آداب زیارت امام حسین در معارف و سیره حسینی
تشرف به دیدار امام معصوم چه در حال حیات و چه پس از شهادت و هنگام زیارت قبور ائمه(ع) آدابی دارد که آن را از دیدارهای معمولی جدا می‌کند رعایت طهارت، ادب، متانت، توجه، حضور قلب از جمله این آداب است.[۱][۲]
مقدمه
- زیارت قبر سید الشهدا(ع) آداب ویژه‌تری دارد، از قبیل: نماز خواندن، حاجت خواستن، بی آلایش و غمگین و غبار آلود، راه زیارت را پیمودن، پیاده رفتن، غسل زیارت کردن، تکبیر گفتن، وداع کردن.[۳]شهید ثانی در کتاب دروس، چهارده آداب برای زیارت می‌شمارد که خلاصه آنها چنین است: اول: غسل، پیش از ورود به حرم، با طهارت بودن و با لباس تمیز و خشوع وارد شدن. دوم: بر آستانه حرم ایستادن، دعا خواندن و اذن ورود‌طلبیدن. سوم: کنار ضریح مطهر ایستادن و خود را به قبر نزدیک ساختن. چهارم: رو به حرم و پشت به قبله ایستادن در حال زیارت، سپس صورت بر قبر نهادن سپس به بالای سر رفتن. پنجم: زیارت‌های وارده را خواندن و سلام گفتن. ششم: پس از زیارت، دو رکعت نماز خواندن. هفتم: پس از نماز، دعا کردن و حاجت خواستن. هشتم: کنار ضریح مقداری قرآن خواندن و ثواب آن را هدیه به امام کردن. نهم: در همه حال، حضور قلب داشتن و استغفار کردن از گناه. دهم: به نگهبانان و خادمان حرم احسان و احترام کردن. یازدهم: پس از بازگشت به خانه، دوباره به حرم و زیارت رفتن و در آخرین زیارت، دعای وداع خواندن. دوازدهم: پس از زیارت، بهتر از قبل از زیارت بودن. سیزدهم: بعد از تمام شدن زیارت، زود از حرم بیرون آمدن تا شوق، افزون‌تر شود، وهنگام خروج، عقب عقب بیرون آمدن. چهاردهم: صدقه دادن به نیازمندان آن شهر و آستانه، به‌ویژه به تنگدستان از دودمان رسول خدا احسان کردن.[۴] رعایت این آداب، قرب روحی و معنوی می‌آورد و سازندگی زیارت را افزون می‌سازد و فلسفه تشریع زیارت نیز، همین بهره‌وری از معنویات مزارات اولیاء خداست.[۵][۶]
آداب باطنی زیارت
شناخت
در کتاب عیون أخبار الرضا از امام باقر(ع) نقل است: هر کس قبر حسین بن علی(ع) را با شناخت حقّ او زیارت کند، خداوند، او را در عِلّیّین[۷]، جای می‌دهد[۸].
صالح نیلی از امام صادق(ع) نقل می‌کند: هر کس با شناخت حقّ حسین(ع) به زیارت قبرش بیاید، خداوند، برایش پاداش آزاد کردن هزار بنده را می‌نویسد و مانند کسی است که هزار سوارکار را با اسبِ زین کرده و لگام زده، به جنگ در راه خدا، روانه بدارد[۹].[۱۰]
اخلاص
از صفوان بن مهران جمال نقل شده است: هر کس قبر حسین(ع) را به خاطر خدا زیارت کند، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل، او را تا بازگشت به خانه‌اش بدرقه می‌کنند[۱۱].[۱۲]
حضور قلب و تسلیم
صفوان بن مهران از امام صادق(ع) نقل کرده است: برو و در حالی که دلت مُطیع و چشمت گریان است، تکبیر و تهلیل و ثنای خداوند عز و جل و درود بر پیامبر(ص) و به‌ویژه درود بر حسین(ع) و... را فراوان بگو.... پس اگر دلت نرم شد و اشکت سرازیر شد، نشانه اذن است[۱۳].[۱۴]
اشتیاق
ابواسامه زید شحام از امام صادق(ع) نقل می‌کند: هر کس با اشتیاق به حسین(ع)، نزد قبرش بیاید، خداوند، او را جزو ایمن شدگانِ روز قیامت می‌نویسد و نامه عملش به دست راستش داده می‌شود و زیر پرچم حسین(ع) است تا به بهشت در آید و او را در مرتبه‌اش جای دهند، که خداوند، شکست ناپذیر و داناست[۱۵].[۱۶]
اندوه
کرام بن عمرو از امام صادق(ع) نقل کرده است که: هنگامی که قصد زیارت قبر حسین(ع) را کردی، دل شکسته، اندوهگین، ژولیده و غبارآلوده[۱۷]، او را زیارت کن که حسین(ع)، دل‌شکسته و اندوهگین، پریشان و غبار آلوده، و گرسنه و تشنه، به شهادت رسید[۱۸].[۱۹]
آداب ظاهری زیارت
غسل
رفاعه نخاس از امام صادق(ع) اینگونه نقل کرده است: پدرم امام باقر(ع) به من خبر داد که: «هر کس با شناخت حقّ حسین(ع) و بدون تکبّر، به سوی قبرش برود و به فرات برسد و در آب فرات، فرو رود و بیرون بیاید، مانند کسی است که از گناهان، بیرون می‌آید»[۲۰].
