سوره اسراء

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره اسراء در علوم قرآنی - سوره اسراء در معارف و سیره رضوی

مقدمه

«اسراء» به معنای حرکت دادنِ شبانه است. در آغاز سوره به حرکت و سیر شبانه پیامبر(ص) توسط خداوند از مکه تا مسجد الاقصی اشاره شده است؛ لذا «إسراء» نامیده شده است. این حرکت مقدمه معراج بزرگ پیامبر(ص) به آسمان‌ها و رمزی از حرکت صعودی انسان در مسیر تکامل بود.

این سوره هدفی را دنبال می‌کند که آن عبارت است از تسبیح خدای تعالی، این سوره مطلب را با اشاره به داستان معراج رسول خدا(ص) و سیر آن حضرت از مسجد الحرام به مسجد اقصی (که همان بیت المقدس باشد و بنائی است مرتفع‌ (هیکل) که داوود و سلیمان(ع) برای بنی اسرائیل بنا نمودند، و خدا آن را خانه مقدس ایشان قرار داد) شروع نموده و متذکر شده است.

آن گاه کلام را به مناسبت، به مقدرات بنی اسرائیل کشانده، از عزت و ذلت آنان و این که خداوند در هر روزگاری که او را اطاعت می‌کردند سربلندشان می‌کرده، و هر وقت که از در عصیان در می‌آمدند ذلیل و خوارشان می‌ساخته، سخن گفته و نیز کیفیت نزول کتاب بر آنان و پیرامون دعوت آنان به توحید و نفی شرک توضیح داده است.

سپس به همین مناسبت کلام را به وضع این امت معطوف ساخته، که بر این امت نیز کتاب نازل کرده پس اگر اطاعت کنند اجر می‌برند، و اگر عصیان بورزند عقاب می‌شوند، و ملاک کار ایشان مانند آنان به همان اعمالی است که می‌کنند، و به طور کلی با هر انسانی بر طبق عملش معامله می‌کنند، و سنت الهی در امت‌های گذشته نیز بر همین منوال بوده است.

پس آن گاه حقایق مهم و بسیاری از معارف مربوط به مبدأ و معاد و شرایع عامه از اوامر و نواهی و غیر آن را بیان می‌کند.

ویژگی‌های سوره اسراء

1. این سوره ۱۱۱ آیه به عدد کوفی، ۱۱۰ آیه طبق اعداد دیگر، ۱۵۳۳ یا ۱۵۶۰ کلمه و ۶۴۶۰ حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، پنجاهمین و در ترتیب مصحف شریف هفدهمین سوره است.
3. پس از سوره قصص و پیش از سوره یونس در مکه نازل شد؛ مگر آیات ﴿وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا﴾، ﴿وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاءَ سَبِيلًا﴾، ﴿وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا فَلَا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا﴾، ﴿أُولَئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلَى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَيَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَيَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ كَانَ مَحْذُورًا﴾، ﴿وَإِنْ كَادُوا لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ لِتَفْتَرِيَ عَلَيْنَا غَيْرَهُ وَإِذًا لَاتَّخَذُوكَ خَلِيلًا﴾، ﴿وَلَوْلَا أَنْ ثَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلًا﴾، ﴿إِذًا لَأَذَقْنَاكَ ضِعْفَ الْحَيَاةِ وَضِعْفَ الْمَمَاتِ ثُمَّ لَا تَجِدُ لَكَ عَلَيْنَا نَصِيرًا﴾، ﴿وَإِنْ كَادُوا لَيَسْتَفِزُّونَكَ مِنَ الْأَرْضِ لِيُخْرِجُوكَ مِنْهَا وَإِذًا لَا يَلْبَثُونَ خِلَافَكَ إِلَّا قَلِيلًا﴾، ﴿سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنْ رُسُلِنَا وَلَا تَجِدُ لِسُنَّتِنَا تَحْوِيلًا﴾، ﴿أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا﴾، ﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا﴾،﴿وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطَانًا نَصِيرًا﴾ که مدنی هستند.
4. از نظر کمّیّت، سه‌ چهارم از یک جزء قرآن را دربرگرفته است.
5. از سُوَر مئین است.
6. چهارمین سوره از سوره‌های دارای سجده مستحب است.
7. سه آیه منسوخ دارد.

احکام فقهی سوره اسراء

1. حرمت زنا و روابط نامشروع؛
2. حرمت قتل؛
3. حق قصاص برای ولیّ مقتول؛
4. حرمت تعدی به مال یتیم و لزوم حفظ آن؛
5. اوقات نماز؛
6. لزوم عمل به عقود؛
7. حرمت کلاهبرداری و کم‌فروشی و خیانت در کَیل و وزن.

پیام‌های سوره اسراء

1. توحید؛
2. معاد، نتایج اعمال و حسابرسی به آن؛
3. معراج پیامبر(ص) به آسمان‌ها؛
4. داستان حضرت موسی با فرعون و بنی‌اسرائیل و فرازهایی از تاریخ حضرت نوح؛
5. مسئله اختیار و آزادی عمل و اراده؛
6. قانونگذاری و تشریع چند حکم مهم فقهی؛
7. مسائل اخلاقی همچون تواضع و خوش‌خویی؛
8. حقوق والدین و خویشاوندان.

فضیلت سوره اِسراء

در فضیلت این سوره از پیامبر اکرم(ص) وسلم نقل شده: «هر کس این سوره را بخواند و هنگام خواندن آیه‌ای که درباره پدر و مادر است ﴿وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا﴾ دچار رقّت قلب شود در بهشت اجری به او داده می‌شود که برابر ۲۴۰۰ پیمانه و هر پیمانه‌ای از تمام نعمت‌های دنیا بهتر است».

امام صادق(ع) در این باره فرموده‌اند: «هر کس که سوره اسراء را در شب‌های جمعه تلاوت نماید، در زمان زنده بودنش حضرت قائم(ع) را درک خواهد کرد و از اصحاب او خواهد بود».

در روایات، برای این سوره آثار و برکاتی شمرده‌اند، مثل: برآورده شدن حاجات، باز شدن زبان طفل، زیاد شدن فهم و قدرت سخنوری، درمان وسواس، درمان درد، ایمن شدن در برابر سرقت.

اسامی سوره اسراء

این سوره علاوه بر «اسراء» (به فتح همزه یا کسر آن) که معروف‌ترین نام این سوره است، دو نام دیگر نیز دارد:

1. بنی‌اسرائیل: این نام برگرفته از داستان عبرت‌انگیز قوم بنی‌اسرائیل در آیه ﴿وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا﴾.
2. سبحان: کلمه «سبحان» از ریشه «تسبیح» و تسبیح به معنای منزّه و مبرّا دانستن خدا از عیب‌ها و نواقص است و در مقام تجلیل از خداوند به کار می‌رود. این نام از آیه نخست این سوره که در مقام تقدیس و تسبیح خداوند نازل شده اقتباس شده است ﴿سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى﴾..

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس