صله رحم در حدیث

این مدخل زیرشاخهٔ بحث صله رحم است. صله رحم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صله رحم در لغت - صله رحم در حدیث - صله رحم در اخلاق اسلامی - صله رحم در معارف و سیره نبوی - صله رحم در حقوق اسلامی - صله رحم در سبک زندگی اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

مراتب ارحام و در نتیجه حقوق آنان متفاوت است: «مُحَمَّدِ بْنِ زَيْدٍ مَوْلَى أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: سَأَلْتُ مَوْلَايَ فَقُلْتُ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ‏ ﴿وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ﴾ قَالَ هُوَ عَلِيٌّ (ع)». «عَنْ عَبْدِ الرَّحِيمِ الْقَصِيرِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)‏ أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى‏ ﴿وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ﴾ قَالَ نَزَلَتْ فِي وُلْدِ الْحُسَيْنِ (ع) قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ نَزَلَتْ فِي الْفَرَائِضِ قَالَ لَا فَقُلْتُ فَفِي الْمَوَارِيثِ قَالَ لَا ثُمَّ قَالَ نَزَلَتْ فِي الْإِمْرَةِ».

توضیح: مراد از «إمرة» در این روایت، حکومت و امارت ائمه (ع) بر مسلمین است؛ چنان که این روایت مشیر به آن است: «عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْمُقْرِي بِإِسْنَادِهِ يَرْفَعُهُ إِلَى زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ (ع)‏ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ‏ ﴿وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ﴾ قَالَ رَحِمُ رَسُولِ اللَّهِ (ص) أَوْلَى بِالْإِمَارَةِ وَ الْمُلْكِ وَ الْإِيمَانِ‏».

بالاترین حق رحمیّت، متعلق به والدین است و رسول اکرم (ص) و امیرالمؤمنین (ع) دو پدر امت اسلام هستند. در نتیجه، آن بزرگواران بالاترین حق اُبُوت در وجوب صله رحم را دارند. «عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (ع) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ‏ ﴿وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ﴾ قَالَ يَعْنِي عَلِيّاً وَ مَا وَلَدَ مِنَ‏ الْأَئِمَّةِ (ع)».

«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)‏ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ‏ ﴿وَأَنْتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ﴾ قَالَ يَعْنِي رَسُولَ اللَّهِ (ص) قُلْتُ‏ ﴿وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ﴾ قَالَ عَلِيٌّ‏ وَ مَا وَلَدَ».

«عَنْ أَبِي بَكْرٍ الْحَضْرَمِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: قَالَ لِي يَا أَبَا بَكْرٍ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ‏ ﴿وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ﴾ هُوَ عَلِيُّ‏ بْنُ‏ أَبِي‏ طَالِبٍ‏ وَ ما وَلَدَ الْحَسَنُ‏ وَ الْحُسَيْنُ‏(ع)».

«جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّادِقِ (ع)‏ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى ﴿وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا﴾ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) وَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ (ع) هُمَا الْوَالِدَانِ‏ ﴿وَبِذِي الْقُرْبَى﴾‏ قَالَ‏ الْحَسَنُ‏ وَ الْحُسَيْنُ‏(ع)».

صله رحم از اوجب واجبات است و اصل در آن ارتباط و اتصال به اهل بیت (ع)، یعنی والدین معنوی امت است. این مطلبی است که به صراحت در روایات بیان شده است؛ از جمله: «تَفْسِيرُ الْعَيَّاشِي عَنْ عُمَرَ ابْنِ مَرْيَمَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ‏ ﴿وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ﴾ قَالَ مِنْ ذَلِكَ صِلَةُ الرَّحِمِ وَ غَايَةُ تَأْوِيلِهَا صِلَتُكَ‏ إِيَّانَا».

