راویان غدیر

این مدخل زیرشاخهٔ بحث غدیر است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

واقعه غدیر

مقالهٔ اصلی: واقعه غدیر

حدیث غدیر

مقالهٔ اصلی: حدیث غدیر

حادثۀ غدیر خم و خطبۀ غدیریّۀ حضرت رسول (ص) و نصب امیر المؤمنین (ع) به خلافت از سوی پیامبر در آن روز و تعبیر «مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلاَهُ »، از نقل‌های متواتری است که در روایات شیعه و اهل سنت و منابع هر دو فرقه نقل شده است. حدیث غدیر و آیه اکمال دین و آیه ابلاغ، در منابع بی‌شماری آمده و امیر مؤمنان (ع) و ائمه دیگر و علمای شیعه به آن استناد و احتجاج کرده‌اند.

تواتر حدیث غدیر

علمای شیعه در ردّ سخن اهل تسنن که با قبول اصل روایت، منکر تواتر آن شده‌اند، به ارائۀ منابع و اسنادی دست زده‌اند که تواتر آن را اثبات می‌کند. علامه سیّد شرف الدین در المراجعات، تواتر آن را از منابع شیعی و اهل سنت اثبات کرده است. علامه میرحامد حسین نیز در عبقات الأنوار ناقلان و راویان حدیث غدیر را معرفی کرده و به شبهات هم پاسخ داده است. با وجود آن همه چهره‌های سرشناس از صحابه و تابعین که واقعۀ غدیر و سخنان پیامبر اکرم (ص) را شاهد بوده و آن را نقل کرده‌اند، شبهه‌ای در این روایت و دلالتش بر امامت حضرت علی (ع) باقی نمی‌ماند، آشنایی با اسامی آنان خالی از فایده نیست.

راویان حدیث

راویان از صحابه

علامه امینی در جلد نخست الغدیر، نام و مشخصات ۱۱۰ نفر از صحابۀ پیامبر را که حدیث غدیر را روایت کرده‌اند، نام می‌برد، از این قرار است:

فهرست صحابه

1. ابو هریره دوسی؛
2. ابو لیلی انصاری؛
3. ابو زینب بن عوف؛
4. ابو فضالۀ انصاری؛
5. ابو قدامه؛
6. ابو عمرة بن عمرو؛
7. ابو الهیثم بن تیهان؛
8. ابو رافع قبطی؛
9. ابو ذویب خویلد؛
10. ابو بکر بن ابی قحافه؛
11. اسامة بن زید؛
12. براء بن عازب؛
13. بریدة بن حصیب اسلمی؛
14. ثابت بن ودیعه؛
15. جابر بن سمرة؛
16. جابر بن عبدالله انصاری؛
17. جبلة بن عمرو؛
18. جبیر بن مطعم؛
19. جریر بن عبدالله بجلی؛
20. جندب بن جناده (ابو ذر غفاری)؛
21. جندع بن عمرو بن مازن انصاری؛
22. حبة بن جوین عرنی؛
23. حبشی بن جناده؛
24. حبیب بن بدیل بن ورقاء؛
25. حذیفه بن اسید؛
26. حذیفة بن یمان؛
27. حسان بن ثابت؛
28. حسن بن علی؛
29. حسین بن علی؛
30. خالد بن زید (ابوایوب انصاری)؛
31. خالد بن ولید؛
32. خزیمة بن ثابت؛
33. خویلد بن عمرو؛
34. رفاعة بن عبد المنذر؛
35. زبیر بن عوام؛
36. زید بن ارقم؛
37. زید بن ثابت؛
38. زید بن شراحیل؛
39. زید بن عبدالله انصاری؛
40. سعد بن ابی وقاص؛
41. سعد بن جناده عوفی؛
42. سعد بن عباده؛
43. سعد بن مالک؛
44. سعید بن زید؛
45. سعید بن سعد بن عباده؛
46. سلمان فارسی؛
47. سلمة بن عمرو؛
48. سمرة بن جندب؛
49. سهل بن حنیف؛
50. سهل بن سعد؛
51. صدی بن عجلان؛
52. ضمیره اسدی؛
53. طلحة بن عبید اللّه؛
54. عامر بن عمیر نمیری؛
55. عامر بن لیلی بن ضمره؛
56. عامر بن لیلی غفاری؛
57. عامر بن واثله؛
58. عایشه؛
59. عباس بن عبد المطلب؛
60. عبد الرحمان بن عبد رب؛
61. عبد الرحمان بن عوف؛
62. عبد الرحمان بن یعمر؛
63. عبدالله بن ابی عبد الأسد؛
64. عبدالله بن بدیل؛
65. عبدالله بن بشیر؛
66. عبدالله بن ثابت؛
67. عبدالله بن جعفر بن ابی طالب؛
68. عبدالله بن حنطب؛
69. عبدالله بن ربیعه؛
70. عبدالله بن عباس؛
71. عبدالله بن ابی أوفی؛
72. عبدالله بن عمر؛
73. عبدالله بن مسعود؛
74. عبدالله بن یامیل؛
75. عثمان بن عفان؛
76. عبید بن عازب؛
77. عدی بن حاتم؛
78. عطیة بن بسر؛
79. عقبة بن عامر جهنی؛
80. علی بن ابی طالب (ع)؛
81. عمّار یاسر؛
82. عمارۀ خزرجی؛
83. عمر بن ابی سلمه؛
84. عمر بن خطاب؛
85. عمران بن حصین؛
86. عمرو بن حمق خزاعی؛
87. عمرو بن شراحیل؛
88. عمرو بن عاصی؛
89. عمرو بن مره؛
90. فاطمه زهرا (ع)؛
91. فاطمه بنت حمزه؛
92. قیس بن ثابت؛
93. قیس بن سعد بن عباده؛
94. کعب بن عجره؛
95. مالک بن حویرث لیثی؛
96. مقداد بن عمرو کندی؛
97. ناجیة بن عمرو خزاعی؛
98. فضلة بن عتبه اسلمی؛
99. نعمان بن عجلان؛
100. هشام مرقال؛
101. وحشی بن حرب؛
102. وهب بن حمزه؛
103. وهب بن عبدالله؛
104. یعلی بن مرة ثقفی؛

