هدایت: تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
 
(۶۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۹ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{خرد}}
{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = منابع معرفت| عنوان مدخل = هدایت| مداخل مرتبط = [[هدایت در لغت]] - [[هدایت در قرآن]] - [[هدایت در کلام اسلامی]] - [[هدایت در فقه اسلامی]] - [[هدایت در معارف دعا و زیارات]] - [[هدایت در معارف و سیره علوی]] - [[هدایت در معارف و سیره سجادی]] - [[هدایت در سیره معصوم]] - [[هدایت در جامعه‌شناسی اسلامی]]| پرسش مرتبط  =}}
{{ولایت}}
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[هدایت در قرآن]] | [[هدایت در حدیث]] | [[هدایت در کلام اسلامی]] | [[هدایت در فلسفه اسلامی]] | [[هدایت در عرفان اسلامی]] </div>
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[هدایت (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">


'''هدایت''': [[راهنمایی]]، [[ارشاد]]، راه را نشان دادن یا به مقصد رساندن. [[خداوند]] "[[هادی]]" است و برای هر [[قوم]] و امتی نیز [[هادی]] فرستاده تا راه [[حق]] و شیوه رسیدن به کمال و [[سعادت]] را به آنان نشان دهند. هدایت دو گونه است: [[تکوینی]] و [[تشریعی]]. [[هدایت تکوینی]] همان [[سرشت]] و [[فطرت]] و غریزه‌ای است که [[خدا]] در همه موجودات قرار داده است که [[راه تعیین]] شده خود را طی می‌‌کنند{{متن قرآن|قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى}}<ref> «گفت: پروردگار ما کسی است که آفرینش هر چیز را به (فراخور) او، ارزانی داشته سپس راهنمایی کرده است» سوره طه، آیه ۵۰.</ref>. [[هدایت تشریعی]] با فرستادن [[پیامبران]] و [[کتاب‌های آسمانی]] و [[تکالیف دینی]] است. [[خداوند]]، غیر از هدایت عمومی نسبت به همه، بعضی را هدایت ویژه می‌‌کند.[[خداوند]]، هم در نهاد [[انسان]]، هدایت به [[خیر و شر]] را قرار داده، هم از راه [[دین]] و [[پیامبران]]، [[حق]] و باطر را [[بیان]] کرده است. [[انسان]] هم موجودی مختار است. اگر پذیرای [[هدایت الهی]] باشد به [[سعادت]] و [[بهشت]] می‌‌رسد و اگر نپذیرد، [[گمراه]] و دوزخی می‌‌گردد. هدایت‌کننده را "[[هادی]]" گویند و [[هدایت یافته]] را "[[مهدی]]" و "مُهتدی" نامند. [[هدایت مردم]] به راه خیر و صحیح، [[وظیفه]] هر [[مسلمان]] است و در [[حدیث]] است که اگر به وسیله شما یک نفر هدایت شود، بهتر و ارزشمندتر از همه [[جهان]] است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[ فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)| فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۵۰.</ref>.
== معناشناسی هدایت ==
=== واژه‌شناسی لغوی ===
هدایت به معنای [[راهنمایی]]، [[ارشاد]]، نشان دادن راه درست برای رسیدن به مقصد یا به مقصد رساندن همراه با [[نرمی]] و [[لطف]] است<ref>فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج ۴، ص ۷۸؛ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفرادت، ص ۸۳۵؛ ابن فارس، مقاییس اللغه، ج ۶، ص۴۲، «هدی»؛ مفردات الفاظ القرآن ماده: ه د ی.</ref> و در اصطلاح [[دینی]]، به معنای مشخص کردن کمال مناسب یک شی‌ء و نشان دادن راه رسیدن به آن است<ref>ر. ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۵۰؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث (مقاله)|گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث]]، ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲؛ [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۹۸.</ref>.
=== اصطلاح‌شناسی ===
=== هدایت به معنای [[هدایتگری]] ===


==مقدمه==
=== هدایت به معنای [[هدایت‌یافتگی]] ([[اهتداء]]) ===
*هدایت، به معنای نشان دادن راه درست مقصد، از واژه‌های پرتکرار در [[قرآن]] و [[حدیث]] است. [[رهنمون کردن]] [[انسان]] و دیگر موجودات به راه درست خود، از صفات [[خداوندگار هستی]] و تجلّی [[ربوبیت الهی]] در ظرف [[خلقت]] است. این ویژگی چنان عام و فراگیر است که هیچ موجودی از آن بی‌بهره نمی‌ماند.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث (مقاله)|گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث]]، [[فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲]]</ref>.
* [[هدایت کردن]] [[خداوند]] به دو گونه عمومی و ویژه است. هدایت عمومی [[خداوند]]، شامل همه آفریده‌هاست و به سه گونه هدایت فطری، [[عقلی]] و تشریعی قابل تقسیم است که هر کدام نیز شاخه‌های فرعی دیگری دارند. هدایت ویژه [[خداوند]] نیز گونه‌ای [[پاداش]] است که به [[دلیل]] [[حسن]] [[انتخاب]] و پیمودن مسیر [[حق]] و قبول هدایت عام [[خداوند]]، شامل [[پیامبران]]، اوصیای آنان و گروندگان به آنها می‌شود. شکل این هدایت‌ها متفاوت، اما همگی نشانگر و رساننده به یک مقصود هستند. گفتنی است [[خداوند]] جزای [[ستمگران]] را نیز با هدایت می‌دهد، اما هدایت به سوی [[دوزخ]]!<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث (مقاله)|گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث]]، [[فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲]]</ref>.


