آزادی قلم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
مسأله آزادی مطبوعات از یک‌سو، به [[آزادی فکر]] و بیان مربوط است و از سوی دیگر، به [[آزادی‌های سیاسی]] [[اجتماعی]]. مطبوعات، در این شکل گسترده از ویژگی دنیای جدید است و از همان بدو پیدایش مسأله آزادی مطبوعات اهمیت داشته است. | مسأله آزادی مطبوعات از یک‌سو، به [[آزادی فکر]] و بیان مربوط است و از سوی دیگر، به [[آزادی‌های سیاسی]] [[اجتماعی]]. مطبوعات، در این شکل گسترده از ویژگی دنیای جدید است و از همان بدو پیدایش مسأله آزادی مطبوعات اهمیت داشته است. | ||
اگرچه با توجه به نوع [[وظایف]] مطبوعات، به نظر برسد مسأله مطبوعات ذیل | اگرچه با توجه به نوع [[وظایف]] مطبوعات، به نظر برسد مسأله مطبوعات ذیل نظریه آزاداندیشی قرار دارد؛ مهمترین ویژگی مطبوعات که آن را از نظریه آزاداندیشی متمایز می‌کند، محیط مخاطبان آن است. مطبوعات با عموم [[مردم]] سروکار دارند و به محیط‌های تخصصی محدود نیستند. این ویژگی این امکان را می‌دهد که کسی با [[عیاری]] و بازیگری عکس مار را به جای کلمه مار به مخاطبان عرضه کند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های استان سمنان، ۱۸/۸/۱۳۸۵.</ref>. | ||
اگر مطبوعات رسالت مطلوب خود را انجام دهند، تنوع و تعدد آنها مطلوب نیز است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جوانان در مصلای بزرگ تهران، ۱/۲/۱۳۷۹.</ref>. اما برخی مطبوعات [[مصالح ملی]] را رعایت نمی‌کنند؛ ارزش‌های [[اسلام]] و [[انقلاب]] را مخدوش جلوه می‌دهند و فضایی مطلوب برای [[دشمن]] فراهم می‌کنند؛ اما در نهایت فریاد عدم آزادی نیز برمی‌آورند. محدود کردن این مطبوعات، محدود کردن آزادی مطبوعات و انتقال اطلاعات نیست؛ بلکه انتقال سالم اطلاعات و جلوگیری از [[نفوذ]] دشمن است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جوانان در مصلای بزرگ تهران، ۱/۲/۱۳۷۹.</ref>. | |||
این محدودیت حتی جنبه بین‌المللی نیز باید داشته باشد. اگر مطبوعات یک [[کشور]] به یکی از [[مذاهب اسلامی]] [[حمله]] کنند و مطبوعات کشور دیگر نیز متقابلاً به [[مذهب]] آنها حمله نمایند، دعواهای [[سیاسی]] در قلمرو [[فکر]] مذهبی و [[دینی]] وارد شده و گروه‌ها با پشتوانه فکر و [[تعصب]] دینی به [[جان]] هم می‌افتند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای شرکت‌کننده در گردهمایی نخستین دوره شورای عالی بین‌المللی مجمع‌التقریب بین المذاهب‌الإسلامیة، ۱/۷/۱۳۷۰.</ref>؛ البته در حوزه بین‌الملل شاید نتوان از روش‌های [[قضایی]] و [[حکومتی]] برای حل این [[مشکلات]] استفاده کرد و استفاده از نهادهایی چون تقریب لازم می‌آید<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای شرکت‌کننده در گردهمایی نخستین دوره شورای عالی بین‌المللی مجمع‌التقریب بین المذاهب‌الإسلامیة، ۱/۷/۱۳۷۰.</ref>.<ref>[[ابوالحسن حسنی (زاده 1348)|حسنی، ابوالحسن]]، [[آزادی اسلامی - حسنی (مقاله)|مقاله «آزادی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۱۱۵۹.