خودستایی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۲۷

مقدمه

منظور آن دسته از آیاتی است که از سویی پیامبر و یا مؤمنین را از آن نهی می‌کند و عملی زشت می‌داند که دارای چنین صفتی باشند، و از سویی به پیامبر ذکر آن را فرمان می‌دهد.

﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنْفُسَهُمْ بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ وَلَا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا﴾^[۱].
﴿الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَإِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى﴾^[۲].
﴿أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَى * وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى * وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَى﴾^[۳]؛ ﴿وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ﴾^[۴].

نکات

تزکیه نفس به زبان غیر از تزکیه نفس به قلب است، اگر مراد پاک شدن و پاک کردن از طغیان از راه توبه و برگشت به خدای تعالی باشد، آن وقت خشیت اثر مترتب بر آن امری مطلوب است، و مراد از خشیت همان ترسی است که همیشه ملازم با ایمان به خدا در انسان حاصل می‌گردد، و انسان مؤمن را وادار می‌کند به اطاعت از او و ترک معصیتش. اما تزکیه به زبان خودستایی و تمجید کردن از خویشتن خویش است، در صورتی که تزکیه قلب پالایش کردن از رذایل است. نظیر این که شخصی خود را در برابر دیگران بستاید که در این آیات مذموم شناخته شده است، و خدای تعالی از آن نهی کرده و می‌فرماید: "﴿فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ﴾^[۵]"، و نهی خدای تعالی از این قسم تزکیه، خود نوعی تادیب بندگان است، چون مدح کردن انسان نوعی تکبر و غرور است. وقتی که خدای تعالی شما را بهتر از هر کس می‌شناسد، و از آغاز خلقتتان و سرانجام آن با خبر است، پس دیگر بیهوده خود را به پاکی نستأیید، و او بهتر می‌داند پاک و با تقوا کیست. وانگهی بسا انسان دچار لغزش می‌شود، اگر رحمت الهی نباشد، چگونه شخص خود را منزه می‌کند. ﴿وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكَى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾^[۶] لکن همین عمل در بعضی از موارد نظیر جایی که در مقام دفاع از خود در برابر اتهامی‌است و یا آنکه نعمت الهی اظهار شود زشت نیست، که در این باره خطاب به پیامبر می‌گوید: ﴿وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ﴾^[۷].^[۸]

منابع

سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم

پانویس

↑ «آیا به کسانی ننگریسته‌ای که خویشتن را پاکیزه می‌انگارند اما (این) خداوند است که هر کس را بخواهد پاکیزه می‌دارد و سر مویی ستم نخواهند دید» سوره نساء، آیه ۴۹.
↑ «همانان که از گناهان بزرگ و کارهای زشت- مگر گناهان کوچک- پرهیز می‌کنند، بی‌گمان پروردگارت را آمرزشی گسترده است، او آن هنگام که شما را از زمین پدید آورد و آن هنگام که شما جنین‌هایی در شکم مادرانتان بودید به شما داناتر بود پس خود را به پاکی نستأیید که او ب» سوره نجم، آیه ۳۲.
↑ «آیا یتیمت نیافت و در پناه گرفت؟ * و تو را گم‌گشته یافت و راه نمود * و تو را نیازمند یافت و بی‌نیاز کرد،» سوره ضحی، آیه ۶-۸.
↑ «و نعمت پروردگارت را باز گوی!» سوره ضحی، آیه ۱۱.
↑ «همانان که از گناهان بزرگ و کارهای زشت- مگر گناهان کوچک- پرهیز می‌کنند، بی‌گمان پروردگارت را آمرزشی گسترده است، او آن هنگام که شما را از زمین پدید آورد و آن هنگام که شما جنین‌هایی در شکم مادرانتان بودید به شما داناتر بود پس خود را به پاکی نستأیید که او ب» سوره نجم، آیه ۳۲.
↑ «ای مؤمنان! گام‌های شیطان را پی نگیرید و هر کس گام‌های شیطان را پی بگیرد (بداند که) بی‌گمان او به کار زشت و ناپسند فرمان می‌دهد و اگر بخشش خداوند و بخشایش وی بر شما نبود هرگز هیچ یک از شما پاک نمی‌ماند اما خداوند هر که را بخواهد پاک می‌دارد و خداوند شنو» سوره نور، آیه ۲۱.
↑ «و نعمت پروردگارت را باز گوی!» سوره ضحی، آیه ۱۱.
↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱، ص ۵۰۱.

