اعتدال در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها
(←منابع) |
|||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
ایشان میانه‌روی را ضامن [[بی‌نیازی]] می‌دانست و [[مصرف]] بیش از نیاز را سبب [[فقر]] و [[نیازمندی]] برمی‌شمرد. ایشان می‌فرماید: | ایشان میانه‌روی را ضامن [[بی‌نیازی]] می‌دانست و [[مصرف]] بیش از نیاز را سبب [[فقر]] و [[نیازمندی]] برمی‌شمرد. ایشان می‌فرماید: | ||
هرکس میانه‌رو باشد [[خدا]] او را [[بی‌نیاز]] می‌کند و هر کس که [[تبذیر]] کند و بیشتر از آنچه نیاز دارد، مصرف کند خدا او را فقیر می‌گرداند<ref>تنبیه الخواطر، ج۱، ص۱۶۷.</ref>.<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[کانون محبت (کتاب)|کانون محبت]] ص ۶۵.</ref> | هرکس میانه‌رو باشد [[خدا]] او را [[بی‌نیاز]] می‌کند و هر کس که [[تبذیر]] کند و بیشتر از آنچه نیاز دارد، مصرف کند خدا او را فقیر می‌گرداند<ref>تنبیه الخواطر، ج۱، ص۱۶۷.</ref>.<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[کانون محبت (کتاب)|کانون محبت]] ص ۶۵.</ref> | ||
==[[اعتدال]] و [[میانه‌روی]]== | |||
اعتدال از اصولی است که در [[قرآن کریم]] بدان [[عنایت]] شده است و در [[زندگی]] سراسر [[نور]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[ائمه هدی]]{{عم}} در تمام [[اعمال]] و رفتارشان به روشنی دیده می‌شود. آنان هرگز در هیچ امری از اعتدال خارج نشدند. [[سیره رسول خدا]]{{صل}} در همه [[شئون زندگی]] [[معتدل]] بود، همان طور که علی{{ع}} درباره آن [[حضرت]] فرموده است: | |||
{{متن حدیث|سِيرَتُهُ الْقَصْدُ}}<ref>«سیره و رفتار او میانه‌روی است». نهج البلاغه، خطبه ۹۴.</ref>. | |||
[[رسول خدا]]{{صل}} در [[رفتار فردی]]، در [[خانواده]] و [[اجتماع]]، در [[اداره امور]] و [[سیاست]] و حتی در [[رویارویی]] با [[دشمنان]] و در میدان [[نبرد]] اعتدال را رعایت می‌کرد و از [[افراط و تفریط]] [[پرهیز]] می‌کرد. در خبر مشهور و متفق [[شیعه]] و [[سنی]] آمده است که [[امام حسین]]{{ع}} گفت: از پدرم [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} درباره سیره رسول خدا{{صل}} در خارج از [[منزل]] پرسیدم، فرمود: | |||
{{متن حدیث|كَانَ رَسُولُ اللَّهِ مُعْتَدِلَ الْأَمْرِ غَيْرَ مُخْتَلِفٍ}}<ref>«رسول خدا در همه امور معتدل و میانه‌رو بود. نه اینکه گاهی افراط یا تفریط کند». عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۳۱۸.</ref>. | |||
یکی از حوزه‌های اعتدال و میانه‌روی، اعتدال در امر [[دین]] و [[عبادت]] است. درباره اعتدال و میانه‌روی در [[عبادات]]، روایاتی بسیار در [[کتب حدیث]] نقل شده است. [[شیخ کلینی]] و ملامحسن [[فیض]] در مبحث «الایمان و الکفر» بابی با عنوان «الاقتصاد فی العباده»<ref>الکافی، ج۲، ص۸۶.</ref> (میانه‌روی در عبادت) آورده‌اند. همچنین شیخ [[حرّ]] عاملی، بابی با عنوان «[[استحباب]] الاقتصاد فی العباده عند [[خوف]] الملل»<ref>وسائل الشیعه، ج۱، ص۸۲.</ref> (استحباب میانه‌روی در عبادت در صورت [[ترس]] از ملالت) آورده است. دراین باره، [[امام باقر]]{{ع}} از رسول خدا{{صل}} چنین [[روایت]] کرده است: | |||