==چیستی هدایت==
== اقسام هدایت ==
*"هدایت" در مقابل "[[ضلالت]]" از ریشه "هـ د ی" مصدر و به معنای نشان دادن راه درست برای رسیدن به مقصد است.<ref>فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج ۴، ص ۷۸</ref> در جایی دیگر گفته شده است: "هدایت، راه نمودن با [[نرمی]] و [[لطف]] است و هدیه نیز از همین برگرفته شده است".<ref>راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفرادت، ص ۸۳۵</ref> بنابراین، "هدایت" به معنای مطلق [[راهنمایی]] نیست، بلکه نوعی نشان دادن راه است، توأم با [[لطف]] و [[مهربانی]]؛ چنان که "هدیه" فقط مطلق [[بخشش]] نیست، بلکه [[بخشش]] همراه با [[لطف]] است.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث (مقاله)|گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث]]، [[فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲]]</ref>. هدایت در [[فرهنگ]] [[عرب]]، به معنای "[[ارشاد]] و راه نمودن" است و به کسی که پیشاپیش [[مردم]] حرکت می‌کند و آنان را راه می‌نماید، "[[هادی]]" گفته می‌شود<ref>طبرسی، مجمع البیان، ذیل«اهدنا».</ref><ref>[[سید صدرالدین صفوی|صفوی، سید صدرالدین]]، [[هدایت در قرآن (مقاله)|هدایت در قرآن]].</ref>.
=== [[هدایت عامه]] و [[هدایت خاصه]] ===
*البته باید توجه داشت واژۀ هدایت ذاتاً دارای بار معنایی مثبت است، هر چند با قرینه در مصادیق منفی نیز به کار می‌‌‏رود، مانند: {{متن قرآن|فَاهْدُوهُمْ إِلى‌ صِراطِ الْجَحِيمِ}}<ref>سورۀ صافات، آیۀ ۲۳</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث (مقاله)|گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث]]، [[فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲]]</ref>.
هدایت [[خداوند]] به دو گونه است:
*یکی از [[نام‌های خداوند]] الهادی است: "او کسی است که بینائی می‌دهد بندگانش را و [[شناخت]] می‌دهد راه [[معرفت]] و بینائی را به آنها تا این که اقرار به [[ربوبیت]] کند.و همچنین هدایت می‌کند هر مخلوقی را به آن چه از [[معرفت]] برای اوست"<ref>{{عربی|"مِن أَسمَاءِ اللهِ تَعالی سُبحَانَهُ: الهَادی؛ قَالَ اِبن الأَثیر: هُوَ الَّذی بَصَّرَ عِبادَه وعرَّفَهم طَریقَ معرفته حتی أَقرُّوا برُبُوبیَّته، وهَدی کُلِ مَخلوقٍ إِلی ما لا بُدَّ له منهإ‏‏"}}؛ لسان العرب، ج۱۵، ص۳۵۳، واژه هدی.</ref>. هدایت به معنای [[ارشاد]] و [[راهنمایی]]<ref>ابن فارس، مقاییس اللغه، جلد ۶، ص۴۲، «هدی»</ref>، بیان راه رشد و کمال و [[بسترسازی]] برای رسیدن به قله کمال مطلوب است<ref>مصطفوی، التحقیق، جلد ۱۱، ص ۲۴۷، «هدی»</ref> <ref>[[سید صدرالدین صفوی|صفوی، سید صدرالدین]]، [[هدایت در قرآن (مقاله)|هدایت در قرآن]].</ref>.
# [[هدایت عامه]]: هدایت همه مخلوقات که به سه طریق [[فطری]]، [[عقلی]] و [[وحیانی]] صورت می‌‌گیرد و هر کدام نیز شاخه‌های فرعی دیگری دارند: هدایت [[فطری]] یعنی [[راهنمایی]] [[انسان]] جهت تأمین نیازهای مادی و [[معنوی]]، بدین ‏صورت که [[خداوند]] ضروری‏ ترین [[معارف]] مورد [[نیاز انسان]] را به صورت [[فطری]] در نهاد او قرار داده تا خوب و بد، خیر و [[شرّ]] و [[حق و باطل]] را تشخیص دهد: {{متن قرآن|وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا}}<ref>«و به جان (آدمی) و آنکه آن را بهنجار داشت، پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد» سوره شمس، آیه ۷ ـ ۸</ref>. هدایت [[عقلی]] هم یعنی بهره‌گیری از [[قدرت]] [[اندیشه]]، برای تأمین نیازهای مادی و [[معنوی]] و دست‏یابی به [[کمالات انسانی]]<ref>ر. ک: [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث (مقاله)|گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث]]، ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲.</ref>.
# [[هدایت خاصه]]: هدایتی که شامل [[پیامبران]]، اوصیای آنان و [[پیروان]] خاص آنها می‌شود. این هدایت [[پاداش]] کسانی است که هدایت عام [[خداوند]] را قبول کرده و [[فطرت]] و [[عقل]] خود را با پیمودن مسیر [[حق]] بارور ساخته اند<ref>ر. ک: [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث (مقاله)|گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث]]، ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲؛ [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۹۹.</ref>.  


==[[مراتب هدایت|کاربردهای هدایت در قرآن و حدیث]]==
=== [[هدایت تکوینی]] و [[هدایت تشریعی]] ===
هدایت از منظر دیگر به دو قسم تقسیم می‌‌شود:
# [[هدایت تکوینی]]: همان [[سرشت]] و [[فطرت]] و غریزه‌ای است که [[خداوند]] در همه موجودات قرار داده که [[راه تعیین]] شدۀ خود را طی ‌‌کنند: {{متن قرآن|قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى}}<ref>«گفت: پروردگار ما کسی است که آفرینش هر چیز را به (فراخور) او، ارزانی داشته سپس راهنمایی کرده است» سوره طه، آیه ۵۰.</ref>. [[انسان]] علاوه بر [[هدایت تکوینی]] عام، دارای [[هدایت تکوینی]] خاص نیز هست چراکه به [[انسان]] [[عقل]] داده شده تا [[حسن و قبح]]، نفع و ضرر و [[خیر و شر]] را تمییز دهد و به [[هدف]] و کمال خود برسد<ref>ر. ک: [[سید صدرالدین صفوی|صفوی، سید صدرالدین]]، [[هدایت در قرآن (مقاله)|هدایت در قرآن]]، ص؟؟ ؟؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]]، ص؟؟ ؟؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۴۷۰.</ref>.
# [[هدایت تشریعی]]: هدایت از [[طریق وحی]] و [[ابلاغ]] [[دستورات الهی]] توسط انبیاست. این هدایت به معنای ارائۀ طریق و نشان دادن راه است: {{متن قرآن|إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا}}<ref>«ما به او راه را نشان داده‌ایم خواه سپاسگزار باشد یا ناسپاس» سوره انسان، آیه ۳.</ref>.<ref>ر. ک: [[سید صدرالدین صفوی|صفوی، سید صدرالدین]]، [[هدایت در قرآن (مقاله)|هدایت در قرآن]]، ص؟؟ ؟؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]].</ref>


==نتیجه گیری==
[[هدایت تکوینی]] همه آفریدگان را در بر می‌گیرد؛ اما [[هدایت تشریعی]] ویژه [[انسان]] است. [[هدایت تکوینی]]، [[فعل خداوند]] است از این رو هیچ موجودی از آن سر پیچی نمی‌کند و به مقصدش می‌رسد. اما [[هدایت تشریعی]]، مربوط به فعل [[انسان]] است که می‌تواند آن را نپذیرد و به مقصد نرسد<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۴۶۹.</ref>.
*با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان نتیجه گرفت هدایت عمومی [[خداوند متعال]]، همه موجودات را در بر می‌گیرد، ولی هدایت خاص او تنها شامل کسانی می‌شود که [[فطرت]] و [[عقل]] خود را بارور سازند و از هدایت عمومی او درست بهره ببرند. این دسته، با بهره‌گیری از [[هدایت تشریعی]] [[خداوند]] می‌توانند، [[نور]] [[عقل]] و [[دل]] خود را درخشان‌تر کنند و [[پاداش]] آن را با راهیابی بهتر به [[راه خدا]] دریافت کنند. [[خداوند]] هدایت ویژه را از [[طریق وحی]] ابتدا نصیب [[پیامبران]] و سپس نصیب [[اوصیا]] و کسانی که به راه پیامبرانش درآمده‌اند، می‌کند. این هدایت ویژه نصیب هر کس نمی‌شود و [[ظالمان]] و [[گناهکاران]] از آن دور هستند. به سخن دیگر هدایت عمومی [[الهی]] تنها آن گاه سودمند می‌افتد که [[انسان]] خود بخواهد و به آن گردن نهد و سپس از هدایت ویژه [[الهی]] نیز استفاده کند و اگر با [[ظلم و ستم]] و [[گناه]] و [[فسق]] و [[فجور]]، خود را از [[هدایت تشریعی]] و [[ارشاد]] فرستادگان [[خداوند]] [[محروم]] کند، به تدریج [[نور]] [[عقل]] و [[فطرت]] را در خود خاموش ساخته و از هدایت عمومی نیز سودی نخواهد برد.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث (مقاله)|گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث]]، [[فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲]]</ref>'''هدایت'''، به معنای نشان دادن راه درست مقصد، از واژه‌های پرتکرار در [[قرآن]] و [[حدیث]] است. [[رهنمون کردن]] [[انسان]] و دیگر موجودات به راه درست خود، از صفات [[خداوندگار هستی]] و تجلّی [[ربوبیت الهی]] در ظرف [[خلقت]] است. این ویژگی چنان عام و فراگیر است که هیچ موجودی از آن بی‌بهره نمی‌ماند.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث (مقاله)|گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث]]، [[فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲]]</ref>.