علامه امینی می‌افزاید: این ۱۱۰ نفر از بزرگان صحابه‌اند که روایتشان نسبت به واقعۀ غدیر را یافتیم و شاید بسیار بیش از اینها باشد و طبع قضیه هم ایجاب می‌کند راویان حدیث غدیر چندین برابر باشند، چون شنوندگان بیش از صدهزار نفر بودند و طبعا هرکدام به وطن خود برگشته‌اند، مثل هر مسافری از حوادث شگفتی که در مسافرت دیده‌اند خبر داده‌اند، مگر اندکی که به خاطر کینه‌هایشان از نقل آن پرهیز کرده‌اند و همین مقدار، برای اثبات تواتر حدیث غدیر کافی است.

راویان از تابعین

صاحب کتاب الغدیر سپس راویان حدیث غدیر از "تابعین" را نیز به ترتیب الفبا برمی‌شمارد که شمار آنان ۸۴ نفرند و نام‌هایشان از این قرار است:

فهرست تابعین

1. ابو راشد حبرانی؛
2. ابو سلمه؛
3. ابو سلمان مؤذن؛
4. ابو صالح سمان؛
5. ابو عنفوانه مازنی؛
6. ابو عبد الرحیم کندی؛
7. ابو لیلی کندی؛
8. اصبغ بن نباته؛
9. ایاس بن نذیر؛
10. جمیل بن عماره؛
11. حارثة بن نصر؛
12. حبیب بن ابی ثابت؛
13. حرث بن مالک؛
14. حسین بن مالک؛
15. حکم بن عتیبه؛
16. حمید بن عماره؛
17. حمید طویل؛
18. خیثمة بن عبد الرحمان؛
19. ربیعۀ جرشی؛
20. ریاح بن حارث؛
21. زاذان بن عمر؛
22. زر بن حبیش؛
23. زیاد بن ابی زیاد؛
24. زید بن یثیع؛
25. سالم بن عبدالله بن عمر؛
26. سعید بن جبیر؛
27. سعید بن ابی حدان؛
28. سعید بن مسیب؛
29. سعید بن وهب؛
30. سلمة بن کهیل؛
31. سلیم بن قیس هلالی؛
32. سلیمان بن مهران؛
33. سهم بن حصین؛
34. شهر بن حوشب؛
35. ضحاک بن مزاحم؛
36. طاووس بن کیسان؛
37. طلحة بن مصرف؛
38. عمر بن سعد بن ابی وقاص؛
39. عایشه بنت سعد؛
40. عبد الحمید بن منذر بن جارود؛
41. عبد خیر بن یزید؛
42. عبد الرحمان بن ابی لیلی؛
43. عبد الرحمان بن سابط؛
44. عبدالله بن اسعد؛
45. عبدالله بن زیاد؛
46. عبدالله بن شریک؛
47. عبدالله بن محمد؛
48. عبدالله بن یعلی؛
49. عدی بن ثابت؛
50. عطیة بن سعد؛
51. علی بن زید؛
52. عمارة بن جوین؛
53. عمر بن عبد العزیز؛
54. عمر بن عبد الغفار؛
55. عمر بن علی بن ابی طالب؛
56. عمرو بن جعده؛
57. عمرو بن مره؛
58. عمرو بن عبدالله سبیعی؛
59. عمرو بن میمون؛
60. عمیرة بن سعد؛
61. عیسی بن طلحه؛
62. فطر بن خلیفه؛
63. قبیصة بن ذؤیب؛
64. قیس ثقفی؛
65. محمد بن عمرو بن علی؛
66. مسلم بن صبیح؛
67. مسلم ملائی؛
68. مطلب بن عبدالله؛
69. مطر وراق؛
70. معروف بن خربوذ؛
71. منصور بن ربیعی؛
72. مهاجر بن مسمار؛
73. موسی بن اکتل؛
74. میمون بصری؛
75. نذیر ضبی؛
76. هانی بن هانی؛
77. یحیی بن سلیم فزاری؛
78. یحیی بن جعده؛
79. یزید بن ابی زیاد؛
80. یزید بن حیان؛
81. یزید بن عبد الرحمان؛
82. یسار ثقفی؛

