راه و راهنماشناسی (کتاب)
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
راه و راهنماشناسی، کتابی است که با زبان فارسی به بررسی ديدگاه قرآن كريم درباره مسائل مربوط به وحی و نبوت، و نيز اوصاف، وظایف و رسالت پیامبران، و خاتمیت و امامت، می‌پردازد. این کتاب اثر محمد تقی مصباح یزدی است و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی نشر آن را به عهده داشته است.[۱]
| راه و راهنماشناسی | |
|---|---|
 | |
| زبان | فارسی |
| ترجمهٔ کتاب | [[(بخش چهارم و پنجم معارف قرآن) (کتاب)|(بخش چهارم و پنجم معارف قرآن)]] |
| نویسنده | محمد تقی مصباح یزدی |
| موضوع | نبوت، پیامبر خاتم، امامت و ولایت |
| مذهب | [[شیعه]][[رده:کتاب شیعه]] |
| ناشر | [[:رده:انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی|انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی]][[رده:انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی]] |
| محل نشر | قم، ایران |
| سال نشر | * چاپ اول: ۱۳۷۶ * چاپ نهم: ۱۳۹۲ ش |
| شابک | ۹۷۸۹۶۴۶۷۴۰۳۴۱ |
| شماره ملی | ۲۵۲۰۶۷۲ |
دربارهٔ کتاب
- در معرفی کتاب آمده است: «کتاب حاضر، پژوهشی است در قلمرو نبوت‌شناسی، که در بیست و شش درس، تنظیم شده است. ارائه بحث در این کتاب بر شیوه تفسیر موضوعی استوار است و در هریک از مسایل و موضوعات، آیات قرآنی مربوط استخراج، دسته‌بندی، بررسی و تفسیر شده است. این اثر، از دو بخش کلی: "راه‌شناسی" و "راهنماشناسی" تشکیل یافته است. مهم‌ترین مباحث کتاب عبارتند از: مفهوم، امکان و ضرورت وحی و نبوت، اهدف و آثار نبوت و راه‌های اثبات آن، مصونیت وحی و عصمت پیامبران، وحدت دین الهی و لزوم ایمان به تمام پیامبران، شرایع الهی و مشترکات و تمایزات آنها، کثرت پیامبران و تفاوت مراتب آنان، وظایف و مقامات پیامبران، اوصاف عمومی پیامبران، رفتار مردم با پیامبران، سنت الهی در برخورد با اقوام پیامبران، خاتمیت، ضرورت‌ها و ویژگی‌های اسلام، و امامت».[۲]
- معارف قرآن مجموعه کتاب‌هایی است که در آن، علامه محمد تقی مصباح یزدی به دسته‌بندی موضوعی آیات قرآن کریم پرداخته‌اند و از جمله آثار ابتکاری و بدیع ایشان محسوب می‌شود. این کتاب که جلد چهارم و پنجم از مجموعه معارف قرآن است، پژوهشی است در قلمرو مسایل نبوت‌شناسی که پس از بازنگری و تحقیق مجدد، در قالب متن درسی برای ۴ واحد آموزشی تدوین شده است. هدف اصلی کتاب ارائه دیدگاه قرآن کریم درباره مسائل مربوط به وحی و نبوت، و نیز اوصاف، وظایف و رسالت پیامبران، و خاتمیت و امامت است.