==آثار و نشانه‌های هدایت==
هر چند [[انسان]] از [[هدایت تکوینی]] بهره‌مند است، اما به [[دلایل]] زیر [[نیازمند]] [[هدایت تشریعی]] است:
# [[انسان]] با [[هدایت تکوینی]] تنها به [[فهم]] کلیاتی از حقایق [[جهان]] [[دست]] می‌یابد و این کلیات، نیازهای [[انسان]] را برآورده نمی‌سازد و او به جزئیات تفصیلی محتاج است که تنها در سایه [[هدایت تشریعی]] فراهم می‌شود.
# [[انسان]] موجودی [[اجتماعی]] است و برای جلوگیری از [[اختلاف]] و درگیری در [[ارتباط]] با همنوعانش به [[قوانین]] جامع و کامل نیاز دارد؛ اما [[عقل انسان]] به [[تنهایی]] نمی‌تواند چنین قوانینی را وضع کند.
# آشنایی با [[بدی‌ها]] و [[خوبی‌ها]] برای [[ترغیب]] [[انسان]] به درستکاری کافی نیست؛ بلکه ابزارهایی برای [[تشویق]] و [[ترغیب]] لازم است و این ابزارها همان انذارها و تبشیرهای وحیانی‌اند که در سایۀ [[هدایت تشریعی]] فراهم می‌آیند<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۴۶۹.</ref>.


==[[هدایت به دین]]==
== انواع هدایت [[انسان]] براساس [[ربوبیّت]] [[خداوند]] ==
==[[هدایت به امر الهی]]==
هرچند هدایت در معنای اصلی یعنی {{عربی|الإرشاد إلى المطلوب‏}}، اما چون امری ذومراتب است، این تعریف ناظر بر ابتدایی‌ترین مرتبه هدایت، یعنی {{عربی|الإرشاد إلى المطلوب‏}} است. هدایت به [[توحید]] و مدارج کمال [[انسان]] هنگامی محقّق می‌گردد که [[مهتدی]] در هدایت ابتدایی، امر [[مولی]] را [[امتثال]] نموده باشد.


==اقسام [[هدایت]] در [[معارف]] و [[عقاید]] ۵ ج۱==
با این توضیحات، می‌توان گفت که هدایت، به معنای [[مظهر]] ربوبیّت و [[لطف]] و [[رحمت الهی]]، در دو مرحله متجلّی می‌گردد: اوّل به صورت {{عربی|الإرشاد إلى المطلوب‏}} و در مرتبه دوّم به صورت {{عربی|ايصال إلى المطلوب‏}}.
[[هدایت]] به معنای [[ارشاد]] و [[راهنمایی]] همراه با [[لطف]] و [[مهربانی]] است<ref>مفردات الفاظ القرآن ماده: ه د ی.</ref> و دارای اقسامی است: [[هدایت تشریعی]] به معنای ارائه طریق و نشان دادن راه و [[هدایت تکوینی]] به معنای ایصال الی المطلوب یعنی رساندن به مقصد و مراد.
# '''[[هدایت ارشادی]]:''' هدایت در این مرحله، فقط به معنای ارائه طریق است؛ مثل آنکه فردی آدرس محلّی را با استفاده از نقشه [[راهنما]] بگیرد و بر اساس آن به سمت مقصد حرکت کند. [[بدیهی]] است که در چنین هدایتی، [[هادی]] هرگز در [[مشکلات]] راه به [[مهتدی]] کمک نمی‌کند؛ چنان‌که در [[امور دینی]]، بعد از [[پیامبر اکرم]] {{صل}}، [[قرآن]] [[هادی]] [[امّت]] از نوع [[هدایت ارشادی]] است و نقشه [[سعادت]] [[انسان‌ها]] را به ایشان ارائه می‌نماید.
قسم اول مانند [[هدایت]] در این [[آیه شریفه]] است: {{متن قرآن|إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا}}<ref>«ما به او راه را نشان داده ایم خواه سپاسگزار باشد یا ناسپاس» سوره انسان، آیه ۳.</ref>، ما راه را به او نشان دادیم. خواه شاکر باشد و پذیرا گردد یا [[کفران]] کند<ref>الهدایة بمعنی إراءة الطریق دون الإیصال إلی المطلوب تفسیر المیزان، ج ۲۰، ص ۱۲۲.</ref>. و قسم دوم مانند این [[آیه]] است که خطاب به [[رسول اکرم]]{{صل}} می‌‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّكَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ}}<ref>«بی گمان تو هر کس را که دوست داری راهنمایی نمی‌توانی کرد امّا خداوند هر کس را بخواهد راهنمایی می‌‌کند و او به رهیافتگان داناتر است» سوره قصص، آیه ۵۶.</ref>، یعنی [[هدایت]] عام و ارائه طریق از سوی [[پیامبر]] برای رسیدن به مققصد و مراد [[کافی]] نیست و باید [[لطف]] خاص [[خداوند]] شامل شود تا [[رسول خدا]] بتواند ایصال الی المطلوب هم داشته باشد<ref>ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۲۰، ص ۱۲۲ و تفسیر نمونه ج۲۰، ص ۲۲۴.</ref>.
# '''[[هدایت ایصالی]]:''' در این مرحله، [[هادی]] علاوه بر ارائه طریق، [[مهتدی]] را دائماً [[همراهی]] می‌کند و او را در موانع و [[مشکلات]] [[راه هدایت]] و حتّی در چالش‌های میدان عمل و [[کارزار]] مدد می‌رساند؛ چنان‌که [[خداوند]] در [[هدایت تکوینی]] موجودات، نه تنها طریق [[زندگی]] را به آنها می‌آموزد، بلکه دائماً آنها را تا [[رسیدن به کمال]] نهایی [[خلقت]] [[همراهی]] می‌کند. [[شاهد]] بر این مطلب، [[آیات]] [[هدایت الهی]] در [[تربیت]] و هدایت [[زنبور عسل]] و یا [[جسم]] [[انسان]] است. [[خداوند]] در بیان قاعده‌ای کلّی می‌فرماید:{{متن قرآن|وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا}}<ref>«و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد» سوره فصلت، آیه ۱۲.</ref>. و همچنین: {{متن قرآن|مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«هیچ جنبنده‌ای نیست مگر که او بر هستیش چیرگی دارد؛ به راستی پروردگار من بر راهی راست است» سوره هود، آیه ۵۶.</ref>.