سپس ۳۶۰ نفر از علمای راوی حدیث را به ترتیب قرن‌های بعدی (از قرن ۲ تا قرن ۱۴) نام می‌برد.

ناقلان حدیث از مؤلفان برجسته

علامه امینی نام شماری از آنان که به نقل حدیث غدیر بسنده نکرده، بلکه دربارۀ آن به تألیف مستقلّ پرداخته‌اند برمی‌شمرد، از قبیل:

فهرست راویان

1. محمد بن جریر طبری،
2. ابن عقده،
3. جعابی،
4. عبید اللّه بن احمد انباری،
5. احمد بن محمد زراری،
6. شیبانی،
7. دارقطنی،
8. نیشابوری،
9. غضایری،
10. سجستانی،
11. کراجکی،
12. مهلبی،
13. منصور رازی،
14. ذهبی،
15. جزری دمشقی،
16. قزوینی،
17. میرحامد حسین هندی،
18. غریفی بحرانی،
19. شیخ عباس قمی،
20. سید مرتضی خسروشاهی و دیگران.

این همه نقل و روایت و تألیف واقعۀ غدیر و امامت امیر المؤمنین (ع) و تواتر حدیث غدیر را اثبات می‌کند و به قول "ضیاء الدین مقبلی" پس از نقل اسناد حدیث: اگر حدیث غدیر، مسلّم نباشد، پس هیچ امر مسلّمی در اسلام وجود ندارد.

راویان حدیث غدیر

یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته غدیر، تواتر آن است؛ تا آنجا که هرگونه تردید درباره آن را می‌زداید. در این بخش، به بیش از پانصد راوی غدیر، به ترتیب قرن و با ذکر منابع، اشاره می‌شود:

قرن اول (۱۴۶ نفر)

آنان که در حجه الوداع، در آن اجتماع ۹۰ یا ۱۲۰ هزار نفری غدیر خم حضور داشتند و خطبه پیامبر را در نصب امیرمؤمنان علی بن ابی طالب(ع) به امامت شنیدند، شمارشان بسیار بوده است. در میان آن همه شاهدان و گواهان، کتب تاریخ نام ۱۴۶ نفر را ثبت کرده‌اند.

قرن دوم (۵۶ نفر)