شدت اهمیت و وجوب صله رحم اهل بیت (ع) در قیاس با وجوب صله ارحام نسبی و پدر و مادر، با عدد و ارقام دنیوی قابل قیاس نیست در روایات تنها به تمثیل اکتفا شده است. در اینجا برای نمونه به بیانی از امام هشتم (ع) اشاره می‌کنیم. «قِيلَ لِلرِّضَا (ع)‏ أَ لَا نُخْبِرُكَ‏ بِالْخَاسِرِ الْمُتَخَلِّفِ‏ قَالَ (ع): مَنْ هُوَ قَالُوا فُلَانٌ بَاعَ دَنَانِيرَهُ بِدَرَاهِمَ أَخَذَهَا فَرَدَّ مَالَهُ عَنْ عَشَرَةِ آلَافِ دِينَارٍ إِلَى عَشَرَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ قَالَ بَدْرَةٌ بَاعَهَا بِأَلْفِ دِرْهَمٍ أَ لَمْ يَكُنْ أَعْظَمَ تَخَلُّفاً وَ حَسْرَةً قَالُوا بَلَى قَالَ أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِأَعْظَمَ مِنْ هَذَا تَخَلُّفاً وَ حَسْرَةً قَالُوا بَلَى قَالَ أَ رَأَيْتُمْ لَوْ كَانَ لَهُ أَلْفُ جَبَلٍ مِنْ ذَهَبٍ بَاعَهَا بِأَلْفِ حَبَّةٍ مِنْ زَيْفٍ أَ لَمْ يَكُنْ أَعْظَمَ تَخَلُّفاً وَ أَعْظَمَ مِنْ هَذَا حَسْرَةً قَالُوا بَلَى قَالَ أَ فَلَا أُنَبِّئُكُمْ بِأَشَدَّ مِنْ هَذَا تَخَلُّفاً وَ أَعْظَمَ مِنْ هَذَا حَسْرَةً قَالُوا بَلَى قَالَ مَنْ آثَرَ فِي الْبِرِّ وَ الْمَعْرُوفِ قَرَابَةَ أَبَوَيْ نَسَبِهِ عَلَى قَرَابَةِ أَبَوَيْ دِينِهِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ لِأَنَّ فَضْلَ قَرَابَاتِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ أَبَوَيْ دِينِهِ عَلَى قَرَابَاتِ أَبَوَيْ نَسَبِهِ أَفْضَلُ مِنْ فَضْلِ أَلْفِ جَبَلِ ذَهَبٍ عَلَى أَلْفِ حَبَّةٍ زَائِفٍ».

در سیر استدلال به آیه، اشاره شد که وجوب صله رحم و احترام و محبت به والدین از دو منظر است: جهت اول، به دلیل شکر محبت‌ها و احسان فراوانی است که آنان بر ما نمودند و در نتیجه هرکس پیرو هر مسلک و آیینی باشد، بر خود واجب می‌داند حریم والدین خود را پاس دارد. در این راستا، بزرگ‌ترین حق را اولیاء الهی (ع) بر بشریت دارند؛ زیرا در مسیر حیات معنوی آنان تلاش‌ها کرده‌اند و سختی‌ها را تا پای جان خریده‌اند تا انسان‌ها را از بزرگ‌ترین خطر، یعنی جهنم و هلاکت ابدی نجات بخشند؛ لذا شکر چنین نعمتی عقلاً و نقلاً واجب است: «قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (ع)‏ إِنْ كَانَ الْأَبَوَانِ إِنَّمَا عَظُمَ‏ حَقُّهُمَا عَلَى‏ أَوْلَادِهِمَا لِإِحْسَانِهِمَا إِلَيْهِمْ فَإِحْسَانُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ إِلَى هَذِهِ الْأُمَّةِ أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ فَهُمَا بِأَنْ يَكُونَا أَبَوَيْهِمْ أَحَقُّ». «قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (ع): سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) يَقُولُ‏ أَنَا وَ عَلِيٌّ‏ أَبَوَا هَذِهِ‏ الْأُمَّةِ وَ لَحَقُّنَا عَلَيْهِمْ أَعْظَمُ مِنْ حَقِّ أَبَوَيْ وِلَادَتِهِمْ فَإِنَّهَا نُنْقِذُهُمْ إِنْ أَطَاعُونَا مِنَ النَّارِ إِلَى دَارِ الْقَرَارِ وَ نَلْحَقُهُمْ مِنَ الْعُبُودِيَّةِ بِخِيَارِ الْأَحْرَارِ». «كَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع) إِذَا ذَكَرَ رَسُولَ اللَّهِ (ص) قَالَ بِأَبِي‏ وَ أُمِّي‏ وَ قَوْمِي‏ وَ عَشِيرَتِي‏ عَجَبٌ لِلْعَرَبِ كَيْفَ لَا تَحْمِلُنَا عَلَى رُءُوسِهَا وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ فِي كِتَابِهِ- ﴿وَكُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا﴾ فَبِرَسُولِ اللَّهِ (ص) أُنْقِذُوا».

