نقش زنان در قیام امام حسین در تاریخ اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث نقش زنان در قیام امام حسین است. نقش زنان در قیام امام حسین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: نقش زنان در قیام امام حسین در تاریخ اسلامی - نقش زنان در قیام امام حسین در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
شناخت و تحلیل عملکرد زنان عاشورایی می‌تواند معیار و مقیاسی برای محک زدن قابلیت‌های خودمان در همراهی با امام و اهل بیت (ع) باشد؛ به این معنا که اگر ما در آن زمان بودیم، آیا همانند آنان با اهل بیت همراهی و از آنان دفاع می‌‌کردیم؟ در این صورت می‌‌توانیم در یابیم که اگر در زمان حضور حضرت مهدی (ع)زنده باشیم در آن روز جزء زنانی خواهیم بود که در کنار آن حضرت قرار دارند یا در برابر او؟ انسان با دقت و تأمل در عملکرد زنان عاشورایی با شگفتی‌های بسیاری روبه‌رو می‌شود که در این جا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
بصیرت در دین
بصیرت و روشن بینی یکی از ویژگی‌های برجسته زنان عاشورایی بود. شناخت آنان از دین، امام و حجت خدا و دوست و دشمن بیان گر بصیرت آنان بود؛ لذا اندک بودن همراهان و سختی‌ها و مشکلات، آنان را از ادامه راه باز نداشت. بدون تردید در زمان قیام امام صدها هزار از مردان و زنان ادعای مسلمانی داشتند و از حرکت آن حضرت نیز با خبر بودند، ولی این هنر زنان و مردان عاشورایی بود که به ندای امام پاسخ گفتند و بصیرت خود را در میدان عمل ثابت و به نمایش گذاشتند. تشویق همسران و فرزندان دلیل بر قوت ایمان و بصیرت دینی این زنان عاشورایی است. مادر است و دنیایی از عاطفه و احساسات، ولی در راه خدا احساس و عاطفه را نادیده می‌گیرد. مادر وهب با این که پسرش تازه داماد است و تنها هفده روز از عروسی‌اش گذشته است خدا را سپاس می‌گوید که فرزندش در راه امام حسین (ع) شهید شده است. این وضع را در باره همسر مسلم بن عوسجه با فرزندش و در خصوص مادر عمرو بن جناده و برخی دیگر از زنان عاشورایی نیز میبینیم.
همان طور که اشاره شد مورخان آورده‌اند که دشمن پس از شهید کردن این فرزندان سرشان را به سوی خیمه گاه امام انداختند و مادران پس از پاک کردن خون و خاک و بوسه بر آن، سر را به سوی دشمن پرتاب کردند. شاید این دلاوران با این کار خواسته‌اند بگویند که فرزند برای مادر بسیار عزیز است، اما حسین بن علی که امام و رهبر است برای ما از فرزند نیز عزیزتر است. این نمونه‌ها الگوی بسیار خوبی برای مادران و همسران شهدا در جنگ تحمیلی بودند.
عشق به اهل بیت (ع)
یکی از وظایف مسلمانان معرفت به مقام اهل بیت رسول خدا (ص) و دوستی و همراهی با آنان است. این مطلب آن قدر اهمیت دارد که خداوند می‌فرماید: 
قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى
[۱]
عشق به اهل بیت از ویژگی‌هایی بود که در تک تک زنان عاشورایی وجود داشت و آنچه آنان را از دیگر زنان ممتاز کرده بود معرفت آنان به مقام امامت و ولایت و عشق آنان به امام حسین (ع) بود. این مطلب را می‌‌توان از سخنان و عملکرد آنان به خوبی فهمید. این زنان واژه‌های عشق، ایمان، فداکاری، دفاع از اسلام، دوستی اهل بیت، صبر و مقاومت و... را برای ما معنا کردند. رجزهایی که برخی از آنان در برابر دشمن خواندند وضع روحی و معنویت آنان را منعکس می‌کند. زنان امروز ما اگر دوستدار اهل بیت‌اند باید همانند آنان عمل کنند. ادعا کافی نیست، باید در عمل اثبات کرد. آیا ممکن است فردی در ستم گری و فساد و تباهی از کشندگان امام حسین جلو بیفتد، اما در عین حال، یا لیتنا معکم (ای کاش ما با شما بودیم) بگوید و خود را دوستدار آنان بداند؟ کسانی که چنین سخن می‌گویند آیا آمادگی دارند که همانند ام‌عمرو بن جناده یا ام وهب عمل کنند، تا امام آنها را بپذیرد و برای آنان دعا و شفاعت کند. اگر چنین آمادگی در آنان نیست، سعی کنند با دقت و تأمل در زندگی و عملکرد زنان عاشورایی، از آنان الگو بگیرند.