[[شأن هدایت]] برای [[امام]] که از [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}}<ref>«و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.</ref> استفاده می‌‌شود می‌‌تواند علاوه بر [[هدایت تشریعی]] و ارائه طریق، [[هدایت تکوینی]] و ایصال الی المطلوب و [[تصرف]] در [[قلوب]] هم باشد. توضیح مطلب این که: به ملاحظه [[مقید]] شدن [[هدایت به امر]]، به معنای [[عالم امر]] در مقابل عالم [[خالق]] از این گونه [[آیات]] ممکن است استفاده کنیم که [[امام]] علاوه بر [[ارشاد]] و [[هدایت ظاهری]] دارای یک نوع [[هدایت]] و جذبه [[معنوی]] است که از سنخ [[عالم امر]] و تجرد می‌‌باشد و به وسیله [[حقیقت]] و [[نورانیت]] [[باطن]] ذاتش در [[قلوب]] [[شایسته]] [[مردم]] تأثیر و [[تصرف]] می‌‌نماید و آنها را به سوی کمال و [[غایت]] ایجاد جذب می‌‌کند. [[امام]] کسی است از جانب [[حق]] سبحانه برای پیشروی [[صراط]] [[ولایت]] [[اختیار]] شده و زمام [[هدایت]] [[معنوی]] را در دست گرفته و [[انوار ولایت]] که به [[قلوب]] [[بندگان]] [[حق]] می‌‌تابد از اشعه و خطوط نوری هستند از کانون نوری که پیش اوست و موهبت‌های [[معنوی]] متفرقه جوی‌هایی هستند متصل به دریای بی کرانی که نزد وی می‌‌باشد. از این [[شأن امام]] در امر [[هدایت]] به [[ولایت]] [[معنوی]] هم تعبیر می‌‌شود<ref>ر.ک: تفسیر المیزان، ج ۱، ص ۲۷۲ و، ج ۱۴، ص ۳۰۴ و شیعه در اسلام، ص ۱۲۴ و شیعه مجموعه مذاکرات با هانری کربن، ص ۱۸۵ و امامت رهبری، ص ۵۵.</ref>.
'''نتیجه آنکه:''' اگر اصل اوّل در [[سنّت الهی]] بنا بر [[رحمت]] رحمانیّه او، [[هدایت ایصالی]] همه موجودات تا رسیدن به عالی‌ترین مراتب کمال مقرّر در حداکثر ظرفیت [[استحقاق]] آنهاست، همین [[سنّت]] در [[هدایت تشریعی]] و ارائه [[رحمت]] [[هدایت الهی]] ([[رحمت]] رحیمیّه) برای [[مؤمنین]] وجود دارد. بر این مبنا، [[نزول قرآن]] از مصادیق [[هدایت ارشادی]] و [[پیامبر]] و [[امام]] از مصادیق [[هدایت ارشادی]] و ایصالی [[خداوند]] هستند که [[دلیل]] آن ذیلاً [[تبیین]] می‌گردد<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۱، ص۱۸۴-۱۸۵.</ref>.


[[هدایت باطنی]] [[امام]] و تابش [[نور]] [[ایمان]] در [[قلب]] [[مؤمنان]] در [[روایات]] مؤثرتر از [[نور]] تابناک [[خورشید]] در روز توصیف شده است زیرا حجاب‌های جسمانی می‌‌توانند [[مانع]] رسیدن [[نور]] [[خورشید]] شود اما [[نور امام]] و [[هدایت باطنی]] او به [[لطف]] [[خداوند تعالی]] حجاب‌ها را برطرف می‌‌سازد.
== [[هدایت امت]] ==
[[امام باقر]]{{ع}} در ضمن [[تفسیر]] [[آیه کریمه]]: {{متن قرآن|فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالنُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنَا}}<ref>«پس به خداوند و پیامبرش و نوری که فرو فرستاده ایم ایمان آورید» سوره تغابن، آیه ۸.</ref>خطاب به [[ابوخالد کابلی]] می‌‌فرماید: {{متن حدیث|وَ اللَّهِ يَا أَبَا خَالِدٍ لَنُورُ الْإِمَامِ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ أَنْوَرُ مِنَ الشَّمْسِ الْمُضِيئَةِ بِالنَّهَارِ وَ هُمْ وَ اللَّهِ يُنَوِّرُونَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِينَ وَ يَحْجُبُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نُورَهُمْ عَمَّنْ يَشَاءُ فَتُظْلِمُ قُلُوبُهُمْ}}<ref>الکافی، ج۱، ص۱۹۴.</ref>. به [[خدا]] ای ابوخالد، [[نور امام]] در [[دل]] [[مؤمنان]] از [[نور]] [[خورشید]] تابان در روز، روشن‌تر است. به [[خدا]] که ائمّه دل‌های [[مؤمنین]] را منور سازند و [[خدا]] از هر کس خواهد [[نور]] ایشان را [[پنهان]] دارد، پس [[دل]] آنها تاریک گردد<ref>شأن و منصب مهم امام در هدایت باطنی، از روایات {{عربی| باب ان ائمه{{عم}} خلفاء الله فی ارضه و ابوابه التی منها یوتی و باب ان الائمه نورالله عزوجل}} نیز قابل استنباط است. ر.ک: کافی ج۱، ص ۱۹۳ و ۱۹۴ و ر.ک: امامت در بینش اسلامی، ص ۱۴۶.</ref>.
===تلازم [[امامت]] و [[هدایت]]===
[[هدایت]] [[وظیفه]] تفکیک ناپذیر [[منصب]] [[رهبران الهی]]- به عنوان [[انسان کامل]] و [[الگو]]- است و [[امامت]] و [[جانشینی رسول خدا]]{{صل}}، از [[هدایت]] به سوی [[معارف]] و [[فرامین الهی]] جدا شدنی نیست. [[پیامبران]] هم از آنجا که [[امام]] و [[پیشوا]] و مقتدای [[امت]] خود هستند [[هادی]] و راهنمای [[امّت]] به سوی [[معارف]] و فرامین [[خداوند]] می‌‌باشند. [[خداوند]] [[پیامبران]] را [[امام]] قرار داده تا [[مردم]] را به [[تعالیم]] و [[دستورات]] او [[راهنمایی]] و [[هدایت]] کنند و [[قرآن کریم]] می‌‌فرماید: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}}<ref>«و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.</ref>.


