حر بن یزید ریاحی

حر بن یزید ریاحی

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

حر بن یزید ریاحی در تاریخ اسلامی

حر بن یزید ریاحی شهید والاقدر عاشورا. حرّ از خاندان‌های معروف عراق و از رؤسای کوفیان بود. به درخواست ابن زیاد، برای مبارزه با حسین(ع) فراخوانده شد و به سرکردگی هزار سوار برگزیده گشت.

مقدمه

گفته‌اند وقتی از دار الأماره کوفه، با مأموریت بستن راه بر امام حسین(ع) بیرون آمد، ندایی شنید که: ای حرّ! مژده باد تو را بهشت... در منزل "قصر بنی مقاتل" یا "شراف"، راه را بر امام بست و مانع از حرکت آن حضرت به سوی کوفه شد. کاروان حسینی را همراهی کرد تا به کربلا رسیدند و امام در آنجا فرود آمد. حرّ وقتی فهمید کار جنگ با حسین بن علی(ع) جدّی است، صبح عاشورا به بهانه آب دادن اسب خویش، از اردوگاه عمر سعد جدا شد و به کاروان حسین(ع) و جبهه حق پیوست. توبه‌کنان کنار خیمه‌های امام آمد و اظهار پشیمانی کرد، سپس اذن میدان‌طلبید. این انتخاب شگفت و برگزیدن راه بهشت بر دوزخ، از حرّ، چهره‌ای دوست داشتنی و قهرمان ساخت. حرّ با اذن امام به میدان رفت و در خطابه‌ای مؤثّر، سپاه کوفه را به خاطر جنگیدن با حسین(ع) توبیخ کرد. چیزی نمانده بود که سخنان او، گروهی از سربازان عمر سعد را تحت تأثیر قرار داده از جنگ با سید الشهدا منصرف سازد، که سپاه عمر سعد، او را هدف تیرها قرار داد. نزد امام بازگشت و پس از لحظاتی دوباره به میدان رفت و با رجزخوانی، به مبارزه پرداخت و پس از نبردی دلیرانه به شهادت رسید.

حسین بن علی(ع) بر بالین حرّ حضور یافت و خطاب به آن شهید، فرمود: تو همانگونه که مادرت نامت را "حرّ" گذاشته است، حرّ و آزاده‌ای، آزاد در دنیا و سعادتمند در آخرت! «أنت الحر كما سمتك أمك و أنت الحر في الدنيا و أنت الحر في الآخرة» و دست بر چهره‌اش کشید. امام حسین(ع) با دستمالی سر حرّ را بست. پس از عاشورا بنی تمیم او را در فاصله یک میلی از امام حسین(ع) دفن کردند، همانجا که قبر کنونی اوست؛ بیرون کربلا در جایی که در قدیم به آن "نواویس" می‌گفته‌اند. نقل است شاه اسماعیل صفوی قبر حرّ را گشود و پیکرش را سالم یافت، چون خواست پارچه‌ای را که بر سرش بسته بود باز کند، خون جاری شد و دوباره آن را بستند، آنگاه بر قبرش قبّه‌ای ساختند .

سرگذشت‌های مربوط به حرّ و نقش او در حادثه کربلا، از نخستین بر خوردش با کاروان سید الشهدا، سپس توبه‌اش و پیوستن به جبهه حق و شهادت در رکاب سالار شهیدان، در همه مقتل‌ها و کتاب‌های تاریخ عاشورا نگاشته شده است و توبه او شاخص ترین بخش نورانی زندگی اوست.