جهت دوم وجوب احترام به والدین صلبی، توجه به رحمیّت آنان در نظام تکوین و تشریع است و اینکه اگر والدین نبودند، شخص هرگز پا به عرصه هستی نمی‌گذاشت و از نعمت حیات برخوردار نمی‌شد. همچنین تربیت اخلاقی انسان‌ها در دامان مادر و پدر شکل می‌گیرد و در یک کلام، والدین مجرا و مظهر رحمت رحمانیه و رحیمیه خداوند بر فرزند هستند. در این راستا، حقوق اولیای الهی (رسول خدا (ص) و اهل بیت عصمت و طهارت (ع)) هزاران برابر بیشتر است. این تعبیر به انحاء گوناگون در کلمات ائمه (ع) بیان شده که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم: «قَالَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ (ع):‏ مَنْ لَمْ يَكُنْ وَالِدَا دِينِهِ مُحَمَّدٌ وَ عَلِيٌّ أَكْرَمَ عَلَيْهِ مِنْ وَالِدَيْ نَسَبِهِ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ فِي‏ حِلٍّ‏ وَ لَا حَرَامٍ‏ وَ لَا قَلِيلٍ‏ وَ لَا كَثِيرٍ».

توضیح: این تعبیر اشاره به رابطه تنگاتنگ بین معرفت به توحید و حقوق الهی و معرفت به اهل بیت (ع) و حقوق آنان دارد؛ تا به آنجا که ملاک شناخت مقام مؤمن نزد خداوند، به میزان پاسداری او از حقوق اهل بیت (ع) و رعایت حق صله رحم آنان بستگی دارد: «قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ (ع)‏ مَنْ أَرَادَ أَنْ يَعْلَمَ كَيْفَ قَدْرُهُ عِنْدَ اللَّهِ فَلْيَنْظُرْ كَيْفَ‏ قَدْرُ أَبَوَيْهِ‏ الْأَفْضَلَيْنِ‏ عِنْدَهُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ»؛ «قَالَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (ع):‏ يُعَظَّمُ‏ ثَوَابُ‏ الصَّلَاةِ عَلَى قَدْرِ تَعْظِيمِ الْمُصَلِّي عَلَى أَبَوَيْهِ الْأَفْضَلَيْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ».

بیانی که گذشت، به تعریف ارائه شده از رسول اکرم (ص) درباره مؤمنان بسیار نزدیک است که آن را وابسته به میزان محبت به اولیاء الهی (ع) بیان نموده‌اند: «قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص):‏ لَا يُؤْمِنُ عَبْدٌ حَتَّى‏ أَكُونَ‏ أَحَبَّ‏ إِلَيْهِ‏ مِنْ‏ نَفْسِهِ‏ وَ أَهْلِي‏ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ أَهْلِهِ وَ عِتْرَتِي أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ عِتْرَتِهِ وَ ذَاتِي أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ ذَاتِهِ».