همان گونه که گفته شد شان و [[جایگاه امام]] و [[پیشوا]] [[دعوت]] و رهنمون کردن [[پیروان]] و مأمومین است. [[امام]] [[هدایت]] به سوی [[اوامر الهی]] [[دعوت]] می‌‌کند و [[امام]] [[ضلالت]] و [[گمراهی]] به سوی [[آتش]] و نابودی راهبری می‌‌نماید. بر همین اساس دو گونه [[امام در قرآن]] مطرح شده است همان گونه که [[امام صادق]]{{ع}} این تقسیم را در [[آیات قرآن]] توضیح می‌‌دهند: {{متن حدیث|إِنَّ الْأَئِمَّةَ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِمَامَانِ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}}<ref>«و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.</ref> لَا بِأَمْرِ النَّاسِ يُقَدِّمُونَ أَمْرَ اللَّهِ قَبْلَ أَمْرِهِمْ وَ حُكْمَ اللَّهِ قَبْلَ حُكْمِهِمْ قَالَ: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ}}<ref>«و آنان را (به کیفر کفرشان) پیشوایانی کردیم که (مردم را) به سوی آتش دوزخ فرا می‌‌خوانند» سوره قصص، آیه ۴۱.</ref> يُقَدِّمُونَ أَمْرَهُمْ قَبْلَ أَمْرِ اللَّهِ وَ حُكْمَهُمْ قَبْلَ حُكْمِ اللَّهِ وَ يَأْخُذُونَ بِأَهْوَائِهِمْ خِلَافَ مَا فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ}}<ref>کافی، ج۱، ص۲۱۶.</ref>.
== [[قرآن]] [[کتاب هدایت]] ==
[[قرآن]] در اصل [[کتاب هدایت]] است<ref>{{متن قرآن|وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَى هَؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}«و (یاد کن) روزی را که در هر امّتی گواهی از خودشان بر آنان برانگیزیم و تو را بر اینان گواه آوریم و بر تو این کتاب را فرو فرستادیم که بیانگر هر چیز و رهنمود و بخشایش و نویدبخشی برای مسلمانان است» سوره نحل، آیه ۸۹.</ref> و اولین آیه‌ای که در [[قرآن]] به [[اصل هدایت]] پرداخته آیۀ {{متن قرآن|اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ}}<ref>«راه راست را به ما بنمای» سوره فاتحه، آیه ۶.</ref> است. در سوره‌های دیگر [[قرآن]] انواع و ابعاد و نشانه‌های هدایت [[تبیین]] شده و [[خداوند]] به صفات [[اهل]] هدایت و [[حقیقت]] اشاره فرموده است<ref>مانند: سوره بقره، آیه: ۲- ۵.</ref>.<ref>ر. ک: [[سید صدرالدین صفوی|صفوی، سید صدرالدین]]، [[هدایت در قرآن (مقاله)|هدایت در قرآن]].</ref>


بنابراین [[پیامبر]] هم که [[وظیفه]] [[هدایت]] دارد به ملاحظه [[امامت]] و [[پیشوائی]] [[امت]] است پس [[جانشین پیامبر]]{{صل}} که در اصطلاح از او به [[امام]] و یا [[خلیفه]] نام برده می‌‌شود و به طور حتم دارای [[شأن هدایت]] بر [[امت]] می‌‌باشد زیرا [[خداوند]] برای [[هدایت]] بندگانش باید الگوی کامل [[انسانیت]] را در مسیر و دسترس آنان قرار دهد و [[پیامبران]] مصدق این [[اسوه]] و [[الگو]] به عنوان [[انسان کامل]] هستند. آخرین و [[کامل‌ترین]] [[پیامبران]] و راهنمایان [[الهی]] و صاحبان [[شرایع آسمانی]] [[رسول خدا]]{{صل}} است بعد از ایشان هم به متقضای [[حکمت الهی]] این چراغ فروزان باید روشن بماند و پرتو افکنی آن به وسیله [[نصب امام]] و [[جانشین]] برای [[رسول خدا]]{{صل}} است.
== آثار و نشانه‌های هدایت ==
در سخن [[متکلمان]] نیز به این [[مسؤولیت]] مهم و [[شأن]] و [[وظیفه]] خطیر [[امام]] در امر [[هدایت]] توجه شده است و به ملاحظه تفکیک ناپذیری و تلازم [[هدایت]] با [[امامت]] در سخن [[عامه]] حلی [[وظیفه]] [[هدایت]] مبنای چند [[استدلال]] بر [[عصمت امام]] قرار داده شده است<ref>ر.ک: کتاب الألفین، ص ۲۹۷.</ref>.
کسی که هدایت شده باشد دارای آثار و نشانه‌هایی است که عبارت‌اند از:
===[[نیاز]] هر زمان به [[هادی]]===
# [[یکتاپرستی]]: {{متن قرآن|قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ قُلْ لَا أَتَّبِعُ أَهْوَاءَكُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِينَ}}<ref>«بگو: من از پرستیدن کسانی که شما به جای خداوند (به پرستش) می‌خوانید باز داشته شده‌ام؛ بگو: از خواسته‌های (نفسانی) شما پیروی نمی‌کنم که در آن صورت به راستی گمراه گردیده‌ام و از رهیافتگان نخواهم بود» سوره انعام، آیه ۵۶.</ref>.
ذیل [[آیه کریمه]]: {{متن قرآن|ِ إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ}}<ref>«تو، تنها بیم دهنده‌ای و هر گروهی رهنمونی دارد» سوره رعد، آیه ۷.</ref> تو تنها [[بیم]] دهنده‌ای، و برای هر گروهی هدایت‌کننده‌ای است، روایاتی است که بر [[شأن]] و [[مسؤولیت]] مهم [[امام]] در امر [[هدایت]] تاکید می‌‌روزد: [[امام باقر]]{{ع}} درباره [[آیه]] {{متن قرآن|ِ إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ}}<ref>«تو، تنها بیم دهنده‌ای و هر گروهی رهنمونی دارد» سوره رعد، آیه ۷.</ref> می‌‌فرماید: {{متن حدیث|رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} الْمُنْذِرُ وَ لِكُلِّ زَمَانٍ مِنَّا هَادٍ يَهْدِيهِمْ إِلَى مَا جَاءَ بِهِ- نَبِيُّ اللَّهِ{{صل}} ثُمَّ الْهُدَاةُ مِنْ بَعْدِهِ عَلِيٌّ ثُمَّ الْأَوْصِيَاءُ وَاحِدٌ بَعْدَ وَاحِدٍ}}<ref>کافی، ج ۱، ص ۱۹۱.</ref>.
# [[آرامش]]: {{متن قرآن|فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«کسانی که از رهنمود من پیروی کنند نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۳۸.</ref>.
# [[تسلیم امر الهی]]: {{متن قرآن|وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ}}<ref>«هر چند كه اين امر جز بر هدايت ‏يافتگان دشوار مى ‏نمود». سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>.
# [[تقوا]]: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًى وَآتَاهُمْ تَقْوَاهُمْ}}<ref>«و (خداوند) بر رهیافتگی آنان که رهیافته‌اند می‌افزاید و به آنان پارسایی (در خور) شان را ارزانی می‌دارد» سوره محمد، آیه ۱۷.</ref>.
# [[خشیت]]: {{متن قرآن|وَ أَهْدِيَكَ إِلىَ‏ رَبِّكَ فَتَخْشىَ‏}}<ref>سوره نازعات، آیه:۱۹.</ref>.
# [[رستگاری]]: {{متن قرآن|أُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«آنان از (سوی) پروردگارشان به رهنمودی رسیده‌اند و آنانند که رستگارند» سوره بقره، آیه ۵.</ref>.
# [[صبر]]: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref>؛ {{متن قرآن|أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ}}<ref>«بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است و آنانند که رهیافته‌اند» سوره بقره، آیه ۱۵۷.</ref>.
# [[مراقبه نفس]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لَا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ}}<ref>«ای مؤمنان! خویش را دریابید! چون رهیاب شده باشید آن کس که گمراه است به شما زیان نمی‌رساند» سوره مائده، آیه ۱۰۵.</ref>.<ref>[[سید صدرالدین صفوی|صفوی، سید صدرالدین]]، [[هدایت در قرآن (مقاله)|هدایت در قرآن]].</ref>