تشویق همسران و فرزندان به یاری امام (ع)
نقش زنان عاشورایی در این باره نیز بسیار برجسته است و حتی کربلایی شدن برخی از مردان را مرهون آنان هستیم. همان‌گونه که درباره زهیر بن قین بدان اشاره کردیم سخنان همسر حبیب بن مظاهر و همسر عبدالله عمیر کلبی پس از آنکه از آمادگی همسران خود برای پیوستن به امام حسین آگاه شدند نیز در این زمینه در خور توجه است. مادر عمرو بن جناده و همسر مسلم بن عوسجه نیز پس از آنکه همسران شان به شهادت رسیدند فرزندان نوجوان خود را روانه میدان کردند و از آنان خواستند که جان خود را فدای امام نمایند.
مادر وهب نیز که تازه به دست امام مسلمان شده است برای تشویق فرزندش به جهاد می‌گوید: در راه پسر پیامبر جهاد کن، تا شفاعت جدش را در روز قیامت به دست آوری.
همراهی و همگامی با اهل بیت (ع)
پس از اشاره به حضور پر افتخار زنان در کربلا، میبینیم که امام حسین (ع) یاران خود را مرخص کردند و درباره زنان فرمودند: هر کس خانواده خود را همراه آورده همین امشب او را به جای امنی برساند؛ چراکه فردا مردان کشته و اهل بیت من اسیر میشوند. زنان در گفت وگو با همسران خود خواستار ماندن و مواسات با خاندان حسینی شدند و بامنطق قوی خود همسران خود را نیز قانع کردند و گفتند: همان‌گونه که مردان با امام همراهی دارند، زنان نیز می‌خواهند با اهل بیت امام هم راهی و هم گامی داشته باشند.
شجاعت و شهامت زنان عاشورایی
شجاعت و شهامت کلید پیروزی و مایه سربلندی انسان هاست. شجاعت نه تنها در میدان جنگ که در میدان‌های سیاست و اجتماع و حتی مباحث علمی نقش کلیدی دارد. در متون دینی ما پایه شجاعت تسلط و پیروزی بر هوای نفس دانسته شده است: «أَشْجَعُ اَلنَّاسِ مَنْ غَلَبَ هَوَاهُ»[۲].
عملکرد زنان کربلایی بیان‌گر آن است که آنان کانون ایمان و پیروز میدان مبارزه با هواهای نفسانی و تعلقات دنیوی بودند؛ لذا ترس در جان شان راهی نداشت. آری، آنان زنانی دلاور و شجاع بودند که همسران و فرزندان شان در برابر دیدگان شان به خون غلتیدند، ولی آنان هرگز ضعف و سستی از خود نشان ندادند.