- در بحث انسان‌شناسی به این نکته اشاره شده که شناخت حسی و شناخت عقلانی برای همه انسان‌ها عمومیت دارد. اما آیا این دو گونه شناخت برای تشخیص راه صحیح در مسیر سعادت ابدی و رسیدن به کمال نهایی، کافی است؟ اگر این آگاهیها بسنده نیست، آیا خداوند انسان را در گمراهی و سرگردانی به خود واگذاشته یا به طریقی خاص، خلأ این شناخت را پر کرده است؟ اگر پاسخ مثبت است، آن آگاهی چیست؟ چه کسانی توان دریافت آن را دارند؟ آیا این شناخت به دور از هر خطایی به مردم میرسد؟ مردم چگونه میتوانند صاحبان این آگاهی، و ارتباط آنان با خدا را بشناسند؟ با توجه به ختم نبوت و قطع این ارتباط ویژه، هدایت مردم را چه کسانی برعهده دارند؟
- کتاب پیش رو که برای پاسخ به این پرسش‌های اساسی تدوین شده، مباحث ذیل را در بردارد: مفهوم، امکان و ضرورت وحی و نبوت، اهدف و آثار نبوت و راه‌های اثبات آن، مصونیت وحی و عصمت پیامبران، وحدت دین الهی و لزوم ایمان به تمام پیامبران، شرایع الهی و مشترکات و تمایزات آنها، کثرت پیامبران و تفاوت مراتب آنان، وظایف و مقامات پیامبران و اوصاف عمومی ایشان، رفتار مردم با پیامبران، سنت الهی در برخورد با اقوام پیامبران، خاتمیت، ضرورت‌ها و ویژگی‌های اسلام، و امامت[۳].
فهرست کتاب
- مقدمه معاونت پژوهش؛
- يادداشت محقق؛
- لزوم بازنگری کتاب؛
- کارهای انجام‌شده؛
- سخن با استادان و دانش‌پژوهان؛
- قدردان و سپّاس؛
- مقدمه مؤلف؛
درس اول: نبی و رسول
۲. کاربردهای قرآنی نبی و رسول:
- تفاوت نبی و رسول در تبلیغ وحی؛
- تفاوت نبی و رسول در داشتن معجزه، کتاب و شریعت؛
- تفاوت نبی و رسول در اتمام حجت برای مردم؛
۴. پیامبر در اصطلاح؛
- چکیده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بیشتر؛
- پژوهش.
اینجا متن قالب‌بندی‌نشده وارد شود
درس دوم: وحی
۱. مفهوم لغوی وحی؛
۲. گونه‌های کاربرد وحی در قرآن:
- تقدير الهی در نظام هستی؛
- هدايت غريزی؛
- القای شيطانی؛
- اشاره؛
- الهام؛
- پيام الهی به فرشتگان؛
- فرستادن روح بر پيامبر؛
- تأييد عملی پيشوايان؛
- ارتباط نبوی؛
- سخن گفتن بی‌واسطه خدا با انسان؛
- يک نکته؛
۳. مفهوم اصطلاحی وحی؛ ۴. ويژگی‌های وحی نبوی:
درس سوم: امکان نبوت انسان
۱. پندار ناشايستگی بشر برای نبوت:
- پاسخ قرآن کريم؛
۲. تقاضای نابجا:
- پاسخ قرآن کريم؛
۳. علل موضع‌گیری در مقابل نبوت انسان:
- الف) ناآگاهی از ربوبيت خدا؛
- ب) گريز از مسئوليت؛
- ج) ظاهرگرايی؛
- د) سرمستی از دانش اندک خود؛
- ه) خوش نداشتن حق؛
۴. واکنش منکران نبوت؛
درس چهارم: ضرورت نبوت
- کمال انسانی و ضرورت نبوت:
- هدف‌مندی زندگی، اختيار انسان، و نياز به شناخت راه صحيح؛
- نارسايی دانش بشری در شناخت راه صحيح؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش؛
درس پنجم: اهداف و آثار بعثت پيامبران
- هدايت تشريعی مردم؛
- اتمام حجت؛
- دعوت به توحيد و عبادت خدا؛
- توجه دادن به معاد؛
- اصلاح تحريف‌ها و رفع اختلافات دينی؛
- تذکر دادن؛
- انذار و تبشير؛
- مبارزه با ظلم و فساد؛
- فراهم ساختن زمينه برپايی قسط و عدالت در جامعه؛
- آزادی انسان‌ها از قيد و بندهای ناروا؛
- نجات از تاريکی‌ها و هدايت مردم؛
درس ششم: راه‌های شناخت پيامبران (۱): قراين و بشارت‌‌ها
۱. مجموعه قراين؛
۲. بشارت پیامبر پیشین:
- بشارت حضرت عيسی(ع) به آمدن حضرت محمد(ص)؛
- اشاره تورات و انجيل به حضرت محمد(ص) و يارانش؛
- شناخت دقيق اهل‌کتاب از حضرت محمد(ص)؛
- آرزوی پيروزی اهل‌کتاب بر مشرکان با آمدن پيامبر اسلام(ص)؛
- شهادت يکی از علمای يهود به رسالت حضرت محمد(ص)؛
- پاسخ به دو اشکال؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پيوست؛
- بشارت به رسالت حضرت محمد(ص).