با توجه به اهمیت خشنود‌سازی اهل بیت (ع) در صورت تعارض بین اطاعت از والدین صلبی و خشنود‌سازی آنها، با اطاعت از امام و خشنود کردن ایشان، اصل عقلی و نقلی دلالت بر تقدم فرمان پروردگار و رضایت اهل بیت (ع) بر رضایت والدین دارد. این اصل هرچند در محل خود از ادله دیگر ثابت شده، ولی از منظر وجوب صله رحم و تقدم صله رحمیت معنوی بر صلبی، به دلیل اهمیت اولی بر دومی نیز قابل اثبات است؛ چنان که به بیان‌های گوناگون در کلام ائمه (ع)منعکس شده است. «وَ قَالَتْ فَاطِمَةُ (س) لِبَعْضِ النِّسَاءِ أَرْضِي أَبَوَيْ دِينِكَ مُحَمَّداً وَ عَلِيّاً بِسَخَطِ أَبَوَيْ نَسَبِكَ‏ وَ لَا تُرْضِي‏ أَبَوَيْ‏ نَسَبِكَ بِسَخَطِ أَبَوَيْ دِينِكَ فَإِنَّ أَبَوَيْ نَسَبِكَ إِنْ سَخِطَا أَرْضَاهُمَا مُحَمَّدٌ وَ عَلِيٌّ بِثَوَابِ جُزْءٍ مِنْ أَلْفِ أَلْفِ جُزْءٍ مِنْ سَاعَةٍ مِنْ طَاعَاتِهِمَا وَ إِنَّ أَبَوَيْ دِينِكَ إِنْ سَخِطَا لَمْ يَقْدِرْ أَبَوَا نَسَبِكَ أَنْ يُرْضِيَاهُمَا لِأَنَّ ثَوَابَ طَاعَاتِ أَهْلِ‏ الدُّنْيَا كُلِّهِمْ لَا تَفِي بِسَخَطِهِمَا». «قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ (ع)‏ عَلَيْكَ بِالْإِحْسَانِ إِلَى قَرَابَاتِ أَبَوَيْ دِينِكَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ إِنْ أَضَعْتَ قَرَابَاتِ أَبَوَيْ نَسَبِكَ وَ إِيَّاكَ وَ إِضَاعَةَ قَرَابَاتِ أَبَوَيْ دِينِكَ بِتَلَافِي قَرَابَاتِ‏ أَبَوَيْ نَسَبِكَ فَإِنَّ شُكْرَ هَؤُلَاءِ إِلَى أَبَوَيْ دِينِكَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ أَثْمَرُ لَكَ مِنْ شُكْرِ هَؤُلَاءِ إِلَى أَبَوَيْ نَسَبِكَ إِنَّ قَرَابَاتِ أَبَوَيْ دِينِكَ إِذَا شَكَرُوكَ عِنْدَهُمَا بِأَقَلِّ قَلِيلِ نَظَرِهِمَا لَكَ‏ يَحُطُّ ذُنُوبُكَ وَ لَوْ كَانَتْ مِلْ‏ءَ مَا بَيْنَ الثَّرَى إِلَى الْعَرْشِ وَ إِنَّ قَرَابَاتِ أَبَوَيْ نَسَبِكَ إِنْ شَكَرُوكَ عِنْدَهُمَا وَ قَدْ ضَيَّعْتَ قَرَابَاتِ أَبَوَيْ دِينِكَ لَمْ يُغْنِيَا عَنْكَ فَتِيلًا».

امیر مؤمنان علی (ع) به صورتی استدلالی و مبسوط، طیّ احتجاجی به آیه شریفه نکاتی را بیان می‌نمایند که محورهای اصلی برهان به آیه مورد استدلال از آن شکل گرفته است. بیان حضرت به این ترتیب است که می‌فرمایند: رحم از اسم رحمان الهی مشتق شده و در نتیجه، صله رحم به معنای ارتباط با رحمت الهی است و قطع آن، عدم ارتباط با رحمت الهی را در پی دارد. سپس حضرت می‌فرمایند که قطعاً مراد از صله رحم، ارتباط با دشمنان خداوند که امر به تحقیر آنها شدیم نیست و در نتیجه، مراد اهتمام به صله با پدران و آباء مؤمن است. دلیل این امر آن است که آنان حق زحمت رشد و حیات مادی آنان را دارند؛ در حالی که اولیاء الهی با حق رشد و تربیت و حیات ایمانی آنان را دارند که حیات حقیقی آنان در گرو این امر است. در نتیجه، اصل در صله رحم پاسداری از حقوق و اطاعت و تولی رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) است. بنابراین، اگر رحم از رحمت الهی مشتق شده و اتصال یا قطع با آن، اتصال و قطع با خداوند را به دنبال دارد، مراد رسول خدا (ص) و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است.

