معنای ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع اصلی = [[مهدویت (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت]]

| تصویر = 7626626268.jpg

| مدخل بالاتر = [[مهدویت]] / [[مقدمات ظهور امام مهدی]] / [[کلیات ظهور امام مهدی]]  

| مدخل اصلی = [[ظهور امام مهدی]]

| مدخل وابسته =  

| تعداد پاسخ = ۶

[[ظهور]] در لغت به معنای آشکار شدن چیز پنهان است و در اصطلاح [[مهدویت]] به دو معنا بیان شده است: معنای اول، آشکار شدن [[امام]] {{ع}} در برابر دیدگان [[مردم]] و معرفی و شناساندن خود به [[مردم]] بعد از یک دوره طولانی [[زندگی]] مخفیانه و در معنای دوم به این صورت است که [[امام]] {{ع}} در [[هنگام ظهور]]، پرده از عنوان و نام [[حقیقی]] خویش برمی‌دارد و به روشنی و صراحت خود را به [[مردم]] معرفی می‌کند که تا آن زمان در بین [[مردم]] بوده اما به صورت ناشناس.

== پاسخ جامع اجمالی ==

=== معانی ظهور ===

* [[ظهور]] از نظر لغت به معنای آشکار شدن چیز پنهان است<ref>خلیل بن احمد، العین، العین، ج ۴، ص ۳۷</ref>.<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص ۲۹۸ ـ ۳۰۱؛ [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، ظهور، ص ۲۱۹ـ ۲۲۰</ref> و در اصطلاح [[مهدویت]] بر دو معنا [[دلالت]] دارد:

# مقصود، [[ظاهر]] شدن [[حضرت مهدی]] {{ع}} پس از پنهان زیستن طولانی، برای [[قیام]] و برپایی [[حکومت عدل جهانی]] است.<ref>ر.ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]، ص ۱۷۰ و ۱۷۱؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص ۲۹۸ ـ ۳۰۱؛ [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، ظهور، ص ۲۱۹ـ ۲۲۰؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۵۲۲؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، موعودنامه، ص ۴۷۵</ref>

# اعلان [[انقلاب]] و [[قیام با شمشیر]]؛ این معنا دربارۀ [[امام زمان]] {{ع}} نیز [[صادق]] است چون آن حضرت علیه [[ستم]] [[قیام]] کرده و [[انقلاب]] بزرگی را به راه می‌اندازد.<ref>ر.ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]، ص ۱۷۰ و ۱۷۱؛ [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، ظهور، ص ۲۱۹ـ ۲۲۰؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۵۲۲</ref>

* [[شیعه]] هر دو معنا را قبول دارد اما [[اهل سنت]] و [[ادیان]] دیگر تنها معنای دوم را دربارۀ مصلح کل قبول دارند.<ref>ر.ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]، ص ۱۷۰ و ۱۷۱؛ [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، ظهور، ص ۲۱۹ـ ۲۲۰</ref>

=== تقسیم دوران ظهور ===

* [[دوران ظهور]] به سه مرحله تقسیم می شود:

# [[ظهور]] و آشکار شدن که فقط در [[اراده]] و [[علم الهی]] است<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص ۲۹۸ ـ ۳۰۱؛ [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، ظهور، ص ۲۱۹ـ ۲۲۰</ref> .

# [[قیام]] و [[نهضت]] به [[امر الهی]] و [[خروج]] بر [[ستمگران]] و [[مبارزه]] با [[دشمنان]]<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص ۲۹۸ ـ ۳۰۱</ref>.

# دوران تثبیت و [[حکومت جهانی]].<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص ۲۹۸ ـ ۳۰۱؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۵۲۲</ref>

=== چگونگی [[ظهور]] پس از غیبت ===

* دربارۀ چگونگی [[ظهور]] پس از [[غیبت]] دو معنا وجود دارد، عملی و نظری و هر دو بر آن حضرت [[صدق]] می کند:

# معنای عملی: اینکه [[مردم]] [[امام]] {{ع}} را در آغاز [[ظهور]] ببینند و آن حضرت خود را به آنها معرفی نموده و [[یاری]] و پشتیبانی بخواهد.<ref>ر.ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]،، ص ۱۷۰ و ۱۷۱</ref>