کسانی که زنان را موجوداتی ضعیف و ترسو، سست و متزلزل، پیمان‌شکن و افرادی نا پایدار و تسلیم شونده دانسته‌اند دست کم درباره این عده از زنان به خطا رفته‌اند؛ زیرا اینان در مبارزات خود چنان دل و جرئت و مقاومتی نشان دادند که حتی در بین مردان از این نمونه‌ها کمتر سراغ داریم. بر اساس اسناد و شواهد تاریخی که به برخی از آنها اشاره شد، دست کم چند زن در روز عاشورا گام در میدان مبارزه با دشمن گذاشته و با آنها جنگیده‌اند. این زنان برای جنگ وسیله‌ای جز عمود خیمه نداشتند و با این کار نشان دادند که وقتی اسلحه نباشد با عمود خیمه نیز می‌شود جنگید. همسر عبدالله عمیر کلبی، مادر عمرو بن جناده، مادر وهب و... نمونه‌ای از این زنان می‌باشند.
دفاع از امام و اهل بیت (ع)
از سخنان و عملکرد این زنان می‌‌توان میزان همت آنان را در دفاع از امام و اهل بیت دریافت. از باب نمونه همسر جنادة بن کعب انصاری پس از شهادت همسر و فرزندش به میدان رفت و با اشعاری که خواند اعلام کرد: هر چند من پیر و ناتوانم، اما با ضربات سخت خود شما را درهم می‌کوبم و از حریم فرزند فاطمه دفاع می‌کنم. این بانوان تنها به جنگ فرزندان خود با دشمن رضایت ندادند، بلکه از آنان می‌خواستند که خود را فدای امام و اهل بیت نمایند. این موضع کجا و موضع کسانی که فرزندان خود را از جهاد در راه خدا و در این حادثه از همراهی با امام حسین (ع) منع می‌کردند، کجا؟ با این که هر دو ادعای اسلام داشتند.
همسر وهب با این که نخست به شهادت شوهرش راضی نبود، اما پس از اندکی که فداکاری و ایثارگری وی را دید در خود او نیز دگرگونی به وجود آمد، به گونه‌ای که او نیز همانند همسرش طالب فدا شدن در راه امام بود. بدون تردید این از رحمت‌های الهی بود که شامل این زن شد.
فداکاری و ایثار در راه انجام وظیفه
زنان به حسب طبیعت خود بیشتر از مردان میل به آسایش و سکون دارند و به زحمت از حدود وظایف خانوادگی خود خارج میشوند، ولی زنان عاشورایی در عین توجه به زندگی به ویژه معاشرت نیکو با همسران خود نه تنها ادای وظیفه کردند، بلکه به دنبال جست و جوی آن بودند و در برابر آن، همه چیز خود را فدا کردند، آن چنان که گویی مالک هیچ چیز نبودند. افزون بر این، احساس مسئولیت زنان سبب تقویت روحیه مردان و تشجیع آنان برای حضور در صحنه‌های سیاسی و اجتماعی می‌شود.
توجه به تربیت فرزندان
پدر و مادر و محیط خانواده در تکوین شخصیت انسان نقش اساسی دارند. فرزند وهب و فرزند مسلم بن عوسجه نیز از این قانون مستثنا نیستند. تربیت آنها در دامن چنین مادرانی و فرا گرفتن اصول اخلاقی از پدرانی چون مسلم بن عوسجه و... از آنها جوانان و نوجوانانی آگاه، بصیر و عاشق اهل بیت ساخته است. افزون بر این نقش وراثت را نباید در این جوانان و نو جوانان از نظر دور داشت.
نمونه کامل ویژگی‌های یاد شده را باید در وجود بانوانی چون زینب کبری، ام کلثوم، فاطمه، سکینه و رباب ملاحظه کرد؛ زنان پاک و مخلصی که پس واقعه کربلا در شرایط بسیار سخت و طاقت فرسا از امام و اسلام دفاع و حکومت بنی‌امیه را رسوا کردند. در این باره در بخش‌های بعدی توضیح بیشتری خواهیم داد.[۳]
منابع
پانویس
- ↑ «این همان ابگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۵، ص۲۲.
- ↑ مزینانی، محمد صادق، نقش زنان در حماسه عاشورا، ص:۸۵-۹۰.