حق در جامعه‌شناسی اسلامی

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Wasity (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۳۷ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

مقدمه

حق در مقابل باطل، امری است که در واقع و نفس‌الامر از درجاتی از ثبوت و تحقق همراه با مطابقت واقع برخوردار است[۱]. از نظر قرآن، حق چیزی است که خداوند آن را - چه در عالم تکوین و چه در عالم تشریع - تحقق داده است؛ از این‌رو، حق در عالم تشریع و در ظرف اجتماع شامل همه ارزش‌ها و معیارهایی است که خداوند بر آن مهر تأیید نهاده و عمل طبق آن را توصیه کرده باشد. حق و همچنین باطل وصف امور مختلفی قرار می‌گیرند؛ برای نمونه: قول و فعل حق به معنای قول و فعل متصف به صفات جمیلی چون ثبات، بقا و حسن، و قول و فعل باطل به معنای قول و فعل متصف به صفات ناپسند چون تزلزل، زوال و قبح[۲]. حق به معانی دیگری همچون فعل حکیمانه، اعتقاد مطابق با واقع، خود واقعیت، سخن و کلام مطابق با واقع نیز به کار رفته است[۳].

علامه طباطبایی در تفسیر آیه تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ[۴] در سوره عصر می‌نویسد: تواصی به حق این است که یکدیگر را به حق سفارش کنند، سفارش کنند به اینکه از حق پیروی نموده و در راه حق استقامت و مداومت کنند؛ پس دین حق چیزی به جز پیروی اعتقادی و عملی از حق و تواصی به حق نیست و تواصی به حق عنوانی است وسیع‌تر از عنوان امر به معروف و نهی از منکر، چون امر به معروف و نهی از منکر شامل اعتقادیات و مطلق ترغیب و تشویق بر عمل صالح نمی‌شود، ولی تواصی به حق هم شامل امر به معروف می‌شود و هم شامل عناوین مذکور[۵].

آیات قرآنی مرتبط

  1. تأکید بر حقانی بودن تعالیم وحیانی و برحذر داشتن از تردید در آنها: الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ[۶].
  2. هدایت خداوند به سوی حق و توصیه به متابعت از داعیان به حق: قُلِ اللَّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى[۷].
  3. تمجید از مؤمنان دعوت کننده به حق در برخی آیات[۸]؛
  4. توصیه به حق از جمله ویژگی‌های مؤمنان[۹]؛
  5. نهی از درآمیختن آگاهانه حق به باطل و کتمان آن[۱۰][۱۱]

منابع

پانویس

  1. حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۲، ص۳۰۶.
  2. سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۸۱.
  3. ر. ک: حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۴۶؛ محمدتقی مصباح یزدی، رستگاران، ج۱، ص۴۷-۶۳.
  4. «یکدیگر را به راستی پند داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.
  5. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۶۱۱.
  6. «حق از (آن) پروردگار توست پس هیچ‌گاه از دو دلان مباش!» سوره بقره، آیه ۱۴۷.
  7. «بگو خداوند به “حق” رهنماست؛ آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟» سوره یونس، آیه ۳۵.
  8. وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ «و از آفریدگان ما دسته‌ای هستند که به حقّ رهنمون می‌شوند و به حقّ داد می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۸۱.
  9. إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ «جز آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و یکدیگر را به راستی پند داده‌اند و همدیگر را به شکیبایی اندرز داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.
  10. وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ «و حق را با باطل میامیزید و آگاهانه حقپوشی مکنید» سوره بقره، آیه ۴۲.
  11. شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۱۳۱.