یونس بن عمار از امام صادق(ع) نقل می‌کند: هنگامی که به نزدیکی قبر حسین(ع) رسیدی، اگر [به آب] رسیدی، غسل کن، و گرنه، وضو بگیر و سپس به زیارتش برو[۲۱].[۲۲]
پوشیدن پاکیزه‌ترین لباس
در کتاب بحار الأنوار به نقل از امام صادق(ع) آمده است: هنگامی که به فرات رسیدی، غسل کن و پاکیزه‌ترین لباسی را که می‌توانی، بپوش و سپس، پا برهنه و با آرامش و وقار، به سوی قبر برو...[۲۳].[۲۴]
پرهیز از به کار بُردن عطر و روغن و سرمه و خودداری از شوخی و بگومگو
ابو بصیر از امام صادق(ع) نقل می‌کند:... و چون خواستی به سوی او گام برداری، غسل کن، و خود را خوش‌بو مکن و روغن مزن و سرمه مکش تا به نزد قبر در آیی[۲۵].
ابو حمزه ثمالی از امام صادق(ع) نقل کرده است:... و روغن مزن و سرمه مکش تا آنکه به رود فرات برسی، و از سخن گفتن و شوخی، بکاه و بر ذکر خدای متعال، بیفزای و از شوخی و بگو مگو، پرهیز کن[۲۶].[۲۷]
کوتاه برداشتن گام‌ها
صفوان بن مهران از امام صادق(ع) نقل می‌کند: چون از نمازت فارغ شدی، به سوی مرقد، روی بیاور و با آرامش و وقار و گام‌های کوتاه، راه برو که خدای متعال، برایت در برابر هر گام، یک حج و یک عمره می‌نویسد[۲۸].[۲۹]
آرامش و وقار
یونس کناسی از امام صادق(ع) اینچنین نقل کرده است که: هنگامی که نزد قبر حسین(ع) آمدی، به فرات برو و رو به روی قبر حسین(ع)، غسل کن و با آرامش و وقار، به سوی آن، رو کن تا داخل شوی...[۳۰].[۳۱]
اِذن ورود خواستن
در کتاب المزار الکبیر نقل است: عالم شریف و بزرگوار، ابوالمکارم حمزة بن علی بن زهره، با دهان خود برای ما املا کرد که: هنگامی که زیارت هر یک از امامان(ع) را اراده کردی، بر درگاهش بِایست و بگو: خدایا! بر درگاه خانه‌ای از خانه‌های پیامبرت و خاندان پیامبرت - که بر او و بر ایشان، سلام باد – ایستاده‌ام و تو از ورود به خانه‌های پیامبر، بدون اجازه وی، منع کرده‌ای و فرموده‌ای: «ای مؤمنان! به خانه‌های پیامبر، وارد نشوید، جز آنکه اجازه یابید». خدایا! من، حُرمت پیامبرت را در نبودش باور دارم، همان‌گونه که در حضورش اعتقاد دارم، و می‌دانم که پیامبرانت و جانشینانت، زنده‌اند و نزد تو روزی می‌خورند، جایگاه مرا هم اکنون می‌بینند، و سخن مرا می‌شنوند، و تو، مانع رسیدن سخن ایشان هستی [،وگرنه، پاسخ هم می‌گفتند]. پس برای ورود در این لحظه، اول از تو - ای خدا -، اجازه می‌خواهم و سپس، از فرستاده‌ات - که درودهای تو بر او و خاندانش باد -، و آن گاه، از جانشینت، امامی که اطاعتش بر من واجب است، و نیز از فرشتگانِ گمارده شده بر این جایگاه مبارک که مطیع و گوش به فرمان تو هستند. سلام و رحمت و برکات خدا بر شما فرشتگانِ گمارده شده بر این بارگاهِ مبارک! به اذن خدا و اذن پیامبر و اذن جانشینانش و اذن این امام، و به اذن شما فرشتگان - که درودهای خدا بر همگی شما باد -، و به قصد تقرّب به خدا و به وسیله خدا و پیامبرش محمّد و خاندان پاکش، به این خانه وارد می‌شوم. پس - ای فرشتگان خدا -، یاوران من باشید و یاران من باشید تا این که به این خانه در آیم و خدا را با همه‌گونه دعا بخوانم و به بندگیِ خویش برای خدا و نیز به اطاعتم از این امام و پدرانش - که درودهای خدا بر همه آنان باد -، اقرار نمایم. سپس با مقدّم داشتن پای راست، داخل شو و با صد بار تکبیر گفتن، خدای متعال را بزرگ بدار و ضریح را جلوی روی خود، قرار ده...[۳۲].[۳۳]