{{متن حدیث|إِنَّ هَذَا الدِّينَ مَتِينٌ فَأَوْغِلُوا فِيهِ بِرِفْقٍ وَ لَا تُكَرِّهُوا عِبَادَةَ اللَّهِ إِلَى عِبَادِ اللَّهِ فَتَكُونُوا كَالرَّاكِبِ الْمُنْبَتِ الَّذِي لَا سَفَراً قَطَعَ وَ لَا ظَهْراً أَبْقَى}}<ref>«همانا این دین، دینی محکم و متین است، پس با ملایمت در آن درآیید (تندروی نکنید) و عبادت خدا را به بندگان خدا با کراهت تحمیل نکنید تا مانند سوار درمانده‌ای بشوید که نه مسافتی را پیموده و نه مرکبی به جا گذاشته است (به سبب زیادی سرعت، مرکبش در میان راه از رفتن بازمانده و خودش هم به مقصد نرسیده است)». وسائل الشیعه، ج۱، ص۸۲.</ref>. | |||
آنان که اندازه نمی‌شناسند و در هر امری [[زیاده روی]] یا کوتاهی می‌کنند به مقصد نمی‌رسند. [[دینداری]] نیز [[اعتدال]] می‌طلبد و برای [[سیر]] دادن [[آدمیان]] به مقاصدی که [[دین]] مشخص کرده است باید ملاحظه [[استعداد]] و مرتبه وجودی آنان را کرد و تدرّج را در [[تربیت]] رعایت کرد. [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: | |||
{{متن حدیث|اجْتَهَدْتُ فِي الْعِبَادَةِ وَ أَنَا شَابٌّ، فَقَالَ لِي أَبِي{{ع}}: يَا بُنَيَّ، دُونَ مَا أَرَاكَ تَصْنَعُ؛ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً رَضِيَ عَنْهُ بِالْيَسِيرِ}}<ref>«من جوان بودم و در عبادت مستحب بسیار کوشا. پدرم به من فرمود: فرزندم از این کمتر عمل کن، وقتی بنده‌ای محبوب خدا باشد، خدا با عمل کم از او راضی می‌شود». وسائل الشیعه، ج۱، ص۸۷.</ref>.<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[مروارید نبوت (کتاب)|مروارید نبوت]] ص ۵۵.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
نسخهٔ ۳ نوامبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۰۶
مقدمه
- مصدر "اعتدال"، از فعل عربی "عدل یعدل"، به معنای "برابری و میانه روی"[۱] و به معنای "رعایت حد وسط در کمیت و با کیفیت" به کار رفته است[۲]. این واژه به معنای "استقامت و پایداری" نیز آمده است[۳][۴].
- کلمه دیگری که در زبان عربی، معادل کلمه میانه‌روی در زبان فارسی است، واژه "اقتصاد" است. این کلمه از ریشه فعل "قصد یقصد" به معنای "پرهیز از افراط و تفریط در امور" است[۵]. این واژه در معنای "استقامت و پایداری" نیز به کار رفته است[۶][۷].
- اما اعتدال، در اصطلاح، به معنی ثبات و پایداری بر فضیلت و استقامت در سلوک و رفتار شایسته از منظر عقل و شرع[۸] و برگرداندن امیال مختلف انسانی از افراط و تفریط، به حدّ میانه است[۹].
جایگاه میانه‌روی در کلام نبوی
- از رسول خدا(ص) احادیث و روایات بسیاری درباره لزوم میانه‌روی در امور به دست ما رسیده و پیامبر خدا(ص) در این احادیث، میانه‌روی را از اجزای چهل و پنج گانه نبوت برشمرده [۱۰] و میانه روهای امتش را "رحماء امت خود" معرفی کرده است[۱۱]. آن حضرت، میانه‌روی در غنا و فقر را عامل نجات بخش انسان‌ها دانسته[۱۲] و فرموده است: "خداوند مرا به نه چیز توصیه کرد که یکی از این نه چیز، رعایت میانه‌روی در حال فقر و غناست"[۱۳][۱۴].
