس دیگر را حمل نکند، و از شیره جانش تو را خورانده آن‌گونه که کسی دیگری را نخوراند، و به [[راستی]] او با گوش و چشم و دست و پا و مو و پوست و تمام اندامش تو را نگهداری کرده و به این نگهداری [[خشنود]] و شاد و پیوسته‌کار بوده است، و هر [[ناگواری]] و [[رنج]] و [[سختی]] و [[نگرانی]] را [[تحمل]] کرده تا اینکه دست [[قهر]] [[[طبیعت]]] را از تو دور سازد و تو را به [[دنیا]] آورد و آنگاه خشنود بوده که تو [[سیر]] باشی و او گرسنه باشد، تو پوشیده باشی و او برهنه ماند، تو را بنوشاند و خود [[تشنه]] ماند، تو را در سایه دارد و خود در [[آفتاب]] باشد. با تنگنایی خویش به تو [[نعمت]] بخشد، با [[شب]] [[بیداری]] تو را شیرینی [[خواب]] چشاند و شکمش آوند وجود تو و دامنش پرورش تو و پستانش مشک نوشین تو، و وجودش پرستار تو بوده، گرم و سرد دنیا را برای تو و به خاطر تو به [[جان]] خریده؛ پس به اندازه این همه [تلاش مادر] سپاسش دار و جز به [[یاری]] و [[توفیق]] [[خداوند]]، تو را یارای آن سپاسداری نباشد».
+#امر [[فرزندان]] به [[احسان به والدین]] در کنار [[بندگی]] [[خداوند]]: {{متن قرآن|وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا}}<ref>«خداوند را بپرستید و چیزی را شریک او نکنید و به پدر و مادر نکویی ورزید» سوره نساء، آیه ۳۶.</ref>.
+#اخذ [[میثاق]] از [[مؤمنان]] در خصوص احسان به والدین: {{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند را نپرستید و با پدر و مادر نیکی کنید» سوره بقره، آیه ۸۳.</ref>.
-[[امام زین‌العابدین]]{{ع}} پس از [[بیان حق]] مادر، درباره حق پدر نیز می‌فرماید: «و اما حق پدرت این است که بدانی به راستی او ریشه [وجود] توست و تو شاخه [درخت وجود] اویی و چون او نبود تو نیز نبودی؛ پس هرگاه در خویش چیزی دیدی که [[پسندیده]] آمد [[آگاه]] باش که این نکویی تو، ریشه در پدرت دارد؛ پس خدای را [[ستایش]] نما و به اندازه آن نکویی سپاسش دار»<ref>تحف‌العقول، ص۲۶۳.</ref>.
+#[[نیکی به والدین]] [[سیره عملی]] [[پیامبران الهی]]: {{متن قرآن|وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَلَمْ يَكُنْ جَبَّارًا عَصِيًّا}}<ref>«و با پدر و مادرش نکوکار بود و گردنکشی سرکش نبود» سوره مریم، آیه ۱۴.</ref>.
-[[نیایش بیست و چهارم صحیفه سجادیه]] [[دعا]] برای [[والدین]] است. در این دعا [[امام]] از [[خداوند]] درخواست می‌کند که [[دانش]] [[خدمتگزاری]] به والدین را به او [[الهام]] کند و عرض می‌کند: «بار خدایا، چنان کن که [[هیبت]] [[پدر]] و مادرم در [[دل]] من چنان باشد که هیبت [[پادشاهی]] سخت مهیب؛ و به آن دو [[نیکی]] و [[مهربانی]] کنم آن‌سان که [[مادری]] [[مهربان]] به فرزند خود نیکی و مهربانی کند. خداوندا [[فرمانبرداری]] از پدر و [[مادر]] و نیکی و مهربانی مرا در [[حق]] ایشان برای من شادی‌بخش‌تر گردان از به‌خواب‌رفتنِ بی‌خوابی‌کشیدگان و آب سرد نوشیدنِ جگرسوختگان، تا میل و خواهش ایشان را بر میل و خواهش خویش [[برتری]] نهم و خشنودیشان را بر [[خشنودی]] خود پیش دارم. خداوندا چنان کن که نیکی و مهربانی آن دو را در حق خود بسیار شمرم هر چند اندک بود و نیکی و مهربانی خود را در حق آن دو اندک شمرم هرچند بسیار بود».