[1] «آیا به کسانی ننگریسته‌ای که خویشتن را پاکیزه می‌انگارند اما (این) خداوند است که هر کس را بخواهد پاکیزه می‌دارد و سر مویی ستم نخواهند دید» سوره نساء، آیه ۴۹.

[2] «همانان که از گناهان بزرگ و کارهای زشت- مگر گناهان کوچک- پرهیز می‌کنند، بی‌گمان پروردگارت را آمرزشی گسترده است، او آن هنگام که شما را از زمین پدید آورد و آن هنگام که شما جنین‌هایی در شکم مادرانتان بودید به شما داناتر بود پس خود را به پاکی نستأیید که او ب» سوره نجم، آیه ۳۲.

[3] «آیا یتیمت نیافت و در پناه گرفت؟ * و تو را گم‌گشته یافت و راه نمود * و تو را نیازمند یافت و بی‌نیاز کرد،» سوره ضحی، آیه ۶-۸.

[4] «و نعمت پروردگارت را باز گوی!» سوره ضحی، آیه ۱۱.

[5] «همانان که از گناهان بزرگ و کارهای زشت- مگر گناهان کوچک- پرهیز می‌کنند، بی‌گمان پروردگارت را آمرزشی گسترده است، او آن هنگام که شما را از زمین پدید آورد و آن هنگام که شما جنین‌هایی در شکم مادرانتان بودید به شما داناتر بود پس خود را به پاکی نستأیید که او ب» سوره نجم، آیه ۳۲.

[6] «ای مؤمنان! گام‌های شیطان را پی نگیرید و هر کس گام‌های شیطان را پی بگیرد (بداند که) بی‌گمان او به کار زشت و ناپسند فرمان می‌دهد و اگر بخشش خداوند و بخشایش وی بر شما نبود هرگز هیچ یک از شما پاک نمی‌ماند اما خداوند هر که را بخواهد پاک می‌دارد و خداوند شنو» سوره نور، آیه ۲۱.

[7] «و نعمت پروردگارت را باز گوی!» سوره ضحی، آیه ۱۱.