- همچنین پیامبر اکرم(ص) در روایتی فرمود: "هنگامی که خداوند برای اعضای خانه‌ای نیکی بخواهد، آنان را در کار دین دانا می‌سازد و خردسالانش، بزرگانشان را محترم می‌شمارند و مدارا در معیشت و میانه‌روی در مخارج را نصیب آنان می‌سازد؛ و عیب‌هایشان را به آنان می‌نماید تا از آنها باز گردند و اگر برای آنان غیر از این بخواهد، آنها را به خودشان واگذار می‌کند"[۱۵][۱۶].
جایگاه میانه‌روی در سیره نبوی(ص)
- اصل میانه‌روی از اصولی است که در سیره رسول اکرم(ص) به وضوح دیده می‌شود و رسول خدا(ص) مصداق کامل اعتدال بود؛ به گونه‌ای که ایشان در سراسر دوران حیات پربرکتشان هیچ گاه و در هیچ امری از اعتدال خارج نشدند. سیره ایشان سیره‌ای معتدل بود، چنانکه امیرمؤمنان(ع) در وصف آن حضرت فرموده است:"سیره و رفتار ایشان میانه‌روی بود"[۱۷][۱۸].
- پیام‌آور اعتدال که خود نمونه اعلای اعتدال بود، بسیار تأکید داشت که امتش نیز به او اقتدا و از افراط و تفریط، دوری و سیرت میانه‌روی را اختیار کنند؛ به همین دلیل، با اصرار می‌فرمود: « أَيُّهَا النَّاسُ عَلَيْكُمْ بِالْقَصْدِ، عَلَيْكُمْ بِالْقَصْدِ، عَلَيْكُمْ بِالْقَصْدِ»[۱۹] آن حضرت، مسلمانان را از اینکه به طور کامل به دنیا گرایش یابند- همچنان که یهود چنین‌اند - و از اینکه دنیا را رها کنند و به رهبانیت رو آورند- همچنان که برخی مسیحیان این گونه‌اند - نهی کرده[۲۰]، بهترین امور را امری می‌دانست که در حد اعتدال باشد[۲۱][۲۲].
- رسول خدا(ص) در رفتار فردی، در خانواده و اجتماع، در اداره امور و سیاست و حتی در رویارویی با دشمنان و در میدان نبرد، اعتدال را رعایت و از افراط و تفریط در هر کاری پرهیز می‌کرد. در روایتی مشهور که علمای شیعه و سنی نقل کرده‌اند، آمده که امام حسین(ع) فرموده است: "از پدرم درباره سیره رسول خدا(ص) در خارج از منزل پرسیدم؛ فرمود: رسول خدا(ص) در همه امور، معتدل و میانه‌رو بود و گاهی افراط و گاهی تفریط نمی‌کرد"[۲۳][۲۴].
میانه‌روی در عبادت
- از دیگر سفارش‌های رسول خدا(ص) میانه‌روی در عبادات و دوری گزیدن از تکلف در امور عبادی است. ایشان فرموده است: "همانا این دین، دینی محکم و متین است؛ پس با ملایمت، در آن در آیید (تندروی نکنید) و عبادت خدا را به بندگان خدا با کراهت تحمیل نکنید تا مانند سوار درمانده‌ای باشید که نه مسافتی را پیموده و نه مرکبی به جای گذاشته است (مرکبش به سبب زیادی سرعت، در میان راه از رفتن بازمانده و خودش هم به مقصدی نرسیده است)"[۲۵][۲۶].
- همچنین آن حضرت در روایتی دیگر به علی(ع) فرمود: "ای علی!... عبادت پروردگارت را مبغوض خویشتن قرار نده! زیاده‌روی کننده چیزی را پشت سر نگذاشته و پیش نیز نرفته است! پس چون کسی عمل کن که امیدوار است در پیری بمیرد و پروا کن چون کسی که می‌ترسد فردا بمیرد"[۲۷].