# معنای نظری: بر طرف شدن غیبتی که [[امام]] آن را به عنوان یک روش [[برگزیده]] است؛ در این صورت شخصیت [[امام]] آشکار شده و مردمان او را خواهند [[شناخت]].<ref>ر.ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]،، ص ۱۷۰ و ۱۷۱</ref>

* اگر [[غیبت]] را به معنای مخفی بودن شخص [[امام]] بدانیم [[ظهور]] یعنی آشکار شدن جسم مبارک [[امام]] در برابر دیدگان [[مردم]]، علاوه بر اینکه در اینجا هم ضروری است که [[امام]](علیه السلام)، خود را به آنها شناسانده، از [[حقیقت]] خویش آگاهشان سازد. اگر هم نظریۀ دوم ([[حضور]] [[امام]] {{ع}} در بین [[مردم]] و ناشناس بودن آن جناب برای آنها) را [[معتقد]] باشیم [[ظهور]] یعنی اینکه [[امام]] پرده از روی نام و عنوان حقیقی خویش بردارد و به روشنی و صراحت، خود را به [[مردم]] بشناساند و بر این [[امر]] [[دلیل]] و [[حجت]] بیاورد. این نظریه را برخی [[روایات]] تأیید می‌نمایند. در آنها آمده است، پس از [[ظهور]]، عده‌ای از [[مردم]] می‌گویند: "ما این شخص را پیش از این دیده بودیم".<ref>ر.ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]،، ص ۱۷۰ و ۱۷۱</ref>

== پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه ==

{{پاسخ پرسش

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱. آیت‌ الله صدر؛

| تصویر = 1368171.jpg

| پاسخ‌دهنده = سید محمد صدر

| پاسخ = [[آیت‌ الله]] شهید '''[[سید محمد صدر]]''' در کتاب ''«[[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]»'' در این‌باره گفته‌ است:

«[[ظهور]]، دو معنی نزدیک به هم دارد که مطابق برداشت [[امامیه]]، هر دو نسبت به [[امام مهدی]] {{ع}} [[صادق]] است و بر اساس [[فهم]] غیر [[امامیه]] تنها یکی از آن معانی بر ایشان [[صدق]] می‌کند. همچنین [[ظهور]] معنای سومی نیز دارد که می‌آید.

* '''معنای نخست:''' [[ظهور]] یعنی از پس پرده بیرون آمدن. هرگاه [[امام]] {{ع}} [[حجاب]] [[غیبت]] را کنار زند و خود را به [[مردم]] نمایانده و بشناساند، [[ظهور]] اتفاق افتاده است. این برداشت، ویژه [[امامیه]] است که [[معتقد]] به [[غیبت]] آن حضرت می‌باشند.

* '''معنای دوم:''' مراد از [[ظهور]]، اعلام موجودیت یک [[انقلاب]] (در اصطلاح جدید) و یا [[قیام]] به [[شمشیر]] (در اصطلاح قدیم) است. این معنی در نگاه [[امامیه]] و غیر [[امامیه]] نسبت به [[امام مهدی]] {{ع}} [[صادق]] است؛ زیرا همه بر این باورند که آن حضرت بزرگترین [[رهبر]] انقلابی بر ضد [[ظلم]] و بیداد می‌باشد.

* '''معنای سوم:''' مراد از [[ظهور]]، [[پیروزی]] و چیرگی است. این معنا هنگامی درست است که [[حکومت جهانی]] حضرت [[بقیة الله]] {{ع}} استقرار یافته و تثبیت شود. در اینجا ما را با این معنی کاری نیست؛ در نتیجه، "[[ظهور]]" در لحظات آغازینش منحصر به دو معنای نخست است. هنگامی که از معنای نخست [[ظهور]] سخن می‌گوییم نیازمندیم که از چگونگی روی دادن آن نیز پرسش نماییم. همان طور که وقتی به [[ظهور]]، به عنوان انقلابی جهانی می‌نگریم، نیازمندیم که درباره شیوه اطلاع [[امام]] {{ع}} از [[زمان ظهور]] و راه [[آگاه]] شدن ایشان از به ثمر نشستن برنامه کلی الهی، به بحث و بررسی بپردازیم.