[8] سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱، ص ۵۰۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{نبوت}}
+{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[خودستایی در قرآن]] - [[خودستایی در جامعه‌شناسی اسلامی]]| پرسش مرتبط  = }}
-<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
-<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[خودستایی در قرآن]] - [[خودستایی در حدیث]] - [[خودستایی در کلام اسلامی]] - [[خودستایی در جامعه‌شناسی اسلامی]]</div>
-<div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[خودستایی (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
-==مقدمه==
-*منظور آن دسته از آیاتی است که از سویی [[پیامبر]] و یا [[مؤمنین]] را از آن [[نهی]] می‌کند و عملی [[زشت]] می‌داند که دارای چنین صفتی باشند، و از سویی به [[پیامبر]] ذکر آن را [[فرمان]] می‌دهد.
-#{{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنْفُسَهُمْ بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ وَلَا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا}}<ref>«آیا به کسانی ننگریسته‌ای که خویشتن را پاکیزه می‌انگارند اما (این) خداوند است که هر کس را بخواهد پاکیزه می‌دارد و سر مویی  ستم نخواهند دید» سوره نساء، آیه ۴۹.</ref>
-#{{متن قرآن|الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَإِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى}}<ref>«همانان که از گناهان بزرگ و کارهای زشت- مگر گناهان کوچک- پرهیز می‌کنند، بی‌گمان پروردگارت را آمرزشی گسترده است، او آن هنگام که شما را از زمین پدید آورد و آن هنگام که شما جنین‌هایی در شکم مادرانتان بودید به شما داناتر بود پس خود را به پاکی نستأیید که او ب» سوره نجم، آیه ۳۲.</ref>
-#{{متن قرآن|أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَى * وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى * وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَى}}<ref>«آیا یتیمت نیافت و در پناه گرفت؟ * و تو را گم‌گشته  یافت و راه نمود * و تو را نیازمند یافت و بی‌نیاز کرد،» سوره ضحی، آیه ۶-۸.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ}}<ref>«و نعمت پروردگارت را باز گوی!» سوره ضحی، آیه ۱۱.</ref>
-==نکات==
-[[تزکیه نفس]] به زبان غیر از [[تزکیه نفس]] به [[قلب]] است، اگر مراد [[پاک]] شدن و [[پاک]] کردن از [[طغیان]] از راه [[توبه]] و برگشت به [[خدای تعالی]] باشد، آن وقت [[خشیت]] اثر مترتب بر آن امری مطلوب است، و مراد از [[خشیت]] همان ترسی است که همیشه ملازم با [[ایمان به خدا]] در [[انسان]] حاصل می‌گردد، و [[انسان]] [[مؤمن]] را وادار می‌کند به [[اطاعت]] از او و ترک معصیتش. اما [[تزکیه]] به زبان خودستایی و [[تمجید]] کردن از خویشتن خویش است، در صورتی که [[تزکیه]] [[قلب]] پالایش کردن از [[رذایل]] است. نظیر این که شخصی خود را در برابر دیگران بستاید که در این [[آیات]] مذموم شناخته شده است، و [[خدای تعالی]] از آن [[نهی]] کرده و می‌فرماید: "{{متن قرآن|فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ}}<ref>«همانان که از گناهان بزرگ و کارهای زشت- مگر گناهان کوچک- پرهیز می‌کنند، بی‌گمان پروردگارت را آمرزشی گسترده است، او آن هنگام که شما را از زمین پدید آورد و آن هنگام که شما جنین‌هایی در شکم مادرانتان بودید به شما داناتر بود پس خود را به پاکی نستأیید که او ب» سوره نجم، آیه ۳۲.</ref>"، و [[نهی]] [[خدای تعالی]] از این قسم [[تزکیه]]، خود نوعی [[تادیب]] [[بندگان]] است، چون [[مدح]] کردن [[انسان]] نوعی [[تکبر]] و [[غرور]] است. وقتی که [[خدای تعالی]] شما را بهتر از هر کس می‌شناسد، و از آغاز خلقتتان و سرانجام آن با خبر است، پس دیگر [[بیهوده]] خود را به [[پاکی]] نستأیید، و او بهتر می‌داند [[پاک]] و با [[تقوا]] کیست. وانگهی بسا [[انسان]] دچار [[لغزش]] می‌شود، اگر [[رحمت الهی]] نباشد، چگونه شخص خود را منزه می‌کند. {{متن قرآن|وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكَى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«ای مؤمنان! گام‌های شیطان را پی نگیرید و هر کس گام‌های شیطان را پی بگیرد (بداند که) بی‌گمان او  به کار زشت و ناپسند فرمان می‌دهد و اگر بخشش خداوند و بخشایش وی بر شما نبود هرگز هیچ یک از شما پاک نمی‌ماند اما خداوند هر که را بخواهد پاک می‌دارد و خداوند شنو» سوره نور، آیه ۲۱.</ref> لیکن همین عمل در بعضی از موارد نظیر جایی که در [[مقام]] [[دفاع]] از خود در برابر اتهامی‌است و یا آنکه [[نعمت الهی]] اظهار شود [[زشت]] نیست، که در این باره خطاب به [[پیامبر]] می‌گوید: {{متن قرآن|وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ}}<ref>«و نعمت پروردگارت را باز گوی!» سوره ضحی، آیه ۱۱.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۵۰۱.</ref>.