- انس نیز نقل کرده است: "روزی پیامبر اکرم(ص) به مسجد وارد شد و دید بین دو ستون مسجد ریسمانی بسته شده است؛ پس فرمود: " این ریسمان چیست؟ " مردم گفتند: " این ریسمان، مال فلانی است؛ چون در نماز، ناتوان می‌شود، از آن کمک می‌گیرد. پیامبر اکرم(ص) فرمود: " آن را باز کنید! هر یک از شما باید تا زمانی نماز گزارد که با نشاط است؛ چون خسته شد، باید بخوابد"[۲۸][۲۹].
- در روایتی دیگر از ابن عباس نقل شده است: "روزی پیامبر اکرم(ص) هنگام خواندن خطبه دید که مردی ایستاده است ؛ فرمود: "او کیست؟" گفتند: "او ابو اسرائیل است که نذر کرده است زیر آفتاب بایستد، ننشیند، به زیر سایه نرود، سخن نگوید و روزه باشد"؛ پیامبر اکرم(ص) فرمود: "به او بگویید که هم سخن بگوید، هم به سایه برود، هم بنشیند و هم به روزه‌اش پایان دهد"[۳۰][۳۱].
- همچنین آن حضرت، به امامان جماعت توصیه می‌فرمود: "هرگاه کسی از شما با مردم نماز گزارد، باید [[[نماز]] را] کوتاه بخواند؛ زیرا برخی نمازگزاران، ناتوان، بیمار و کهنسال هستند و هرگاه کسی از شما به تنهایی نماز می‌خواند، می‌تواند هر چه می‌خواهد، نماز را طولانی به جا آورد"[۳۲][۳۳].
- از ابی عبدالله جابر بن سمره نیز روایت شده گفته است: "با پیامبر اکرم(ص) نماز می‌گزاردم؛ در حالی که هم، زمان نمازهایش میانه بود و هم سخنرانی‌اش"[۳۴][۳۵].
رعایت میانه روی در انفاق و بخشش
- از دیگر مصادیق میانه‌روی، میانه‌روی در امور خیر و به ویژه در بخشش مال است. در شأن نزول آیه ۲۹ سوره اسراء روایت شده است که روزی پیامبر(ص) در خانه بود که سائلی به در خانه ایشان آمد و چون چیزی برای بخشش آماده نبود، او پیراهن ایشان را خواست و پیامبر(ص) پیراهن خود را به او داد و همین امر سبب شد که نتواند آن روز برای نماز به مسجد برود. این پیشامد فرصتی برای کفار بود و آنها گفتند: "محمد(ص) خواب مانده یا مشغول لهو و سرگرمی است که نمازش را فراموش کرده است"، تا اینکه این آیه نازل شد و پیامبر(ص) را از تکرار این کار برحذر داشت[۳۶][۳۷].
رعایت میانه‌روی در امور اقتصادی
- میانه‌روی در امور اقتصادی نیز از مواردی است که در سخنان و احادیث رسول خدا(ص) بر آن بسیار تأکید شده است. آن حضرت، میانه‌روی در خرج را نیمی از معیشت دانسته[۳۸]، فرموده‌اند: "کسی که میانه‌روی کند، فقیر نمی‌شود"[۳۹]؛ همچنین ایشان در حدیثی دیگر فرموده‌اند: "رحمت خدا بر کسی باد که کسب او حلال باشد و به اعتدال خرج کند و مازاد آن را برای روز تنگدستی و نیاز پیش فرستد!"[۴۰][۴۱].
- رسول خدا(ص) میانه‌روی [در زندگی را] از رنج بردن [در راه تحصیل بیشتر برای زندگی بهتر] آسان‌تر می‌دانستند[۴۲]. همچنین می‌فرمودند: « من اقتصد فی معیشة رزقه الله و من بذر حومه الله»[۴۳]؛ هر که در زندگانی‌اش میانه‌روی کند، خداوند به او روزی می‌بخشد و هر که اسراف کند، خداوند او را محروم می‌سازد[۴۴].
