اهمیت زیارت
مقدمه
زیارت یکی از برنامه‌های عبادی سیاسی اسلام است که در مکتب تشیع جلوۀ زیباتر و پرشکوه‌تری دارد[۱]. یکی از اهداف مهم زیارت که خاستگاه اعتقادی دارد، تأثیر خارجی ارادۀ اهل بیت (ع) در حل مشکلات دنیایی و اخروی انسان‌هاست. این قدرت و اختیار اولیای الهی در پدیده‌های تکوینی با براهین عقلی و نقلی مسلم قابل اثبات است تا جایی که خود این اسباب و پدیده‌های تکوینی نیازمند افاضه و توجه اولیا و اهل بیت هستند. «وَ بِيُمْنِهِ رُزِقَ الْوَرَى وَ بِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الْأَرْضُ وَ السَّمَاءُ»[۲] زیرا به برکت وجود امام معصوم ماسوی الله از روزی برخوردار هستند و در پرتو وجود اوست که زمین در آسمان پایدار است... این ویژگی همواره در حال حیات و ممات وجود داشته و دارد و این قدرت ایشان در سایه ارتباط و اتصال با خداوند است که بعد از وفات آنها به شکل زیارت جلوه می‌کند. به همین دلیل زیارت در نزد همه حقیقتی فطری و مسلم است. گرچه عده‌ای با فطرت و خواست ذاتی انسان مقابله می‌کنند[۳].
انبیا و اهل بیت که راهنمایان حقیقی بشریت‌اند زیارت و سلام و توسل به آنها حق عظیمی است که هیچ کس نمی‌تواند به کنه آن برسد و از آنجا که شکر مخلوق، شکر خالق نیز است[۴]، پس تکریم آنها به این صورت، بر یک انسان متعهد و مؤمن واجب است.
در صحف نورانی زیارات، به سه امر توجه داده می‌شود:
- ضمن تببین و برشماری خصایص والای مزور به بیان خدمات و زحمات طاقت‌فرسایی آنان برای احیای معارف و احکام اسلامی و جوامع دینی و تلاش بی‌وقفه بدون توقع اجر و مزد آنان برای تأمین سعادت دنیا و تضمین فلاح آخرت می‌پردازد... در زیارت حضرت امیرالمؤمنین (ع) آمده است: "در راه خدا مجاهدت فراوان کردی و در راه خدا و رسولش نصیحت و پند و اندرز نمودی..."[۵].
- باور قلبی و تصدیق لسانی به این که این جریان حق عظیم و بزرگی را برای آن اولیاء و موالیان والا ایجاد می‌کند. این حق به حدی عظیم است که قابل اکتناه نیست. در دعای بعد از نماز زیارت حضرت زهرا (س) عرض می‌شود: "بارالها سوگند به حق عظیمی که بر اهل بیت داری و کسی جز تو ژرفای آن را نمی‌داند و به حق عظیمی که در نزد تو دارند از تو خواهم... که بر محمد آل محمد درود فرستی و گشایشی در امر آل محمد و شیعیان و دوستاشان قرار دهی"[۶].
- طلب رفعت قیام و علو درجات برای آن سفیران الهی و پیام‌آوران صلح و سعادت. این طلب مغفرت و رحمت ضمن انجام وظیفه و ادای حق و ضمن اینکه موجب محبت و هدایت الهی نسبت به خود ما و باعث پوشش گناهان می‌شود: «وَ جَعَلَ صَلَوَاتِنَا عَلَيْكُمْ رَحْمَةً لَنَا وَ كَفَّارَةً لِذُنُوبِنَا»... این حق مخصوص یک امام نیست بلکه هریک از ائمه بزرگوار مستقلاً حق خاص دارند از این رو به رغم پراکندگی مزارهای آنان بر همگان شایسته است که آنان را زیارت کنند[۷].[۸]
اهمیت زیارت
زیارت
دیدار، حضور بر تربت شهید، یا امام و امام زاده، دیدار از حرم‌های مطهر و بقاع متبرکه، زیارت پیامبر(ص) و ائمه(ع) هم در حیات‌شان ارزشمند و تأثیرگذار است، هم پس از رحلت یا شهادت‌شان سازنده و الهام بخش، و تأکید زیارت، نسبت به حضرت رسول(ص)، حضرت زهرا(س)، امامان معصوم، شهدای آل محمد، علما و صلحاست. امام صادق(ع) فرمود: «هر کس ما را پس از مرگمان زیارت کند، گویا در حال حیات، زیارت‌مان کرده است»[۹].