درس هفتم: راه‌های شناخت پيامبران (۲): اعجاز
۱. مفهوم‌شناسی معجزه:
- مفهوم لغوی؛
- مفهوم اصطلاحی؛
- کاربرد قرآنی؛
۲. ويژگی‌های معجزه:
- نياموختنی؛
- غلبه‌ناپذير؛
۳. فرق معجزه نبوی با ديگر امور خارق‌العاده:
- فرق معجزه با کرامت و ارهاص؛
- فرق معجزه با کارهای خارق‌العاده متنبّيان؛
- فرق معجزه با سحر و کارهای عجيب مرتاضان؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش.
درس هشتم: راه‌های شناخت پيامبران (۳):امکان، ضرورت و ارزش اعجاز
۱. امکان معجزه؛
- معجزه؛ همسو با سنت‌های الهی؛
۲. ضرورت معجزه:
۴. قلمرو دلالت معجزه:
درس نهم: راه‌های شناخت پيامبران (۴): معجزه پيامبران
۲. معجزات ابتدایی و اقتراحی؛ ۳. پاسخ پیامبران به درخواست معجزه؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش؛
- پيوست‌ها:
- پيوست اول: نقش پيامبر در معجزه؛
- پيوست دوم: قلمرو اعجاز؛
- يک نکته عقلی.
درس دهم: معجزات و کرامات پیامبر اسلام(ص)
- قرآن کريم؛
- شق‌القمر؛
۲. کرامات پيامبر اسلام(ص):
- معراج؛
- تصرف در ادراک مردم؛
- انداختن وحشت در دل کافران؛
- ايجاد آرامش در دل پيامبر(ص) و مؤمنان؛
- ارسال سپاهيان غيبی و باد برای ياری پيامبر(ص) و مسلمانان؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش.
درس يازدهم: عصمت فرشتـه وحی و پيامبران (۱)
۲. عصمت پيامبران:
- عصمت پيامبران در گرفتن، حفظ و ابلاغ وحی؛
- عصمت پيامبران در مقام عمل؛
- عصمت پيامبران و مسئله اختيار؛
- عصمت، موهبتی الهی در سايه شايستگی اختياری؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش.
درس دوازدهم: عصمت پيامبران (۲): پاسخ به شبهات
- دسته اول: آيات مربوط به تمام پيامبران:
- آيه اول؛
- آيه دوم؛
- دسته دوم: آيات مربوط به برخی پيامبران خاص:
- عصمت حضرت آدم(ع)؛
- عصمت حضرت ابراهيم(ع) و يوسف]](ع)؛
- عصمت حضرت يونس(ع)؛
- عصمت حضرت موسی(ع)؛
- عصمت حضرت داوود(ع)؛
- عصمت حضرت سليمان(ع)؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش.
درس سيزدهم: عصمت پيامبران (۳): پاسخ به شبهات قرآنی درباره عصمت پيامبر اسلام(ص)
- آيه اول؛
- پاسخ عام؛
- پاسخ ويژه اين آيه؛
- آيه دوم؛
- آيه سوم؛
- آيه چهارم؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطاله بيشتر؛
- پژوهش.