- رسول خدا(ص) مسلمانان را در طلب روزی نیز به میانه‌روی فرا می‌خواندند و می‌فرمودند: "ای مردم! از خدا بترسید و در طلب روزی میانه‌رو باشید؛ زیرا هیچ کس نمی‌میرد تا آنکه روزی خود را تا پایان مصرف کند؛ اگرچه روزی او دیر برسد. پس از خدا بترسید و در طلب، میانه‌رو باشید"[۴۵][۴۶].
میانه روی در پوشش
- خاتم انبیا(ص) از پوشیدن دو نوع لباس نهی می‌فرمودند: لباسی که به زیبایی و لباسی که به زشتی شهره باشد[۴۷][۴۸].
میانه‌روی در زندگی
پیامبر اعظم(ص) همگان را به میانه‌روی و اعتدال فرا می‌خواند: «بر شما باد میانه‌روی، بر شما باد میانه‌روی، بر شما باد میانه‌روی»[۴۹]. عایشه می‌گوید: پیامبر نزد من آمد و زنی از قبیله بنی اسد با من بود. حضرت پرسید: او کیست؟ گفتم: فلانی است که شب‌ها (به خاطر عبادت) نمی‌خوابد. حضرت فرمود: بس کن. به اندازه توانتان کار کنید. محبوب‌ترین (کارها) نزد خداوند آن است که کننده آن بر آن عمل مداومت داشته باشد. (نه اینکه بسیار انجام دهد و خود را خسته کند)[۵۰].
رسول الله(ص) حفظ توازن را در امور معاش و معاد و نیازهای روح و بدن لازم می‌دید و اجازه نمی‌داد کسی راه افراط و تفریط بپیماید. ایشان، رهبانیت و غوطه‌ور شدن در شهوت‌های حیوانی را به یک نسبت محکوم می‌ساخت و حد وسط این دو را با گفتار و رفتار خود نشان می‌داد. همچنین آنها را که همه وقت خود را در نماز و روزه صرف می‌کردند و به کارهای زندگی بی‌اعتنا بودند، از انحراف بازمی‌داشت. پس می‌فرمود: «بدن شما و زن و فرزند و یارانتان همگی حقوقی بر شما دارند و باید آنها را رعایت کنید»[۵۱]. در یکی از سفرها، بعضی از اصحاب به دلیل کج‌فهمی، روزه گرفته و از شدت گرما، هریک به گوشه‌ای افتاده و از حال رفته بودند. دیگران نیز در نصب چادرها و سیراب کردن چارپایان و خدمات دیگر می‌کوشیدند. ایشان فرمود: «همه ثواب متعلق به کسانی است که این کارها را انجام می‌دهند»[۵۲]. حضرت علی(ع) درباره سیره پیامبر اعظم(ص) می‌فرماید: «سِيرَتُهُ الْقَصْدُ»؛ «سیره آن حضرت، میانه‌روی بود»[۵۳].
میانه‌روی و اعتدال در امور اقتصادی نیز هم‌پای اعتدال در امور عبادی مورد عنایت رسول خدا(ص) بود. از رسول اکرم(ص) نقل است: «الْبَسُوا وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا فِي أَنْصَافِ الْبُطُونِ فَإِنَّهُ جُزْءٌ مِنَ النُّبُوَّةِ»[۵۴].