</ref> | این محدودیت حتی جنبه بین‌المللی نیز باید داشته باشد. اگر مطبوعات یک [[کشور]] به یکی از [[مذاهب اسلامی]] [[حمله]] کنند و مطبوعات کشور دیگر نیز متقابلاً به [[مذهب]] آنها حمله نمایند، دعواهای [[سیاسی]] در قلمرو [[فکر]] مذهبی و [[دینی]] وارد شده و گروه‌ها با پشتوانه فکر و [[تعصب]] دینی به [[جان]] هم می‌افتند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای شرکت‌کننده در گردهمایی نخستین دوره شورای عالی بین‌المللی مجمع‌التقریب بین المذاهب‌الإسلامیة، ۱/۷/۱۳۷۰.</ref>؛ البته در حوزه بین‌الملل شاید نتوان از روش‌های [[قضایی]] و [[حکومتی]] برای حل این [[مشکلات]] استفاده کرد و استفاده از نهادهایی چون تقریب لازم می‌آید<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای شرکت‌کننده در گردهمایی نخستین دوره شورای عالی بین‌المللی مجمع‌التقریب بین المذاهب‌الإسلامیة، ۱/۷/۱۳۷۰.</ref>.<ref>[[ابوالحسن حسنی (زاده 1348)|حسنی، ابوالحسن]]، [[آزادی اسلامی - حسنی (مقاله)|مقاله «آزادی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۱۱۵۹.</ref> | ||
نسخهٔ ۲۰ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۳۲
این مدخل زیرشاخهٔ بحث آزادی سیاسی است. آزادی قلم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آزادی قلم در فقه سیاسی - پرسش‌های مرتبطآزادی قلم در جوامع غربی
یکی از عرصه‌های آزادی که در مکاتب غربی پذیرفته شده و از اصول مسلّم در جوامع پیشرفته محسوب می‌شود، "آزادی قلم" است. این آزادی از حقوق اولیه انسان محسوب می‌شود و به موجب آن انسان حق دارد ایده و عقیده خود را بدون هیچ مانع و محدودیتی ابراز کند. این آزادی، شامل آزادی قلم، مطبوعات و مطلق اطلاع رسانی می‌شود[۱].
آزادی قلم در مکتب اسلام
در مکتب اسلام، ارزش‌هایی وجود دارد که آزادی قلم را محدود می‌کند. در این مکتب، انسان در محدوده‌ای آزاد است که حقوق و مصالح جامعه را در معرض خطر قرار ندهد. اگر «ایمان و اعتقاد دینی» و «اجرای اَحکام و قوانین مذهبی»، سعادت و رستگاری انسان را تأمین می‌کند، تعرض به آنها تحت عنوان آزادی، مهمترین حق جامعه را نشانه رفته است، نه تنها مراعات «حریم اشخاص» ضرورت دارد، بلکه رعایت «حرمتِ مقدسات» مردم نیز لازم است[۲].
بر اساس اصل حریت، آدمی در ابراز اندیشه‌ها و افکار خود و نیز چاپ و نشر آنها آزاد است، اما پرهیز از دروغ، نشر باطل و منکرات، اهانت به فرد یا جامعه و آنچه موجب تضعیف نظام و امت اسلامی است، واجب و ارتکاب آنها حرام است؛ از این‌رو چاپ و نشر محصولات فرهنگی و کتاب‌های منحرف جایز نیست و دولت اسلامی می‌تواند از آنها جلوگیری کند و یا در صورت نشر آنها را جمع‌آوری کند. دولت اسلامی همچنین در دوران جنگ می‌تواند از فعالیت مطبوعاتی که سبب تضعیف روحیۀ رزمندگان اسلام می‌شوند، یا اسرار را برای دشمن فاش می‌کنند، جلوگیری کند[۳].
با این همه، اسلام برای آزادی قلم در محدوده‌ای مشخص، ارزشی فوق‌العاده قائل است. در نخستین آیاتی که بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده، سخن از قلم است. خداوند به قلم سوگند یاد می‌کند[۴] و بدین وسیله ارزش آن را در پیشگاه الهی یادآوری می‌کند، چنان‌که «قدرت بیان» را از نخستین مظاهر رحمت الهی می‌شمارد که پس از آفرینش انسان به او عطا شده است[۵]. آیاتی که «کتمان حق و حقیقت» را سرزنش می‌کند و در نتیجه، «اظهار حق» را در عرصه‌های گوناگون لازم می‌شمارد، دلیل دیگری بر آزادی قلم است، بلکه وظیفه‌ای به عهده آشنایان به حق و حقیقت است[۶].