+#در برخی آیات نیز به موقعیت [[برتر]] [[مادر]] نسبت به [[پدر]]<ref>{{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ}} «و به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم- مادرش او را با سستی در پی سستی بارداری کرد و زمان شیر خوارگی وی دو سال بود- که مرا و پدر و مادرت را سپاس بگزار (که) بازگشت (همه) به سوی من است» سوره لقمان، آیه ۱۴.</ref>، مشروط بودن [[اطاعت]] فرزندان از [[والدین]] به عدم [[دعوت به شرک]]<ref>{{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا وَإِنْ جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}} «و به آدمی سپرده‌ایم به پدر و مادرش نکویی کند و اگر در تو کوشیدند تا چیزی را که دانشی درباره آن نداری شریک من سازی، از آن دو فرمان نبر! بازگشتتان به سوی من است آنگاه من شما را از آنچه انجام می‌دادید آگاه خواهم کرد» سوره عنکبوت، آیه ۸؛ {{متن قرآن|وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}} «و اگر تو را وا دارند تا آنچه را که نمی‌دانی برای من شریک آوری، از آنان فرمان نبر و در این جهان با آنان به شایستگی همراهی کن و راه کسی را که به درگاه من باز می‌گردد پیش گیر، سپس بازگشتتان به سوی من است آنگاه شما را از آنچه می‌کرده‌اید می‌آگاهانم» سوره لقمان، آیه ۱۵.</ref>؛ [[رفتار شایسته]] با [[والدین]] [[مشرک]]<ref>{{متن قرآن|وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}} «و اگر تو را وا دارند تا آنچه را که نمی‌دانی برای من شریک آوری، از آنان فرمان نبر و در این جهان با آنان به شایستگی همراهی کن و راه کسی را که به درگاه من باز می‌گردد پیش گیر، سپس بازگشتتان به سوی من است آنگاه شما را از آنچه می‌کرده‌اید می‌آگاهانم» سوره لقمان، آیه ۱۵.</ref>؛ مقدم داشتن والدین در [[انفاق]]<ref>{{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ}} «از تو می‌پرسند: چه چیزی را ببخشند؟ بگو هر دارایی که می‌بخشید (بهتر است) به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان و در راه مانده باشد و هر نیکی بجای آورید خداوند به آن داناست» سوره بقره، آیه ۲۱۵.</ref>؛ [[نهی]] از هر نوع [[اهانت]] و امر به [[مهربانی]] با والدین<ref>{{متن قرآن|وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا}} «و پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نکویی کنید؛ اگر هر یک از آن دو یا هر دو، نزد تو به پیری رسند به آنان اف مگو و بر آنها بانگ مزن و با ایشان سخن به نکویی بگوی!» سوره اسراء، آیه ۲۳.</ref>؛ [[تواضع]] و [[فروتنی]] و [[طلب رحمت]] و [[مغفرت]] برای ایشان<ref>{{متن قرآن|وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا}} «و از سر مهر برای آنان به خاکساری افتادگی کن و بگو پروردگارا! بر آنان بخشایش آور چنان که آنها مرا در کودکی پروردند» سوره اسراء، آیه ۲۴.</ref> به عنوان بخشی از معیارها و مصداق‌های [[احسان به والدین]] توصیه شده است<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۳۲۹.</ref>
-[[سید الساجدین]]{{ع}} در این [[نیایش]] از خداوند [[طلب]] [[نرم‌خویی]] با آنان را کرده، و تقاضای [[پاداش]] و [[ثواب]] به پاس زحماتشان را دارد و این‌چنین [[نجوا]] می‌کند: «بارخدایا، هر آزاری که از من به آن دو رسیده و هر ناپسندی که از من در حق آن دو سر زده و هر حقی از آن دو که من ضایع کرده‌ام، همه را سبب کاستن از گناهانشان و [[علوّ]] درجاتشان و افزونی حسناتشان قرار ده»<ref>نیایش بیست‌و‌چهارم.</ref>.
-از نظر [[امام سجاد]]{{ع}} [[انسان]] هرگز توان پاسداشت زحمات والدین را ندارد. آن [[حضرت]] [[توفیق]] یاد آنان را پس از هر [[نماز]] از خداوند درخواست کرده، و تقاضا می‌کند: «خداوندا آن دو را [[شفیع]] من گردان اگر پیش از من آمرزیده‌ای، و مرا شفیع ایشان گردان اگر پیش ازا ایشان آمرزیده‌ای، تا من و پدرم و مادرم در سایه [[لطف]] و [[رأفت]] تو، در سرای [[کرامت]] و [[جایگاه]] [[مغفرت]] و [[رحمت]] تو، همنشین هم گردیم؛ که تو را [[بخشایش]] بزرگ است و [[نعمت]] دیر ساله»<ref>نیایش بیست‌و‌چهارم.</ref>.
-[[حضرت علی]] بن‌الحسین{{ع}} [[حفظ]] [[پدر]] و [[مادر]] از [[شر]] [[شیطان]] رانده‌شده را از [[خداوند]] [[طلب]] می‌کند<ref>نیایش هفدهم.</ref>. و این‌چنین برای زندگان و [[مردگان]] آنان [[دعا]] می‌کند: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ تَجَاوَزْ عَنْ‏ آبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا وَ أَهْلِ دِينِنَا جَمِيعاً مَنْ سَلَفَ مِنْهُمْ وَ مَنْ غَبَرَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ}}<ref>نیایش چهل‌و‌پنجم.</ref>. «ای خداوند از [[پدران]] و [[مادران]]...، آنان که دیده از [[جهان]] بسته‌اند و آنان که هنوز جام [[مرگ]] ننوشیده‌اند، درگذر».
-آن‌چه گفته شد همگی بر اهمیت [[احسان به پدر و مادر]] و کسب [[خشنودی]] آنان دلالت می‌کند؛ و به همین [[دلیل]] هماره باید مواظب بود که موجبات رنجش آنان را فراهم نیاوریم و عاق پدر و مادر نشویم<ref>تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ۱۴۰۴، مصحح: علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم؛ تفسیر نورالثقلین، عبدعلی بن جمعه حویزی، ۱۴۱۵، مصحح: هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم؛ الصحیفة السجادیه، امام سجاد{{ع}}، ۱۴۱۸، قم، الهادی، چاپ اول؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، سروش تهران، ۱۳۷۵، چاپ دوم.</ref>.<ref>[[سید مهدی بهشتی|بهشتی، سید مهدی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «پدر و مادر»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۱۲۶.</ref>
 == جستارهای وابسته ==
 ==منابع==
-# [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[سید مهدی بهشتی|بهشتی، سید مهدی]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «پدر و مادر»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']]
+# [[پرونده:1100695.jpg|22px]] [[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|'''ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم''']]
 ==پانویس==