بحث:تولی و تبری

Page contents not supported in other languages.
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

از جمله موضوعات اعتقادی در اسلام، "تولی" و "تبری" به معنای دوستی با‌ دوستان‌ خدا و دشمنی با دشمنان خداست‌. از‌ نظر اسلام، حیات و سعادت فرد مسلمان و امت اسلامی در گرو شناخت فریضه "تولی و تبری" و التزام به آن است. در سیره پیشوایان الهی، اهمیّت تولّی‌ نسبت‌ به اهل‌بیت(ع) و دوستان و پیروان‌ آنان‌ و تبرّی نسبت به کفّار و دشمنان آنان مشاهده می‌شود. همچنین در اسلام، تولی و تبری تا آنجا اهمیت دارد که از عقیده صرف خارج شده و به فریضه تبدیل گشته است. لذا این‌ دو‌ اصل، از جمله فروع دین نیز محسوب می‌گردند[۱].

معانی لغوی تولی و تبری

تولّی بر وزن ترقّی، مصدر باب تفعّل از ماده "ولیّ" و در لغت به معنای پذیرش‌ ولایت‌ و کسی را‌ ولی خود قرار دادن است. "ولیّ" در زبان عرب به معنای دوست، یاور و سرپرست آمده است؛ چنان‌که‌ مصدر آن -ولایت- نیز به معنای دوستی، یاوری و سرپرستی به کار‌ رفته‌ است‌. بنابراین، تولّی هم می‌تواند به معنای پذیرش دوستی و کسی را دوست خود قرار دادن باشد و هم به ‌‌معنای‌ پذیرش سرپرستی و کسی را سرپرست خود قرار دادن. اما با توجه به موارد‌ به‌ کار‌ رفتن این کلمه در آیات و روایات، می‌توان گفت دوستی و سرپرستی لازم و ملزوم یکدیگرند و پذیرش دوستی‌، مقدمه پذیرش سرپرستی است؛ چرا که دل سپردن، مقدمه سرسپردن است و انسان تا‌ به کسی دل نبندد‌، نمی‌تواند‌ سرسپرده او شود و چنان‌که باید و شاید تسلیم او گردد. "تبرّی" نیز بر همان وزن و از همان مصدر از ماده "برء" و به معنای بیزاری جستن، بیزار شدن و دوری گزیدن آمده است[۲].

معنای اصطلاحی تولی و تبری

تولی و تبری، یعنی انسان از لحاظ عاطفی، قلب خود را از محبت و علاقه خدا، پیامبران‌ و ائمه‌ معصوم و علمای راستین دین و مؤمنان واقعی پر کند و در عین حال، بغض و کینه دشمنان آنها را به دل بگیرد و از نظر سیاسی و اجتماعی، سرپرستی، رهبری، دوستی و حکومت الهی را بپذیرد‌ و از‌ حکومت دشمنان اسلام دوری جوید[۳].