حر بن یزید ریاحی در گزیده دانشنامه امام حسین

حُرّ بن یزید ریاحی، یکی از بزرگان قبیله بنی تمیم بوده است. اطّلاع دیگری از وی در دست نیست؛ لکن سرنوشت او در میان یاران امام حسین(ع)، استثنایی و بسیار آموزنده است. حُر، نخستین کسی بود که راه را بر امام حسین(ع) و یارانش بست. انتخاب وی به فرماندهی سپاهی که نخستین برخورد را با امام(ع) داشت، حاکی از اعتماد کامل حکومت اُمَوی به اوست. گناهی که حُر مرتکب شد، گناه کوچکی نبود؛ ولی هنگامی که خود را میان بهشت و دوزخ دید، ظاهرِ فریبنده دنیا - که در باطن آن، دوزخْ نهفته بود-، او را نفریفت و او، راه بهشت را به همراه دیگر شهدای کربلا، انتخاب کرد. حُر، پس از انتخاب راه بهشت، نهیبی بر اسب خود زد و در حالی که دست‌هایش را روی سرش گذاشته بود، خود را به خیمه‌های سیّد الشهدا(ع) رساند و در بین راه، این جملات را زمزمه می‌کرد: «خداوندا! به سوی تو، توبه کردم. توبه‌ام را بپذیر، که دلِ دوستانت و فرزندان دختر پیامبرت را لرزاندم». حُر، پس از ایراد سخنانی هشیارکننده و هشداربخش برای سپاه کوفه، به صف دشمن حمله کرد تا به شرف شهادت، نائل آمد. یاران امام(ع)، او را در حالی که هنوز رمقی در تن داشت، از صحنه نبرد، بیرون آوردند و در برابر امام(ع) نهادند. سخنان امام(ع) بر بالین وی نیز، بسیار قابل تأمّل است. ایشان، در حالی که غبار از چهره او پاک می‌کرد، فرمود: «تو حُر (آزاده) هستی، همان‌گونه که مادرت تو را نامیده است؛ آزاده در دنیا و آخرت».