درس چهاردهم: وحدت دين الهی و لزوم ايمان به همه پيامبران
- دسته اول: آيات ميثاق انبيا؛
- دسته دوم: آيات هم‌بستگی شرايع؛
- دسته سوم: آيات نکوهش تفرقه در دين؛
- دسته چهارم: آيات ترغيب‌کننده مردم به ايمان به همه انبيا؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش.
درس پانزدهم: شرايع الهی: اشتراک‌ها، اختلاف‌ها
۱. اشتراک‌های شرايع:
۲. افتراق‌های شرايع:
درس شانزدهم: فراوانی پيامبران و تفاوت مراتب آنان
- ۱. فراوانی شمار پيامبران:
- بحثی درباره کلمه «امت»؛
- فترت در نبوت؛
- ۲. شمار پيامبران؛
- ۳. تفاوت مراتب پيامبران در فضيلت؛
- ۴. پيامبران اولوالعزم:
- ويژگی پيامبران اولوالعزم؛
- حوزه رسالت پيامبران اولوالعزم؛
- ۵. معنای جهانی بودن رسالت؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش.
درس هفدهم: اوصاف عمومی پيامبران
- بشر بودن؛
- مرد بودن؛
- هم‌زبانی با قوم خويش؛
- اخلاص و پرهيز از درخواست پاداش؛
- مخلَص (معصوم) بودن؛
- صدّيق بودن؛
- امانت‌داری؛
- نترسيدن از غيرخدا؛
- شايستگی؛
درس هجدهم: وظايف و مقامات پيامبران
- ابلاغ و تبيين پيام الهی؛
- تعليم مردم؛
- بيان حلال و حرام الهی؛
- پند دادن؛
- تزکيه؛
- امامت؛
- قضاوت؛
- برپا ساختن حکومت الهی؛
درس نوزدهم: رفتار مردم با پيامبران
- ۱. تکذيب پيامبران؛ واکنش مردم در برابر دعوت ايشان؛
- ۲. اوصاف سردمداران مبارزه با پيامبران:
- مترف (خوش‌گذران)؛
- ملأ (اشراف)؛
- گردنکش؛
- ۳. انگيزه‌های روانی مخالفت با پيامبران:
- تکبر و غرور؛
- برتری‌جويی؛
- ظلم؛
- هوای نفس؛
- آلودگی به گناه؛
- احساس بی‌نيازی؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش.
درس بيستم: شيوه‌های مخالفت با پيامبران
- ۱. ابراز تعجب؛
- ۲. ابراز شک و ترديد؛
- ۳. استهزا و تمسخر؛
- ۴. تهمت:
- افسونگری و ديوانگی؛
- افسون‌شدگی؛
- شاعری و ياوه‌گويی؛
- کهانت؛
- گمراه بودن؛
- دروغ‌گويی؛
- آموختن از ديگران؛
- ۵. بهانه‌جويی:
- تعارض دعوت پيامبران با روش نياکان؛
- بشر بودن پيامبران؛
- درخواست ارتباط بی‌واسطه خدا با آنان؛
- درخواست ملاقات با خدا؛
- نازل نشدن فرشتگان بر مردم؛
- درخواست معجزات تسليم‌کننده؛
- تقاضای قرآنی ديگر؛
- تقاضای نزول دفعی قرآن؛
- سرشناس نبودن پيامبر (ص)؛
- درخواست کارهای نشدنی؛
- تقاضای قربانی؛
- تقاضای کتاب آسمانی ويژه؛
- ۶. تهديد؛
- ۷. کشتن؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش.