زیارت کردن، با زیارت‌های روایت شده
زیارت‌نامه‌های کوتاه و بلند متعددی در کتب ادعیه و مزار گردآوری شده‌اند. ما به منظور پرهیز از طولانی شدن این گزیده از نقل آنها صرف‌نظر کردیم. علاقه‌مندان به کتاب‌های مربوط و متداول‌ترین آنها یعنی مفاتیح الجنان مرحوم شیخ عباس قمی مراجعه نمایند.[۳۴]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ بحار ج۹۷ ص ۱۲۴
- ↑ ر. ک. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص۲۵.
- ↑ بحار ج۹۸ ص ۱۴۰
- ↑ بحار ج۹۷ ص ۱۳۴
- ↑ در این زمینه ر.ک. زیارت به قلم مؤلف
- ↑ ر. ک. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص۲۵.
- ↑ علّیّین، جایگاهی والا و محلّ حضور مقرّبان درگاه الهی در بهشت است.
- ↑ «إِنَّ مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(ع) عَارِفاً بِحَقِّهِ كَتَبَهُ اللَّهُ فِي عِلِّيِّينَ» (عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۴۴، ح۱۵۹).
- ↑ «مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَيْنِ(ع) عَارِفاً بِحَقِّهِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَجْرَ مَنْ أَعْتَقَ أَلْفَ نَسَمَةٍ وَ كَمَنْ حَمَلَ عَلَى أَلْفِ فَرَسٍ مُسْرَجَةٍ مُلْجَمَةٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ» (الکافی، ج۴، ص۵۸۱، ح۵؛ تهذیب الأحکام، ج۶، ص۴۴، ح۹۴).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۷۵.
- ↑ «مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ(ع) وَ هُوَ يُرِيدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ شَيَّعَهُ جَبْرَئِيلُ وَ مِيكَائِيلُ وَ إِسْرَافِيلُ حَتَّى يُرَدَّ إِلَى مَنْزِلِهِ» (کامل الزیارات، ص۲۷۴، ح۴۲۷؛ بحار الأنوار، ج۱۰۱، ص۲۰، ح۷).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۷۵.
- ↑ «وَ سِرْ خَاشِعاً قَلْبُكَ بَاكِيَةً عَيْنُكَ وَ أَكْثِرْ مِنَ التَّكْبِيرِ وَ التَّهْلِيلِ وَ الثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الصَّلَاةِ عَلَى النَّبِيِّ(ص) وَ الصَّلَاةِ عَلَى الْحُسَيْنِ خَاصَّةً... فَإِنْ خَشَعَ قَلْبُكَ وَ دَمَعَتْ عَيْنُكَ فَهُوَ عَلَامَةُ الْإِذْنِ» (مصباح المتهجّد، ص۷۱۷).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۷۶.
- ↑ «مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَيْنِ(ع) تَشَوُّقاً إِلَيْهِ كَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْآمِنِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ أُعْطِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ وَ كَانَ تَحْتَ لِوَاءِ الْحُسَيْنِ(ع)حَتَّى يَدْخُلَ الْجَنَّةَ فَيُسْكِنَهُ فِي دَرَجَتِهِ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ» (کامل الزیارات، ص۲۷۰، ح۴۱۸؛ بحار الأنوار، ج۱۰۱، ص۲۶، ح۳۱).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۷۶.