این گونه زیارت‌ها، علاوه بر آنکه برای خود زائر، اثر تربیتی و تزکیه روح دارد و دلیل حق‌شناسی او نسبت به اولیای خدا و پیشوایان دین است، در زمینه احیای امر امامان و ترویج مکتب انسانی و تربیتی آن اسوه‌ها در جوامع بشری و توجه دادن به خط صحیح رهبری و ولایت در جامعه موثر است؛ به ویژه وقتی حکام مستبد و منحرف، با برنامه‌ای دقیق در جهت محو آثار ائمه می‌کوشیدند، زیارت به عنوان یک عمل مثبت و انقلابی محسوب می‌شد و نوعی مبارزه با دستگاه‌های ستمگر بوده است. در احادیث متعدد تأکید شده که زیارت ائمه در غربت‌شان و همراه با خوف و خطر، پاداش بیشتری دارد و اگر راه زائر دور باشد و زیارت پیاده و همراه با مشقت باشد اجر و ثواب بیشتری دارد[۱۰].
به تجربه ثابت شده است که انسان در زیارت بزرگان احساس نزدیکی و قرب به آنان می‌کند و با ایشان تجدید عهد و میثاق می‌نماید. سزاوار آن است که این احساس قرب و نزدیکی را با پیامبر(ص) و امامان(ع) داشته باشد؛ چراکه حیات آنان با مرگشان تفاوتی ندارد و آنان دارای مقام والای شهادتند و شهید، زنده و جاودانه است. قرآن مجید می‌فرماید: ﴿وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ﴾[۱۱].
همان‌گونه که هنگام حضور در مقابل زندگان به آنان سلام می‌دهیم و عرض ارادت می‌کنیم، وقتی در مشاهد آنان حاضر می‌شویم قبل از ورود به مضجع شریفشان عرض می‌کنیم: «اللَّهُمَّ وَ إِنِّي أَعْتَقِدُ حُرْمَةَ نَبِيِّكَ فِي غَيْبَتِهِ كَمَا أَعْتَقِدُهَا فِي حَضْرَتِهِ وَ أَعْلَمُ أَنَّ رُسُلَكَ وَ خُلَفَاءَكَ أَحْيَاءٌ عِنْدَكَ يُرْزَقُونَ فَرِحِينَ يَرَوْنَ مَكَانِي وَ يَسْمَعُونَ كَلَامِي وَ يَرُدُّونَ سَلَامِي عَلَيَّ وَ أَنَّكَ حَجَبْتَ عَنْ سَمْعِي كَلَامَهُمْ وَ فَتَحْتَ بَابَ فَهْمِي بِلَذِيذِ مُنَاجَاتِهِمْ»[۱۲].
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «هر کس قبر مرا زیارت کند، شفاعت من به او رسد و هر کس، مرا پس از مرگم زیارت کند، گویی مرا در زمان حیاتم زیارت کرده است»[۱۳]. در بیانی دیگر فرمودند: «هر کس قبر مرا پس از مرگم زیارت کند، همچون کسی است که در زمان حیاتم به سوی من مهاجرت کرده، پس اگر نتوانستید، بر من سلام بفرستید که به من خواهد رسید[۱۴]. قرآن مجید می‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ﴾[۱۵].
مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان آورده که برخی از روایات اهل بیت، واژه «وسیله» در آیه کریمه فوق را به امام معصوم(ع) تفسیر کرده‌اند، و فرموده‌اند: آن وسیله‌ای که در قرآن فرموده است طلب کنید، ما هستیم. مرحوم شیخ صدوق در فقیه و عیون روایت کرده از موسی بن عبدالله نخعی که گفت: خدمت حضرت امام علی نقی(ع) عرض کردم که یابن رسول الله! مرا تعلیم فرما زیارتی با بلاغت کامل که هرگاه خواستم زیارت کنم یکی از شما را، آن را بخوانم. فرمود که چون به درگاه رسیدی، بایست و شهادتین را بگو «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ»[۱۶] و با حال غسل باشی و چون داخل حرم شوی و قبر را ببینی، بایست و ۳۰ مرتبه بگو «اللَّهُ أَكْبَرُ» پس با آرامش دل، به آرامی اندکی راه برو و گام‌ها را نزدیک یکدیگر گذار، سپس بایست و سی مرتبه بگو «اللَّهُ أَكْبَرُ»، پس نزدیک قبر مطهر برو و چهل مرتبه بگو «اللَّهُ أَكْبَرُ» تا صد تکبیر تمام شود. مرحوم مجلسی اول فرموده‌اند: وجه تکبیر این است که اکثر طبایع مایلند به غُلوّ، مبادا از عبارات امثال این زیارت به غلو افتند و یا از بزرگی حق سبحانه و تعالی غافل شوند. پس بگو: «السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفَ الْمَلَائِكَةِ وَ مَهْبِطَ الْوَحْيِ وَ مَعْدِنَ الرَّحْمَةِ وَ خُزَّانَ الْعِلْمِ وَ مُنْتَهَى الْحِلْمِ وَ أُصُولَ الْكَرَمِ وَ قَادَةَ الْأُمَمِ وَ أَوْلِيَاءَ النِّعَمِ وَ عَنَاصِرَ الْأَبْرَارِ وَ دَعَائِمَ الْأَخْيَارِ»[۱۷].