* چگونگی [[ظهور]] پس از غیبت‌: زمانی که از این زاویه به واقعه [[ظهور]] می‌نگریم، دو معنی نزدیک به یکدیگر را می‌یابیم که یکی عملی است و دیگری نظری، و هر دو هم بر آن حضرت [[صدق]] می‌کند:

# معنای عملی: اینکه [[مردم]] [[امام]] {{ع}} را در آغاز [[ظهور]] ببینند و آن حضرت خود را به آنها معرفی نموده و [[یاری]] و پشتیبانی بخواهد. در این باره در همین بخش به تفصیل سخن خواهیم گفت.

# معنای نظری: بر طرف شدن غیبتی که [[امام]] آن را به عنوان یک روش [[برگزیده]] است؛ در این صورت شخصیت [[امام]] آشکار شده و مردمان او را خواهند [[شناخت]]. در اینجا دیگر تفاوتی نمی‌کند که [[معتقد]] به نظریه مخفی بودن شخص [[امام]] باشیم و یا قایل به نظریه مخفی بودن نام و عنوان حقیقی آن حضرت.

اگر به نظریه نخست‌ (نظریه مخفی بودن شخص [[امام]] {{ع}} که صورتی معجزه‌آمیز دارد.) [[معتقد]] باشیم، [[ظهور]] یعنی بر طرف شدن [[معجزه]] و آشکار شدن جسم مبارک [[امام]] در برابر دیدگان [[مردم]]؛ علاوه بر اینکه در اینجا هم ضروری است که [[امام]] {{ع}}، خود را به آنها شناسانده، از [[حقیقت]] خویش آگاهشان سازد. زندگی نهانی حضرت [[ولی عصر]] {{ع}} به جهت حفظ [[جان]] او از گزند [[دشمنان]] و حوادث ناگوار می‌باشد تا آن که زنده بماند و [[رهبری]] [[انقلاب جهانی]] را در روز [[موعود]] بر عهده گیرد. هرگاه آن روز فرا رسد دیگر تداوم این زندگی مخفیانه، دلیلی نخواهد داشت.

اگر هم به نظریه دوم‌([[حضور]] [[امام]] {{ع}} در بین [[مردم]] و ناشناس بودن آن جناب برای آنها) [[معتقد]] باشیم، [[ظهور]] بدان معنی است که [[امام]] {{ع}} پرده از روی نام و عنوان حقیقی خویش بردارد و به روشنی و صراحت، خود را به [[مردم]] بشناساند و با شیوه‌ای که بعدا خواهیم گفت، بر این [[امر]] [[دلیل]] و [[حجت]] بیاورد. در نتیجه به طور [[یقین]] ثابت می‌شود شخصی که [[فلان]] اسم را داشت و [[فلان]] [[کار]] را می‌کرد، همان [[مهدی موعود]] {{ع}} است که از هم اکنون مأموریت‌های بزرگش را خود شخصا پی می‌گیرد. این نظریه را برخی [[روایات]] تأیید می‌نمایند. در آنها آمده است که پس از [[ظهور]]، عده‌ای از [[مردم]] می‌گویند: ما این شخص را پیش از این دیده بودیم»<ref>[[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]، ص۱۷۰، ۱۷۱.</ref>.

| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[خدامراد سلیمیان]]'''، در کتاب ''«[[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]»'' در این‌باره گفته است:

 

 

[[دوران ظهور]] را می‏‌توان به مراحل ذیل تقسیم کرد:

# مرحله نخست: [[ظهور]] و آشکار شدن که فقط در [[اراده]] و [[علم الهی]] است؛

# مرحله بعد: [[قیام]] و [[نهضت]] به [[امر الهی]] و [[خروج]] بر [[ستمگران]] و [[مبارزه]] با [[دشمنان]]؛

# مرحله پایانی: دوران تثبیت و [[حکومت جهانی]] است.

* '''[[روایات]] مرحله نخست:''' [[زراره]] می‌‏گوید از [[امام باقر]] {{ع}} شنیدم که فرمود: "همانا برای [[قائم]] غیبتی است پیش از ظهورش .... "<ref>  شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۱، ص ۲۴۶، ح ۹؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۳۲، ح ۲۷۴</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} نیز درباره [[ظهور]] آن حضرت فرمود: "پس چون [[خداوند]] سبحانه و تعالی [[اراده]] فرمود [[امر]] او [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} را [[ظاهر]] سازد، به [[قلب]] او [[الهام]] نماید، پس [[ظاهر]] می‏‌شود و آن‏گاه به [[امر الهی]] [[قیام]] می‏‌کند"<ref>  نعمانی، الغیبة، ص ۱۸۷، ح ۴۰</ref>.  گفتنی است که مرحله [[قیام]] متأخر بر مرحله [[ظهور]] است؛ به این بیان که ابتدا [[ظهور]] صورت می‏‌گیرد و پس از آن با جمع شدن [[یاران]] حضرت و آماده شدن دیگر شرایط، آن حضرت [[قیام]] می‌‏فرماید.

* '''[[روایات]] [[قیام]] آن حضرت:''' [[امام سجاد]] {{ع}} فرمود: "آن هنگام که [[قائم]] ما [[قیام]] کند، [[خداوند]] سبحانه و تعالی [[ترس]] را از [[دل]] [[شیعیان]] ما بردارد و .... "<ref> {{متن حدیث|" إِذَا قَامَ‏ قَائِمُنَا أَذْهَبَ‏ اللَّهُ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ عَنْ‏ شِيعَتِنَا الْعَاهَةَ ‏‏‏‏‏‏"}}، شیخ صدوق، الخصال، ج ۲، ص ۵۴۱، ح ۱۴</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} نیز فرمود: "[[قائم]] در حالی [[قیام]] خواهد کرد که [[بیعت]] احدی بر گردن او نیست"<ref>  نعمانی، الغیبة، ص ۱۹۱، ح ۴۵</ref>. آنچه گفته شد، بدین معنا نیست که تمام روایاتی که از کلمه [[قیام]] و مشتقات آن استفاده کرده، به گونه‌‏ای دقیق ناظر به مرحله [[قیام]] است؛ بلکه در مواردی [[قیام]] بر مرحله [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ نیز تطبیق شده است. اما به طور عمده روایاتی که [[قیام]] و مشتقات آن را در بر گرفته، سخن از مرحله‏‌ای پس از آغاز [[ظهور]] دارد.

 

از [[رسول گرامی اسلام]] {{صل}} [[روایت]] شده است: "هرگز رستاخیز به پا نگردد، مگر این‏که پیش از آن [[قائم]] برای [[حق]] از [[خاندان]] ما [[قیام]] کند"<ref>  شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا علیه السّلام، ج ۲، ص ۵۹، ح ۲۳۰</ref>. [[امام باقر]] {{ع}} فرمود: " هنگامی که [[قائم]] ما [[قیام]] کند، [[خداوند]] سبحانه و تعالی دستش را بر سر [[بندگان]] گذاشته، اندیشه‌‏های ایشان جمع می‏‌گردد"<ref> {{متن حدیث|" إِذَا قَامَ‏ قَائِمُنَا، وَضَعَ‏ اللَّهُ‏ يَدَهُ‏ عَلى‏ رُؤُوسِ‏ الْعِبَادِ، فَجَمَعَ‏ بِهَا عُقُولَهُمْ‏ ‏‏‏‏‏‏"}}، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۲۵، ح ۲۱</ref>.

 

شاید بتوان [[اختلاف]] [[روایات]] [[زمان ظهور]] را نیز با این تقسم‏‌بندی رفع نمود؛ به این بیان که برخی [[روایات]] ناظر به [[زمان ظهور]] و برخی دیگر ناظر به زمان [[قیام]] باشد. گفتنی است در پاره‏‌ای از [[روایات]]، از [[ظهور]] و [[قیام]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ با عنوان [[خروج]] یاد شده است. از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] شده است که فرمود: "[[خروج قائم]] محتوم است"<ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص ۴۵۴، ح ۴۶۱</ref>. آن حضرت همچنین فرمود: "[[دنیا]] به پایان نرسد تا این‏که مردی از [[خاندان]] من [[خروج]] کند که به [[حکومت]] آل داود [[حکم]] نماید .... "<ref>  محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۹۷، ح ۲</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۲۹۸ - ۳۰۱.</ref>.

