انکار حق

این مدخل زیرشاخهٔ بحث حق است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

برخی از انسان‌ها، تعداد بسیاری از حقایق و واقعیت‌ها را می‌‌دانند، اما به دلایل غیر عقلانی و عقلایی به انکار این حقیقت‌ها و مخالفت با آن می‌‌پردازند. از نظر آموزه‌های وحیانی قرآن، بسیاری از مردم این گونه هستند و نسبت به اموری که صد درصد در حقانیت آن علم و یقین قطعی دارند، مخالفت می‌‌کنند؛ زیرا هواهای نفسانی، برترجویی، ظلم‌گرایی، خودبرتربینی و اموری از این دست اجازه نمی‌دهد تا حقیقتی که می‌‌شناسند، بپذیرند و تابع آن باشند. این گونه است که مخالفت با خدا و انکار قیامت و معاد و زنده دوباره انسان در آخرت و بازخواست و حسابرسی در آن را به شدت انکار می‌‌کنند و به گونه ای زندگی می‌‌کنند که گویی اصلا چنین چیزهایی غیر عقلانی یا غیر عقلایی بوده و جزو خرافات بی‌معنا و بی‌ارزش است..

چرایی انکار معلومات قطعی

از نظر آموزه‌های قرآنی، انسان دارای همه ابزارهای شناختی و گرایشی است که او را با واقعیت‌های خارجی و حقایق هستی آشنا کرده تا در مسیر صراط مستقیم عبودیتی قرار گیرد که او را به کمالات بایسته و شایسته از جمله خلافت الهی می‌‌رساند.

به سخن دیگر، نفس مستوی هر انسانی در کمال اعتدال دارای همه چیزهایی است که او را به چنین مقامی عظیم برساند. فطرت انسانی در بردارنده نرم افزاری است که به انسان قوت و توانایی تشخیص حق و باطل را می‌‌دهد و گرایش‌های او را به سوی حق و گریزش از باطل ساماندهی می‌‌کند.

از نظر آموزه‌های قرآنی، نفس این قابلیت را دارد که در دو مسیر صعود و سقوط حرکت کند. پس کسانی که بر خلاف فطرت شروع به دروغگویی، خیانت، بی‌وفایی، ظلم و مانند آنها می‌‌کنند، آهسته آهسته در یک فرآیندی نفس خویش را از سلامت فطری و استوا و اعتدال خارج کرده و با تغییر فطرت آن را دفن و دسیسه کرده تا جایی که در نهایت مطبوع و مختوم می‌‌شود. در این صورت دیگر، حقایق را وارونه می‌‌بیند و تحلیل و تبیین و توصیف کرده و توصیه‌هایی نیز بر اساس همان توصیف وارونه می‌‌دهد. البته از نظر قرآن، قلب و فؤاد انسان به عنوان مرتبه ای از مراتب نفس دارای کارکردهای پنج گانه تعقل و تفقه و تذکر و تدبر و تبصر است. البته این زمانی است که نفس و قلب بر سلامت فطری خویش باقی بوده یا با تقوای الهی در سایه ایمان و عمل صالح تقویت شده و به مرتبه قلب سلیم برسد؛ اما وقتی همین نفس و قلب با فجور و بی‌تقوایی از سلامت خارج و بیمار شود، دیگر کارکردهای گذشته را نخواهد داشت یا بسیار ضعیف خواهد بود؛ زیرا در این حال شخص به سطح چارپایان یا پست‌تر یعنی سطح نباتات و جمادات سقوط می‌‌کند.

از نظر قرآن، هر چند که سطوح ادراکی انسان در یک سطح نیست؛ اما همه یک سطح اصلی را دارا هستند که به آنان کمک می‌‌کند تا حقیقت‌های ساده را بشناسند و بدان گرایش یابند؛ از همین روست که حتی کودکان در این سطح می‌‌توانند انسان‌های خوبی باشند و با صداقت و عدالت و وفاداری و سایر اصول اخلاقی زندگی کنند. پس از آن جایی که برخی از انسان‌ها از نظر سطح ادارکی باهوش‌تر و زیرک‌تر هستند، به یک معنا نخبگان را تشکیل می‌‌دهند. اینان در دو طریق صعود و سقوط رهبران دیگرانی می‌‌شوند که در این سطح هوشی و ادراکی نیستند. از این روست که ما با دو دسته «ائمه الایمان» و «ائمه الکفر» مواجه هستیم که از نخبگان جامعه تشکیل می‌‌شوند.