[[فضیل]] گوید از [[امام صادق]]{{ع}} درباره قول [[خدای عزوجل]]: {{متن قرآن|ِوَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ}}<ref>«و هر گروهی رهنمونی دارد» سوره رعد، آیه ۷.</ref> و هر گروهی را [[رهبری]] است پرسیدم، فرمود: {{متن حدیث|وَ كُلُّ إِمَامٍ هَادٍ لِلْقَرْنِ الَّذِي هُوَ فِيهِمْ}}<ref>کافی ج۱، ص ۱۹۱. ثقه الاسلام کلینی تحت عنوان باب أن الأئمة{{عم}} هم الهداة روایات ذیل این آیه را گرد آوری نموده است.</ref>.
== تلازم [[امامت]] و هدایت ==
===[[موعظه]] و [[نصیحت]] ابزاری برای [[هدایت]]===
هدایت وظیفۀ تفکیک ناپذیر [[رهبران الهی]] است و [[خداوند]] [[پیامبران]] را فرستاده تا [[مردم]] را به [[تعالیم]] و [[دستورات]] او [[راهنمایی]] و هدایت کنند: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}}<ref>«و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.</ref>. با توجّه به اینکه [[امامان معصوم]] {{ع}}، ‌ [[جانشین رسول خدا]] {{صل}} هستند، لذا [[مقام امامت]] از هدایت به سوی [[معارف]] و [[فرامین الهی]] جدا شدنی نیست و هر [[امام]] با [[نصیحت]] و [[خیرخواهی]] به [[هدایت مردم]] می‌‌پردازد: {{متن قرآن|وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ}}<ref>«و هر گروهی رهنمونی دارد» سوره رعد، آیه ۷.</ref>.<ref>ر. ک: [[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص ۴۴؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]].</ref>
نصحیت و [[خیرخواهی]] که از ابزارهای مهم و تأثیر گذار در امر هدایتند را [[پیامبران]] به کار گرفته‌اند و به هم به عنوان یکی از کارهای لازم برای [[امام]] بر آن تاکید شده است.
[[موعظه]] و [[نصیحت]] و [[خیرخواهی]] از ویژگی‌های بارز [[هادی]] [[الهی]] است یعنی [[هدایت]] بدون [[نصیحت]] و [[خیرخواهی]] به نتیجه مناسب نمی‌رسد. به همین [[علت]] [[حضرت هود]]{{ع}} در مقابل [[سرکشی]] [[امت]] خود آنان را به این جهت بسیار مهم متنبه می‌‌سازد که این [[وظیفه]] دارم رسالت‌های پروردگارم را به شما [[ابلاغ]] کنم و دستورهایی را که ضامن [[سعادت]] و [[خوشبختی]] شما و [[نجات]] از گرداب [[شرک]] و [[فساد]] است در [[اختیار]] شما بگذارم، آن هم در نهایت [[دلسوزی]] و [[خیرخواهی]] و در نهایت [[امانت]] و درست کاری: {{متن قرآن|أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَأَنَا لَكُمْ نَاصِحٌ أَمِينٌ}}<ref>«پیام‌های پروردگارم را به شما می‌‌رسانم و من برای شما خیرخواهی امینم» سوره اعراف، آیه ۶۸.</ref>.


[[امیرالمؤمنین]]{{ع}} یکی از ویژگی‌های مهم [[رسول خدا]]{{صل}} در انجام [[مسؤولیت]] [[هدایت]] را به‌کارگیری آخرین [[حد ]][[نصیحت]] و [[خیرخواهی]] [[امت]] می‌‌شمارند: {{متن حدیث|بَعَثَهُ وَ النَّاسُ ضُلَّالٌ فِي حَيْرَةٍ وَ حَاطِبُونَ فِي فِتْنَةٍ قَدِ اسْتَهْوَتْهُمُ الْأَهْوَاءُ وَ اسْتَزَلَّتْهُمُ الْكِبْرِيَاءُ وَ اسْتَخَفَّتْهُمُ الْجَاهِلِيَّةُ الْجَهْلَاءُ حَيَارَى فِي زَلْزَالٍ مِنَ الْأَمْرِ وَ بَلَاءٍ مِنَ الْجَهْلِ فَبَالَغَ ص فِي النَّصِيحَةِ وَ مَضَى عَلَى الطَّرِيقَةِ وَ دَعَا إِلَى الْحِكْمَةِ {{متن قرآن|وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ}}<ref>«و پند نیکو» سوره نحل، آیه ۱۲۵.</ref>}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۹۵. و نیز ر.ک: خطبه ۱۰۹ و ۱۹۵ و کافی، ج۱ ص۴۴۵.</ref>.
[[امام]] علاوه بر [[هدایت تشریعی]] و [[ارائه طریق]]، دارای [[هدایت تکوینی]] است که به وسیله [[حقیقت]] و [[نورانیت]] [[باطن]] ذاتش، در [[قلوب]] [[شایسته]] [[مردم]] تأثیر و [[تصرف]] می‌‌‌‌نماید و آنها را به سوی کمال جذب ‌‌می کند. از این [[شأن امام]] به [[ولایت معنوی]] هم تعبیر می‌‌شود. [[امام باقر]] {{ع}} می‌‌فرماید: «[[نور امام]] در [[دل]] [[مؤمنان]] از [[نور]] [[خورشید]] تابان در روز، روشن‌تر است»<ref>{{متن حدیث|لَنُورُ الْإِمَامِ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ أَنْوَرُ مِنَ الشَّمْسِ الْمُضِیئَةِ بِالنَّهَار}}؛ الکافی، ج۱، ص۱۹۴.</ref>.<ref>ر. ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]]، ص؟؟ ؟.</ref>
[[امام امیرالمؤمنین]]{{ع}} در [[کلامی]] دیگر بر تلاش و پی گیری در امر [[هدایت]] و [[نصیحت]] و [[خیرخواهی]] به عنوان یکی از [[وظائف امام]] تاکید می‌‌فرماید: به [[یقین]] [[امام]] و [[پیشوا]] جز وظایفی که به امر [[خداوند]] بر عهده او نهاده شده، وظیفه‌ای ندارد؛ یعنی [[ابلاغ]] [[مواعظ]] به همه [[مردم]] و تلاش و کوشش در [[خیرخواهی]] در تمام زمینه ها<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۰۵.</ref>. [[امام رضا]]{{ع}} در باب [[مقام]] و [[منزلت امام]] و [[شئون امام]] می‌‌فرمایند: {{متن حدیث|وَ يَدْعُو إِلَى سَبِيلِ رَبِّهِ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ}}<ref>عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص ۲۱۸ و کافی ج۱، ص ۱۹۹.</ref>.
==منابع==
{{فهرست اثر}}
{{ستون-شروع|2}}
* [[پرونده:ohf.jpg|22px]] [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث (مقاله)|گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث]]، [[فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲]]
* [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
* [[پرونده:1368914.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵''']]
{{پایان}}
{{پایان}}


==پانویس==
== [[ویژگی‌های هادی]] ==
{{یادآوری پانویس}}
== جستارهای وابسته ==
{{پانویس2}}
{{مدخل وابسته}}
[[رده:مدخل]]
* [[هادی]]
[[رده:مدخل‌های درجه دو دانشنامه]]
* [[مهتدی]]
[[رده:هدایت]]
* [[هدایت مطلقه]]
* [[هدایت خاصه]]
* [[هدایت عامه]]
* [[هدایت تشریعی]]
* [[هدایت تکوینی]]
* [[هدایت درونی]]
* [[هدایت نظام غایی]]
* [[هدایت‌های مرموز]]
* [[هدایت الهی]]
* [[هدایت عباد]]
* [[دوام هدایت]]
* [[راه هدایت]]
* [[رشد]]
* [[ضلالت]]
* [[اضلال]]
{{پایان مدخل وابسته}}
 