{{پاسخ پرسش

«"[[ظهور]]" در لغت به معنای "آشکار شدن"<ref>محمد معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ظهور.</ref> است و در اصطلاح بر دو معنا [[دلالت]] دارد:

# '''بروز بعد از پنهان بودن:''' این معنای [[ظهور]] درباره [[امام مهدی|امام عصر]] {{ع}} [[صادق]] است، چون آن حضرت در [[غیبت]] به سر می‌برد. وقتی آشکار شود، گفته خواهد شد [[ظهور]] کرده است.

# '''اعلان [[انقلاب]] و [[قیام با شمشیر]]:''' این معنا نیز بر [[امام مهدی|امام عصر]] {{ع}} [[صادق]] است، چون آن حضرت عليه [[ستم]] [[قیام]] کرده و [[انقلاب]] بزرگی را به راه می‌اندازد. چنانکه ملاحظه می‌شود، [[امامیه]] هر دو معنای اصطلاحی [[ظهور]] را بر [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} [[صادق]] می‌داند، اما [[اهل سنت]] و [[ادیان]] [[معتقد]] به [[منجی]]، تنها معنای دوم [[ظهور]] را درباره مصلح [[آخرالزمان]] درست می‌شمارند<ref>[[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، تاریخ مابعدالظهور، ص ۲۷۰.</ref>. [[ظهور منجی]] [[آخرالزمان]] به لحاظ عقلی، این گونه قابل توجه است: [[خداوند]] از آن رو [[انسان‌ها]] را آفرید که تنها وی را [[عبادت]] کنند و به [[مقام عبودیت]] و [[انسان کامل]] نایل آیند. رسیدن به این [[مقام]] به داشتن [[جامعه]] سالم و تهی از [[ستم]] مشروط است که تا کنون تحقق نیافته است. از آنجا که قانون الهی تخلف نمی‌پذیرد، [[انسان‌ها]] ناگزیر این [[جامعه]] را تجربه خواهند کرد. باید [[منتظر]] ماند تا زمان تحقق [[اراده الهی]] فرا رسد. این آرمان در پرتو شرط‌های ذیل جامه [[عمل]] می‌پوشد:

* ارائه برنامه و [[نظام]] کامل زندگی جهت رساندن [[آدمیان]] به مرحله [[عبودیت]] کامل؛

* وجود [[رهبری]] [[حکیم]] و شایسته، برای اجرای آن برنامه فراگیر و کامل؛

* وجود انسان‌های مخلص و پرهیزگار برای [[یاری]] دادن آن [[رهبر شایسته]].<ref>[[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، تاریخ مابعدالظهور، ص ۴۳.</ref>»<ref>[[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، [[ظهور (مقاله)|ظهور]]، ص ۲۱۹-۲۲۰.</ref>.

{{پاسخ پرسش

«در اینکه معنای [[ظهور]] [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} چیست، سه احتمال داده شده که قابل جمع است:

# اینکه مقصود از [[ظهور]]، بروز و انکشاف بعد از محجوب بودن و استتار باشد. این معنا مختص [[فهم]] [[شیعی]] است که [[معتقد]] به [[غیبت]] برای [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} است.

# اینکه مقصود اعلان [[انقلاب]] و [[قیام]] به جهت پیاده کردن [[اسلام]] ناب و در سایه [[حکومت]] [[عدل]] باشد. این مفهوم با دیدگاه امامی و دیگران نیز سازگاری دارد.

# مقصود از [[ظهور]]، [[پیروزی]] و سیطره بر [[عالم]] است. این معنا بعد از آن حاصل می‌شود که حضرت از پرده [[غیبت]] به در آمده و امور او مرتّب گردد»<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۵۵۲.</ref>.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۵. آقای تونه‌ای (پژوهشگر معارف مهدویت)؛

| تصویر = 13681078.jpg

| پاسخ = آقای '''[[مجتبی تونه‌ای]]'''، در کتاب ''«[[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]»'' در این‌باره گفته است:

== پانویس ==

{{پانویس}}

[[رده:پرسش]]

[[رده:پرسمان مهدویت]]