از نظر قرآن، ائمه الکفر پیشگامان در هنجارشکنی و سنت شکنی هستند. آنان به سبب سطح ادراکی برتر و بالا نه تنها حقایق را درک می‌‌کنند، بلکه آنها را از واقعیت‌ها جدا می‌‌کنند؛ زیرا می‌‌دانند که واقعیت‌هایی است که حقیقت نیستند و نمی‌توان آنها را ارزشی یا هنجاری دانست؛ به عنوان نمونه واقعیتی چون بت پرستی را خلاف حقیقت می‌‌دانند؛ اما چنان که بیان می‌‌شود برای اهدافی خاص که دنیوی است، حقایق را نادیده گرفته و حتی آن را در ظاهر انکار می‌‌کنند. آنان می‌‌دانند که انسان نمی‌تواند «رب» باشد، اما مدعی ربوبیت برای خویش است؛ چنان که فرعون این گونه بود. فرعون و فرعونیان با معجزات دهگانه حضرت موسی(ع) نسبت به حقیقت ماورای دنیوی آنها آگاه شده و به یقین شدید و قوی و تمام نسبت به آن بصیرت یافتند، ولی بر خلاف بصائر آن را انکار کردند.

اصولا بسیاری از مردم به ویژه نخبگان، نسبت به بسیاری از حقایق مسلم، علم و یقین دارند، هر چند که سطح علمی و یقینی افراد فرق دارد؛ زیرا دست کم سه مرتبه و سطح برای یقین است که شامل علم الیقین، عین الیقین وحق الیقین است. از نظر قرآن، هر فرد انسانی وقتی به خویش می‌‌نگرد می‌‌بیند که در گذشته هیچ بوده و خدا او را از نطفه آفریده و به او گوش و چشم و دیگر ابزارهای شناختی و ادراکی و گرایشی را داد تا با آن بر اساس فطرت به سوی حق بروند و از باطل دوری ورزند و به یک معنا شاکر باشند نه کافر.

اما همین انسان وقتی با نگاهی علمی و عقلی به آفرینش خویش می‌‌نگرد، این حقیقت را می‌‌بیند و می‌‌یابد که چیزی نبوده و اینک مخلوقی این گونه شده که می‌‌توان گفت که در زمین اشرف و برتر از او نیست؛ اما همین انسان، با که نشئه اولی یعنی نشئه دنیا را دید و تجربه کرد، به انکار نشئات دیگر می‌‌پردازد می‌‌گوید مگر می‌‌شود که آخرت و نشئه ای دیگر باشد یا پس از مرگ دوباره به تن بازگردیم؟ مگر می‌‌شود که ما دوباره برانگیخته شویم؟

خدا در قرآن بارها بیان می‌‌کند که شما این نشئه را به عینه تجربه کرده اید و بر شما معلوم شد که چیزی نبودید و چیزی به نام انسان شدید؛ هم امر در نشئات دیگر تکرار خواهد شد؛ البته عین همین تجربه در دنیا را نخواهید داشت، بلکه «مثل» آن تجربه خواهید کرد؛ زیرا بدن برزخی شما بدنی غیر از بدن مادی دنیوی خواهد بود؛ چنان که بدن اخروی شما این گونه است. از نظر قرآن این نشئات دیگر، امثالی که برای شما در نشئات دیگر خواهد بود، چیزی شبیه همین نشئه دنیا است که از آن به نشئه الاولی نیز یاد می‌‌شود. انسان در همه نشئات سیر خواهد که نمی‌داند و نمی‌شناسد. به هر حال، از نظر قرآن، بسیاری از مردم با آنکه از نظر عقلی بلکه گاه تجربی حقایق را دیده و به شکل واقعیت دریافته‌اند، حقایقی را انکار می‌‌کنند که نسبت به آن علم و یقین دارند. اما پرسش این است که چرا انسان همه این حقایق معلوم و معقول را انکار می‌‌کند و زندگی خویش را به گونه ای سامان می‌‌دهد که گویی اصلا این حقیقت نیست یا نمی‌شناسد؟

خدا در پاسخ به این پرسش می‌‌فرماید که این افراد با آنکه به حقیقی علم و یقین صد درصد دارند، ولی به دلیل «علو» و «ظلم» آن را انکار می‌‌کنند: و جحدوا بها و استیقنتها انفسهم ظلما و علوا؛ آیات بصیرت بخش و معجزات ما را به جهت ظلم و علوّ انکار کردند و گفتند که سحر است، درحالی که به آن یقین قطعی داشتند.

