علم معصوم به همه حقایق قرآن
یکی از مهمترین منابع علوم اهل بیت(ع) قرآن کریم است. این کتاب آسمانی سرچشمۀ تمامی احکام شریعت و مهمترین منبع علوم و معارف اسلامی است و بر اساس ادله قرآنی و روایی اهل بیت(ع) آگاه به تمام حقایق آن هستند و این آگاهی از علومی است که لازم است امام از آن برخوردار باشد، چراکه برای هدایت جامعه اسلامی لازم است.
مقدمه
یکی از معتبرترین خاستگاه علوم اهل بیت(ع) قرآن کریم است. این کتاب آسمانی، سرچشمۀ تمامی احکام شریعت و مهمترین منبع علوم و معارف اسلامی است، لکن همه کس نمی‌تواند به عمق و باطن آن دست یابد و حقایق علمی آن را کشف کند. برخی آیات قرآنی از قبیل ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[۱] بیانگر این مطلب هستند که اهل بیت(ع) تفسیر و تأویل و ظاهر و باطن و محکم و متشابه قرآن را به خوبی می‌دانند. همچنین، از برخی روایات، معلوم می‌شود پس از پیامبر اکرم(ص) مفسران آگاه به همه معانی و معارف قرآن منحصر به امیرمؤمنان و یازده امام پس از ایشان است؛ مانند روایاتی که کلینی در کافی در باب «بَابُ أَنَّهُ لَمْ یَجْمَعِ الْقُرْآنَ کُلَّهُ إِلَّا الْأَئِمَّةُ(ع)وَ أَنَّهُمْ یَعْلَمُونَ عِلْمَهُ کُلَّه»[۲] آورده است مانند اینکه امام باقر(ع) فرمودند: «مَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّ عِنْدَهُ جَمِیعَ الْقُرْآنِ کُلِّهِ ظَاهِرِهِ وَ بَاطِنِهِ غَیْرُ الْأَوْصِیَاء»[۳]. با توجه به روایاتی که اوصیای نبی اکرم را به دوازده نفر تفسیر می‌کنند، دلالت این روایت بر اینکه مفسّران آگاه به همه معانی قرآن فقط دوازده نفرند، آشکار است[۴].
ضرورت علم امام به تمام قرآن
آگاهی از قرآن و تفسیر و تأویل آن به اجماع شیعه از علومی است که لازم است امام از آن برخوردار باشد. این علم همانند علم به احکام شرعی برای هدایت جامعه اسلامی لازم است؛ زیرا قرآن شامل بسیاری از معارف اسلامی و یکی از منابع فقهی است و عدم اطلاع از آن به معنای نقصان در علم دینی خواهد بود و شیعه چنین نقصی را در امام شایسته نمی‌داند[۵].
دلایل علم امامان به تمام قرآن
دلایل قرآنی و روایی وجود دارد مبنی براینکه اهل بیت(ع) عالم به همه حقایق قرآن کریم هستند و این علم، متفاوت از علم غیب است.
دلیل قرآنی
در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که دلالت دارد اهل بیت(ع) از راسخان در علم بوده و به همه حقایق قرآن آگاه هستند:
- ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[۶]: براساس روایات ذیل آیه، روشن می‌شود این آیه دلالت میکند بر اینکه قرآن مجید به گونه‌ای نازل شده است که اهل بیت(ع) تفسیر، تأویل، ظاهر، باطن، محکم و متشابه آن را به خوبی می‌دانند، مانند اینکه امام صادق(ع) فرمودند: "ما راسخان در علم هستیم و ما تاویل قرآن را می‌‌دانیم"[۷]
- ﴿قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾[۸]: در تبیین این آیه، امام باقر(ع) فرمودند: «إِیَّانَا عَنَی وَ عَلِیٌّ أَوَّلُنَا وَ أَفْضَلُنَا وَ خَیْرُنَا بَعْدَ النَّبِیِّ» که منظور از «إِیَّانَا» علی(ع) و یازده امام(ع) پس از ایشان است و ظهور ﴿عِلْمُ الْكِتَابِ﴾ نیز در همه علوم قرآن است؛ زیرا بعضی از علوم قرآن اختصاص به آنان ندارد بلکه، آنان عالم به همه حقایق قرآن کریم هستند[۹].
دلیل روایی
روایات فراوانی دلالت میکند بر اینکه اهل بیت(ع) به همه حقایق قرآن کریم علم دارند مانند:
- امام صادق (ع) فرمودند: "به خدا قسم من به آنچه در آسمان‌ها و زمین است و آنچه در بهشت و دوزخ است آگاهم و به ماکان و مایکون علم دارم و همه این علوم را از کتاب خدا فرا گرفتم، خداوند درباره قرآن می‌فرماید: ﴿تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ﴾"[۱۰].[۱۱]
- جابر از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمودند: "هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که از ظاهر و باطن قرآن به طور کامل آگاه است، مگر اوصیا و جانشینان پیامبر(ص)"[۱۲].[۱۳]
مصادیق علم امامان به قرآن
برخی از مواردی که جزء علم امامان(ع) به حقایق قرآن شمرده می‌شود، علم ایشان به باطن قرآن، علم به تاویل قرآن، علم به تفسیر قرآن و... است.
پرسش‌های وابسته
- آیا علم به همه حقایق قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
- آیا علم به تأویل قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟
- آیا علم به باطن قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
منابع
پانویس
- ↑ «در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش» سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۲۸.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب, الکافی، ج ۱، ص۲۲۸، ح ۲.
- ↑ ر.ک: بابایی، علی اکبر، اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن، ماهنامه معرفت، ش ۷۳، ص۲۷؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۱۷۱؛ اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص۷۵ ـ ۷۶.
- ↑ ر.ک: اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص۷۵ و ۷۶؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۷۱.
- ↑ «در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش» سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ «نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۲۲.
- ↑ «و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.
- ↑ ر.ک: بابایی، علی اکبر، اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن، ماهنامه معرفت، ش ۷۳، ص۲۷.
- ↑ «إِنِّی لَأَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاءِ وَ أَعْلَمُ مَا فِی الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ مَا فِی الْجَنَّةِ وَ أَعْلَمُ مَا فِی النَّارِ وَ أَعْلَمُ مَا کَانَ وَ أَعْلَمُ مَا یَکُونُ عَلِمْتُ ذَلِکَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِیهِ تِبْیَانُ کُلِّ شَیْءٍ»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۱۲۸.
- ↑ ر.ک: باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی، ص۱۱۳ ـ ۱۲۲؛ افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات، ص۳۴.
- ↑ «مَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّهُ جَمَعَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ ظَاهِرَهُ وَ بَاطِنَهُ غَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص١٩٣.
- ↑ ر.ک: عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۷۱؛ افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات، ص۳۴.