1. ابومحمد عمرو بن دینار جمحی مکی (م ۱۱۵ یا ۱۱۶ق)؛
2. ابوبکر محمد بن مسلم بن عبیدالله قرشی زهری (م ۱۲۴ق)؛
3. عبدالرحمان بن قاسم تیمی (م ۱۲۶)؛
4. ابوثمامه بکر بن سواده بن ثمامه بصری (م ۱۲۸ق)؛
5. عبدالله بن ابی نجیح یسار ثقفی (م ۱۳۱ق)؛
6. مغیره بن مقسم ضبی کوفی (م ۱۳۳ق)؛
7. ابوعبدالرحیم خالد بن زید جمحی مصری (م ۱۳۹ق)؛
8. حسن بن حکم نخعی کوفی (م بعد از ۱۴۰ق)؛
9. ادریس بن یزید اودی کوفی؛
10. یحیی بن سعید بن حیان تیمی (م ۱۴۵ق)؛
11. عبدالملک بن عرزمی (م ۱۴۵)؛
12. عوف بن ابی جمیله عبدی هجری (م ۱۴۶ق)؛
13. عبیدالله عمر بن حفص عدوی عمری مدنی (م ۱۴۷ق)؛
14. نعیم بن حکیم مدائنی (م ۱۴۸ ق)؛
15. طلحه بن یحیی تیمی (م ۱۴۸ق)؛
16. ابو محمد کثیر بن زید اسلمی، «ابن ماقبه» (م بعد از ۱۵۰ق)؛
17. محمد بن اسحاق مدنی، صاحب سیره ابن اسحاق (م ۱۵۱ یا ۱۵۲ق)؛
18. ابوعروه معمر بن راشد آزدی (م ۱۵۳ یا ۱۵۴ق)؛
19. مسعر بن کدام هلالی رواسی کوفی (م ۱۵۳ یا ۱۵۵ق)؛
20. ابوعیسی حکم بن ابان عدنی (م ۱۵۴ق)؛
21. عبدالله بن شوذب بلخی (م ۱۵۷ق)؛
22. شعبه بن حجاج واسطی (م ۱۶۰ق)؛
23. ابو العلاء تمیمی (م حدود ۱۶۰ق)؛
24. سفیان بن سعید ثوری (م ۱۶۰ق)؛
25. اسرائیل بن یونس سبیعی (م ۱۶۲ ق)؛
26. جعفر بن زیاد کوفی احمر (م ۱۶۵ یا ۱۶۷ق)؛
27. مسلم بن سالم نهدی کوفی، «ابوفروه» (م نیمه قرن دوم ق)؛
28. قیس بن ربیع اسدی (م ۱۶۵ق)؛
29. حماد بن سلمه بصری (م ۱۶۷ ق)؛
30. عبدالله بن لهیعه (م ۱۷۴ ق)؛
31. ابوعوانه ضواح یشکری (م ۱۷۵ یا ۱۷۶ ق)؛
32. شریک بن عبدالله نخعی (م ۱۷۷ق)؛
33. عبدالله کوفی اشجعی (م ۱۸۲ ق)؛
34. نوح بن قیس ابوروح حدانی (م ۱۸۳ ق)؛
35. ابوطالب مطلب بن زیاد کوفی (م ۱۸۵ ق)؛
36. ابوهاشم حسان بن ابراهیم عنزی (م ۱۸۶ ق)؛
37. جریر بن عبدالحمید ضبی کوفی (م ۱۸۸ ق)؛
38. فضل بن موسی مروزی سینانی (م ۱۹۲ ق)؛
39. محمد بن جعفر مدنی (م ۱۹۳ ق)؛
40. اسماعیل بن علیه اسدی (م ۱۹۳ ق)؛
41. محمد بن ابراهیم سلمی بصری (م ۱۹۴ ق)؛
42. محمد بن خازم تمیمی ضریر (م ۱۹۵ ق)؛
43. محمد بن فضیل کوفی (م ۱۹۵ق)؛
44. ابوسفیان وکیع بن جراح رواسی کوفی (م ۱۹۶ یا ۱۹۷ق)؛
45. سفیان بن عیینه هلالی (م ۱۹۸ ق)؛
46. عبدالله بن نمیر خارفی همدانی (م ۱۹۹ ق)؛
47. حنش بن حارث بن لقیط نخعی کوفی؛
48. ابو محمد موسی بن یعقوب زمعی؛
49. علاء بن سالم عطار کوفی؛
50. ازرق بن علی بن مسلم حنفی؛
51. هانی بن ایوب حنفی کوفی؛
52. فضیل بن مرزوق اغر رقاشی؛
53. ابو حمزه سعد بن عبیده سلمی کوفی؛
54. موسی بن مسلم حزامی (موسی صغیر)؛
55. یعقوب بن جعفر انصاری مدنی؛
56. عثمان بن سعید بن مره قرشی؛

قرن سوم (۹۲ نفر)