در حقیقت از نظر قرآن، ظلم انسان به خویش و دیگران موجب می‌‌شود تا انسان حقیقتی را انکار کند؛ زیرا این افراد نمی‌خواهند در سایه عدالت زندگی کنند؛ زیرا عدالت به ویژه عدالت قسطی مقتضی آن است تا هر کسی به حق خویش قانع باشد و از آن تجاوز و تعدی نکند و به دیگران سهم آنان را بدهد و قسط و سهم الهی آنان است. این سهمیه شامل سهیمه در مال است که برای سائل و محروم به عنوان یک واجب و حق الهی تعریف شده است. بسیاری از مستکبران و ظالمان این گونه هستند که به حق و قسط و سهم الهی خویش قانع نیستند که در قالب عدالت الهی به آنان داده شده است؛ از این روست که آنان با ظلم و تعدی حقوق دیگران را غصب می‌‌کنند. پس بر همین اساس است که حتی اگر حق و حقیقتی را به یقین شناختند که مال دیگری است، باز آن را غصب می‌‌کنند و با ظلم به آنان اجازه نمی‌دهند آنان به حق خویش برسند.

از نظر قرآن، دومین اصل اساسی در انکار حقیقت از سوی آگاهان و عالمان، علوّ و برتر جویی آنان است؛ زیرا کسی که خود را برتر و عالی می‌‌داند و دنبال علو و برتری است، حاضر نمی‌شود تا به حق و حقیقت تن در دهد و بر اساس آن عمل و رفتار کند؛ از همین روست که شیطان با علو و برتر جویی خواست تا حق انسان را نادیده گیرد و خود را در جایگاه خلافت الهی قرار دهد؛ فرعون نیز این گونه بود و خود را «ربکم الاعلی» می‌‌دانست و حق پروردگاری و قانونگذاری و تشریع را برای خویش می‌‌دانست و بر این باور بود که می‌‌بایست بر همگان مسلط باشد و دیگران رای و نظر او را بپذیرند. بنابراین، وقتی فرعون با بصائر الهی مواجه می‌‌شود و حقیقت را براو چنان آشکار می‌‌کند که به یقین صد درصد می‌‌رسد، به انکارآن می‌‌پردازد و با آن مخالفت می‌‌ورزد...

درمان‌ناپذیری منکران عالم

از نظر آموزه‌های وحیانی قرآن، کسانی که عالمانه و عاقلانه و عامدانه به انکار حق و حقیقت می‌‌پردازند، کسانی هستند که گرفتار ظلم و علو و مانند آنها هستند. چنین اشخاصی حتی اگر نسبت به حقیقت صد درصد علم و یقین داشته باشند، باز زیر بار آن نمی‌روند و زندگی خویش را بر اساس آن سامان نمی‌دهند؛ بلکه آن چه برای آنان در جایگاه حق و حقیقت می‌‌نشیند، همان هواهای نفسانی است که به عنوان ظلم و علو ازآن تعبیر شده است.

بنابراین، بسیاری از کسانی که این گونه بیماردل هستند، نه تنها زیر بار حق نمی‌روند، بلکه به انواع و اشکال بهانه‌ها و ابزارها برآن هستند تا خود را توجیه کرده و دیگران را نیز به گمراهی بکشانند. خدا در قرآن گزارش می‌‌کند که افراد بسیاری از اهل یقین و بصیرت به سبب سلطه هواهای نفسانی و گرایش به ظلم و علوّ، به جنگ حق شتافتند و مردمان بسیاری را گمراه کردند.

از نظر قرآن افزون بر فرعون و فرعونیان می‌‌توان به افرادی عالم هم چون بلعم باعورا و سامری اشاره کرد که با علم و یقین نسبت به حقیقت به انکار حقیقت پرداخته و باطلی را حق جلوه داده ومردمان را به گمراهی کشاند. داستان گوساله سامری شاید بهترین گواه درباره کسی باشد که اهل بصیرت بود و اموری را می‌‌دید که دیگران نمی‌دیدند؛ اما او با آن بصیرت خویش نه تنها برای خویش مقامات عالی الهی نجست، بلکه علیه حقیقت قیام کرد و گوساله ای را به جای خدا نشاند و مردم را بدان دعوت کرد.

از نظر آموزه‌های قرآنی، بسیاری از اهل کتاب از عالمان و احبار کسانی هستند که دانسته علیه حق قیام می‌‌کنند و آن را به سخریه و تمسخر می‌‌گیرند. آنان با آنکه حقایق را می‌‌شناسند به انکار آن می‌‌پردازند؛ زیرا دنبال ظلم و بهره کشی و استثمار و جمع ثروت هستند. بنابراین، این گونه نیست که با تعلیم و آگاهی بخشی همگان در مسیر حق و حقیقت قرار گیرند، بلکه کسانی هستند که با علم و یقین صد در صد علیه علم خویش عمل می‌‌کنند و آن را زیر پا می‌‌گذارند. پس گاه می‌‌شود که شخص نسبت به مثلا امری چون حجاب و آثار و کارکردهای آن علم یقینی دارد، اما به سبب گردنکشی و ظلم و علوّ و هواهای نفسانی آن را نمی‌پذیرد و بر خلاف عمل می‌‌کند..

منابع

1. منصوری، خلیل، انکار حقایق با علم به حقانیت