- ↑ ظاهراً این جمله به استحباب اجتناب از آراستگی و زینت در زیارت ایشان، اشاره دارد. بنا بر این، میان اینگونه احادیث و آن چه بر استحباب غُسل و پوشیدن پاکیزه‌ترین لباس‌ها دلالت دارد، تعارضی نیست.
- ↑ «إِذَا أَرَدْتَ أَنْتَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ(ع) فَزُرْهُ وَ أَنْتَ كَئِيبٌ حَزِينٌ شَعِثٌ مُغْبَرٌّ فَإِنَّ الْحُسَيْنَ(ع) قُتِلَ وَ هُوَ كَئِيبٌ حَزِينٌ شَعِثٌ مُغْبَرٌّ جَائِعٌ عَطْشَانُ» (کامل الزیارات، ص۲۵۲، ح۳۷۷؛ بحار الأنوار، ج۱۰۱، ص۱۴۲، ح۱۲).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۷۶.
- ↑ «أَخْبَرَنِي أَبِي أَنَّ مَنْ خَرَجَ إِلَى قَبْرِ الْحُسَيْنِ(ع) عَارِفاً بِحَقِّهِ غَيْرَ مُسْتَكْبِرٍ وَ بَلَغَ الْفُرَاتَ وَ وَقَعَ فِي الْمَاءِ وَ خَرَجَ مِنَ الْمَاءِ كَانَ مِثْلَ الَّذِي يَخْرُجُ مِنَ الذُّنُوبِ» (تهذیب الأحکام، ج۶، ص۵۲، ح۱۲۵).
- ↑ «إِذَا كُنْتَ مِنْهُ قَرِيباً يَعْنِي الْحُسَيْنَ(ع) فَإِنْ أَصَبْتَ غُسْلًا فَاغْتَسِلْ وَ إِلَّا فَتَوَضَّأْ ثُمَّ ائْتِهِ» (کامل الزیارات، ص۳۴۸، ح۵۹۴؛ بحار الأنوار، ج۱۰۱، ص۱۴۵، ح۲۵).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۷۷.
- ↑ «إِذَا وَصَلْتَ إِلَى الْفُرَاتِ فَاغْتَسِلْ وَ الْبَسْ أَنْظَفَ ثَوْبٍ تَقْدِرُ عَلَيْهِ ثُمَّ صِرْ إِلَى الْقَبْرِ حَافِياً وَ عَلَيْكَ السَّكِينَةُ وَ الْوَقَارُ...» (بحار الأنوار، ج۱۰۱، ص۲۳۰، ح۳۷).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۷۷.
- ↑ «فَإِذَا أَرَدْتَ الْمَشْيَ إِلَيْهِ فَاغْتَسِلْ وَ لَا تَطَيَّبْ وَ لَا تَدَّهِنْ وَ لَا تَكْتَحِلْ حَتَّى تَأْتِيَ الْقَبْرَ» (تهذیب الأحکام، ج۶، ص۷۶، ح۱۵۰؛ بحار الأنوار، ج۱۰۱، ص۱۴۸، ح۳۸).
- ↑ «وَ لَا تَدَّهِنْ وَ لَا تَكْتَحِلْ حَتَّى تَأْتِيَ الْفُرَاتَ وَ أَقِلَّ مِنَ الْكَلَامِ وَ الْمِزَاحِ وَ أَكْثِرْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ تَعَالَى وَ إِيَّاكَ وَ الْمِزَاحَ وَ الْخُصُومَةَ» (کامل الزیارات، ص۳۹۳، ح۶۳۹؛ بحار الأنوار، ج۱۰۱، ص۱۷۳، ح۳۰).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۷۸.
- ↑ «فَإِذَا فَرَغْتَ مِنْ صَلَاتِكَ فَتَوَجَّهْ نَحْوَ الْحَائِرِ وَ عَلَيْكَ السَّكِينَةُ وَ الْوَقَارُ وَ قَصِّرْ خُطَاكَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَكْتُبُ لَكَ بِكُلِّ خُطْوَةٍ حِجَّةً وَ عُمْرَةً» (مصباح المتهجد، ص۷۱۷).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۷۸.
