بحث:حجاب در قرآن

مقدمه

در وجوب پوشش زن در میان هیچ یک از مذاهب اسلامی، تردیدی نیست و همه فقیهان و عالمان آشنا به نصوص دینی بر لزوم پوشیده بودن بدن زن از نگاه نامحرم اتفاق نظر دارند، چنانکه چشم چرانی زن و مرد نهی شده و تردیدی در آن نیست. در قرآن کریم در آیه ﴿قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ﴾، پیش از لزوم حجاب، حرمت چشم چرانی را مطرح کرده است. گویی به نظر می‌رسد جامعه اسلامی به ایمن‌سازی اخلاقی نمی‌رسد مگر اینکه مشکل (غض بصر) را حل کند که دستوری اخلاقی و تربیتی است. حکم حجاب در سوره احزاب و نور پس از ۱۸ سال پس از بعثت پیامبر نازل شده و پیامبر در این دسته از آیات در آغاز با متوجه کردن زنان، خود موضوع حجاب را مطرح می‌کند، آنگاه در شکل کلی‌تری در سوره احزاب و نور به ضرورت آن توجه می‌دهد. البته این حکم دارای ابعاد مختلفی است که شاید موضوع حجاب برتر را پیش بکشد، به ویژه آنکه در جمله‌ای: ﴿وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ﴾، این مسئله را به صورت کلی یعنی استعفاف و پوشش بهتر و رعایت نکات تحریک کننده مطرح می‌کند.

1. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا﴾
2. ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا﴾

نکات: در دو آیه فوق این محورها استفاده و تأکید می‌شود:

1. وجوب حجاب برای همسران و دختران پیامبر و اولویت، آنان برای رعایت حجاب خویش: ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ... يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ﴾
2. حجاب و پوشش زنان، باعث مصونیت آنان از تعرض هوسرانان ﴿ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ﴾
3. مؤمنان موظف به حفظ حرمت بیت پیامبر و حریم و حجاب زنان پیامبر: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ...وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ﴾.

حجاب

حجاب، پوشش زن در مقابل مردانِ بیگانه و نامحرم. یکی از احکام فقهی اسلام درباره زنان است. از آنجا که ارتباط زن و مرد اگر به صورت کنترل نشده باشد، مفاسد اخلاقی و اجتماعی بسیاری به بار میآورد و عفاف و پاکدامنی را به خطر می‌اندازد، زن باید از غیر از همسر و محارم (که در کتب فقهی معین شده‌اند)، اندام و موهای خود را بپوشاند. محدوده پوشش و کیفیّت آن نیز در رساله‌های عملیه آمده است.

حجاب طبق آیات قرآن و منابع فقهی از احکام قطعی و ضروریّات دین است و در ادیان آسمانی دیگر هم بوده است. از دیرباز هم، به شکل‌های مختلف، زنان چهره و اندام خود را از نگاه مردان اجنبی می‌پوشانده‌اند. در آیاتی از قرآن نیز به زنان دستور داده شده که خود را بپوشانند و زینت‌های خود را نشان ندهند﴿وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾ و به مردان نیز دستور داده شده که چشم خود را از نگاه به نامحرمان ببندند﴿قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ﴾. رعایت این قانون، موجب سلامت جامعه و استحکام بنیان خانواده‌ها و جلوگیری از مفاسد اخلاقی است و نوعی مصونیّت است، نه محدودیّت. خودآرایی و خودنمایی به قصد جلب توجّه جنس مخالف، گناه است، مگر در محدوده روابط زناشویی.

آیه حجاب در دانشنامه معاصر قرآن کریم

از آنجا که حد و حدود پوشش حجاب زنان مسلمان فقط در آیه ﴿وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾ به طور شفاف ذکر شده و محرمان و نامحرمان نسبت به دیدن ایشان نام برده شده‌اند، آن را "آیه حجاب" نامیده‌اند.

واژه ﴿بِخُمُرِهِنَّ﴾ جمع (خِمار) از ریشه (خمر) به معنی پوشاندن یا پوشش چیزی است و به آنچه وسیله پوشش است (خِمار) می‌گویند که زنان با آن سر خود را می‌پوشانند (مانند روسری یا مقنعه). ﴿جُيُوبِهِنَّ﴾ جمع جیب است به معنی یقه پیراهن که از آن به گریبان تعبیر می‌شود و گاه به قسمت بالای سینه به تناسب مجاورت با آن نیز اطلاق می‌شود. ﴿الْإِرْبَةِ﴾ از ریشه أرب به معنی نیاز و احتیاج است و ﴿أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ﴾ کنایه از مردانی است که نیاز به ازدواج دارند.