درس بيست‌ويکم: سنت‌های الهی در رفتار با اقوام پيامبران (۱)
- سنت هدايت الهی؛
- سنت آزمايش؛
- سنت فزونی و کاستی نعمت در پی شکر يا ناسپاسی؛
- سنت امداد؛
- سنت ستيزه‌جويی با پيامبران؛
- سنت املاء و استدراج؛
درس بيست‌ودوم:سنت‌های الهی در رفتار با اقوام پيامبران (۲)
- ۷. سنت گمراه کردن بزهکاران و ستم‌پيشگان؛
- ۸. سنت عذاب:
- مشروط و محدود بودن سنت عذاب؛
- اختصاص عذاب استيصال به کافران؛
- ۹. سنت هدايت مؤمنان و صالحان؛
- ۱۰. سنت پيروزی نهايی پيامبران؛
- ۱۱. سنت حاکميت مستضعفان باايمان؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش؛
- پيوست: آيات مربوط به سنت عذاب مخالفان پيامبران:
- دسته اول؛
- دسته دوم؛
- دسته سوم؛
- دسته چهارم؛
- دسته پنجم.
درس بيست‌وسوم: اسلام؛ دين جهانی
- ۱. ادله جهانی بودن رسالت پيامبر اکرم(ص)؛
- ۲. بررسی ادله مخالفان؛
- پاسخ؛
- ۳. موضع جنيّان در برابر دعوت اسلام؛
- ۴. بی‌اعتباری اديان ديگر پس از ظهور اسلام:
- آيه نخست؛
- آيه دوم؛
- آيه سوم؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش.
درس بيست‌وچهارم: خاتمیت
- ۱. دلايل خاتمیت؛
- ۲. بررسی شبهات خاتمیت:
- شبهه نخست؛
- پاسخ؛
- شبهه دوم؛
- پاسخ؛
- شبهه سوم؛
- پاسخ؛
- شبهه چهارم؛
- پاسخ؛
- ۳. حکمت‌های ختم نبوت:
- سلامت قرآن از تحريف و بقای آن؛
- کمال اسلام؛
- تداوم ارتباط با خدا و تبيين شريعت؛
- جاودانگی اسلام؛
- جهانی بودن اسلام؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش.
درس بيست‌وپنجم: امامت و ضرورت آن
- ۱. مفهوم‌شناسی امامت:
- مفهوم لغوی؛
- کاربرد امام در قرآن؛
- امامت در اصطلاح کلام و در فرهنگ شيعی؛
- ۲. ضرورت امامت:
- ضرورت امامت ازنظر عقلی؛
- ضرورت امامت از ديدگاه قرآن؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش.
درس بيست‌وششم: ويژگی‌های امام
- ۱. نصب از سوی خدا؛
- ۲. علم خدادادی:
- آيه علم‌الکتاب؛
- آيه شهادت؛
- ۳. عصمت:
- آیه تطهیر؛
- آيه عهد؛
- چکيده؛
- پرسش‌ها؛
- منابعی برای مطالعه بيشتر؛
- پژوهش؛
- منابع.[۴]
دربارهٔ پدیدآورنده
آیت‌الله محمد تقی مصباح یزدی (متولد ۱۳۱۳ش یزد، متوفای ۱۳۹۹ش تهران). تحصیلات حوزوی خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: سید حسین بروجردی، محمد علی اراکی، امام خمینی، علامه طباطبایی و محمد تقی بهجت به اتمام رساند. تأسیس و ریاست موْسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، تأسیس بنیاد علمی پژوهشی باقرالعلوم، عضویت هیئت مدیره مدرسه علمیه حقانی، عضویت شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضویت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ریاست شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت و نمایندگی مجلس خبرگان رهبری از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس در حوزه‌های علمیه، تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر درآورده است. «معارف قرآن»، «آذرخش کربلا»، «آموزش عقاید»، «سیمای پیامبر اعظم در آینه نهج‌البلاغه»، «آفتاب ولایت»، «در پرتو ولایت»، «نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه»، «پرتوی از امامت و ولایت در قرآن کریم»، «تقویت مبانی فکری و اعتقادی»، «حکیمانه‌ترین حکومت»، «جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن»، «راه و راهنماشناسی» و «آثار و فواید وجودی امام عصر در زمان غیبت» برخی از این آثار است.[۵]
پانویس