تولی و تبری در نزد شیعه و اهل تسنن

  1. در حدیثی از‌ رسول‌ خدا‌(ص) نقل شده است که فرمود: "محکم‌ترین دستگیره ایمان، دوست‌ داشتن‌ برای خدا، دشمن داشتن برای خدا و دوستی کردن اولیای الهی و دوری جستن از دشمنان خداست"[۴].
  2. در حدیثی دیگر از‌ امام‌ صادق‌(ع) چنین نقل شده است: "به امام صادق(ع) عرض شد: شخصی شما را دوست دارد‌، اما‌ در برائت از دشمن شما ضعیف است. حضرت فرمود: هرگز چنین نیست! دروغ می‌گوید هر کس‌ که‌ ادعا‌ می‌کند دوستدار ماست، ولی از دشمن ما بیزاری نمی‌جوید"[۵]؛ با توجه به‌ حدیث‌ فوق‌، تولی و تبری باید همراه هم باشند. تبرّی می‌تواند به عنوان معیاری بر راستی‌آزمایی تولّی‌ قرار‌ گیرد‌ و صرف ادعای محبّت اهل‌بیت(ع) بدون تبرّی از دشمنان آنها کفایت نمی‌کند.
  3. امام صادق(ع) در‌ حدیثی‌ دیگر می‌فرماید: "هر کس کافری را دوست دارد، خدا را دشمن داشته و هر‌ کس‌ کافری‌ را دشمن دارد خدا را دوست داشته است. سپس فرمود: دوستِ دشمن خدا، دشمن‌ خداست[۶]‌. از این حدیث چنین به استنباط می‌شود که تولّی و تبرّی‌ کاملاً‌ متناظر‌ با هم عمل می‌کنند.
  4. تولی و تبری از جمله ‌اعتقادات اهل تسنن نیز به شمار می‌روند‌. به‌ تعبیر فضل اللّه بن روزبهان -از دانشمندان اهل تسنن قرن نهم و دهم‌ هجری‌- اهل‌ سنت نیز بر آن‌اند که تولّی پیامبر(ص) و آل او و تبرّی از دشمنان او، بر هر‌ شخص‌ مؤمن‌ واجب است و کسی که ایشان را والی و متصرف امور خود نداند یا‌ از‌ دشمنان ایشان تبرّی نجوید، مؤمن نیست[۷].
  5. در حدیثی دیگر، هیثمی -از‌ علمای‌ اهل سنت- از علی بن الحسین(ع) نقل نموده که آن حضرت فرمود‌: "کسی که ما را‌ برای‌ دنیا دوست بدارد، [ارزشی ندارد‌؛ چون]‌ نیکوکار و بدکار‌، دنیا‌ را‌ دوست دارند. و کسی که ما را‌ برای‌ خدا دوست بدارد، ما و او در کنار هم هستیم، مانند این دو‌ انگشت‌ سبابه و وسط"[۸].

مصادیق تولی و تبری

تولّی‌ و تبرّی از جهتی به‌ حوزه‌ قلب انسان مرتبط است و از‌ سوی‌ دیگر، این حب و بغض قلبی در اعمال و رفتار و زندگی ما نیز می‌تواند نمود‌ داشته‌ باشد. در اینجا به بعضی‌ از‌ جلوه‌های‌ تولی و تبری در‌ زندگی‌ و رفتار انسان شیعه اشاره‌ می‌شود‌:

الف) بزرگداشت مراسم‌های عزا و سرور اهل‌بیت(ع): مراسم‌های جشن و عزاداری برای اهل‌بیت(ع) در واقع تنها‌ یک‌ مراسم شاد یا غم‌انگیز و گریه‌آور نیست‌؛ بلکه‌ این جلسات‌ دارای‌ ظاهری‌ آشکار و باطنی پرمعنا هستند‌. کسانی که در این جلسات شرکت می‌کنند، در مرتبه اول محبّت پیامبر اکرم(ص) و فرزندان پاک‌ و مطهر‌ آنها باعث شده که در این‌ جلسات‌ شرکت‌ کنند‌ و ادامه‌ دهنده راه و آرمان‌های‌ مقدس‌شان‌ باشند و در مرتبه دوم، با تبرّی از دشمنان اهل‌بیت(ع) و اعمال آنان، مسیر خود را از دشمنان‌ خاندان‌ نبوت‌ جدا کنند. اگر در روایات بر اعمالی‌ ساده‌ مانند‌ صلوات‌ فرستادن‌ تأکید‌ شده بدین، جهت است که صلوات شعار و نماد اظهار تولّی به پیامبر اکرم(ص) و خاندان مطهّرش است که باید ترویج و حفظ شود.