واژه زینت در لغت به معنی چیزی است که موجب آراستگی است. در متون لغوی می‌خوانیم که: "الزَّيْنُ: نَقِيْضُ الشَّيْنِ..." زینت نقیض زشتی/عیب است... و زینت معنای آنچه را که به واسطه آن آراستگی پدید آید دربر دارد.

حجاب به معنای پوشش اسلامی بانوان، دارای دو بُعد ایجابی و سلبی است. بُعد ایجابی آن، وجوب پوشش بدن و حفظ پاکدامنی است و بُعد سلبی آن، حرام بودن خودنمایی به نامحرم. این دو بُعد باید در کنار یکدیگر باشد تا حجاب اسلامی محقق شود. گاهی ممکن است بُعد اول باشد، ولی بُعد دوم نباشد در این صورت نمی‌توان گفت که حجاب اسلامی محقق شده است.

اگر به آیه مورد بحث دقت شود، چند فراز مهم خودنمایی می‌کند:

1. حجاب ایجابی:
   1. فرو بستن نگاه به نامحرم: ﴿يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ﴾؛
   2. کنترل غریزه جنسی از حرام: ﴿وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ﴾؛
   3. پوشیدن مقنعه یا بستن روسری: ﴿وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ﴾؛
2. حجاب سلبی:
   1. آشکار نکردن زینت برای نامحرم: ﴿وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ﴾؛
   2. خودداری از حرکات تند بدن به گونه‌ای که زیبایی‌های زنانه از زیر لباس خودنمایی کند: ﴿وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ﴾.

طبرسی از قول ابن‌عباس می‌گوید: منظور شنیده شدن صدای خلخال یا ظاهر شدن آن در پای زنان است؛ منظور از (غضّ بصر) چشم پوشاندن از چیزی است که خداوند نگاه کردن به آن را زشت شمرده و از آن نهی کرده است، مانند نگاه کردن زنان یا مردان مسلمان به عورت یکدیگر یا نگاه خیره به نامحرم. درباره حفظ فرج، برخی چون زمخشری آن را پاکدامنی و دوری از زنا معنی کرده و گفته‌اند: به آن علت پوشاندن چشم را بر حفظ فرج، مقدم داشته که نگاه کردن نامحرمان به یکدیگر از روی شبهه، پیک زنا و پیام‌آور بدکاری و فضاحت است، چرا که پس از آن نگاه‌ها قادر به حفظ خویشتن نیستند و به گناه میافتند، بری بر خلاف زمخشری بر اساس حدیثی از ابی العالیه معتقد است در هر کجای قرآن که سخن از حفظ فرج به میان آمده، منظور زناست مگر در این آیه که منظور ستر عورت است.

در مورد مصادیق زینت مخفی ممنوع هم این گونه گفته‌اند: ساعد، بازو، ساق پا، گردن، سر و سینه، گوشواره، گردنبند، دستبند، خلخال و.... و زینت‌های ظاهر مُجاز، برای نامحرم نیز عبارتند از: صورت، دو کف دست، سرمه چشم، خضاب (حنا)، حلقه و انگشتر.

دستور پوشش زنان مسلمان در آیه دیگر نیز تصریح شده است: ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا﴾. با این تفاوت که در آیه ﴿وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾ لفظ ﴿بِخُمُرِهِنَّ﴾ آمده و در این آیه لفظ ﴿جَلَابِيبِهِنَّ﴾ جمع جلباب به کار رفته که در بیشتر منابع لغوی و تفسیری آن را چادر معنی کرده‌اند که البته در میان زنان عرب آن زمان، چادر امروزی رسم نبوده بلکه پارچه یک‌ تکه بلندی بوده که سر تا پای ایشان را می‌پوشانده، اما زنان عرب بی‌مبالاتی کرده آن را روی سینه و گریبان خود نمی‌انداختند و قسمت جلویی اندام ایشان آشکار می‌گشته است و لذا آیه به صراحت از آنان خواسته تا آن را دور اندام خود بگیرند.