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:ohf.jpg|22px]] [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث (مقاله)|گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث]]، [[فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ش ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲]]
# [[پرونده:978964298273.jpg|22px]] [[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|'''امامت''']]
# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
# [[پرونده:1368914.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵''']]
# [[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[سید صدرالدین صفوی|صفوی، سید صدرالدین]]، [[هدایت در قرآن (مقاله)|'''هدایت در قرآن''']]
# [[پرونده:10119661.jpg|22px]] [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات علم کلام''']]
# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
{{پایان منابع}}
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
 
{{سعادت}}
{{ایمان}}
 
[[رده:منابع معرفت]]
[[رده:ارتباط با خدا]]
[[رده:اصطلاحات کلامی]]
[[رده:مقاله‌های اولویت یک]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۵۵

معناشناسی هدایت

واژه‌شناسی لغوی

هدایت به معنای راهنمایی، ارشاد، نشان دادن راه درست برای رسیدن به مقصد یا به مقصد رساندن همراه با نرمی و لطف است[۱] و در اصطلاح دینی، به معنای مشخص کردن کمال مناسب یک شی‌ء و نشان دادن راه رسیدن به آن است[۲].

اصطلاح‌شناسی

هدایت به معنای هدایتگری

هدایت به معنای هدایت‌یافتگی (اهتداء)

اقسام هدایت

هدایت عامه و هدایت خاصه

هدایت خداوند به دو گونه است:

  1. هدایت عامه: هدایت همه مخلوقات که به سه طریق فطری، عقلی و وحیانی صورت می‌‌گیرد و هر کدام نیز شاخه‌های فرعی دیگری دارند: هدایت فطری یعنی راهنمایی انسان جهت تأمین نیازهای مادی و معنوی، بدین ‏صورت که خداوند ضروری‏ ترین معارف مورد نیاز انسان را به صورت فطری در نهاد او قرار داده تا خوب و بد، خیر و شرّ و حق و باطل را تشخیص دهد: ﴿وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا[۳]. هدایت عقلی هم یعنی بهره‌گیری از قدرت اندیشه، برای تأمین نیازهای مادی و معنوی و دست‏یابی به کمالات انسانی[۴].
  2. هدایت خاصه: هدایتی که شامل پیامبران، اوصیای آنان و پیروان خاص آنها می‌شود. این هدایت پاداش کسانی است که هدایت عام خداوند را قبول کرده و فطرت و عقل خود را با پیمودن مسیر حق بارور ساخته اند[۵].

هدایت تکوینی و هدایت تشریعی

هدایت از منظر دیگر به دو قسم تقسیم می‌‌شود:

  1. هدایت تکوینی: همان سرشت و فطرت و غریزه‌ای است که خداوند در همه موجودات قرار داده که راه تعیین شدۀ خود را طی ‌‌کنند: ﴿قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى[۶]. انسان علاوه بر هدایت تکوینی عام، دارای هدایت تکوینی خاص نیز هست چراکه به انسان عقل داده شده تا حسن و قبح، نفع و ضرر و خیر و شر را تمییز دهد و به هدف و کمال خود برسد[۷].
  2. هدایت تشریعی: هدایت از طریق وحی و ابلاغ دستورات الهی توسط انبیاست. این هدایت به معنای ارائۀ طریق و نشان دادن راه است: ﴿إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا[۸].[۹]

هدایت تکوینی همه آفریدگان را در بر می‌گیرد؛ اما هدایت تشریعی ویژه انسان است. هدایت تکوینی، فعل خداوند است از این رو هیچ موجودی از آن سر پیچی نمی‌کند و به مقصدش می‌رسد. اما هدایت تشریعی، مربوط به فعل انسان است که می‌تواند آن را نپذیرد و به مقصد نرسد[۱۰].

هر چند انسان از هدایت تکوینی بهره‌مند است، اما به دلایل زیر نیازمند هدایت تشریعی است:

  1. انسان با هدایت تکوینی تنها به فهم کلیاتی از حقایق جهان دست می‌یابد و این کلیات، نیازهای انسان را برآورده نمی‌سازد و او به جزئیات تفصیلی محتاج است که تنها در سایه هدایت تشریعی فراهم می‌شود.
  2. انسان موجودی اجتماعی است و برای جلوگیری از اختلاف و درگیری در ارتباط با همنوعانش به قوانین جامع و کامل نیاز دارد؛ اما عقل انسان به تنهایی نمی‌تواند چنین قوانینی را وضع کند.
  3. آشنایی با بدی‌ها و خوبی‌ها برای ترغیب انسان به درستکاری کافی نیست؛ بلکه ابزارهایی برای تشویق و ترغیب لازم است و این ابزارها همان انذارها و تبشیرهای وحیانی‌اند که در سایۀ هدایت تشریعی فراهم می‌آیند[۱۱].

انواع هدایت انسان براساس ربوبیّت خداوند

هرچند هدایت در معنای اصلی یعنی الإرشاد إلى المطلوب‏، اما چون امری ذومراتب است، این تعریف ناظر بر ابتدایی‌ترین مرتبه هدایت، یعنی الإرشاد إلى المطلوب‏ است. هدایت به توحید و مدارج کمال انسان هنگامی محقّق می‌گردد که مهتدی در هدایت ابتدایی، امر مولی را امتثال نموده باشد.

با این توضیحات، می‌توان گفت که هدایت، به معنای مظهر ربوبیّت و لطف و رحمت الهی، در دو مرحله متجلّی می‌گردد: اوّل به صورت الإرشاد إلى المطلوب‏ و در مرتبه دوّم به صورت ايصال إلى المطلوب‏.

  1. هدایت ارشادی: هدایت در این مرحله، فقط به معنای ارائه طریق است؛ مثل آنکه فردی آدرس محلّی را با استفاده از نقشه راهنما بگیرد و بر اساس آن به سمت مقصد حرکت کند. بدیهی است که در چنین هدایتی، هادی هرگز در مشکلات راه به مهتدی کمک نمی‌کند؛ چنان‌که در امور دینی، بعد از پیامبر اکرم (ص)، قرآن هادی امّت از نوع هدایت ارشادی است و نقشه سعادت انسان‌ها را به ایشان ارائه می‌نماید.
  2. هدایت ایصالی: در این مرحله، هادی علاوه بر ارائه طریق، مهتدی را دائماً همراهی می‌کند و او را در موانع و مشکلات راه هدایت و حتّی در چالش‌های میدان عمل و کارزار مدد می‌رساند؛ چنان‌که خداوند در هدایت تکوینی موجودات، نه تنها طریق زندگی را به آنها می‌آموزد، بلکه دائماً آنها را تا رسیدن به کمال نهایی خلقت همراهی می‌کند. شاهد بر این مطلب، آیات هدایت الهی در تربیت و هدایت زنبور عسل و یا جسم انسان است. خداوند در بیان قاعده‌ای کلّی می‌فرماید:﴿وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا[۱۲]. و همچنین: ﴿مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ[۱۳].