-== پرسش‌های وابسته ==
+== مقدمه ==
+منظور آن دسته از آیاتی است که از سویی [[پیامبر]] و یا [[مؤمنین]] را از آن [[نهی]] می‌کند و عملی [[زشت]] می‌داند که دارای چنین صفتی باشند، و از سویی به [[پیامبر]] ذکر آن را [[فرمان]] می‌دهد.
+#{{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنْفُسَهُمْ بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ وَلَا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا}}<ref>«آیا به کسانی ننگریسته‌ای که خویشتن را پاکیزه می‌انگارند اما (این) خداوند است که هر کس را بخواهد پاکیزه می‌دارد و سر مویی ستم نخواهند دید» سوره نساء، آیه ۴۹.</ref>.
+#{{متن قرآن|الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَإِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى}}<ref>«همانان که از گناهان بزرگ و کارهای زشت- مگر گناهان کوچک- پرهیز می‌کنند، بی‌گمان پروردگارت را آمرزشی گسترده است، او آن هنگام که شما را از زمین پدید آورد و آن هنگام که شما جنین‌هایی در شکم مادرانتان بودید به شما داناتر بود پس خود را به پاکی نستأیید که او ب» سوره نجم، آیه ۳۲.</ref>.
+#{{متن قرآن|أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَى * وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى * وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَى}}<ref>«آیا یتیمت نیافت و در پناه گرفت؟ * و تو را گم‌گشته یافت و راه نمود * و تو را نیازمند یافت و بی‌نیاز کرد،» سوره ضحی، آیه ۶-۸.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ}}<ref>«و نعمت پروردگارت را باز گوی!» سوره ضحی، آیه ۱۱.</ref>.
-== جستارهای وابسته ==
+== نکات ==
+[[تزکیه نفس]] به زبان غیر از [[تزکیه نفس]] به [[قلب]] است، اگر مراد [[پاک]] شدن و [[پاک]] کردن از [[طغیان]] از راه [[توبه]] و برگشت به [[خدای تعالی]] باشد، آن وقت [[خشیت]] اثر مترتب بر آن امری مطلوب است، و مراد از [[خشیت]] همان ترسی است که همیشه ملازم با [[ایمان به خدا]] در [[انسان]] حاصل می‌گردد، و [[انسان]] [[مؤمن]] را وادار می‌کند به [[اطاعت]] از او و ترک معصیتش. اما [[تزکیه]] به زبان خودستایی و [[تمجید]] کردن از خویشتن خویش است، در صورتی که [[تزکیه]] [[قلب]] پالایش کردن از [[رذایل]] است. نظیر این که شخصی خود را در برابر دیگران بستاید که در این [[آیات]] مذموم شناخته شده است، و [[خدای تعالی]] از آن [[نهی]] کرده و می‌فرماید: "{{متن قرآن|فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ}}<ref>«همانان که از گناهان بزرگ و کارهای زشت- مگر گناهان کوچک- پرهیز می‌کنند، بی‌گمان پروردگارت را آمرزشی گسترده است، او آن هنگام که شما را از زمین پدید آورد و آن هنگام که شما جنین‌هایی در شکم مادرانتان بودید به شما داناتر بود پس خود را به پاکی نستأیید که او ب» سوره نجم، آیه ۳۲.</ref>"، و [[نهی]] [[خدای تعالی]] از این قسم [[تزکیه]]، خود نوعی [[تادیب]] [[بندگان]] است، چون [[مدح]] کردن [[انسان]] نوعی [[تکبر]] و [[غرور]] است. وقتی که [[خدای تعالی]] شما را بهتر از هر کس می‌شناسد، و از آغاز خلقتتان و سرانجام آن با خبر است، پس دیگر [[بیهوده]] خود را به [[پاکی]] نستأیید، و او بهتر می‌داند [[پاک]] و با [[تقوا]] کیست. وانگهی بسا [[انسان]] دچار [[لغزش]] می‌شود، اگر [[رحمت الهی]] نباشد، چگونه شخص خود را منزه می‌کند. {{متن قرآن|وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكَى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«ای مؤمنان! گام‌های شیطان را پی نگیرید و هر کس گام‌های شیطان را پی بگیرد (بداند که) بی‌گمان او به کار زشت و ناپسند فرمان می‌دهد و اگر بخشش خداوند و بخشایش وی بر شما نبود هرگز هیچ یک از شما پاک نمی‌ماند اما خداوند هر که را بخواهد پاک می‌دارد و خداوند شنو» سوره نور، آیه ۲۱.</ref> لکن همین عمل در بعضی از موارد نظیر جایی که در [[مقام]] [[دفاع]] از خود در برابر اتهامی‌است و یا آنکه [[نعمت الهی]] اظهار شود [[زشت]] نیست، که در این باره خطاب به [[پیامبر]] می‌گوید: {{متن قرآن|وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ}}<ref>«و نعمت پروردگارت را باز گوی!» سوره ضحی، آیه ۱۱.</ref>.<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱]]، ص ۵۰۱.</ref>
-==منابع==
+== منابع ==
 {{منابع}}
 # [[پرونده:55210091.jpg|22px]] [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']]
@@ خط ۲۳: / خط ۱۸: @@
 {{پانویس}}
-[[رده:خودستایی]]
+[[رده:رذایل اخلاقی]]
-[[رده:مدخل]]
 {{ارزش‌های اجتماعی}}