تا آنجا می‌رسد که چند ویژگی را برای ائمه بیان می‌کند:
- «أَنْتُمُ الصِّرَاطُ الْأَقْوَمُ»؛ شما راست‌ترین راه‌ها هستید.
- «والسبیل الاعظم»؛ شما بزرگ‌ترین شاهراه‌ها هستید.
- «وَ شُهَدَاءُ دَارِ الْفَنَاءِ»؛ شما گواهان این دنیا هستید.
- «وَ شُفَعَاءُ دَارِ الْبَقَاءِ»[۱۸]؛ و شما شفیعان آن جهانید.
انسان برای ملاقات با هر صاحب نام و عنوانی و یا دیدار با یک شخصیت علمی، مذهبی و سیاسی به مقتضای شخصیت فرد ملاقات شونده، خود را می‌آراید و آماده می‌کند، آری در شرایطی که به خانه خدا وارد می‌شویم، شایسته است برای ورود آدابی را رعایت نماییم. ابان بن تغلب از قول امام صادق(ع) برخی از این آداب را به ما آموزش می‌دهد: با امام جعفر صادق(ع) بین مکه و مدینه همراه بودم، چون آن حضرت به حرم رسید، از مرکب پیاده شد و غسل کرد و دو کفش خود را به دست گرفت و با پای برهنه به حرم آمد و من هر چه او انجام داد انجام دادم. حضرت فرمود: ای ابان! هر که برای تواضع در برابر خدا این گونه عمل کند که من عمل کردم، خداوند صد هزار گناه را از او محو می‌کند، و صد هزار نیکی برای او می‌نگارد و صد هزار درجه به او می‌دهد، و صد هزار نیازش را بر می‌آورد[۱۹].[۲۰]
منابع
پانویس
- ↑ محمد حسینی، زیارت، ص۵.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد - مفتاح الجنان، دعای عدیله، ص۴۲۳.
- ↑ ر.ک: مرتضی جوادی، فلسفه زیارت آیین آن، ص۱۵۰.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۶، ص۳؛ بحارالأنوار، ج۶۸، ص۴۴: « عَنِ الرِّضَا (ع) قَالَ: مَنْ لَمْ يَشْكُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ لَمْ يَشْكُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ».
- ↑ « وَ جَاهَدْتَ فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ وَ نَصَحْتَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ...»؛ کامل الزیارات، ص۲۲.
- ↑ «اللَّهُمَّ إِنِّي أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ... وَ أَسْأَلُكَ بِحَقِّكَ الْعَظِيمِ عَلَيْهِمْ الَّذِي لَا يَعْلَمُ كُنْهَهُ سِوَاكَ وَ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مَنْ حَقُّهُ عِنْدَكَ عَظِيمٌ»
- ↑ مرتضی جوادی، فلسفه زیارت و آیین آن، ص۱۱۳ و ۱۱۴.
- ↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۰۱- ۱۰۳.
- ↑ «مَنْ زَارَنَا فِي مَمَاتِنَا فَكَأَنَّمَا زَارَنَا فِي حَيَاتِنَا»؛ وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۳۳۲.
- ↑ فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، ص۲۰۲.
- ↑ «و کسانی را که در راه خداوند کشته می‌شوند مرده نخوانید که زنده‌اند امّا شما درنمی‌یابید» سوره بقره، آیه ۱۵۴.
- ↑ مفاتیح الجنان.
- ↑ «مَنْ زَارَ قَبْرِي حَلَّتْ لَهُ شَفَاعَتِي وَ مَنْ زَارَنِي مَيِّتاً فَكَأَنَّمَا زَارَنِي حَيّاً»؛ مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۱۸۶.
- ↑ «مَنْ زَارَ قَبْرِي بَعْدَ مَوْتِي كَانَ كَمَنْ هَاجَرَ إِلَيَّ فِي حَيَاتِي فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِيعُوا فَابْعَثُوا إِلَيَّ السَّلَامَ فَإِنَّهُ يَبْلُغُنِي»؛ تهذیب الاحکام، جششم.
- ↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به سوی او راه جویید و در راه او جهاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره مائده، آیه ۳۵.
- ↑ مفاتیح الجنان.
- ↑ مفاتیح الجنان (زیارت جامعه کبیره).
- ↑ مفاتیح الجنان، ص۹۵۹.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۹، کتاب الحج، ص۳۱۵، ح۱؛ کافی، ج۴، ص۴۹.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۵۲۸.