برخلاف دو آیه بالا که بدون کاربرد لفظ حجاب در مورد پوشش زنان مسلمان وارد شده است، آیات دیگری در قرآن با کاربرد لفظ (حجاب) دیده می‌شود که در هیچ یک از آنها حجاب به معنی پوشش زنان نیست!

واژه حجاب، هفت بار در قرآن کریم آمده است و معنای کلمه حجاب در این هفت آیه، چیزی است که از هر جهت مانع دیده شدن چیز دیگر یا دیدن حقیقت شود:

1. موانع مادی: ﴿وَبَيْنَهُمَا حِجَابٌ﴾ "دیوار"؛ ﴿فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجَابًا﴾ "دیوار یا خیمه"؛ ﴿مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ﴾ "پرده"؛ ﴿حَتَّى تَوَارَتْ بِالْحِجَابِ﴾ "خط افق".
2. موانع معنوی: ﴿جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجَابًا مَسْتُورًا﴾ "مانع دریافتن معنای قرآن"؛ ﴿وَمِنْ بَيْنِنَا وَبَيْنِكَ حِجَابٌ﴾ "مخالفت در دین"؛ ﴿وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ﴾ "پرده غیب".

معنای اصطلاحی

در اصطلاح تاریخ و حدیث اسلامی هر جا نام "آیه حجاب" آمده است، مثلاً گفته شده قبل از نزول آیه حجاب چنان بود و بعد از نزول آیه حجاب چنین شد، مقصود این آیه است که مربوط به زنان پیغمبر است. ابن‌خلدون کلمه حجاب را به معنی پرده و حائل - نه پوشش - به کار برده است. استعمال کلمه حجاب در مورد پوشش زنان یک اصطلاح شبه جدید است. در قدیم و مخصوصاً در اصطلاح فقهاء کلمه "ستر" که به معنی پوشش است به کار رفته است. فقهاء چه در کتاب الصلوة و چه در کتاب النکاح که متعرض این مطلب شده‌اند کلمه "ستر" را به کار برده‌اند نه کلمه حجاب را. بهتر این بود که این کلمه عوض نمی‌شد و ما همیشه همان کلمه "پوشش" را به کار می‌بردیم؛ زیرا چنان‌که گفتیم معنی شایع لغت حجاب پرده است، و اگر در مورد پوشش به کار برده می‌شود به اعتبار پشت پرده واقع شدن زن است و همین امر موجب شد که عده زیادی گمان کنند که اسلام خواسته است زن همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بیرون نرود. حجاب هم به معنی پوشیدن است و هم به معنی پرده و حاجب. بیشتر استعمالش به معنی پرده است. این کلمه از آن جهت مفهوم پوشش می‌دهد که پرده وسیله پوشش است، و شاید بتوان گفت که به حسب اصل لغت هر پوششی حجاب نیست، آن پوشش حجاب نامیده می‌شود که از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد. در قرآن کریم در داستان سلیمان، غروب خورشید را این‌طور توصیف می‌کند: ﴿حَتَّى تَوَارَتْ بِالْحِجَابِ﴾. یعنی تا آن وقتی که خورشید در پشت پرده مخفی شد. پرده حاجب میان قلب و شکم را "حجاب" می‌نامند.

لزوم اجازه خواستن برای ورود

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به خانه دیگران داخل نشوید؛ مگر آنکه قبلاً آنان را آگاه سازید و بر اهل خانه سلام کنید، این برای شما بهتر است. باشد که پند گیرید. اگر کسی را در خانه نیافتید، داخل نشوید تا به شما اجازه داده شود و اگر گفته شد بازگردید، بازگردید که برای شما پاکیزه‌تر است؛ خداوند بدان‌چه انجام می‌دهید دانا است. باکی نیست که در خانه‌هایی که محل سکونت نیست و نفعی در آنجا دارید (بدون اجازه) داخل شوید. خدا آنچه را آشکار می‌کنید و آنچه را که نهان می‌دارید، آگاه است. مفاد آیات فوق این است که مؤمنان نباید سرزده و بدون اجازه به خانه کسی داخل شوند؛ ولی ورود به مکان‌های عمومی و جاهایی که محل سکونت نیست، از این دستور استثنا می‌شود و به اجازه نیاز ندارد.