هرچند این بیان حضرت (ع) مبسوط است، ولی به دلیل اهمیت و صورت برهانی که دارد، متن کامل آن را نقل می‌کنیم: «قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع) سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) يَقُولُ‏ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَا الرَّحْمَنُ وَ هِيَ الرَّحِمُ شَقَقْتُ لَهَا اسْماً مِنِ اسْمِي مَنْ‏ وَصَلَهَا وَصَلْتُهُ‏ وَ مَنْ‏ قَطَعَهَا قَطَعْتُهُ ثُمَّ قَالَ عَلِيٌّ (ع) أَ وَ تَدْرِي مَا هَذِهِ الرَّحِمُ الَّتِي مَنْ وَصَلَهَا وَصَلَهُ الرَّحْمَنُ وَ مَنْ قَطَعَهَا قَطَعَهُ الرَّحْمَنُ فَقِيلَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ حَثَّ بِهَذَا كُلَّ قَوْمٍ عَلَى أَنْ يُكْرِمُوا أَقْرِبَاءَهُمْ‏ وَ يَصِلُوا أَرْحَامَهُمْ فَقَالَ لَهُمْ أَ يَحُثُّهُمْ عَلَى أَنْ يَصِلُوا أَرْحَامَ الْكَافِرِينَ وَ أَنْ يُعَظِّمُوا مَنْ حَقَّرَهُ اللَّهُ وَ أَوْجَبَ احْتِقَارَهُ مِنَ الْكَافِرِينَ قَالُوا لَا وَ لَكِنَّهُ يَحُثُّهُمْ‏ عَلَى صِلَةِ أَرْحَامِهِمُ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ فَقَالَ أَوْجَبَ حُقُوقَ أَرْحَامِهِمْ لِاتِّصَالِهِمْ بِآبَائِهِمْ وَ أُمَّهَاتِهِمْ قُلْتُ بَلَى يَا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ (ص) قَالَ فَهُمْ إِذاً إِنَّمَا يَقْضُونَ فِيهِمْ حُقُوقَ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ قُلْتُ بَلَى يَا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ قَالَ فَآبَاؤُهُمْ وَ أُمَّهَاتُهُمْ إِنَّمَا غَذَّوْهُمْ فِي الدُّنْيَا وَ وَقَوْهُمْ مَكَارِهَهَا وَ هِيَ نِعْمَةٌ زَائِلَةٌ وَ مَكْرُوهٌ يَنْقَضِي وَ رَسُولُ رَبِّهِمْ سَاقَهُمْ إِلَى نِعْمَةٍ دَائِمَةٍ لَا تَنْقَضِي وَ وَقَاهُمْ مَكْرُوهاً مُؤَبَّداً لَا يَبِيدُ فَأَيُّ النِّعْمَتَيْنِ أَعْظَمُ قُلْتُ نِعْمَةُ رَسُولِ اللَّهِ (ص) أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ وَ أَكْبَرُ قَالَ فَكَيْفَ يَجُوزُ أَنْ يَحُثَّ عَلَى قَضَاءِ حَقِّ مَنْ صَغَّرَ اللَّهُ حَقَّهُ وَ لَا يَحُثَّ عَلَى قَضَاءِ حَقِّ مَنْ كَبَّرَ اللَّهُ حَقَّهُ قُلْتُ لَا يَجُوزُ ذَلِكَ قَالَ فَإِذاً حَقُّ رَسُولِ اللَّهِ (ص) أَعْظَمُ مِنْ حَقِّ الْوَالِدَيْنِ وَ حَقُّ رَحِمِهِ أَيْضاً أَعْظَمُ مِنْ حَقِّ رَحِمِهِمَا فَرَحِمُ رَسُولِ اللَّهِ (ص) أَوْلَى بِالصِّلَةِ وَ أَعْظَمُ‏ فِي الْقَطِيعَةِ فَالْوَيْلُ كُلُّ الْوَيْلِ لِمَنْ قَطَعَهَا وَ الْوَيْلُ كُلُّ الْوَيْلِ لِمَنْ لَمْ يُعَظِّمْ حُرْمَتَهَا أَ وَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ حُرْمَةَ رَحِمِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) حُرْمَةُ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ أَنَّ حُرْمَةَ رَسُولِ اللَّهِ حُرْمَةُ اللَّهِ وَ أَنَّ اللَّهَ أَعْظَمُ حَقّاً مِنْ كُلِّ مُنْعِمٍ سِوَاهُ فَإِنَّ كُلَّ مُنْعِمٍ سِوَاهُ إِنَّمَا أَنْعَمَ حَيْثُ قَيَّضَهُ لَهُ ذَلِكَ رَبُّهُ وَ وَفَّقَهُ‏... ثُمَّ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع) إِنَّ الرَّحِمَ الَّتِي اشْتَقَّهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ‏ بِقَوْلِهِ أَنَا الرَّحْمَنُ هِيَ رَحِمُ مُحَمَّدٍ (ص) وَ إِنَّ مِنْ إِعْظَامِ اللَّهِ إِعْظَامَ مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ مِنْ إِعْظَامِ مُحَمَّدٍ إِعْظَامَ رَحِمِ مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ كُلَّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ مِنْ شِيعَتِنَا هُوَ مِنْ رَحِمِ مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ إِعْظَامَهُمْ مِنْ إِعْظَامِ مُحَمَّدٍ فَالْوَيْلُ لِمَنِ اسْتَخَفَّ بِحُرْمَةِ مُحَمَّدٍ وَ طُوبَى لِمَنْ عَظَّمَ حُرْمَتَهُ وَ أَكْرَمَ رَحِمَهُ وَ وَصَلَهَا».