نتیجه آنکه: اگر اصل اوّل در سنّت الهی بنا بر رحمت رحمانیّه او، هدایت ایصالی همه موجودات تا رسیدن به عالی‌ترین مراتب کمال مقرّر در حداکثر ظرفیت استحقاق آنهاست، همین سنّت در هدایت تشریعی و ارائه رحمت هدایت الهی (رحمت رحیمیّه) برای مؤمنین وجود دارد. بر این مبنا، نزول قرآن از مصادیق هدایت ارشادی و پیامبر و امام از مصادیق هدایت ارشادی و ایصالی خداوند هستند که دلیل آن ذیلاً تبیین می‌گردد[۱۴].

هدایت امت

قرآن کتاب هدایت

قرآن در اصل کتاب هدایت است[۱۵] و اولین آیه‌ای که در قرآن به اصل هدایت پرداخته آیۀ ﴿اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ[۱۶] است. در سوره‌های دیگر قرآن انواع و ابعاد و نشانه‌های هدایت تبیین شده و خداوند به صفات اهل هدایت و حقیقت اشاره فرموده است[۱۷].[۱۸]

آثار و نشانه‌های هدایت

کسی که هدایت شده باشد دارای آثار و نشانه‌هایی است که عبارت‌اند از:

  1. یکتاپرستی: ﴿قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ قُلْ لَا أَتَّبِعُ أَهْوَاءَكُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِينَ[۱۹].
  2. آرامش: ﴿فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ[۲۰].
  3. تسلیم امر الهی: ﴿وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ[۲۱].
  4. تقوا: ﴿وَالَّذِينَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًى وَآتَاهُمْ تَقْوَاهُمْ[۲۲].
  5. خشیت: ﴿وَ أَهْدِيَكَ إِلىَ‏ رَبِّكَ فَتَخْشىَ‏[۲۳].
  6. رستگاری: ﴿أُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ[۲۴].
  7. صبر: ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ[۲۵]؛ ﴿أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ[۲۶].
  8. مراقبه نفس: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لَا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ[۲۷].[۲۸]

تلازم امامت و هدایت

هدایت وظیفۀ تفکیک ناپذیر رهبران الهی است و خداوند پیامبران را فرستاده تا مردم را به تعالیم و دستورات او راهنمایی و هدایت کنند: ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا[۲۹]. با توجّه به اینکه امامان معصوم (ع)، ‌ جانشین رسول خدا (ص) هستند، لذا مقام امامت از هدایت به سوی معارف و فرامین الهی جدا شدنی نیست و هر امام با نصیحت و خیرخواهی به هدایت مردم می‌‌پردازد: ﴿وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ[۳۰].[۳۱]

امام علاوه بر هدایت تشریعی و ارائه طریق، دارای هدایت تکوینی است که به وسیله حقیقت و نورانیت باطن ذاتش، در قلوب شایسته مردم تأثیر و تصرف می‌‌‌‌نماید و آنها را به سوی کمال جذب ‌‌می کند. از این شأن امام به ولایت معنوی هم تعبیر می‌‌شود. امام باقر (ع) می‌‌فرماید: «نور امام در دل مؤمنان از نور خورشید تابان در روز، روشن‌تر است»[۳۲].[۳۳]

ویژگی‌های هادی

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

  1. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج ۴، ص ۷۸؛ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفرادت، ص ۸۳۵؛ ابن فارس، مقاییس اللغه، ج ۶، ص۴۲، «هدی»؛ مفردات الفاظ القرآن ماده: ه د ی.
  2. ر. ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۵۰؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲؛ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۸.
  3. «و به جان (آدمی) و آنکه آن را بهنجار داشت، پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد» سوره شمس، آیه ۷ ـ ۸
  4. ر. ک: محمدی ری‌شهری، محمد، گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲.
  5. ر. ک: محمدی ری‌شهری، محمد، گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث، ش ۶۴، ص ۳ـ ۲۲؛ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۹۹.
  6. «گفت: پروردگار ما کسی است که آفرینش هر چیز را به (فراخور) او، ارزانی داشته سپس راهنمایی کرده است» سوره طه، آیه ۵۰.
  7. ر. ک: صفوی، سید صدرالدین، هدایت در قرآن، ص؟؟ ؟؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ص؟؟ ؟؛ فرهنگ شیعه، ص ۴۷۰.
  8. «ما به او راه را نشان داده‌ایم خواه سپاسگزار باشد یا ناسپاس» سوره انسان، آیه ۳.
  9. ر. ک: صفوی، سید صدرالدین، هدایت در قرآن، ص؟؟ ؟؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵.
  10. ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۴۶۹.
  11. ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۴۶۹.
  12. «و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد» سوره فصلت، آیه ۱۲.
  13. «هیچ جنبنده‌ای نیست مگر که او بر هستیش چیرگی دارد؛ به راستی پروردگار من بر راهی راست است» سوره هود، آیه ۵۶.
  14. فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۱، ص۱۸۴-۱۸۵.
  15. ﴿وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَى هَؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ«و (یاد کن) روزی را که در هر امّتی گواهی از خودشان بر آنان برانگیزیم و تو را بر اینان گواه آوریم و بر تو این کتاب را فرو فرستادیم که بیانگر هر چیز و رهنمود و بخشایش و نویدبخشی برای مسلمانان است» سوره نحل، آیه ۸۹.
  16. «راه راست را به ما بنمای» سوره فاتحه، آیه ۶.
  17. مانند: سوره بقره، آیه: ۲- ۵.
  18. ر. ک: صفوی، سید صدرالدین، هدایت در قرآن.
  19. «بگو: من از پرستیدن کسانی که شما به جای خداوند (به پرستش) می‌خوانید باز داشته شده‌ام؛ بگو: از خواسته‌های (نفسانی) شما پیروی نمی‌کنم که در آن صورت به راستی گمراه گردیده‌ام و از رهیافتگان نخواهم بود» سوره انعام، آیه ۵۶.
  20. «کسانی که از رهنمود من پیروی کنند نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۳۸.
  21. «هر چند كه اين امر جز بر هدايت ‏يافتگان دشوار مى ‏نمود». سوره بقره، آیه ۱۴۳.
  22. «و (خداوند) بر رهیافتگی آنان که رهیافته‌اند می‌افزاید و به آنان پارسایی (در خور) شان را ارزانی می‌دارد» سوره محمد، آیه ۱۷.
  23. سوره نازعات، آیه:۱۹.
  24. «آنان از (سوی) پروردگارشان به رهنمودی رسیده‌اند و آنانند که رستگارند» سوره بقره، آیه ۵.
  25. «و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.
  26. «بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است و آنانند که رهیافته‌اند» سوره بقره، آیه ۱۵۷.
  27. «ای مؤمنان! خویش را دریابید! چون رهیاب شده باشید آن کس که گمراه است به شما زیان نمی‌رساند» سوره مائده، آیه ۱۰۵.
  28. صفوی، سید صدرالدین، هدایت در قرآن.
  29. «و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.
  30. «و هر گروهی رهنمونی دارد» سوره رعد، آیه ۷.
  31. ر. ک: قدردان قراملکی، محمد حسن، امامت، ص ۴۴؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵.
  32. «لَنُورُ الْإِمَامِ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ أَنْوَرُ مِنَ الشَّمْسِ الْمُضِیئَةِ بِالنَّهَار»؛ الکافی، ج۱، ص۱۹۴.
  33. ر. ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ص؟؟ ؟.