ب) نام‌گذاری‌ها: دشمنان اسلام همواره از تجلّیات‌ اسلامی هراس داشته‌اند، مثلا معاویه بخش‌نامه کرده بود اگر در خانه‌ای بچه‌ای به دنیا بیاید و اسمش را علی بگذارند آن خانه را بر سر ساکنینش خراب کنند[۹]. در همین ایام نیز معاویه، مروان بن حکم را والی مدینه کرد و به او فرمان داد برای جوانان قریش، سهمیّه‌ای از بیت المال قرار دهد؛ او نیز‌ چنین‌ کرد. امام سجّاد، علی بن الحسین(ع) می‌فرماید: من به نزد او رفتم [تا حقّ خود را از بیت‌المال بگیرم]. مروان به من گفت‌: نامت‌ چیست؟ گفتم: علی بن الحسین. پرسید‌: نام‌ برادرت چیست؟ گفتم: علی! گفت: علی و علی؟! پدرت چه منظوری دارد که نام همه فرزندانش را علی می‌گذارد؟ سپس سهمیّه مرا مشخص کرد. وقتی به نزد پدرم‌ بازگشتم‌ و ماجرا را بازگو نمودم‌، فرمود‌: «... لَوْ وُلِدَ لِي مِائَةٌ لَأَحْبَبْتُ أَنْ لَا أُسَمِّيَ أَحَداً مِنْهُمْ إِلَّا عَلِيّاً»[۱۰]؛

نکته‌ قابل توجه این است که نام‌گذاری فرزندان به نام اهل بیت(ع) از جمله راه‌های ترویج نام ایشان و اظهار محبت به آنان است که باید در سبک زندگی دینی مورد اهتمام‌ قرار‌ گیرد و در‌ زندگی‌های مدرن و متأثر ار فرهنگ‌های بیگانه، رنگ نبازد.

ج) زیارت اهل‌بیت(ع): یکی از مهم‌ترین مصادیق بارز عمل به‌ تولّی و تبرّی، زیارت قبور اهل‌بیت(ع) است. این موضوع از آن جهت‌ اهمیت‌ مضاعف‌ می‌یابد که بنا بر دستور صریح قرآن کریم قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى[۱۱]، یک فرد مسلمان باید اهل‌بیت پیامبر(ص) را دوست بدارد و این دوستی را‌ ابراز‌ کند‌. یکی از بهترین راه‌ها برای ابراز محبت به ایشان، زیارت مزار شریف آن بزرگوران است‌ که این تکریم امامان، ارتباط قلبی بین زائر و امام را تحکیم می‌بخشد. از‌ این‌روست که امام صادق(ع) می‌فرماید‌: «إِنَّ لِكُلِّ إِمَامٍ عَهْداً فِي عُنُقِ أَوْلِيَائِهِ وَ شِيعَتِهِ وَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ وَ حُسْنِ الْأَدَاءِ زِيَارَةَ قُبُورِهِمْ فَمَنْ زَارَهُمْ رَغْبَةً فِي زِيَارَتِهِمْ وَ تَصْدِيقاً بِمَا رَغِبُوا فِيهِ كَانَ أَئِمَّتُهُمْ شُفَعَاءَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»[۱۲]؛

از مجموع روایات استحباب زیارت اهل بیت(ع) و اهتمام گذشتگان بر نگارش کتاب‌های زیارات و ترویج فرهنگ زیارت، درمی‌یابیم که بهترین راه برای ابراز‌ دوستی‌ نسبت به اهل بیت(ع) و اظهار نفرت و بیزاری از دشمنان آنها، زیارت مزار و مرقد آنان است؛ چه بسا مخالفت دشمنان اهل بیت(ع) با بنای بر قبور و زیارت آنها با اتهام‌ شرک‌ و منع از برگزاری جلسات اعیاد و وفیات آنها با برچسب بدعت، بدین‌روست که نام و یاد اهل‌بیت(ع) به فراموشی سپرده شود که این فکر امتداد خط فکری بنی امیه است. از‌ این‌رو‌ شیعیان‌ باید با حفظ فرهنگ زیارت‌ و دوری‌ جستن‌ از بدعت‌ها، خرافات و اموری که موجب وهن شیعه می‌شود، در راه اعتلای فرهنگ ناب زیارت بکوشند[۱۳].

پانویس

  1. ↑ طیب، سید عبدالحسین، أطیب البیان فی تفسیر‌ القرآن‌، ج۶، ص۲۹۶.
  2. ↑ ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۵، ص۴۰۷؛ فیومی، احمد بن محمد، مصباح المنیر، ص۴۷؛ دهخدا، علی اکبر، لغتنامه‌، ج۴، ص۵۷۵، ماده تبری.
  3. ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه‌ سیاسی‌ اسلام، ص۴۲۹.
  4. ↑ «أَوْثَقُ‏ عُرَى‏ الْإِيمَانِ‏ الْحُبُ‏ فِي‏ اللَّهِ‏، وَ الْبُغْضُ فِي اللَّهِ، وَ تَوَالِي أَوْلِيَاءِ اللَّهِ، وَ التَّبَرِّي مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۳، ص۳۲۵.
  5. ↑ «قِيلَ لِلصَّادِقِ(ع): إِنَ‏ فُلَاناً يُوَالِيكُمْ‏ إِلَّا أَنَّهُ‏ يَضْعُفُ‏ عَنِ‏ الْبَرَاءَةِ مِنْ‏ عَدُوِّكُمْ‏. فَقَالَ: هَيْهَاتَ! كَذَبَ مَنِ ادَّعَى مَحَبَّتَنَا وَ لَمْ يَتَبَرَّأْ مِنْ عَدُوِّنَا»؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۲۷، ص۵۸.
  6. ↑ ابن بابویه، محمد‌ بن‌ علی، الأمالی، ص۶۰۵.
  7. ↑ خنجی اصفهانی، فضل الله بن روزبهان، وسیلة الخادم الی المخدوم، ص۳۰۰.
  8. ↑ «مَنْ اَحَبَّنا لِلدُّنْيا فَاِنَّ صاحِبَ الدُّنْيا اَحَبَّهُ الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ، مَن أَحَبَّنا لِلَّهِ كُنَّا نَحْنُ وَ هُوَ يَوْمَ القِيَامَةِ كَهَاتَيْنِ وَ اشارَ بِاصْبَعِهِ السَّبَّابَةِ وَالوُسطی»؛ هیثمی، ابوالحسن نور‌الدین‌ علی‌ بن أبی‌بکر بن سلیمان، مجمع الزوائد، ج۱۰، ص۲۸۱.
  9. ↑ ع‍س‍ق‍لان‍ی‌، اب‍ن‌ح‍ج‍ر، لسان المیزان، ج۴، ص۲۱۰‌، الرقم ۵۵۸.
  10. ↑ «... اگر یکصد فرزند داشته باشم، دوست دارم جز "علی" نامی دیگر برای آنان انتخاب نکنم‌» کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۶، ص۱۹، ح۷.
  11. ↑ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
  12. ↑ «برای هر امامی به گردن شیعیان و هوادارانش پیمانی است. از جمله وفا به این پیمان، زیارت قبور آنان است. پس هرکس از روی رغبت و پذیرش، آنان را زیارت‌ کند‌، امامان در قیامت شفیعان آنان (او) خواهند بود.» حر عاملی‌، محمد‌ بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۰، ص۲۵۳.
  13. ↑ رنجبرحسینی، محمد؛ محمدیان، مسلم، «تحلیل گزیده‌هایی از زیارت‌نامه حضرت علی اکبر(ع)»، پژوهش‌نامه معارف حسینی (آیت بوستان)، بهار ۱۳۹۷، شماره ۹، ص۴۵-۵۰.

فهرست مباحث تولی و تبری

فصل اول: تولی و تبری در قرآن و حدیث

بخش اول

بخش دوم

بخش سوم

فصل دوم: عوامل یا راهکارهای رسیدن به تولی و تبری

بخش اول

بخش دوم

بخش سوم

بخش چهارم

فصل سوم: موانع یا آسیب‌های مربوط به تولی و تبری

فصل چهارم: آثار فردی تولی و تبری

فصل پنجم: آثار و پیامدهای اجتماعی تولی و تبری

برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=بحث:تولی_و_تبری&oldid=1232787»