- ↑ «إِذَا أَتَيْتَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ(ع) فَائْتِ الْفُرَاتَ وَ اغْتَسِلْ بِحِيَالِ قَبْرِهِ وَ تَوَجَّهْ إِلَيْهِ وَ عَلَيْكَ السَّكِينَةَ وَ الْوَقَارَ حَتَّى تَدْخُلَ إِلَى الْقَبْرِ...» (الکافی، ج۴، ص۵۷۲، ح۱).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۷۸.
- ↑ «أَمْلَاهَا عَلَيْنَا الشَّرِيفُ الْجَلِيلُ الْعَالِمُ أَبُو الْمَكَارِمِ حَمْزَةُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ زُهْرَةَ أَدَامَ اللَّهُ عِزَّهُ مِنْ فَلْقِ فِيهِ، قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ زِيَارَةَ أَحَدٍ مِنَ الْأَئِمَّةِ(ع) فَقِفْ عَلَى بَابِهِ وَ قُلِ: اللَّهُمَّ إِنِّي قَدْ وَقَفْتُ عَلَى بَابِ بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِ نَبِيِّكَ وَ آلِ نَبِيِّكَ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ، وَ قَدْ مَنَعْتَ الدُّخُولَ إِلَى بُيُوتِهِ إِلَّا بِإِذْنِ نَبِيِّكَ، فَقُلْتَ: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ﴾ اللَّهُمَّ إِنِّي أَعْتَقِدُ حُرْمَةَ نَبِيِّكَ فِي غَيْبَتِهِ كَمَا أَعْتَقِدُ فِي حَضْرَتِهِ، وَ أَعْلَمُ أَنَّ رُسُلَكَ وَ خُلَفَاءَكَ أَحْيَاءٌ عِنْدَكَ يُرْزَقُونَ، يَرَوْنَ مَكَانِي فِي وَقْتِي هَذَا، وَ يَسْمَعُونَ كَلَامِي، وَ أَنَّكَ حَجَبْتَ كَلَامَهُمْ. فَإِنِّي أَسْتَأْذِنُكَ يَا رَبِّ أَوَّلًا، وَ أَسْتَأْذِنُ رَسُولَكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ثَانِياً، وَ أَسْتَأْذِنُ خَلِيفَتَكَ الْإِمَامَ الْمُفْتَرَضَ عَلَيَّ طَاعَتُهُ فِي الدُّخُولِ فِي سَاعَتِي هَذِهِ، وَ أَسْتَأْذِنُ مَلَائِكَتَكَ الْمُوَكَّلِينَ بِهَذِهِ الْبُقْعَةِ الْمُبَارَكَةِ الْمُطِيعَةِ لَكَ السَّامِعَةِ، السَّلَامُ عَلَيْكُمْ أَيُّهَا الْمَلَائِكَةُ الْمُوَكَّلُونَ بِهَذَا الْمَشْهَدِ الْمُبَارَكِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ. بِإِذْنِ اللَّهِ وَ إِذْنِ رَسُولِهِ وَ إِذْنِ خُلَفَائِهِ وَ إِذْنِ هَذَا الْإِمَامِ وَ بِإِذْنِكُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ أَجْمَعِينَ، أَدْخُلُ هَذَا الْبَيْتَ مُتَقَرِّباً إِلَى اللَّهِ، بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ، فَكُونُوا مَلَائِكَةَ اللَّهِ أَعْوَانِي، وَ كُونُوا أَنْصَارِي حَتَّى أَدْخُلَ هَذَا الْبَيْتَ. وَ أَدْعُوَ اللَّهَ بِفُنُونِ الدَّعَوَاتِ، وَ أَعْتَرِفَ لِلَّهِ بِالْعُبُودِيَّةِ، وَ لِهَذَا الْإِمَامِ وَ لِآبَائِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ بِالطَّاعَةِ. ثُمَّ ادْخُلْ مُقَدِّماً رِجْلَكَ الْيُمْنَى، وَ كَبِّرِ اللَّهَ تَعَالَى مِائَةَ تَكْبِيرَةٍ، وَ اسْتَقْبِلِ الضَّرِيحَ بِوَجْهِكَ» (المزار الکبیر، ص۵۵۵، ح۱؛ مصباح الزائر، ص۴۴).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۷۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۸۸۰.
| زیارات خاص |  | |
|---|---|---|
| زیارات جامعه | ||
| مرتبط | ||