در این بینش، افزون بر جایگاه مهمی که قلم، در جهت ارشاد و هدایت مردم دارد در عرصۀ مهار قدرت و اصلاح امور در جامعه نیز نقشی اساسی دارد، وظیفه همگانی امر به معروف و نهی از منکر، با هدف رواج خوبی‌ها و جلوگیری از گسترش بدی‌ها، یکی از زمینه‌های آزادی قلم است. این وظیفه در فرهنگ اسلامی، از مهمترین وظایفی است که احیای آن، سلامت جامعه را در زمینه‌های گوناگون تضمین می‌کند و جامعه را از فساد و انحراف نجات می‌دهد[۷].
آزادی مطبوعات
مسأله آزادی مطبوعات از یک‌سو، به آزادی فکر و بیان مربوط است و از سوی دیگر، به آزادی‌های سیاسی اجتماعی. مطبوعات، در این شکل گسترده از ویژگی دنیای جدید است و از همان بدو پیدایش مسأله آزادی مطبوعات اهمیت داشته است.
اگرچه با توجه به نوع وظایف مطبوعات، به نظر برسد مسأله مطبوعات ذیل نظریه آزاداندیشی قرار دارد؛ مهمترین ویژگی مطبوعات که آن را از نظریه آزاداندیشی متمایز می‌کند، محیط مخاطبان آن است. مطبوعات با عموم مردم سروکار دارند و به محیط‌های تخصصی محدود نیستند. این ویژگی این امکان را می‌دهد که کسی با عیاری و بازیگری عکس مار را به جای کلمه مار به مخاطبان عرضه کند[۸].
اگر مطبوعات رسالت مطلوب خود را انجام دهند، تنوع و تعدد آنها مطلوب نیز است[۹]. اما برخی مطبوعات مصالح ملی را رعایت نمی‌کنند؛ ارزش‌های اسلام و انقلاب را مخدوش جلوه می‌دهند و فضایی مطلوب برای دشمن فراهم می‌کنند؛ اما در نهایت فریاد عدم آزادی نیز برمی‌آورند. محدود کردن این مطبوعات، محدود کردن آزادی مطبوعات و انتقال اطلاعات نیست؛ بلکه انتقال سالم اطلاعات و جلوگیری از نفوذ دشمن است[۱۰].
این محدودیت حتی جنبه بین‌المللی نیز باید داشته باشد. اگر مطبوعات یک کشور به یکی از مذاهب اسلامی حمله کنند و مطبوعات کشور دیگر نیز متقابلاً به مذهب آنها حمله نمایند، دعواهای سیاسی در قلمرو فکر مذهبی و دینی وارد شده و گروه‌ها با پشتوانه فکر و تعصب دینی به جان هم می‌افتند[۱۱]؛ البته در حوزه بین‌الملل شاید نتوان از روش‌های قضایی و حکومتی برای حل این مشکلات استفاده کرد و استفاده از نهادهایی چون تقریب لازم می‌آید[۱۲].[۱۳]
منابع
پانویس
- ↑ ورعی، سید جواد، درسنامه فقه سیاسی، ص ۱۲۴؛ قدردان قراملکی، محمد حسن، آزادی در فقه و حدود آن، ص ۳۱.
- ↑ ورعی، سید جواد، درسنامه فقه سیاسی، ص ۱۲۴.
- ↑ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی، ص۲۰.
- ↑ سوره قلم، آیه ۱.
- ↑ سوره الرحمن، آیه ۱-۴.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۷۱.
- ↑ ورعی، سید جواد، درسنامه فقه سیاسی، ص ۱۲۴.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های استان سمنان، ۱۸/۸/۱۳۸۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جوانان در مصلای بزرگ تهران، ۱/۲/۱۳۷۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جوانان در مصلای بزرگ تهران، ۱/۲/۱۳۷۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای شرکت‌کننده در گردهمایی نخستین دوره شورای عالی بین‌المللی مجمع‌التقریب بین المذاهب‌الإسلامیة، ۱/۷/۱۳۷۰.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای شرکت‌کننده در گردهمایی نخستین دوره شورای عالی بین‌المللی مجمع‌التقریب بین المذاهب‌الإسلامیة، ۱/۷/۱۳۷۰.
- ↑ حسنی، ابوالحسن، مقاله «آزادی اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۱۵۹.