فلسفه این حکم دو چیز است: یکی موضوع پوشیده بودن زن و حفظ ناموس؛ به همین جهت این فرمان با آیات پوشش در یک جا ذکر شده است. دیگری اینکه هر کسی در محل سکونت خود، اسراری دارد و مایل نیست دیگران بفهمند.

اجازه خواستن، دستوری کلی‌تر از حجاب و فلسفه آن هم کلی‌تر از فلسفه حجاب است و نشان دهنده آن است که ورود به خانه دیگران نباید به صورت سرزده باشد که موجب وحشت و دستپاچگی آنان می‌شود؛ بلکه باید همراه با اجازه خواستن و جلب انس ساکنان خانه باشد. از پیامبر اعظم اسلام(ص) پرسیدند: آیا حکم اجازه خواستن شامل خویشاوندان نزدیک، همچون خواهر و مادر هم می‌شود؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: آیا اگر مادر تو در اتاق خود، برهنه باشد و تو سرزده وارد شوی، پسندیده است؟ عرض شد: نه. فرمود: پس اذن بگیرید.

قرآن کریم به مسلمانان دستور می‌دهد اجازه گرفتن برای ورود به اتاق پدر و مادر را از سال‌های کودکی و خردسالی به فرزندان خود بیاموزند که به ویژه در مورد اوقات استراحت، به آن عمل کنند.

در آیات فوق از تعابیر ﴿ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ﴾ و ﴿ذَلِكُمْ أَزْكَى لَكُمْ﴾ فهمیده می‌شود که دستور اجازه گرفتن یک حکم سخت‌گیرانه یا فرمان تعبدی صرف نیست؛ بلکه دارای مصلحت، فلسفه، حکمت، دلیل و آثار و فوایدی است که در صورت رعایت، مواهب و منافع آن به افراد و جامعه باز می‌گردد. همچنین ﴿لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ﴾ اشاره به این حقیقت است که شما در فطرت خود، صحت و زیبایی این احکام و مسائل را درک می‌کنید، ولی باید آنها را یادآوری کرد و تذکر داد.

حفظ چشم و پوشش جسم

به مردان مؤمن بگو که دیدگان فروخوابانند و دامن‌ها حفظ کنند. این عمل برای ایشان پاکیزه‌تر است؛ همانا خداوند به آنچه انجام می‌دهند، آگاه است و به بانوان با ایمان بگو چشم‌های خود را فرو پوشند و دامن‌های خویش حفظ کنند و زیور خویش مگر آنچه که پیدا است، آشکار نکنند و سرپوش‌های خویش را بر گریبان‌ها بزنند، زینت خویش آشکار نکنند، مگر برای شوهران یا پدران یا پدر شوهران یا پسران یا پسر شوهران یا برادران یا برادر زادگان یا خواهرزادگان، یا زنان یا مملوکان‌شان یا مردان طفیلی که به زن حاجت ندارند یا کودکانی که از راز زنان (امور جنسی) آگاه نیستند (یا بر کامجویی از زنان توانا نیستند) و پای به زمین نکوبند تا زیورهای مخفی آنان (خلخال‌هایی که به پا می‌کردند) دانسته شود و همگی به سوی خداوند توبه برید، ای گروه مؤمنان، باشد که رستگار شوید.

روزی زنی جوان و زیبا که طبق معمول روسری خود را به پشت گردن انداخته و دور گردن و بنا گوشش پیدا بود، از کوچه عبور می‌کرد؛ زیبایی‌های زن جوان، سخت نظر جوانی از اصحاب پیامبران(ص) را جلب کرد. آن زن وارد کوچه‌ای شد و مرد جوان همچنان با چشم خود، او را دنبال می‌کرد. همان طور که می‌رفت، ناگهان استخوان یا شیشه‌ای که از دیوار بیرون آمده بود، به صورتش خورد و رخسارش را مجروح ساخت. وقتی به خود آمد که خون از سر و صورتش جاری شده بود. نزد رسول اکرم(ص) آمد و ماجرای پیش آمده را به آن حضرت بازگفت. اینجا بود که این آیه مبارکه نازل شد.

زن مظهر جمال، و مرد مظهر شیفتگی است؛ بدین جهت تمایل مرد به نگاه کردن و چشم‌چرانی، بیشتر از تمایل زن به نگاه است و تمایل زن به خودنمایی بیشتر از میل مرد به جلوه‌نمایی است؛ بنابراین نخست، دوری گزیدن از نگاه و حفظ دامن برای مردان و بعد برای زنان بیان شده است وظیفه پوشش و حجاب تنها برای زنان طرح شده است. همسانی تعابیر و واژه‌ها نشان دهنده این واقعیت است که قوانین اسلام بر پایه جنسیت و تبعیض و تفاوت میان زن و مرد بنا نشده، بلکه هدف از این دستورات، رعایت مصالح بشر است؛ خواه زن باشد یا مرد.

کاهش نگاه و کوتاه کردن آن، بدین معنا است که افراد به شکل خیره و برای چشم‌چرانی به نامحرم نگاه نکنند. نگاه آنان به یکدیگر باید نگاه آنی و به هنگام روبه‌رو شدن و مقدمه‌ای برای گفت‌و‌گو و با چشمان محجوب و نیمه باز باشد، نه نگاه استقلالی برای تماشا و ورانداز کردن و خیره شدن؛ آن هم در چهره (و شاید دو دست تا مچ)، اما نگاه به غیر صورت زن که هیچ ضرورتی ندارد، جایز نیست. واژهٔ «زینت» در «زینت‌های خود را آشکار نسازند». آرایش‌هایی که سرمه و رنگ و زیورآلاتی را که همانند طلا و جواهر از بدن جدا هستند، در بر می‌گیرد.

آن‌گاه قرآن از وجوب پوشاندن زینت، دو مورد را استثنا کرده است:

1. برای همگان: ﴿إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا﴾. برخی مراد از «زینت‌های آشکار» را جامه‌های رو و بعضی سرمه، انگشتر و رنگ دست و عده‌ای آن را زیبایی‌های طبیعی خود چهره و دو دست تا مچ دانسته‌اند. ولی مجموع روایت‌ها می‌فهماند که برای زن، پوشانیدن چهره و دست‌ها تا مچ واجب نیست، حتی آشکار بودن آرایش‌های عادی و معمولی که در این قسمت‌ها وجود دارد، نظیر سرمه و خضاب که معمولاً زن از آنها خالی نیست و پاک کردن آنها که یک عمل فوق العاده به شمار می‌رود، نیز مانعی ندارد. البته هر چیزی که موجب جلب توجه مردان می‌شود، همچون استعمال عطرهای تند و آرایش‌های جلب کننده نگاه در چهره ممنوع است. پس باید روسری، موی سر، سینه، دور گردن و زیر گلوی زن را بپوشاند.
2. برای محارم و افراد خاص: ﴿إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ﴾؛ «مگر برای شوهرانشان، پدرانشان و.».. شوهر، پدر، پدر شوهر، پسر، پسران همسر، برادر، پسر برادر و پسر خواهر از خویشاوندانی هستند که در اصطلاح فقه «محارم» خوانده می‌شوند نیز زنان هم کیش و مسلمان؛ از آن رو که ممکن است زنان غیرمسلمان از زیبایی‌های زنان مسلمان نزد مردان خود سخن بگویند. آیه در ادامه از کنیزان و بردگان نام می‌برد که به دلیل وضعیت شغلی، دارای احکام ویژه‌ای هستند و در مرحله بعد، از مردانی که تمایلی به زنان ندارند و جاذبه جنسی را درک نمی‌کنند و از کودکان نابالغی که از امور جنسی بی‌اطلاع هستند یا از توان و قدرت جنسی برخوردار نشده‌اند، نام برده و آنها را نیز استثنا می‌کند.

در پایان، خداوند زنان را از هر گونه اقدام برای آشکار ساختن زینت‌های پنهان خود، نهی می‌کند و بدان رو که زنان عرب خلخال‌هایی گران قیمت به پا می‌کردند و گاه برای فهماندن به دیگران، پای خود را محکم بر زمین می‌کوفتند، بدان‌ها هشدار می‌دهد که مبادا پایشان را محکم به زمین بزنند تا زینت‌های مخفی آنان آشکار شود! از این دستور می‌توان فهمید که به طور کلی زن در معاشرت، نباید کاری کند که موجب تحریک و تهییج و جلب توجه مردان نامحرم شود.

در نهایت، قرآن با فراخواندن همگان به بازگشت به سوی خداوند برای آنکه به رستگاری نایل شوند، در حقیقت مردمان را هشدار می‌دهد که از سهل‌انگاری در انجام فرمان‌های الهی بپرهیزند..

لزوم رعایت حریم عفاف بر همگان حتی بر زنان کهنسال

و زنان از پا افتاده‌ای که امید به ازدواج ندارند، می‌توانند لباس روی خود را بر زمین نهند به شرط آنکه نخواهند خودنمایی کنند و اگر عفت بورزند برای آنان بهتر است و خداوند شنوا و دانا است.

این آیه در حقیقت سومین استثنا از وجوب پوشش را بدین شرح بیان می‌کند: زنان سالخورده‌ای که از نظر زناشویی بازنشسته شده، امیدی به ازدواج ندارند، در صورتی که خود را به زیور نیارایند و قصد خودنمایی نداشته باشند، می‌توانند جامه‌های رو و بیرونی خویش را به شرط پاسداشت حریم عفاف بر زمین نهند. بدین‌سان حتی به پیرزنان نیز اجازه خود آرایی خودنمایی و طنازی داده نشده است.

بنابراین رخصت‌های تسهیلی و ارفاقی که درباره صورت و دو دست زنان یا فرو نهادن سرپوش زنان سالخورده که به حکم ضرورت، داده شده است، نباید باعث فراموشی اصل کلی اخلاقی و خانوادگی رعایت حریم شود.

پاسداشت حریم و جایگاه زنان در خانه

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، سر زده وارد خانه‌های پیامبر(ص) نشوید مگر آنکه به شما اجازه داده شود و اگر برای صرف غذا دعوت شدید، به موقع بیایید و پس از صرف غذا برخیزید و بروید و وقت را به گفتار نگیرید؛ زیرا این امور، پیامبر را می‌آزرد و او شرم می‌کند، ولی خداوند از بیان حق شرم نمی‌کند و وقتی که می‌خواهید چیزی از زنان پیامبر بگیرید، از پشت پرده بخواهید (بدون اینکه وارد اتاق شوید) این کارها برای پاکیزگی دل شما و دل آنها بهتر است.

این آیه نزد مفسران به «آیه حجاب» شهرت دارد، ولی مقصود از «حجاب» در این آیه، حفظ پوشش دینی ویژه بانوان نیست، بلکه دستوری که در این آیه ذکر شده است، بنیادگذاری یک سنت زیبای خانوادگی است. برابر این فرمان الهی، بر مردان نامحرم واجب است حریم زنان را در درون خانه و اتاق و جایگاهشان پاس دارند و هرگز نباید سرزده و به بهانه‌های واهی و بدون ایجاد آمادگی‌های لازم وارد جایگاه خاص زنان شوند؛ بلکه حتی اگر به متاع یا کالای خاصی نیاز دارند که در اختیار زنان یک خانواده قرار دارد، باید آن زنان را از بیرون و از پس پرده فراخوانده، بدون آنکه وارد جایگاه و اتاق ویژه آنان شوند، درخواست خود را اعلام نمایند.

مخاطب این دستورات، عموم مردان هستند نه زنان؛ در حالی که مخاطب وجوب پوشش، زنان بودند نه مردان. هرچند رعایت این فرمان، نسبت به همسران پیامبر(ص) مطرح شده است، ولی این دستور، حکمی عام و فراگیر است؛ یعنی هرکس در داخل و درون زندگی افراد دیگر، متاع و کالایی دارد و می‌خواهد آن را از زنان خانه بگیرد، لازم است حریم خانواده را پاس دارد و به اندک بهانه‌ای سرزده وارد خانه دیگران نشوند. این آیه – آن‌گونه که برخی پنداشته‌اند - به زنان دستور پرده‌نشینی نمی‌دهد؛ زیرا حکم به وارد نشدن مردان در حریم خاص زنان به صورت سرزده و لزوم درخواست متاع مورد نیاز از پشت پرده، غیر از حکم به پرده‌نشینی زنان است و هیچ ربطی به آن ندارد..