از عدی بن حرمله نقل شده است که: چون عمر بن سعد، لشکر را آماده حمله کرد، حر بن یزید به او گفت: خدا، تو را اصلاح کند! آیا می‌خواهی با این مرد (حسین(ع)) بجنگی؟ عمر گفت: به خدا سوگند، آری؛ چنان جنگی که آسان‌ترین بخشِ آن، افتاده شدن سرها و قطع دست‌ها باشد! حُر گفت: آیا هیچ یک از پیشنهادهای او، شما را راضی نمی‌کند؟ عمر بن سعد گفت: به خدا سوگند، اگر کار با من بود، صلح می‌کردم؛ امّا فرمان روایت ابن زیاد نپذیرفته است. راوی می‌گوید: حُر، آمد تا در جایی میان مردم ایستاد. مردی از قبیله‌اش به نام قرة بن قیس، همراهش بود. به او گفت: ای قُرّه! آیا امروز، اسبت را آب داده‌ای؟ گفت: نه. گفت: می‌خواهی که آن را آب دهی؟ قُره می‌گوید: به خدا سوگند، گمان بُردم که او می‌خواهد کناره بگیرد و در جنگ، حضور نیابد و خوش ندارد که من، او را به هنگام این کار ببینم و خبر آن را به فرمانده برسانم؛ لذا به او گفتم: آبش نداده‌ام. می‌روم تا به آن، آب بدهم. از جایی که حُر بود، دور شدم. به خدا سوگند، اگر مرا از قصد خود، آگاه می‌کرد، همراه او به سوی حسین(ع) می‌رفتم. او کم کم به حسین(ع) نزدیک شد. مردی از قبیله‌اش به نام مهاجر بن اوس، به او گفت: ای ابن یزید! چه می‌کنی؟ می‌خواهی حمله کنی؟ حُر، خاموش ماند و لرزه، اندامش را گرفته بود. آن مرد به او گفت: ای ابن یزید! به خدا سوگند، کار تو، مشکوک است! به خدا سوگند، هرگز در هیچ جنگی، آنچه اکنون از تو می‌بینم، ندیده بودم. اگر از من می‌پرسیدند که شجاع‌ترین مردِ کوفه کیست، از [کنار نام] تو نمی‌گذشتم. پس این چه کاری است که از تو می‌بینم؟! حُر گفت: به خدا سوگند، خود را میان بهشت و دوزخ می‌بینم و - به خدا سوگند-، هیچ چیز را بر بهشت بر نمی‌گزینم، حتّی اگر تکّه تکّه و سوزانده شوم. سپس، بر اسبش هِی زد و به حسین(ع) پیوست. حُر به حسین(ع) گفت: خدا، مرا فدایت کند، ای فرزند پیامبر خدا! من، همان کسی هستم که تو را از برگشتن، باز داشتم و چشم از تو برنگرفتم و همراهت آمدم تا تو را مجبور به نزول در این جا کردم. به خدا سوگند - آن خدایی که جز او خدایی نیست-، هرگز گمان نداشتم که این گروه، پیشنهادهای تو را نپذیرند و کار را به این جا برسانند. به خود می‌گفتم: چه اشکالی دارد که در برخی امور، از آنان، اطاعت کنم تا آنان، مرا بیرون رفته از اطاعتشان نبینند؟ آنها نیز این پیشنهادهای حسین را می‌پذیرند [و کار به خوشی خاتمه می‌یابد]. به خدا سوگند، اگر گمان هم می‌کردم که آنان، پیشنهادهای تو را نمی‌پذیرند، این کارها را با تو نمی‌کردم. اکنون، پیش تو آمده‌ام و پشیمان از آنچه کرده‌ام، به درگاه خدا توبه می‌کنم و با جانم، تو را یاری می‌دهم تا پیشِ رؤیت بمیرم. آیا برای من، توبه‌ای هست؟ حسین(ع) فرمود: «آری. خداوند، توبه ات را می‌پذیرد و تو را می‌آمرزد. نام تو چیست»؟ گفت: من حُر، پسر یزید هستم. حسین(ع) فرمود: «تو حُر (آزاده) هستی، همان‌گونه که مادرت، تو را نامیده است. تو، إن شاء اللّه، در دنیا و آخرت، آزاده‌ای. فرود بیا». حُر گفت: من سواره باشم، برایت سودمندترم تا پیاده شوم. سوار بر اسبم، ساعتی با آنان می‌جنگم. کارم به فرود آمدن (شهادت)، خواهد انجامید. حسین(ع) فرمود: «رحمت خدا بر تو باد! هر چه به نظرت می‌رسد، همان‌گونه عمل کن». حُر، جلوی یارانش آمد و گفت: ای مردمان! چرا یکی از این پیشنهادهای حسین(ع) را نمی‌پذیرید تا خداوند، شما را از جنگ و ستیز با او، آسوده کند؟ گفتند: این فرمانده، عمر بن سعد است. با او سخن بگو. حُر، همان سخن را با او باز گفت. عمر گفت: من نیز بسیار دوست داشتم که اگر راهی بیابم، چنین کنم. حُر گفت: ای مردم کوفه! مادرتان به عزایتان بنشیند و گریان شود! او را دعوت کردید و چون آمد، تسلیمش کردید. ادّعای جان دادن در راهش را نمودید و سپس، بر او تاخته‌اید تا او را بکُشید. او را باز داشته‌اید و اختیار را از کفش رُبوده و از همه سو، محاصره‌اش کرده‌اید و از روی آوردن به این همه سرزمین‌های پهناور خدا برای در امان ماندن خود و خانواده‌اش، باز داشته‌اید. اینک، اسیرِ دست شماست و اختیارِ سود و زیانی برای خود ندارد. او و همسران و کودکان و یارانش را از آب جاری فرات، محروم نموده‌اید؛ آبی که یهود و مجوس و مسیحی، از آن می‌نوشند، و خوک و سگِ صحرا در آن می‌غلتند. آن گاه، ایشان از تشنگی، در حال جان کَنْدن هستند. چه بد رفتاری با فرزندان محمّد(ص) داشتید! خداوند، شما را روز تشنگی (قیامت) سیراب نکند، اگر هم اکنون، توبه نکنید و از آنچه اکنون می‌کنید، دست نکِشید! پیادگان لشکر، به او حمله بُردند و به او تیراندازی کردند. حُر نیز آمد و پیشِ روی حسین(ع) ایستاد.

از ابن شهرآشوب نقل است: حُر، به میدان مبارزه آمد من، بی‌گمان آزاده‌ام و پناه میهمانان [امّا] گردن شما را با شمشیر می‌زنم. به جانبداری از بهترین ساکن سرزمین خَیف بر شما ضربه می‌زنم و در این کار، هیچ ستمی نمی‌بینم. آن گاه، چهل و دو سه تن از آنان را کُشت.

جستارهای وابسته

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا
2. محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین

پانویس