در آیات الهی، ارتباط تنگاتنگی میان صله رحم با توفیقات توحیدی و قطع رحم با قطع رحمت‌های دنیوی و اخروی بر بندگان وجود دارد؛ از جمله آثار قطع این رحم، کوتاهی عمر، برداشته شدن برکت از مال و اولاد و بالاخره لعنت الهی در دنیا و آخرت ذکر شده. این بیان به گونه‌ای جامع و رمزگونه در بیانات اهل بیت (ع) ذکر شده است: «فِي قَوْلِهِ تَعَالَی ﴿الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ * وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ...﴾ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ (ع) قَالَ‏ إِنَّ رَحِمَ آلِ مُحَمَّدٍ (ص) مُعَلَّقَةٌ بِالْعَرْشِ‏ يَقُولُ اللَّهُمَّ صِلْ مَنْ وَصَلَنِي وَ اقْطَعْ مَنْ قَطَعَنِي- وَ هِيَ تَجْرِي فِي كُلِّ رَحِمٍ‏ وَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي آلِ مُحَمَّدٍ».

«عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَيْعٍ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) مَعَ نَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَسَمِعْتُهُ وَ هُوَ يَقُولُ إِنَّ رَحِمَ الْأَئِمَّةِ (ع) مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (ص) لَيَتَعَلَّقُ‏ بِالْعَرْشِ‏ يَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ وَ تَتَعَلَّقُ بِهَا أَرْحَامُ الْمُؤْمِنِينَ يَقُولُ يَا رَبِّ صِلْ مَنْ وَصَلَنَا وَ اقْطَعْ مَنْ قَطَعَنَا قَالَ فَيَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَنَا الرَّحْمَنُ وَ أَنْتَ الرَّحِمُ شَقَقْتُ اسْمَكَ مِنِ اسْمِي فَمَنْ وَصَلَكَ وَصَلْتُهُ وَ مَنْ قَطَعَكَ قَطَعْتُهُ وَ لِذَلِكَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) الرَّحِمُ شِجْنَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ».

توضیح: «شِجْنَة» به معنای امر مشبّکی است که با چیزی گره خورده باشد. در این روایت، رحم به شجنه الهی تشبیه شده است. این تشبیه بیانگر درجه اهمیت صله رحم است؛ به‌گونه‌ای که اتصال با آن قرب الهی را به دنبال دارد و قطع آن، قطع برکات و توفیقات الهی را در پی دارد.

منابع

1. فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