جندب بن عبدالله ازدی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
جز (جایگزینی متن - 'بنده خدا' به 'بنده خدا')
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = اصحاب امام علی | عنوان مدخل  = جندب بن عبدالله ازدی | مداخل مرتبط = [[جندب بن عبدالله ازدی در تاریخ اسلامی]] - [[جندب بن عبدالله ازدی در تراجم و رجال]]| پرسش مرتبط  = }}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = اصحاب امام علی | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط  = }}
{{جعبه اطلاعات اصحاب
{{جعبه اطلاعات اصحاب
| نام = جندب بن عبدالله ازدی
| نام = جندب بن عبدالله ازدی
خط ۴۸: خط ۴۸:
| آخرین راوی از او =  
| آخرین راوی از او =  
}}
}}
==پیشگفتار==
در منابع، از [[جندب بن عبدالله ازدی]] در شمار یکی از [[یاران]] و [[اصحاب امام علی]]{{ع}} نام برده شده است.<ref>شیخ طوسی، رجال، ص۵۹؛ نمازی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۲۴۲.</ref> اما در این که این «جندب» با این عنوان خاص، یک [[شخصیت]] جداگانه است یا در واقع یکی از دو شخصیت معروف: [[جندب بن زهیر بن حارث ازدی]] یا [[جندب بن کعب بن عبدالله بن حارث ازدی]] است، [[اختلاف]] است. آنچه که در کتاب [[الاصابه]] آمده، دلالت دارد بر این که [[جندب بن عبدالله ازدی]] همان [[جندب بن زهیر بن حارث ازدی غامدی]] است که به او [[جندب بن عبدالله بن زهیر غامدی]] نیز گفته شده است.<ref> ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۶۱۲-۶۱۳.</ref> [[ابن عساکر]] در [[تاریخ مدینه دمشق]]، ذیل دو عنوان «جندب بن زهیر بن حارث ازدی» و «جندب بن عبدالله» - که به او [[جندب بن کعب بن عبدالله بن حارث ازدی]] نیز گفته‌اند- جداگانه به شرح حال هر کدام از آنها پرداخته است.<ref> ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۱، ص۳۰۳ و ۳۰۸.</ref> این سخن ابن عساکر، از سویی به این معناست که [[جندب بن عبدالله]] غیر [[جندب بن زهیر]] است و از سوی دیگر بیانگر این مطلب است که جندب بن عبدالله، همان [[جندب بن کعب]] است. اما آنچه در [[تهذیب الکمال]] از [[ابوعبید]] نقل شده، حاکی از آن است که جندب بن عبدالله دیگری به نام [[جندب بن عبدالله بن ضبه]] وجود دارد و «جندب بن کعب»، غیر «جندب بن زهیر» است. چنانکه گفته‌اند جنادبه [[ازد]] چهار نفرند: [[جندب بن عبدالله بن ضبه]] ملقب به [[جندب الخیر]]، [[جندب بن کعب]] [[قاتل]] ساحر، [[جندب بن عفیف]] و [[جندب بن زهیر]] که [[فرمانده]] پیادگان [[سپاه علی]]{{ع}} در [[صفین]] بود و با او در صفین به [[شهادت]] رسید.<ref> المزی، تهذیب الکمال، ج۵، ص۱۴۲.</ref> در کتاب [[الاستیعاب]] هم، بر این مطلب تصریح شده است که شخصیت [[جندب بن کعب]]، غیر [[جندب بن زهیر]] است.<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۲۵۸-۲۵۹.</ref> [[جندب بن عبدالله ازدی]]، پسر عموی [[حارث بن زهیر ازدی]] –شهید [[جمل]]- است. این امر، اقتضا می‌‌کند که [[زهیر]] [[برادر]] عبدالله - پدر [[جندب]]- باشد نه پدرش و این که [[جندب بن زهیر]]، برادر [[حارث بن زهیر]] و همچنین پسر عموی [[جندب بن عبدالله]] باشد. از طرفی، برخی گزارشات حکایت از زنده بودن جندب بن عبدالله ازدی پس از [[شهادت امام حسین]]{{ع}} دارد و حال آنکه جندب بن زهیر، از شهدای [[صفین]] در رکاب [[امام علی]]{{ع}} است و این بیانگر آن است که این دو نفر، دو [[شخصیت]] متفاوتند.<ref>امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۲۴۵-۲۴۶.</ref> علاوه بر این، - همان‌گونه که گفته شد- برخی از بزرگان و [[نسب‌شناسان]]، جندب بن عبدالله را در کنار جندب بن زهیر – فرمانده پیاده [[نظام]] [[لشکر]] [[علوی]]{{ع}} و از شهدای صفین- [[جندب بن کعب]] – قاتل ساحر - [[جندب بن عفیف]]، یکی از جنادب چهارگانه [[ازد]] برشمرده، وی را [[جندب الخیر]] یا همان جندب بن عبدالله بن ضب، دانسته‌اند.<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۱، ص۳۰۵؛ المزی، تهذیب الکمال، ج۵، ص۱۴۲. ابن درید به جای جندب بن عفیف، از جندب بن کعب والبی نام برده است. (ابن درید، الاشتقاق، ج۱، ص۴۹۵)</ref> بنا بر این، با توجه به مطالبی که بیان شد، به نظر می‌‌رسد که شخصیت جندب بن عبدالله ازدی، شخصیتی جدای از جندب بن زهیر و جندب بن کعب بوده، بر این اساس، و با این پیش فرض که شخصیت جندب بن عبدالله ازدی شخصیتی جدا از جنادب دیگر است.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>


== مقدمه ==
==[[نسب]] جندب بن عبدالله==
"جندب بن عبدالله ازدی" یکی از [[یاران]] باوفای [[امیرمؤمنان علی]] {{ع}} بود<ref>رجال طوسی، ص۳۷، ش۲.</ref>. او از جمله شیعیانی است که در [[مدینه]] همان ابتدای [[خلافت]] با [[امیرمؤمنان]] {{ع}} [[بیعت]] کرد که تا پای [[جان]] از [[رهبری]] و [[امامت]] آن [[حضرت]] [[حمایت]] نماید<ref>الجمل، ص۱۰۹.</ref>. وی در هر سه [[جنگ]] زمان [[خلافت امیرالمؤمنین]] {{ع}} شرکت نمود و در رکا آن [[حضرت]] [[مجاهدت]] کرد.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۱، ص۳۰۸-۳۰۹.</ref>
جندب به [[بنی غامد]] از شاخه‌های [[قبیله]] بزرگ ازد منتسب است.<ref> ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۸۶؛ ابن درید، الاشتقاق، ج۱، ص۴۹۵.</ref> وی را از ساکنان [[کوفه]] گفته‌اند.<ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۲۵۷.</ref> برخی از منابع، از او با وصف [[جندب الخیر]] یاد کرده،<ref> ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۸۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۴۱۴.</ref> [[نسب]] کاملش را [[جندب بن عبدالله بن ضب بن احزم بن مسغب بن حثم بن جشم بن سلامان بن غنم بن ظبیان]] دانسته‌اند.<ref> ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۸۶. نیز ر. ک. ابن درید، الاشتقاق، ج۱، ص۴۹۵؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۱، ص۳۰۵.</ref> این نسب، در کتاب [[اسد الغابه]] با اندکی [[اختلاف]] در نام جدش، به نقل از [[ابن کلبی]] [[جندب بن عبدالله بن اخرم]] عنوان شده است.<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۳۶۰.</ref> این در حالی است که [[ابن حجر]]، نسب [[جندب]] را [[جندب بن عبدالله بن ارقم]] دانسته است.<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۶۱۳.</ref> به احتمال، «جندب بن عبدالله بن ارقم»، همان «جندب بن عبدالله بن ضب بن اخرم» است که در کتاب ابن حجر، «ضب» از قلم افتاده و «اخرم» یا «احزم» به «ارقم» تصحیف شده است.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>


