حق در جامعه‌شناسی اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حق است. حق از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حق در قرآن - حق در حدیث - حق در نهج البلاغه - حق در کلام اسلامی - حق در معارف دعا و زیارات - حق در فلسفه اسلامی - حق در فقه اسلامی - حق در اخلاق اسلامی - حق در معارف مهدویت - پرسش‌های مرتبطمقدمه
حق در مقابل باطل، امری است که در واقع و نفس‌الامر از درجاتی از ثبوت و تحقق همراه با مطابقت واقع برخوردار است[۱]. از نظر قرآن، حق چیزی است که خداوند آن را - چه در عالم تکوین و چه در عالم تشریع - تحقق داده است؛ از این‌رو، حق در عالم تشریع و در ظرف اجتماع شامل همه ارزش‌ها و معیارهایی است که خداوند بر آن مهر تأیید نهاده و عمل طبق آن را توصیه کرده باشد. حق و همچنین باطل وصف امور مختلفی قرار می‌گیرند؛ برای نمونه: قول و فعل حق به معنای قول و فعل متصف به صفات جمیلی چون ثبات، بقا و حسن، و قول و فعل باطل به معنای قول و فعل متصف به صفات ناپسند چون تزلزل، زوال و قبح[۲]. حق به معانی دیگری همچون فعل حکیمانه، اعتقاد مطابق با واقع، خود واقعیت، سخن و کلام مطابق با واقع نیز به کار رفته است[۳].
علامه طباطبایی در تفسیر آیه 
تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ
[۴] در سوره عصر می‌نویسد:
تواصی به حق این است که یکدیگر را به حق سفارش کنند، سفارش کنند به اینکه از حق پیروی نموده و در راه حق استقامت و مداومت کنند؛ پس دین حق چیزی به جز پیروی اعتقادی و عملی از حق و تواصی به حق نیست و تواصی به حق عنوانی است وسیع‌تر از عنوان امر به معروف و نهی از منکر، چون امر به معروف و نهی از منکر شامل اعتقادیات و مطلق ترغیب و تشویق بر عمل صالح نمی‌شود، ولی تواصی به حق هم شامل امر به معروف می‌شود و هم شامل عناوین مذکور[۵].
آیات قرآنی مرتبط
- تأکید بر حقانی بودن تعالیم وحیانی و برحذر داشتن از تردید در آنها:
الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ
[۶]. - هدایت خداوند به سوی حق و توصیه به متابعت از داعیان به حق: قُلِ اللَّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى[۷].
- تمجید از مؤمنان دعوت کننده به حق در برخی آیات[۸]؛
- توصیه به حق از جمله ویژگی‌های مؤمنان[۹]؛
- نهی از درآمیختن آگاهانه حق به باطل و کتمان آن[۱۰][۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۲، ص۳۰۶.
- ↑ سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۸۱.
- ↑ ر. ک: حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۴۶؛ محمدتقی مصباح یزدی، رستگاران، ج۱، ص۴۷-۶۳.
- ↑ «یکدیگر را به راستی پند داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۶۱۱.
- ↑ «حق از (آن) پروردگار توست پس هیچ‌گاه از دو دلان مباش!» سوره بقره، آیه ۱۴۷.
- ↑ «بگو خداوند به “حق” رهنماست؛ آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟» سوره یونس، آیه ۳۵.
- ↑ وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ «و از آفریدگان ما دسته‌ای هستند که به حقّ رهنمون می‌شوند و به حقّ داد می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۸۱.
- ↑ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ «جز آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و یکدیگر را به راستی پند داده‌اند و همدیگر را به شکیبایی اندرز داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.
- ↑ وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ «و حق را با باطل میامیزید و آگاهانه حقپوشی مکنید» سوره بقره، آیه ۴۲.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۱۳۱.