میانه‌روی و اعتدال در مسائل اقتصادی مورد تاکید اسلام است. پیامبر اکرم(ص) در این زمینه می‌فرماید: کسی که مقتصد و میانه‌رو باشد، هرگز فقیر و نیازمند نمی‌شود[۵۵]. یکی از اصول مسلّم زندگی، توجه به میانه‌روی در هزینه‌ها و درآمدها است، به گونه‌ای که اگر بین آن دو اعتدال برقرار نباشد، زندگی دچار اختلال خواهد شد. حضرت در جایی می‌فرماید: خوشا به حال آن مسلمانی که درآمدش به قدر کفاف باشد[۵۶]. ایشان میانه‌روی را ضامن بی‌نیازی می‌دانست و مصرف بیش از نیاز را سبب فقر و نیازمندی برمی‌شمرد. ایشان می‌فرماید: هرکس میانه‌رو باشد خدا او را بی‌نیاز می‌کند و هر کس که تبذیر کند و بیشتر از آنچه نیاز دارد، مصرف کند خدا او را فقیر می‌گرداند[۵۷].[۵۸]
اعتدال و میانه‌روی
اعتدال از اصولی است که در قرآن کریم بدان عنایت شده است و در زندگی سراسر نور پیامبر اکرم(ص) و ائمه هدی(ع) در تمام اعمال و رفتارشان به روشنی دیده می‌شود. آنان هرگز در هیچ امری از اعتدال خارج نشدند. سیره رسول خدا(ص) در همه شئون زندگی معتدل بود، همان طور که علی(ع) درباره آن حضرت فرموده است: «سِيرَتُهُ الْقَصْدُ»[۵۹].
رسول خدا(ص) در رفتار فردی، در خانواده و اجتماع، در اداره امور و سیاست و حتی در رویارویی با دشمنان و در میدان نبرد اعتدال را رعایت می‌کرد و از افراط و تفریط پرهیز می‌کرد. در خبر مشهور و متفق شیعه و سنی آمده است که امام حسین(ع) گفت: از پدرم امیرمؤمنان علی(ع) درباره سیره رسول خدا(ص) در خارج از منزل پرسیدم، فرمود: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ مُعْتَدِلَ الْأَمْرِ غَيْرَ مُخْتَلِفٍ»[۶۰].
یکی از حوزه‌های اعتدال و میانه‌روی، اعتدال در امر دین و عبادت است. درباره اعتدال و میانه‌روی در عبادات، روایاتی بسیار در کتب حدیث نقل شده است. شیخ کلینی و ملامحسن فیض در مبحث «الایمان و الکفر» بابی با عنوان «الاقتصاد فی العباده»[۶۱] (میانه‌روی در عبادت) آورده‌اند. همچنین شیخ حرّ عاملی، بابی با عنوان «استحباب الاقتصاد فی العباده عند خوف الملل»[۶۲] (استحباب میانه‌روی در عبادت در صورت ترس از ملالت) آورده است. دراین باره، امام باقر(ع) از رسول خدا(ص) چنین روایت کرده است: «إِنَّ هَذَا الدِّينَ مَتِينٌ فَأَوْغِلُوا فِيهِ بِرِفْقٍ وَ لَا تُكَرِّهُوا عِبَادَةَ اللَّهِ إِلَى عِبَادِ اللَّهِ فَتَكُونُوا كَالرَّاكِبِ الْمُنْبَتِ الَّذِي لَا سَفَراً قَطَعَ وَ لَا ظَهْراً أَبْقَى»[۶۳].
آنان که اندازه نمی‌شناسند و در هر امری زیاده روی یا کوتاهی می‌کنند به مقصد نمی‌رسند. دینداری نیز اعتدال می‌طلبد و برای سیر دادن آدمیان به مقاصدی که دین مشخص کرده است باید ملاحظه استعداد و مرتبه وجودی آنان را کرد و تدرّج را در تربیت رعایت کرد. امام صادق(ع) می‌فرماید: «اجْتَهَدْتُ فِي الْعِبَادَةِ وَ أَنَا شَابٌّ، فَقَالَ لِي أَبِي(ع): يَا بُنَيَّ، دُونَ مَا أَرَاكَ تَصْنَعُ؛ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً رَضِيَ عَنْهُ بِالْيَسِيرِ»[۶۴].[۶۵]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۱، ص ۴۳۳ و خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج ۲، ص ۴۰.
- ↑ لسان العرب، ص ۴۳۳.
- ↑ لسان العرب، ص ۴۳۳.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۵.
- ↑ لسان العرب، ج ۳، ص ۳۵۴ و کتاب العین، ج ۵، ص ۵۴ - ۵۵.
- ↑ لسان العرب، ج ۳، ص ۳۵۴ و کتاب العین، ج ۵، ص ۵۴ - ۵۵.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۵.
- ↑ سید جلال الدین مجتبوی، علم اخلاق اسلامی (ترجمه جامع السعادات)، ج ۱، ص ۱۰۶.
- ↑ همان.
- ↑ شیخ صدوق ج ۱، ص ۱۷۸؛ ابن ابی جمهور، عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۱۸۰ و ورام بن ابی فراس، مجموعه ورام، ج۱، ص۱۶۷.
- ↑ جلال الیدن سیوطی، الجامع الصغیر، ج۲، ص۱۴ و المتقی الهندی، کنزالعمال، ج۳، ص۲۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۳؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۱ و حسن بن ابی‌الحسن دیلمی، ارشادالقلوب، ج۱، ص۷۶.
- ↑ حسن بن شعبه حرانی، تحف العقول، ص۳۶؛ حسین بن سعید اهوازی، الزهد، ص۶۸ و احمد بن محمد بن خالد برقی، المحاسن، ج۱، ص۳.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۵-۶۲۶.
- ↑ نهج الفصاحه، ص۱۸۱ و عبدالله بن سعید عبادی لحجمی، منتهی السؤل، ص۳۳۰.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۶.
- ↑ « سِيرَتُهُ الْقَصْدُ»نهج البلاغه، ص۱۳۹.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۶.
- ↑ ابویعلی الموصلی، مسند، ج ۳، ص ۳۳۴؛ ابن حبان، صحیح، ج ۲، ص ۷۳ و کنزالعمال، ج ۳، ص ۲۸.
- ↑ ماوردی، اعلام النبوه، ص ۲۲۹.
- ↑ الرازی، المحصول، ج ۴، ص ۶۹ و عمادالدین یحیی عامری، بهجة المحافل و بغیة الأماثل، ج ۲، ص ۲۶۱.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۶-۶۲۷.
- ↑ « كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) مُعْتَدِلَ الْأَمْرِ غَيْرَ مُخْتَلِفٍ»؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ج ۱، ص ۳۱۸؛ همو، معانی الاخبار، ص ۸۲: الطبرانی، المعجم الکبیر، ج ۲۲، ص ۱۵۶؛ ابوبکر بیهقی، دلائل النبوة، ج ۱، ص ۲۸۹ و ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج ۳، س ۳۴۱.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۷.
- ↑ « إِنَ هَذَا الدِّينَ مَتِينٌ فَأَوْغِلُوا فِيهِ بِرِفْقٍ وَ لَا تُكَرِّهُوا عِبَادَةَ اللَّهِ إِلَى عِبَادِ اللَّهِ فَتَكُونُوا كَالرَّاكِبِ الْمُنْبَتِّ الَّذِي لَا سَفَراً قَطَعَ وَ لَا ظَهْراً أَبْقَى»؛ الکافی، ج ۲، ص ۸۷؛ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۶۸، ص ۲۱۴ و شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۱۱۰؛ الکافی، ج ۲، ص ۸۶: البیهقی، السنن الکبری، ج ۳، ص ۱۷؛ ابن سلامه، مسند الشهاب، ج ۲، ص ۱۸۴؛ الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۳۸۴ و کنزالعمال، ج ۳، ص ۳۶.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۷.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۸.
- ↑ البخاری، صحیح، ج ۲، ص ۴۸؛ ابن حجر، فتح الباری، ج ۳، ص ۳۰ و العینی، عمدة القاری، ج ۷، ص ۲۰۸.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۸.
- ↑ عوالی اللآلی، ج ۳، ص ۴۴۸ - ۴۴۹؛ صحیح بخاری، ج ۷، ص ۲۳۴؛ ابن الأشعث السجستانی، سنن ابی داوود، ج ۲، ص ۱۰۱؛ صحیح ابن حبان، ج ۱۰، ص ۲۳۱ - ۲۳۲ و المعجم الکبیر، ج ۱۱، ص ۲۵۴.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۸.
- ↑ شافعی، کتاب الأم، ج ۱، ص ۱۸۷؛ احمد بن حنبل، مسند احمد، ج ۲، ص ۲۷۱؛ عبدالرزاق صنعانی، المصنّف، ص ۳۶۲ و صحیح ابن حبان، ج ۵، ص ۵۷.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۸.
- ↑ مسلم نیشابوری، صحیح، ج ۳، ص ۱۱؛ ترمذی، سنن، ۱۹۸۳ م، ج ۲، ص ۹؛ بیهقی، السنن الکبری، ج ۳، ص ۲۰۷ و مسند احمد، ج ۵، ص ۹۳.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۸.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ج ۲، ص ۶۶۲ و فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج ۶، ص ۶۳۴ - ۶۳۵.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۹.
- ↑ الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۶۷۱ و کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۹۱۶.
- ↑ « لَا أَفْتَقِرُ مَنِ اقْتَصَدَ»؛ نهج الفصاحه، ص ۶۷۸.
- ↑ نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۶۶ و نهج الفصاحه، ص ۵۰۰.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۹.
- ↑ حسن بن ابی الحسن دیلمی، ارشاد القلوب، ج ۱، ص ۲۹۹.
- ↑ الکافی، ج ۴، ص ۵۴ و دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۲۵۵.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۲۹.
- ↑ مجموعه ورام، ج۱، ص۱۶۳ و ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج ابلاغه، ج۱۹، ص۱۶۳.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۳۰.
- ↑ الهیثمی، مجمع الزوائد ج ۵، ص ۱۳۵؛ الجامع الصغیر ، ج ۲، ص ۷۰۳ و کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۳۱۲.
- ↑ نبی‌اللهی، علی و حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۶۳۰.
- ↑ خصال، ص۶۸.
- ↑ صحیح بخاری، ج۱، ص۱۶.
- ↑ صحیح مسلم، ج۳، ص۱۶۳.
- ↑ صحیح مسلم، ج۳، ص۱۴۴.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۹۴.
- ↑ «بپوشید و بخورید و بیاشامید، ولی با میانه‌روی. میانه‌روی، از ویژگی‌های نبوت است». میزان الحکمه، ج۱، ص۱۱۶.
- ↑ تنبیه الخواطر، ج۱، ص۱۶۷.
- ↑ اصول کافی، ج۳، ص۲۱۰.
- ↑ تنبیه الخواطر، ج۱، ص۱۶۷.
- ↑ اسحاقی، سید حسین، کانون محبت ص ۶۵.
- ↑ «سیره و رفتار او میانه‌روی است». نهج البلاغه، خطبه ۹۴.
- ↑ «رسول خدا در همه امور معتدل و میانه‌رو بود. نه اینکه گاهی افراط یا تفریط کند». عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۳۱۸.
- ↑ الکافی، ج۲، ص۸۶.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱، ص۸۲.
- ↑ «همانا این دین، دینی محکم و متین است، پس با ملایمت در آن درآیید (تندروی نکنید) و عبادت خدا را به بندگان خدا با کراهت تحمیل نکنید تا مانند سوار درمانده‌ای بشوید که نه مسافتی را پیموده و نه مرکبی به جا گذاشته است (به سبب زیادی سرعت، مرکبش در میان راه از رفتن بازمانده و خودش هم به مقصد نرسیده است)». وسائل الشیعه، ج۱، ص۸۲.
- ↑ «من جوان بودم و در عبادت مستحب بسیار کوشا. پدرم به من فرمود: فرزندم از این کمتر عمل کن، وقتی بنده‌ای محبوب خدا باشد، خدا با عمل کم از او راضی می‌شود». وسائل الشیعه، ج۱، ص۸۷.
- ↑ اسحاقی، سید حسین، مروارید نبوت ص ۵۵.