== [[دلسوزی]] جندب و [[تذکر]] [[امام]] {{ع}} پس از [[بیعت]] با [[عثمان]] ==
==جندب بن عبدالله و [[خلافت عثمان]]==
جندب از همان ابتدا [[دل]] در گرو [[علی]] {{ع}} و [[آل]] او داشت و در زمان [[خلافت عثمان]] برای [[خلافت حضرت علی]] {{ع}} و بسیار تلاش میکرد اما موفق به کاری نشد.
نخستین اخباری که از شرح حال جندب بن عبدالله در دست است را شاید بتوان، خبری که از خود وی از جریان [[بیعت مردم]] با [[عثمان]] در [[مدینه]] نقل شده، دانست. از جندب نقل شده که می‌‌گفت: «در زمانی که [[مردم]] در مدینه با عثمان [[بیعت]] می‌‌کردند، من در آن مجلس حاضر بودم. پس نزد [[مقداد بن عمرو]] رفتم و پیش او نشستم. شنیدم که مقداد می‌‌گفت: به [[خدا]] قسم نظیر آنچه که به [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} داده شد، هیچ جا ندیدم. [[عبدالرحمان بن عوف]] که در جلسه بود، خطاب به وی گفت: چه می‌‌گویی؟ و مقداد از علاقه و محبتش به [[اهل بیت]]{{ع}} بخاطر [[حب]] [[حضرت رسول]]{{صل}} گفت و از [[تعجب]] خود از [[قریش]] و [[فریب دادن]] مردم از سوی آنان و [[غصب خلافت]] [[خاندان پیامبر]]{{صل}}. پس، میان مقداد و عبدالرحمان بن عوف [[گفتگو]] بالا گرفت و عبدالرحمان بن عوف، مقداد را متهم به [[فتنه‌انگیزی]] کرد، اما مقداد در پاسخ گفت: کسی که به [[حق]] و [[اهل حق]] و به کسانی که به [[راستی]] [[والیان امر]] هستند، [[دعوت]] می‌کند، نمی‌تواند [[فتنه‌انگیز]] باشد ولی آن کس که [[مردم]] را در [[باطل]] می‌افکند و هوای [[دل]] را بر [[حق]] بر می‌گزیند، فتنه‌انگیز و پراکنده‌کننده مردم است. چهره [[عبدالرحمان بن عوف]] با شنیدن سخنان [[مقداد]] در هم شد و به مقداد گفت: اگر بدانم که مقصودت من هستم، بین من و تو کاری خواهد بود. مقداد گفت: ای پسر مادر عبدالرحمان! مرا [[تهدید]] می‌کنی؟ سپس برخاست و رفت. [[جندب بن عبدالله]] می‌گوید: من از پی مقداد رفتم و به او گفتم: ای [[بنده خدا]]؛ من هم از [[یاران]] تو هستم. (و در باب [[خلافت]] مثل تو می‌‌اندیشم)؛ مقداد در پاسخ گفت: خدایت [[رحمت]] کند! این کار ([[حمایت از امام علی]]{{ع}} و ستاندن حق او) کاری است که با دو یا سه نفر به سامان نمی‌رسد. [بلکه نیازمند [[عزم]] جمعی است]. [[جندب]] در ادامه می‌‌افزاید: همان دم به [[خانه]] [[حضرت علی]]{{ع}} رفتم و چون کنارش نشستم، گفتم: یا ابا حسن! به [[خدا]] [[سوگند]] [[قوم]] تو کار صحیحی نکردند که خلافت را از تو دور کردند. حضرت فرمود: {{متن قرآن|فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ}}<ref>«شکیبی نیکوست و بر آنچه وصف می‌کنید از خداوند باید یاری جست» سوره یوسف، آیه ۱۸.</ref>. گفتم: به خدا سوگند که تو [[صبور]] و [[شکیبایی]]؛ یعنی باید دست به کار شد. حضرت فرمود: «اگر صبر نکنم، پس چه کنم؟» گفتم: من هم اکنون کنار مقداد و [[عبدالرحمان بن عوف]] نشسته بودم و چنین و چنان گفتند؛ مقداد برخاست و من او را تعقیب کردم و به او چنین و چنان گفتم و او در پاسخ به من چنان گفت. [[امام علی]]{{ع}} فرمود: «مقداد راست می‌گوید، چه کاری از دست من ساخته است؟» گفتم: میان مردم برخیز و آنان را به [[حکومت]] خود فرا خوان و به آنان بگو که تو به [[پیامبر اسلام]]{{صل}} سزاوارتری و از مردم بخواه که تو را بر این گروهی که به [[ستم]] بر تو [[پیروز]] شده‌اند، [[یاری]] دهند و اگر ده تن، از صد تن سخن تو را پذیرفتند با آنان بر سر تصاحب حقت سخت بگیر، اگر [[تسلیم]] نظرت شدند چه بهتر وگرنه با آنان بجنگ؛ در این هنگام عذرت پذیرفته است و چه زنده بمانی و چه کشته شوی، عذر تو موجه و در پیشگاه [[خداوند]] [[حجت]] و دلیل تو روشن و واضح خواهد بود. حضرت فرمود: «ای [[جندب]]، آیا [[گمان]] می‌کنی از هر ده تن، یک تن با من [[بیعت]] خواهند کرد؟» گفتم: آری، این [[امید]] را دارم. فرمود: «نه، به [[خدا]] [[سوگند]]، من [[امیدوار]] نیستم که حتی از هر صد تن یک تن با من بیعت کند و به زودی به تو خبر می‌دهم؛ زیرا [[مردم]] به [[قریش]] می‌نگرند و می‌گویند [[خاندان محمد]]{{صل}} برای خود از این جهت که محمد{{صل}} از ایشان است فضیلتی نیز می‌بینند و چنین گمان دارند که آنان برای [[خلافت]] از قریش سزاوارترند و از دیگر مردم شایسته‌ترند و اگر آنان [[حکومت]] را به دست گیرند، هرگز به دست کس دیگری غیر از ایشان نخواهد رسید و حال آن‌که اگر حکومت در [[اختیار]] ما قریش قرار گیرد آن را دست به دست می‌‌گردانیم و حکومت به دیگران هم خواهد رسید. بنابراین به خدا سوگند هرگز مردم با میل ورغبت این حکومت را به ما واگذار نمی‌کنند و در دست قریش خواهد ماند». در این هنگام جندب به حضرت عرضه داشت: «با این کلامت قلبم را شکستی» و سپس [[اجازه]] خواست تا به شهرش برود و سخنان را به گوش مردم برساند و مردم را به بیعت و [[همراهی]] با علی{{ع}} [[دعوت]] کند. حضرت فرمود: «ای جندب؛ اکنون وقت این سخنان نیست». جندب می‌گوید: به [[عراق]] رفتم و هر وقت [[فضایل حضرت علی]]{{ع}} را بازگو می‌کردم، مردم مرا [[نهی]] می‌کردند و از بیان [[حقایق]] مرا منع می‌نمودند، تا این که خبر به [[ولید بن عقبه]] -[[والی عراق]]- رسید و او مرا [[زندانی]] کرد و با وساطت دیگران [[آزاد]] شدم».<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۵۶-۵۸. نیز ر.ک. رشاد مفید، ج۱، ص۲۴۱-۲۴۳.</ref> .<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
[[ابن ابی الحدید]] و [[شیخ مفید]] از قول جندب [[نقل]] می‌کنند که او گفت: پس از [[بیعت]] با [[عثمان]]، میان [[مقداد]] و [[عبدالرحمان بن عوف]]<ref>عبدالرحمان یکی از شش نفری بود که عمر بن خطاب او را برای جانشینی خود تعیین کرده بود که سرآنجام رای خود را به عثمان داد و در نتیجه حضرت {{ع}} از خلافت کنار نهاده شد.</ref> گفت و گوهایی در گرفت و [[عبدالرحمان بن عوف]]، [[مقداد]] را متهم به [[فتنه‌انگیزی]] کرد، اما [[مقداد]] در پاسخ او گفت: کسی که به [[حق]] و [[اهل حق]] و به کسانی که به [[راستی]] [[والیان امر]] هستند، [[دعوت]] می‌کند، نمی‌تواند [[فتنه‌انگیز]] باشد ولی آن کس که [[مردم]] را در [[باطل]] می‌افکند و هوای [[دل]] را بر [[حق]] بر می‌گزیند، [[فتنه‌انگیز]] و پراکنده‌کننده [[مردم]] است.
جندب می‌گوید: چهره [[عبدالرحمان بن عوف]] با شنیدن سخنان [[مقداد]] بر هم شد و به [[مقداد]] گفت: اگر بدانم که مقصودت من هستم، برای من و تو کاری خواهند بود [[مقداد]] گفت: ای پسر [[مادر]] عبدالرحمان! مرا [[تهدید]] می‌کنی؟ سپس برخاست و رفت.


[[جندب بن عبدالله]] می‌گوید: من از پی [[مقداد]] رفتم و به او گفتم: ای [[بنده خدا]] من از [[یاران]] تو خواهم بود (باید [[مقاومت]] کرد و در ایفای [[حق علی]] تلاش نمود)؛ [[مقداد]] در پاسخم گفت: خدایت تو را [[رحمت]] کند! این‌ کار ([[حمایت از امام]] [[علی]] {{ع}}) کاری است که برای آن، دو و سه [[مرد]] [[کفایت]] نمی‌کند؛ یعنی نیاز به جمعیت زیادی دارد تا بتوان از [[علی]] {{ع}} [[حمایت]] کرد و [[حق]] او را گرفت.
==[[جندب بن عبدالله]] و [[حکومت علی]]{{ع}} ==
* جندب می‌گوید: همان دم به [[خانه]] [[حضرت علی]] {{ع}} رفتم و چون کنارش نشستم، گفتم: یا [[ابا حسن]]! به [[خدا]] [[سوگند]] [[قوم]] تو کار صحیحی نکردند که [[خلافت]] را از تو دور کردند.
[[جندب بن عبدالله ازدی]] پس از به [[خلافت]] رسیدن [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} از [[یاران]] [[وفادار]] ایشان گردید<ref> شیخ طوسی، رجال، ص۵۹.</ref> و در [[حمایت]] از مولای [[موحدان]]{{ع}} در هر سه [[جنگ]] [[زمان]] خلافت حضرت شرکت نمود.<ref> ر. ک. شیخ مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۱۷-۳۱۹؛ طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج۱، ص۳۳۹.</ref> او همراه با پسر عمویش [[حارث بن زهیر ازدی]] که وی نیز از [[یاران امام علی]]{{ع}} بود، در [[جنگ جمل]] شرکت جست. برخی منابع به نقل از [[ابومخنف]] نقل کرده‌اند که: [[حارث]] در اثنای [[نبرد جمل]]، مردی<ref> نام این مرد در منابع دیگر عمرو بن اشرف از شجاعان بصره ذکر شده است. دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۴۹؛ طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۵۲۰.</ref> از [[سپاه]] [[بصره]] را دید که افسار شتر [[عایشه]] را به دست گرفته، سخت می‌‌جنگد؛ چندان که کسی به او نزدیک نمی‌شد مگر این که کشته می‌‌شد. پس حارث [[شمشیر]] کشید و در حالی که [[رجز]] می‌‌خواند و خطاب به عایشه می‌‌گفت:
[[حضرت]] فرمود: {{متن حدیث| صبر جَمِيلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ‏}}؛ صبری پسنديده لازم است و از [[خداوند]] باید [[یاری]] جست. گفتم: به [[خدا]] [[سوگند]] که تو [[صبور]] و [[شکیبایی]]؛ یعنی باید [[دست]] به کار شد. [[حضرت]] فرمود: "اگر [[صبر]] نکنم، پس چه کنم؟"<ref>{{متن حدیث|فان لم أصبر فماذا أصنع؟}}</ref>.
{{شعر}}
گفتم: من هم اکنون کنار [[مقداد]] و [[عبدالرحمان بن عوف]] نشسته بودم و چنین و چنان گفتند؛ [[مقداد]] برخاست و من او را تعقیب کردم و به او چنان گفتم و او آن پاسخ را به من داد که [[حق علی]] {{ع}} با دو و سه نفر گرفته نمی‌شود.
{{ب|''يا أمنا أعق أم تعلم''|2=''والأم تغدو ولدها وترحم''}}
[[امام علی]] {{ع}} فرمود: "[[مقداد]] راست می‌گوید، پس من چه کنم؟".
{{ب|''اما ترين كم شجاع يكلم''|2=''وتختلي هامته والمعصم''}}
گفتم: میان [[مردم]] برخیز و آنان را به [[حکومت]] خود فرا خوان و به آنان بگو که تو به [[پیامبر اسلام]] {{صل}} سزاوارتری و از [[مردم]] بخواه که تو را بر این گروهی که به [[ستم]] بر تو [[پیروز]] شده‌اند، [[یاری]] دهند و اگر ده تن، از [[صد]] تن سخن تو را پذیرفتند با آنان بر دیگران سخت بگیر، اگر [[تسلیم]] نظرت شدند چه بهتر وگرنه با آنان [[جنگ]] خواهی کرد و چه زنده بمانی بهتر و چه کشته شوی، [[شهید]] خواهی بود و عذر تو موجه و در پیشگاه [[خداوند]] [[حجت]] و [[دلیل]] تو روشن و واضح خواهد بود.
{{پایان شعر}}
[[حضرت]] فرمود: "ای جندب، آیا [[گمان]] می‌کنی از هر ده تن، یک تن با من [[بیعت]] خواهند کرد؟"<ref>{{متن حدیث|أ ترجو يا جندب أن يبايعني من كل عشرة واحد؟}} در عبارت ارشاد چنین است: {{متن حدیث|أَ تَرَاهُ يَا جُنْدَبُ يُبَايِعُنِي عَشَرَةٌ مِنْ مِائَةٍ}}.</ref>؛ گفتم: آری، این [[امید]] را دارم. فرمود: "نه، به [[خدا]] [[سوگند]]، من [[امیدوار]] نیستم که حتی از هر [[صد]] تن یک تن با من [[بیعت]] کند و به زودی به تو خبر می‌دهم، زیرا [[مردم]] به [[قریش]] می‌نگرند و می‌گویند [[خاندان محمد]] {{صل}} برای خود از این جهت که [[محمد]] {{صل}} از ایشان است فضیلتی نیز می‌بینند و چنین [[گمان]] دارند که آنان برای [[خلافت]] از [[قریش]] سزاوارترند و از دیگر [[مردم]] شایسته‌ترند و اگر آنان [[حکومت]] را به [[دست]] گیرند، هرگز به [[دست]] کس دیگری غیر از ایشان نخواهد رسید و حال آن‌که اگر [[حکومت]] در [[اختیار]] ما [[قریش]] قرار گیرد آن را [[دست]] به [[دست]] خواهیم داد. و [[حکومت]] به دیگران هم خواهد رسید. بنابراین به [[خدا]] [[سوگند]] هرگز [[مردم]] با میل ورغبت این [[حکومت]] را به ما واگذار نمی‌کنند و در [[دست]] [[قریش]] خواهد ماند"<ref>شرح ابن ابی الحدید، ج۹، ص۵۶ و ر. ک: ارشد مفید، ج۱، ص۲۴۱.</ref>.
:ای مادر ما، ای نافرمان‌ترین [[مادری]] که می‌‌شناسیم؛ مادر از فرزندش [[مراقبت]] می‌‌کند و به او رحم می‌‌کند. آیا نمی‌بینی که چه [[شجاعان]] زخمدار می‌‌شوند و سر و دست شان قطع می‌‌شود».
در [[الارشاد (کتاب)|الارشاد]] [[شیخ مفید]] در ادامه آمده که جندب عرضه داشت: آیا نروم میان [[مردم]]، این فرمایش شما را بازگو کنم؟ [[حضرت]] فرمود: "ای جندب حالا وقت این مطالب نیست" جندب می‌گوید: از آن پس به [[عراق]] رفتم و هر وقت [[فضایل]] [[حضرت على]] {{ع}} را بازگو می‌کردم [[مردم]] مرا [[نهی]] می‌کردند و از بیان حقایق مرا منع می‌نمودند، حتی این خبر به [[ولید بن عقبه]] [[والی]] [[عراق]] رسید مرا زندانی کرد و با وساطت دیگران [[آزاد]] شدم<ref>ارشاد مفید، ج۱، ص۲۴۲.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۱، ص۳۰۹-۳۱۱.</ref>


== جندب در [[صفین]] و [[نقل]] [[پیروزی]] بر [[فرات]] ==
به سمت آن مرد رفت؛ پس بین حارث و آن مرد دو ضربه رد و بدل شد. جندب بن عبدالله ازدی در ادامه می‌‌افزاید: «به بالین شان رفتم؛ دیدمشان که آن قدر با پای خویش [[زمین]] را خراشیدند تا هر دو [[جان]] دادند». پس از آن [[جنگ]]، در [[مدینه]] نزد [[عایشه]] رفتم و [[سلام]] کردم. گفت: کیستی؟ گفتم: مردی از [[اهل کوفه]]. گفت: آیا در [[جنگ جمل]] حاضر بودی؟ گفتم: آری. گفت: با کدام طرف؟ گفتم: طرف علی. گفت: آیا این سخن را شنیدی که گفت: «یا أمنا أعق أم [[تعلم]]؛ ای مادر ما، ای سرکش‌ترین [[مادری]] که می‌‌شناسیم؟» گفتم: آری و گوینده آن را می‌‌شناسم، گفت: او کیست؟ گفتم: پسر عمویم.گفت: چه بر سرش آمد؟ گفتم: در جنگ جمل کشته شد در حالی که قاتلش را هم کشته بود. در این هنگام عایشه گریست چندان که به [[خدا]] [[سوگند]] [[فکر]] کردم گریه‌اش تمام نمی‌شود. سپس گفت: به خدا سوگند کاش بیست سال قبل از آن [[روز]] مرده بودم.<ref> منقری، وقعة صفین، ص۳۱۹ و ۵۲۸؛ طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۶۰.</ref>  
جندب پس از [[قتل عثمان]] با [[حضرت]] [[بیعت]] کرد و در [[جنگ صفین]] [[امام]] {{ع}} را [[یاری]] نمود، او [[نقل]] می‌کند: هنگامی که [[سپاه]] [[حضرت علی]] {{ع}} به [[صفین]] رسید (ورود [[امام]] {{ع}} در ۲۲ [[محرم]] سال ۳۷ [[هجری قمری]]، همراه لشکری بالغ بر یکصدهزار نفر بود) [[سپاه معاویه]] که قبلا وارد شده بود و سربازان زیادی به [[فرماندهی]] [[ابوالاعور سلمی]] را [[مأمور]] [[فرات]] نموده بود تا مانع دسترسی [[سپاهیان]] [[عراق]] به آب شوند، جندب می‌گوید: هر چه تلاش کردیم دسترسی به آب پیدا نکردیم و از طرفی هر چه دنبال جایی غیر از محل محاصره بودیم که از [[فرات]]، آب برداریم، ممکن نشد، از این‌رو نزد [[امام]] {{ع}} شرفياب شده و از کم آبی [[شکایت]] کردیم<ref>تاریخ طبری، ج۴، ص۵۶۹.</ref>.
[[جندب]] در [[جنگ صفین]] نیز همراه با [[امام]]{{ع}} حاضر بود.<ref> ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۶۴؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۴۹-۱۵۰. نیز ر. ک. طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۵۲۰-۵۲۱.</ref>برخی منابع، روایتی را از وی از این جنگ درباره [[تصرف]] [[شریعه]] [[فرات]] به دست [[سپاه معاویه]] و [[نبرد]] [[سپاه امیرمؤمنان]]{{ع}} با آنان جهت باز پس‌گیری این آبگاه نقل کرده‌اند.<ref> طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۵۶۹.</ref>[[جندب بن عبدالله]] همچنین روایاتی را از [[سخنرانی]] [[عمار]] در [[صفین]]<ref> منقری، وقعة صفین، ص۳۱۹.</ref> و [[سخنرانی امام]] علی{{ع}} پس از به سر نیزه رفتن قرآن‌ها<ref> طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۵۶.</ref>و نیز چگونگی بازگشت [[لشکر]] [[کوفه]] به [[فرماندهی]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} به سوی کوفه ثبت کرده‌اند.<ref> منقری، وقعة صفین، ص۳۱۹؛ طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۶۰.</ref>  
[[عبدالله بن عوف]] همین قضیه [[بستن آب]] [[فرات]] بر روی سربازان [[امام]] {{ع}} را چنین [[نقل]] می‌کند: [[امام]] {{ع}} - به [[پیروی]] از [[سیره]] [[رسول الله]] {{صل}} در همه جا می‌کوشید که مشکل را بدون [[خونریزی]] برطرف سازد و با گفت وگو و [[مصالحه]]، مسئله خاتمه یابد، بر همین اساس - [[صعصعة بن صوحان]] را به نزد [[معاویه]] فرستاد، تا وساطت کند و [[فرات]] و آب آن برای هر دو [[سپاه]] [[آزاد]] باشد. [[صعصعة بن صوحان]] نزد [[سپاه]] [[دشمن]] آمد و [[پیام]] [[امام]] {{ع}} را [[ابلاغ]] نمود، اما سرانجام، او بدون اخذ نتیجه به [[خدمت]] [[امام]] {{ع}} بازگشت و ماجرا را به عرض رسانید<ref>شرح ابن ابی الحدید، ج۳، ص۳۱۶.</ref>.
کم آبی و [[عطش]]، [[سپاه امام]] {{ع}} را [[تهدید]] می‌کرد و هاله‌ای از [[غم]] و [[اندوه]] چهره [[امام]] {{ع}} را فرا گرفته بود<ref>وقعة صفين، ص۱۶۶.</ref>. [[امام]] {{ع}} نقطه‌ای را که باید [[مالک اشتر]] با نیروی خود موضع بگیرد، معین کرد و سپس در میان انبوه [[لشکریان]] خود خطبه‌ای بسیار آتشین و حماسی خواند که [[سپاه اسلام]] یک جا آماده حمله به [[دشمن]] برای [[فتح]] [[شریعه]] [[فرات]] شدند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۵۱.</ref>.
سخنان مهیج و سرنوشت‌ساز [[امام]] {{ع}} از یک طرف و فشار [[تشنگی]] از طرف دیگر، باعث شد که دوازده هزار نفر [[آمادگی]] خود را برای [[تسخیر]] [[شریعه]] [[فرات]] اعلام کنند [[اشعث]] با نیروهای [[عظیم]] خود و [[مالک اشتر]] با هنگ [[سواره‌نظام]] نیرومندش، تکبیر گویان چنان به [[قلب]] [[سپاه]] [[دشمن]] در اطراف [[شریعه]] حمله کردند که در مدت بسیار کوتاهی آنان را از جلو [[راه]] برداشتند و نیروی [[اسلام]] وارد [[فرات]] شد؛ به طوری که سم اسب‌های [[سواره‌نظام]] در آب [[فرات]] فرو رفت. در این حمله، جمع زیادی از [[شامیان]] به [[هلاکت]] رسیدند و تنها هفت نفر به [[دست]] [[مالک اشتر]] و پنج نفر به [[دست]] [[اشعث]] کشته شدند و صفحه [[جنگ]] به نفع [[امیرمؤمنان]] {{ع}} ورق زده شد و تمام [[شریعه]] در [[اختیار]] [[امام]] {{ع}} قرار گرفت<ref>ر. ک: شرح ابن ابی الحدید، ج۳، ص۳۲۴.</ref>.
البته [[امام]] {{ع}} پس از [[تسلط]] بر [[فرات]] اجازه داد [[لشکر]] [[معاویه]] از آب [[فرات]] استفاده کنند و هرگز معامله به مثل نکردند.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۱، ص۳۱۱-۳۱۳.</ref>


== جندب و [[نقل]] [[خبر غیبی]] قبل از [[جنگ نهروان]] ==
جندب در [[جنگ نهروان]] نیز شرکت داشت.<ref> طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۸۹؛ ابن خطیب بغددی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۲۵۷؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۰۴.</ref> او، خود گوید: «با علی{{ع}} در جنگ‌های [[جمل]] و صفین حاضر بودم و در این [[جنگ‌ها]] در نبرد با [[خصم]] تردیدی به [[دل]] راه نداده بودم تا این که جهت [[نبرد با خوارج]] در [[نهروان]] فرود آمدیم. در [[جنگ نهروان]] برایم [[شک و تردید]] حاصل شد و با خود گفتم: اینها [[قاریان قرآن]] و برگزیده گان ما هستند که با آنها می‌‌جنگیم! این امر عظیمی است؛ لذا صبحگاهی در حالی که ظرف آبی همراه داشتم، از [[لشکر]] فاصله گرفتم؛ پس نیزه خود را در [[زمین]] فرو کردم و سپر خود را بر آن نهادم و از شدت [[آفتاب]] در [[سایه]] آن [[پناه]] گرفتم. نشسته بودم که [[امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} بر من وارد شد، و گفت: ای [[برادر]] [[ازدی]]؛ آیا آب داری؟ گفتم: بله. پس ظرف آب را به حضرت دادم و او رفت. اندکی بعد، بازگشت و در کنارم زیر سایه سپر نشست. در این هنگام سواری آمد و در جستجوی حضرت بر آمد. به حضرت گفتم: این سوار با شما کار دارد. ایشان فرمود: اشاره کن که نزد من آید. من هم به او اشاره کردم و او نزد [[امام]]{{ع}} آمد. سواره‌ای آمد و عرض کرد: یا [[امیرالمؤمنین]]، [[نهروانیان]] و [[خوارج]] از [[نهر]] عبور کرده‌اند و به آن طرف نهر رفته‌اند ولی امام{{ع}} فرمود: نه، آنها هرگز از آب عبور نکرده‌اند. آن مرد گفت: به [[خدا]] قسم آنان از آب عبور کردند. اما باز هم حضرت فرمودند: هرگز چنین کاری نکردند. این سوار رفت و مردی دیگر آمد و گفت: ای [[امیر المؤمنین]]{{ع}} خوارج از آب عبور کردند و خود را به آن سوی رود رساندند. حضرت در جواب او هم فرمود: آن [[قوم]] هرگز از آب عبور نکردند. آن مرد گفت: [[سوگند]] به خدا نزدت نیامدم تا این که پرچم‌های آنان را در آن سوی نهر [[مشاهده]] کردم. اما علی{{ع}} فرمود: به خدا قسم این کار را نکردند؛ [[قتلگاه]] آنان و محل ریختن خون‌هایشان در این سوی آب است. سپس برخاستند و من هم با ایشان برخاستم. [[جندب]] می‌گوید: با خود گفتم: آیا سخن [[شاهدان]] عینی را بپذیرم یا [[خبر غیبی]] [[امام]]{{ع}} را؟ لذا [[حمد]] و [[سپاس]] خدای را بجا آوردم که مرا نسبت به [[شخصیت حقیقی]] این [[مرد]] [[علی]]{{ع}} [[آگاه]] نمود و [[حقیقت]] درونش را شناختم. با خود گفتم: یا این مرد، در آنچه که از [[بینه]] [[الهی]] و [[عهد]] [[نبوی]]{{صل}} گفته، [[دروغ]] می‌‌گوید و در این صورت [[حجت]] برایم تمام می‌‌شود و به [[دشمن]] می‌پیوندم و نیزه‌ام را در چشمان او فرو می‌برم! و اگر [[خوارج]] از [[نهر]] عبور نکرده باشند، با [[سپاه علی]]{{ع}} خواهم بود و به [[جنگ با خوارج]] می‌پردازم. از این‌رو به سپاه علی{{ع}} بازگشتم تا ببینم [[نهروانیان]] این طرف آب هستند یا آن طرف آب. اما وقتی به اردوگاه خوارج رسیدیم، دیدم آنها همان طور که علی{{ع}} فرموده بود، در این سوی نهر می‌باشند. [[جندب]] می‌گوید: در این موقع حضرت (که از ضمیر و [[فکر]] من باخبر بود) از پشت سر، شانه‌ام را گرفت و کشید و فرمود: «ای [[برادر]] [[ازدی]]، حقیقت برایت روشن شد؟» گفتم: بله یا [[امیرالمؤمنین]]. فرمود: حال که چنین است با دشمن بجنگ. من به سوی دشمن [[حمله]] کردم و دو نفر از آنها را به [[هلاکت]] رساندم و با یک نهروانی دیگری به زد و خورد پرداختم تا این که [[اصحاب]] و یارانم به کمکم آمدندو ما از هم جدا شدیم».<ref> شیخ مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۱۷-۳۱۹؛ طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج۱، ص۳۳۹. این روایت با اختلاف -بخصوص در صدر آن- در المناقب نیز نقل گردیده است. (ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۰۴)</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
جندب خود می‌گوید: در [[جنگ نهروان]]<ref>نهروان، شهری است بین بغداد و واسط (و در چهار فرسخی بغداد بوده است) و این شهر به واسطه جنگ بین امیرالمؤمنین على {{ع}} و خوارج شهرت یافت. (فرهنگ فارسی معین).</ref> برایم [[شک و تردید]] حاصل شد و با خود می‌گفتم: آیا می‌شود با [[قاریان]] [[قرآن]] و افراد ظاهر الصلاح جنگید؟ این امر عظیمی است، لذا صبحگاهی در حالی که ظرف آبی همراه داشتم از [[لشکر]] فاصله گرفتم در همین موقع دیدم امیرالمؤمنین علی {{ع}} بر من وارد شد، اما ساعتی نگذشت سوارهای آمد و عرض کرد: [[یا علی]]، نهروانیان و [[خوارج]] از نهر عبور کرده‌اند و به آن طرف نهر رفته‌اند ولی [[امام]] {{ع}} فرمود: "نه، آنها از آب عبور نکرده‌اند و هرگز عبور نخواهند کرد، [[سوگند]] به [[خدا]] که [[قتلگاه]] آنان در این طرف آب است و [[خدا]] آنها را خواهد کشت و هر کس [[افترا]] ببندد، زیانکار است. در این موقع، سوار دیگری آمد و همان سخنان را تکرار کرد و [[امام]] نیز همان جواب را داد.
 
جندب می‌گوید: با خود گفتم: آیا سخن [[شاهدان]] [[عینی]] را بپذیرم یا [[خبر غیبی]] [[امام]] {{ع}} را؟ لذا [[حمد]] و [[سپاس]] خدای را به جای آوردم و با خود گفتم: اگر آنها از نهر عبور کرده‌اند به [[دشمن]] می‌پیوندم و [[حجت]] برایم تمام شده و نیزه‌ام را در چشمان [[علی]] فرو می‌برم! و اگر [[خوارج]] از نهر عبور نکرده باشند با [[سپاه علی]] {{ع}} خواهم بود و به [[جنگ]] با [[خوارج]] می‌پردازم. از این‌رو از [[گوشه نشینی]] بیرون آمدم یا به آن [[سپاه]] طرف [[علی]] {{ع}} بازگشتم و به [[راه]] ادامه دادم تا ببینم نهروانیان این طرف آب هستند یا آن طرف آب. اما وقتی به اردوگاه [[خوارج]] رسیدیم، دیدم آنها این طرف نهر می‌باشند (در حالی که وقتی غلاف شمشیرهای خود را شکسته و اسب‌ها را رها کرده‌اند) و آماده با [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} می‌باشند، و [[کلام]] [[علی]] {{ع}} درست بود و آن [[شاهدان]] [[اشتباه]] می‌گفتند.
==[[جندب بن عبدالله]] [[پس از شهادت علی]]{{ع}}==
جندب می‌گوید: در این موقع [[حضرت]] (که از ضمیر و [[فکر]] من باخبر بود) از پشت سر، شانه مرا گرفت و کوبید و فرمود: "ای [[برادر]] [[ازدی]]، [[حقیقت]] برایت روشن شد؟" گفتم: بله یا [[امیرالمؤمنین]]، و از [[نیت]] بد خود پشیمان شدم و [[طلب]] [[مغفرت]] و [[بخشش]] همه از دا نمودم و گفتم: آری. سپس [[امام]] {{ع}} مرا امر به [[توبه]] کرد و فرمود: "[[خداوند]] [[گناهان]] را می‌بخشد".
از جندب نقل شده که پس از ضربت خوردن [[حضرت علی]]{{ع}}، به عیادتش رفتم و از ایشان پرسیدم: «اگر شما را از دست بدهیم آیا با حسن{{ع}} [[بیعت]] کنیم». فرمود: «نه به شما چنین [[دستوری]] می‌‌دهم و نه شما را از این کار [[نهی]] می‌‌کنم و...»<ref> طبری، تاریخ، ج۵، ص۱۴۶؛ ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۹۱.</ref> او [[پس از شهادت حضرت علی]]{{ع}}، به [[امام حسن]]{{ع}} پیوست و با ایشان [[بیعت]] کرد. امام حسن{{ع}} پیش از حرکت دادن [[سپاه]] خود به سوی [[معاویه]]، وی را [[پیام]] رسان خود به سمت معاویه قرار داد و معاویه را به [[اطاعت]] و [[فرمانبرداری]] خود فرا خواند.<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۳۲؛ ابناعثم، الفتوح، ج۴، ص۲۸۵؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۶۴.</ref> [[جندب]] پس از بازگشت از [[شام]] با تحلیل وقایع این [[سفر]]، [[امام]]{{ع}} را از [[حمله]] قریب الوقوع معاویه به [[عراق]] [[آگاه]] ساخته، حضرت را بر پیشدستی بر او و آغاز حمله [[تشویق]] نمود.<ref> ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۶۸؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۳۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۳۲.</ref>
جندب می‌گوید: از این پس با [[یقین]] به [[حقانیت]] [[راه]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} در کنار [[حضرت]] وارد [[نبرد]] با [[خوارج]] شدم و دو نفر از آنها را به [[هلاکت]] رساندم و با یک نهروانی دیگری به زد و خورد پرداختم تا [[اصحاب]] و یارانم مرا [[حمایت]] کردند و [[نجات]] یافتم<ref>ر. ک: قاموس الرجال، ج۲، ص۷۴۲ و شرح ابن ابی الحدید، ج۲، ص۲۷۱.</ref>.
 
آری، [[انسان]] با تمام [[ایمان]] و اطمینانی که دارد گاهی در اثر وسوسه‌های [[شیطانی]] و [[نفسانی]] به تردید و دودلی می‌افتد مگر آنانی که [[خداوند]] قلبشان را [[صد]] در [[صد]] به [[نور ایمان]] منور کرده است نظیر [[ائمه معصومین]] {{عم}}، لذا جندب با همه [[ایمانی]] که به [[حضرت علی]] {{ع}} داشت در [[نبرد]] با نهروانیان دچار تردید شد و با [[خبر غیبی]] [[امام]] که بعد به [[اثبات]] رسید تردید او برطرف شد، و [[نورانیت]] [[ایمان]]، [[قلب]] او را منور ساخت و به [[راه]] [[حق]] که همان [[راه]] [[حضرت علی]] {{ع}} است ادامه داد. [[امید]] است [[خداوند]] همواره دل‌های ما را از تردید و [[پریشانی]] باز دارد. آمین.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ج۱، ص۳۱۳-۳۱۴.</ref>
پس از [[شهادت امام حسین]]{{ع}} و انتقال [[اسرا]] و سرهای [[شهدای اهل بیت]]{{ع}} به [[کوفه]]، و در پی آن، [[قیام]] [[عبدالله بن عفیف ازدی]]، [[ابن زیاد]]، [[سربازان]] خود را جهت [[دستگیری]] وی گسیل داشت. با محاصره و [[اسیر]] شدن عبدالله، [[جندب بن عبدالله ازدی]] که در محل درگیری حاضر بود، [[آیه استرجاع]] بر زبان جاری نمود و [[زندگی]] پس از او را [[زشت]] شمرد. سپس [[شمشیر]] کشید و به [[نبرد]] با سربازان ابن زیاد پرداخت تا این که او را نیز به [[اسارت]] گرفتند. آنها را نزد [[عبیدالله بن زیاد]] بردند. عبیدالله پس از گفتگویی کوتاه با [[عبدالله بن عفیف]]، دستور [[شهادت]] وی را صادر کرد. سپس [[جندب بن عبدالله]] را فرا خواند و گفت: «ای [[دشمن خدا]]! آیا تو [[همنشین]] [[ابوتراب]] نیستی؟» جندب گفت: «آری، و من همچنان [[دوست]] او و [[دشمن]] شما هستم، نه این را بر تو [[انکار]] می‌‌کنم و نه [[عذرخواهی]] می‌‌کنم و نه در پیشگاه تو انکار می‌‌کنم». ابن زیاد گفت: «خود را می‌بینم که بواسطه ریختن [[خون]] تو به [[خدا]] نزدیک می‌شوم». جندب گفت: «این کار تو را به خدا نزدیک نمی‌کند، بلکه تو را از او دور می‌‌کند. [[عمر]] چندانی برایم باقی نمانده است و اکراهی ندارم از اینکه [[خداوند]] مرا به [[ذلیل]] شدن تو [[اکرام]] کند (بدم نمی‌آید از این که با کشتن پیرمردی چون من، [[خوار]] شوی)». [[ابن زیاد]] گفت: «او را بیرونش کنید؛ این پیرمردی است که مزخرف می‌‌گوید و عقلش را از دست داده است». پس، سریازان او را گرفتند و از قصر بیرون انداختند.<ref> ابن نما حلی، مثیر الاحزان، ص۷۴؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۶۱-۶۲؛ ابناعثم، الفتوح، ج۵، ص۱۲۵-۱۲۶.</ref>
 
از [[زمان]] [[وفات]] [[جندب بن عبدالله ازدی]] خبری در دست نیست؛ اما اخباری دالّ بر زنده بودن وی تا سال ۶۳ هجری در دست است. [[بلاذری]] طی گزارشی از [[همراهی]] [[جندب]] و شانزده تن از [[شیعیان کوفه]] در این سال با [[محمد بن حنفیه]] و [[امتناع]] شان از [[بیعت]] با [[عبدالله بن زبیر]]، خبر داده است.<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۲۷۹-۲۸۱.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>
 
== جستارهای وابسته ==
{{مدخل وابسته}}
* [[ازد]] (قبیله)
{{پایان مدخل وابسته}}


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
* [[پرونده:1379452.jpg|22px]] [[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|'''اصحاب امام علی''']]
# [[پرونده:13681302.jpg|22px]] [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


خط ۹۰: خط ۹۲:
[[رده:اصحاب امام علی]]
[[رده:اصحاب امام علی]]
[[رده:اعلام]]
[[رده:اعلام]]
[[رده:ازد]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۵۳

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اصحاب امام علی است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
جندب بن عبدالله ازدی
تصویر نمادین جنگ صفین
نام کاملجندب بن عبدالله ازدی
جنسیتمرد
از قبیلهازد
از اصحابامام علی
حضور در جنگ

پیشگفتار

در منابع، از جندب بن عبدالله ازدی در شمار یکی از یاران و اصحاب امام علی(ع) نام برده شده است.[۱] اما در این که این «جندب» با این عنوان خاص، یک شخصیت جداگانه است یا در واقع یکی از دو شخصیت معروف: جندب بن زهیر بن حارث ازدی یا جندب بن کعب بن عبدالله بن حارث ازدی است، اختلاف است. آنچه که در کتاب الاصابه آمده، دلالت دارد بر این که جندب بن عبدالله ازدی همان جندب بن زهیر بن حارث ازدی غامدی است که به او جندب بن عبدالله بن زهیر غامدی نیز گفته شده است.[۲] ابن عساکر در تاریخ مدینه دمشق، ذیل دو عنوان «جندب بن زهیر بن حارث ازدی» و «جندب بن عبدالله» - که به او جندب بن کعب بن عبدالله بن حارث ازدی نیز گفته‌اند- جداگانه به شرح حال هر کدام از آنها پرداخته است.[۳] این سخن ابن عساکر، از سویی به این معناست که جندب بن عبدالله غیر جندب بن زهیر است و از سوی دیگر بیانگر این مطلب است که جندب بن عبدالله، همان جندب بن کعب است. اما آنچه در تهذیب الکمال از ابوعبید نقل شده، حاکی از آن است که جندب بن عبدالله دیگری به نام جندب بن عبدالله بن ضبه وجود دارد و «جندب بن کعب»، غیر «جندب بن زهیر» است. چنانکه گفته‌اند جنادبه ازد چهار نفرند: جندب بن عبدالله بن ضبه ملقب به جندب الخیر، جندب بن کعب قاتل ساحر، جندب بن عفیف و جندب بن زهیر که فرمانده پیادگان سپاه علی(ع) در صفین بود و با او در صفین به شهادت رسید.[۴] در کتاب الاستیعاب هم، بر این مطلب تصریح شده است که شخصیت جندب بن کعب، غیر جندب بن زهیر است.[۵] جندب بن عبدالله ازدی، پسر عموی حارث بن زهیر ازدی –شهید جمل- است. این امر، اقتضا می‌‌کند که زهیر برادر عبدالله - پدر جندب- باشد نه پدرش و این که جندب بن زهیر، برادر حارث بن زهیر و همچنین پسر عموی جندب بن عبدالله باشد. از طرفی، برخی گزارشات حکایت از زنده بودن جندب بن عبدالله ازدی پس از شهادت امام حسین(ع) دارد و حال آنکه جندب بن زهیر، از شهدای صفین در رکاب امام علی(ع) است و این بیانگر آن است که این دو نفر، دو شخصیت متفاوتند.[۶] علاوه بر این، - همان‌گونه که گفته شد- برخی از بزرگان و نسب‌شناسان، جندب بن عبدالله را در کنار جندب بن زهیر – فرمانده پیاده نظام لشکر علوی(ع) و از شهدای صفین- جندب بن کعب – قاتل ساحر - جندب بن عفیف، یکی از جنادب چهارگانه ازد برشمرده، وی را جندب الخیر یا همان جندب بن عبدالله بن ضب، دانسته‌اند.[۷] بنا بر این، با توجه به مطالبی که بیان شد، به نظر می‌‌رسد که شخصیت جندب بن عبدالله ازدی، شخصیتی جدای از جندب بن زهیر و جندب بن کعب بوده، بر این اساس، و با این پیش فرض که شخصیت جندب بن عبدالله ازدی شخصیتی جدا از جنادب دیگر است.[۸]

نسب جندب بن عبدالله

جندب به بنی غامد از شاخه‌های قبیله بزرگ ازد منتسب است.[۹] وی را از ساکنان کوفه گفته‌اند.[۱۰] برخی از منابع، از او با وصف جندب الخیر یاد کرده،[۱۱] نسب کاملش را جندب بن عبدالله بن ضب بن احزم بن مسغب بن حثم بن جشم بن سلامان بن غنم بن ظبیان دانسته‌اند.[۱۲] این نسب، در کتاب اسد الغابه با اندکی اختلاف در نام جدش، به نقل از ابن کلبی جندب بن عبدالله بن اخرم عنوان شده است.[۱۳] این در حالی است که ابن حجر، نسب جندب را جندب بن عبدالله بن ارقم دانسته است.[۱۴] به احتمال، «جندب بن عبدالله بن ارقم»، همان «جندب بن عبدالله بن ضب بن اخرم» است که در کتاب ابن حجر، «ضب» از قلم افتاده و «اخرم» یا «احزم» به «ارقم» تصحیف شده است.[۱۵]

جندب بن عبدالله و خلافت عثمان

نخستین اخباری که از شرح حال جندب بن عبدالله در دست است را شاید بتوان، خبری که از خود وی از جریان بیعت مردم با عثمان در مدینه نقل شده، دانست. از جندب نقل شده که می‌‌گفت: «در زمانی که مردم در مدینه با عثمان بیعت می‌‌کردند، من در آن مجلس حاضر بودم. پس نزد مقداد بن عمرو رفتم و پیش او نشستم. شنیدم که مقداد می‌‌گفت: به خدا قسم نظیر آنچه که به اهل بیت پیامبر(ص) داده شد، هیچ جا ندیدم. عبدالرحمان بن عوف که در جلسه بود، خطاب به وی گفت: چه می‌‌گویی؟ و مقداد از علاقه و محبتش به اهل بیت(ع) بخاطر حب حضرت رسول(ص) گفت و از تعجب خود از قریش و فریب دادن مردم از سوی آنان و غصب خلافت خاندان پیامبر(ص). پس، میان مقداد و عبدالرحمان بن عوف گفتگو بالا گرفت و عبدالرحمان بن عوف، مقداد را متهم به فتنه‌انگیزی کرد، اما مقداد در پاسخ گفت: کسی که به حق و اهل حق و به کسانی که به راستی والیان امر هستند، دعوت می‌کند، نمی‌تواند فتنه‌انگیز باشد ولی آن کس که مردم را در باطل می‌افکند و هوای دل را بر حق بر می‌گزیند، فتنه‌انگیز و پراکنده‌کننده مردم است. چهره عبدالرحمان بن عوف با شنیدن سخنان مقداد در هم شد و به مقداد گفت: اگر بدانم که مقصودت من هستم، بین من و تو کاری خواهد بود. مقداد گفت: ای پسر مادر عبدالرحمان! مرا تهدید می‌کنی؟ سپس برخاست و رفت. جندب بن عبدالله می‌گوید: من از پی مقداد رفتم و به او گفتم: ای بنده خدا؛ من هم از یاران تو هستم. (و در باب خلافت مثل تو می‌‌اندیشم)؛ مقداد در پاسخ گفت: خدایت رحمت کند! این کار (حمایت از امام علی(ع) و ستاندن حق او) کاری است که با دو یا سه نفر به سامان نمی‌رسد. [بلکه نیازمند عزم جمعی است]. جندب در ادامه می‌‌افزاید: همان دم به خانه حضرت علی(ع) رفتم و چون کنارش نشستم، گفتم: یا ابا حسن! به خدا سوگند قوم تو کار صحیحی نکردند که خلافت را از تو دور کردند. حضرت فرمود: ﴿فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ﴾[۱۶]. گفتم: به خدا سوگند که تو صبور و شکیبایی؛ یعنی باید دست به کار شد. حضرت فرمود: «اگر صبر نکنم، پس چه کنم؟» گفتم: من هم اکنون کنار مقداد و عبدالرحمان بن عوف نشسته بودم و چنین و چنان گفتند؛ مقداد برخاست و من او را تعقیب کردم و به او چنین و چنان گفتم و او در پاسخ به من چنان گفت. امام علی(ع) فرمود: «مقداد راست می‌گوید، چه کاری از دست من ساخته است؟» گفتم: میان مردم برخیز و آنان را به حکومت خود فرا خوان و به آنان بگو که تو به پیامبر اسلام(ص) سزاوارتری و از مردم بخواه که تو را بر این گروهی که به ستم بر تو پیروز شده‌اند، یاری دهند و اگر ده تن، از صد تن سخن تو را پذیرفتند با آنان بر سر تصاحب حقت سخت بگیر، اگر تسلیم نظرت شدند چه بهتر وگرنه با آنان بجنگ؛ در این هنگام عذرت پذیرفته است و چه زنده بمانی و چه کشته شوی، عذر تو موجه و در پیشگاه خداوند حجت و دلیل تو روشن و واضح خواهد بود. حضرت فرمود: «ای جندب، آیا گمان می‌کنی از هر ده تن، یک تن با من بیعت خواهند کرد؟» گفتم: آری، این امید را دارم. فرمود: «نه، به خدا سوگند، من امیدوار نیستم که حتی از هر صد تن یک تن با من بیعت کند و به زودی به تو خبر می‌دهم؛ زیرا مردم به قریش می‌نگرند و می‌گویند خاندان محمد(ص) برای خود از این جهت که محمد(ص) از ایشان است فضیلتی نیز می‌بینند و چنین گمان دارند که آنان برای خلافت از قریش سزاوارترند و از دیگر مردم شایسته‌ترند و اگر آنان حکومت را به دست گیرند، هرگز به دست کس دیگری غیر از ایشان نخواهد رسید و حال آن‌که اگر حکومت در اختیار ما قریش قرار گیرد آن را دست به دست می‌‌گردانیم و حکومت به دیگران هم خواهد رسید. بنابراین به خدا سوگند هرگز مردم با میل ورغبت این حکومت را به ما واگذار نمی‌کنند و در دست قریش خواهد ماند». در این هنگام جندب به حضرت عرضه داشت: «با این کلامت قلبم را شکستی» و سپس اجازه خواست تا به شهرش برود و سخنان را به گوش مردم برساند و مردم را به بیعت و همراهی با علی(ع) دعوت کند. حضرت فرمود: «ای جندب؛ اکنون وقت این سخنان نیست». جندب می‌گوید: به عراق رفتم و هر وقت فضایل حضرت علی(ع) را بازگو می‌کردم، مردم مرا نهی می‌کردند و از بیان حقایق مرا منع می‌نمودند، تا این که خبر به ولید بن عقبه -والی عراق- رسید و او مرا زندانی کرد و با وساطت دیگران آزاد شدم».[۱۷] .[۱۸]

جندب بن عبدالله و حکومت علی(ع)

جندب بن عبدالله ازدی پس از به خلافت رسیدن امیرمؤمنان علی(ع) از یاران وفادار ایشان گردید[۱۹] و در حمایت از مولای موحدان(ع) در هر سه جنگ زمان خلافت حضرت شرکت نمود.[۲۰] او همراه با پسر عمویش حارث بن زهیر ازدی که وی نیز از یاران امام علی(ع) بود، در جنگ جمل شرکت جست. برخی منابع به نقل از ابومخنف نقل کرده‌اند که: حارث در اثنای نبرد جمل، مردی[۲۱] از سپاه بصره را دید که افسار شتر عایشه را به دست گرفته، سخت می‌‌جنگد؛ چندان که کسی به او نزدیک نمی‌شد مگر این که کشته می‌‌شد. پس حارث شمشیر کشید و در حالی که رجز می‌‌خواند و خطاب به عایشه می‌‌گفت:

يا أمنا أعق أم تعلموالأم تغدو ولدها وترحم
اما ترين كم شجاع يكلموتختلي هامته والمعصم
ای مادر ما، ای نافرمان‌ترین مادری که می‌‌شناسیم؛ مادر از فرزندش مراقبت می‌‌کند و به او رحم می‌‌کند. آیا نمی‌بینی که چه شجاعان زخمدار می‌‌شوند و سر و دست شان قطع می‌‌شود».

به سمت آن مرد رفت؛ پس بین حارث و آن مرد دو ضربه رد و بدل شد. جندب بن عبدالله ازدی در ادامه می‌‌افزاید: «به بالین شان رفتم؛ دیدمشان که آن قدر با پای خویش زمین را خراشیدند تا هر دو جان دادند». پس از آن جنگ، در مدینه نزد عایشه رفتم و سلام کردم. گفت: کیستی؟ گفتم: مردی از اهل کوفه. گفت: آیا در جنگ جمل حاضر بودی؟ گفتم: آری. گفت: با کدام طرف؟ گفتم: طرف علی. گفت: آیا این سخن را شنیدی که گفت: «یا أمنا أعق أم تعلم؛ ای مادر ما، ای سرکش‌ترین مادری که می‌‌شناسیم؟» گفتم: آری و گوینده آن را می‌‌شناسم، گفت: او کیست؟ گفتم: پسر عمویم.گفت: چه بر سرش آمد؟ گفتم: در جنگ جمل کشته شد در حالی که قاتلش را هم کشته بود. در این هنگام عایشه گریست چندان که به خدا سوگند فکر کردم گریه‌اش تمام نمی‌شود. سپس گفت: به خدا سوگند کاش بیست سال قبل از آن روز مرده بودم.[۲۲] جندب در جنگ صفین نیز همراه با امام(ع) حاضر بود.[۲۳]برخی منابع، روایتی را از وی از این جنگ درباره تصرف شریعه فرات به دست سپاه معاویه و نبرد سپاه امیرمؤمنان(ع) با آنان جهت باز پس‌گیری این آبگاه نقل کرده‌اند.[۲۴]جندب بن عبدالله همچنین روایاتی را از سخنرانی عمار در صفین[۲۵] و سخنرانی امام علی(ع) پس از به سر نیزه رفتن قرآن‌ها[۲۶]و نیز چگونگی بازگشت لشکر کوفه به فرماندهی امیرالمؤمنین(ع) به سوی کوفه ثبت کرده‌اند.[۲۷]

جندب در جنگ نهروان نیز شرکت داشت.[۲۸] او، خود گوید: «با علی(ع) در جنگ‌های جمل و صفین حاضر بودم و در این جنگ‌ها در نبرد با خصم تردیدی به دل راه نداده بودم تا این که جهت نبرد با خوارج در نهروان فرود آمدیم. در جنگ نهروان برایم شک و تردید حاصل شد و با خود گفتم: اینها قاریان قرآن و برگزیده گان ما هستند که با آنها می‌‌جنگیم! این امر عظیمی است؛ لذا صبحگاهی در حالی که ظرف آبی همراه داشتم، از لشکر فاصله گرفتم؛ پس نیزه خود را در زمین فرو کردم و سپر خود را بر آن نهادم و از شدت آفتاب در سایه آن پناه گرفتم. نشسته بودم که امیرالمؤمنین علی(ع) بر من وارد شد، و گفت: ای برادر ازدی؛ آیا آب داری؟ گفتم: بله. پس ظرف آب را به حضرت دادم و او رفت. اندکی بعد، بازگشت و در کنارم زیر سایه سپر نشست. در این هنگام سواری آمد و در جستجوی حضرت بر آمد. به حضرت گفتم: این سوار با شما کار دارد. ایشان فرمود: اشاره کن که نزد من آید. من هم به او اشاره کردم و او نزد امام(ع) آمد. سواره‌ای آمد و عرض کرد: یا امیرالمؤمنین، نهروانیان و خوارج از نهر عبور کرده‌اند و به آن طرف نهر رفته‌اند ولی امام(ع) فرمود: نه، آنها هرگز از آب عبور نکرده‌اند. آن مرد گفت: به خدا قسم آنان از آب عبور کردند. اما باز هم حضرت فرمودند: هرگز چنین کاری نکردند. این سوار رفت و مردی دیگر آمد و گفت: ای امیر المؤمنین(ع) خوارج از آب عبور کردند و خود را به آن سوی رود رساندند. حضرت در جواب او هم فرمود: آن قوم هرگز از آب عبور نکردند. آن مرد گفت: سوگند به خدا نزدت نیامدم تا این که پرچم‌های آنان را در آن سوی نهر مشاهده کردم. اما علی(ع) فرمود: به خدا قسم این کار را نکردند؛ قتلگاه آنان و محل ریختن خون‌هایشان در این سوی آب است. سپس برخاستند و من هم با ایشان برخاستم. جندب می‌گوید: با خود گفتم: آیا سخن شاهدان عینی را بپذیرم یا خبر غیبی امام(ع) را؟ لذا حمد و سپاس خدای را بجا آوردم که مرا نسبت به شخصیت حقیقی این مرد علی(ع) آگاه نمود و حقیقت درونش را شناختم. با خود گفتم: یا این مرد، در آنچه که از بینه الهی و عهد نبوی(ص) گفته، دروغ می‌‌گوید و در این صورت حجت برایم تمام می‌‌شود و به دشمن می‌پیوندم و نیزه‌ام را در چشمان او فرو می‌برم! و اگر خوارج از نهر عبور نکرده باشند، با سپاه علی(ع) خواهم بود و به جنگ با خوارج می‌پردازم. از این‌رو به سپاه علی(ع) بازگشتم تا ببینم نهروانیان این طرف آب هستند یا آن طرف آب. اما وقتی به اردوگاه خوارج رسیدیم، دیدم آنها همان طور که علی(ع) فرموده بود، در این سوی نهر می‌باشند. جندب می‌گوید: در این موقع حضرت (که از ضمیر و فکر من باخبر بود) از پشت سر، شانه‌ام را گرفت و کشید و فرمود: «ای برادر ازدی، حقیقت برایت روشن شد؟» گفتم: بله یا امیرالمؤمنین. فرمود: حال که چنین است با دشمن بجنگ. من به سوی دشمن حمله کردم و دو نفر از آنها را به هلاکت رساندم و با یک نهروانی دیگری به زد و خورد پرداختم تا این که اصحاب و یارانم به کمکم آمدندو ما از هم جدا شدیم».[۲۹].[۳۰]

جندب بن عبدالله پس از شهادت علی(ع)

از جندب نقل شده که پس از ضربت خوردن حضرت علی(ع)، به عیادتش رفتم و از ایشان پرسیدم: «اگر شما را از دست بدهیم آیا با حسن(ع) بیعت کنیم». فرمود: «نه به شما چنین دستوری می‌‌دهم و نه شما را از این کار نهی می‌‌کنم و...»[۳۱] او پس از شهادت حضرت علی(ع)، به امام حسن(ع) پیوست و با ایشان بیعت کرد. امام حسن(ع) پیش از حرکت دادن سپاه خود به سوی معاویه، وی را پیام رسان خود به سمت معاویه قرار داد و معاویه را به اطاعت و فرمانبرداری خود فرا خواند.[۳۲] جندب پس از بازگشت از شام با تحلیل وقایع این سفر، امام(ع) را از حمله قریب الوقوع معاویه به عراق آگاه ساخته، حضرت را بر پیشدستی بر او و آغاز حمله تشویق نمود.[۳۳]

پس از شهادت امام حسین(ع) و انتقال اسرا و سرهای شهدای اهل بیت(ع) به کوفه، و در پی آن، قیام عبدالله بن عفیف ازدی، ابن زیاد، سربازان خود را جهت دستگیری وی گسیل داشت. با محاصره و اسیر شدن عبدالله، جندب بن عبدالله ازدی که در محل درگیری حاضر بود، آیه استرجاع بر زبان جاری نمود و زندگی پس از او را زشت شمرد. سپس شمشیر کشید و به نبرد با سربازان ابن زیاد پرداخت تا این که او را نیز به اسارت گرفتند. آنها را نزد عبیدالله بن زیاد بردند. عبیدالله پس از گفتگویی کوتاه با عبدالله بن عفیف، دستور شهادت وی را صادر کرد. سپس جندب بن عبدالله را فرا خواند و گفت: «ای دشمن خدا! آیا تو همنشین ابوتراب نیستی؟» جندب گفت: «آری، و من همچنان دوست او و دشمن شما هستم، نه این را بر تو انکار می‌‌کنم و نه عذرخواهی می‌‌کنم و نه در پیشگاه تو انکار می‌‌کنم». ابن زیاد گفت: «خود را می‌بینم که بواسطه ریختن خون تو به خدا نزدیک می‌شوم». جندب گفت: «این کار تو را به خدا نزدیک نمی‌کند، بلکه تو را از او دور می‌‌کند. عمر چندانی برایم باقی نمانده است و اکراهی ندارم از اینکه خداوند مرا به ذلیل شدن تو اکرام کند (بدم نمی‌آید از این که با کشتن پیرمردی چون من، خوار شوی)». ابن زیاد گفت: «او را بیرونش کنید؛ این پیرمردی است که مزخرف می‌‌گوید و عقلش را از دست داده است». پس، سریازان او را گرفتند و از قصر بیرون انداختند.[۳۴]

از زمان وفات جندب بن عبدالله ازدی خبری در دست نیست؛ اما اخباری دالّ بر زنده بودن وی تا سال ۶۳ هجری در دست است. بلاذری طی گزارشی از همراهی جندب و شانزده تن از شیعیان کوفه در این سال با محمد بن حنفیه و امتناع شان از بیعت با عبدالله بن زبیر، خبر داده است.[۳۵].[۳۶]

جستارهای وابسته

منابع

  1. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت

پانویس

  1. ↑ شیخ طوسی، رجال، ص۵۹؛ نمازی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۲۴۲.
  2. ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۶۱۲-۶۱۳.
  3. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۱، ص۳۰۳ و ۳۰۸.
  4. ↑ المزی، تهذیب الکمال، ج۵، ص۱۴۲.
  5. ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۲۵۸-۲۵۹.
  6. ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۲۴۵-۲۴۶.
  7. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۱، ص۳۰۵؛ المزی، تهذیب الکمال، ج۵، ص۱۴۲. ابن درید به جای جندب بن عفیف، از جندب بن کعب والبی نام برده است. (ابن درید، الاشتقاق، ج۱، ص۴۹۵)
  8. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
  9. ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۸۶؛ ابن درید، الاشتقاق، ج۱، ص۴۹۵.
  10. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۲۵۷.
  11. ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۸۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۴۱۴.
  12. ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۴۸۶. نیز ر. ک. ابن درید، الاشتقاق، ج۱، ص۴۹۵؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۱، ص۳۰۵.
  13. ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۳۶۰.
  14. ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۶۱۳.
  15. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
  16. ↑ «شکیبی نیکوست و بر آنچه وصف می‌کنید از خداوند باید یاری جست» سوره یوسف، آیه ۱۸.
  17. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۵۶-۵۸. نیز ر.ک. رشاد مفید، ج۱، ص۲۴۱-۲۴۳.
  18. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
  19. ↑ شیخ طوسی، رجال، ص۵۹.
  20. ↑ ر. ک. شیخ مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۱۷-۳۱۹؛ طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج۱، ص۳۳۹.
  21. ↑ نام این مرد در منابع دیگر عمرو بن اشرف از شجاعان بصره ذکر شده است. دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۴۹؛ طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۵۲۰.
  22. ↑ منقری، وقعة صفین، ص۳۱۹ و ۵۲۸؛ طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۶۰.
  23. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۶۴؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۴۹-۱۵۰. نیز ر. ک. طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۵۲۰-۵۲۱.
  24. ↑ طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۵۶۹.
  25. ↑ منقری، وقعة صفین، ص۳۱۹.
  26. ↑ طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۵۶.
  27. ↑ منقری، وقعة صفین، ص۳۱۹؛ طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۶۰.
  28. ↑ طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۸۹؛ ابن خطیب بغددی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۲۵۷؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۰۴.
  29. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۱۷-۳۱۹؛ طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج۱، ص۳۳۹. این روایت با اختلاف -بخصوص در صدر آن- در المناقب نیز نقل گردیده است. (ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۰۴)
  30. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
  31. ↑ طبری، تاریخ، ج۵، ص۱۴۶؛ ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۹۱.
  32. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۳۲؛ ابناعثم، الفتوح، ج۴، ص۲۸۵؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۶۴.
  33. ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۶۸؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۳۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۳۲.
  34. ↑ ابن نما حلی، مثیر الاحزان، ص۷۴؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۶۱-۶۲؛ ابناعثم، الفتوح، ج۵، ص۱۲۵-۱۲۶.
  35. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۲۷۹-۲۸۱.
  36. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=جندب_بن_عبدالله_ازدی&oldid=1265024»