1. ضمره بن ربیعه قرشی مدنی (م۲۰۲ ق)؛
2. محمد بن عبدالله زبیری کوفی (م ۲۰۳ ق)؛
3. مصعب بن مقدام خثعمی (م ۲۰۳ ق)؛
4. ابوزکریا یحیی بن آدم اموی کوفی (م۲۰۳ق)؛
5. زید بن حباب خراسانی کوفی (م ۲۰۳ق)؛
6. محمد بن ادریس شافعی (۲۰۴ ق)؛
7. ابو عمرو شبابه بن سوار مدائنی (م ۲۰۶ ق)؛
8. محمد بن خالد حنفی بصری؛
9. خلف بن تمیم کوفی (م ۲۰۶ یا ۲۱۳ ق)؛
10. ابوعبدالرحمان اسود بن عامر شامی، «شاذان شامی» (م ۲۰۸ ق)؛
11. ابوعبدالله حسین فزاری کوفی (م ۲۰۸ق)؛
12. حفص بن عبدالله سلمی (م ۲۰۹ق)؛
13. عبدالرزاق بن همام صنعانی (م ۲۱۱ ق)؛
14. ابو علی بزار حسن بن عطیه بن نجیح قرشی کوفی (م ۲۱۲ق)؛
15. عبدالله بن یزید عدوی (م ۲۱۲ یا ۲۱۳ ق)؛
16. حسین بن محمد بن بهرام تمیمی مروروذی (م ۲۱۳ یا ۲۱۴ق)؛
17. ابو محمد عبیدالله عبسی (م ۲۱۲ ق)؛
18. ابوالحسن علی بن قادم خزاعی کوفی (م ۲۱۳ ق)؛
19. محمد بن سلیمان حرانی، «بُومه» (م ۲۱۳ ق)؛
20. عبدالله بن داوود بن عامر همدانی، «خریبی» (م ۲۱۳ق)؛
21. علی بن حسن بن عبدی مروزی (م ۲۱۵ ق)؛
22. یحیی بن حماد شیبانی بصری (م ۲۱۵ ق)؛
23. ابو محمد حجاج بن منهال سلمی انماطی (م ۲۱۷ ق)؛
24. ابونعیم فضل بن دکین کوفی (م ۲۱۸ق)؛
25. عفان بن مسلم صفار بغدادی (م ۲۱۹ق)؛
26. ابوالحسن علی بن عیاش بن مسلم الهانی حمصی (م ۲۱۹ق)؛
27. ابوغسان مالک بن اسماعیل بن در هم نهدی کوفی (م ۲۱۹ق)؛
28. ابوعبید قاسم بن سلام هروی (م ۲۲۳ یا ۲۲۴ق)؛
29. محمد بن کثیر عبدی بصری (م ۲۲۳ ق)؛
30. موسی بن اسماعیل منقری بصری (م ۲۲۳ ق)؛
31. قیس بن حفص بن قعقاع (م ۲۲۷ق)؛
32. سعید بن منصور بن شعبه نسائی خراسانی (م ۲۲۷ق)؛
33. یحیی بن عبدالحمید حمانی (م ۲۲۸ ق)؛
34. ابو اسحاق ابراهیم بن حجاج بن زید سامی بصری (م ۲۳۱ یا ۲۳۳ق)؛
35. علی بن حکیم بن ذبیان کوفی اودی (م ۲۳۱ ق)؛
36. خلف بن سالم مخرمی بغدادی (م ۲۳۱ق)؛
37. ابوالحسن علی بن محمد طنافسی (م ۲۳۳ یا ۲۳۵ ق)؛
38. هدبه بن خالد قیسی بصری (م ۲۳۵)؛
39. عبدالله بن محمد بن ابی شیبه عبسی (م ۲۳۵ ق)؛
40. ابوسعید عبیدالله جشمی قواریری (م ۲۳۵ق)؛
41. احمد بن عمر جلاب (م ۳۳۵ق)؛
42. ابراهیم بن منذر حزامی مدنی (م ۲۳۶ق)؛
43. ابوسعید یحیی بن سلیمان جعفی مقری (م ۲۳۷ ق)؛
44. ابن راهویه اسحاق بن ابراهیم حنضلی مروزی (م ۲۳۷ ق)؛
45. عثمان بن محمد بن ابی شیبه عبسی کوفی (م ۲۳۹ ق)؛
46. قتیبه بن سعید بن جمیل بغلانی (م ۲۴۰ق)؛
47. احمد بن حنبل شیبانی (م ۲۴۱ق)؛
48. یعقوب بن حمید بن کاسب مدنی (م ۲۴۱ق)؛
49. حسن بن حماد بن کسیب (م ۲۴۱ ق)؛
50. هارون بن عبدالله بن مروان بزار، «حمال» (م ۲۴۳ ق)؛
51. ابو عمار حسین بن حریث مروزی (م۲۴۴ ق)؛
52. هلال بن بشر بن محبوب بصری احدب (م ۲۴۶ ق)؛
53. ابو الجوزاء احمد بن عثمان بصری (م ۲۴۶ق)؛
54. ابوکریب محمد بن علاء همدانی (م ۲۴۸ ق)؛
55. یوسف بن عیسی بن دینار زهری مروزی (م ۲۴۹ ق)؛
56. نصر بن علی جهضمی بصری (م ۲۵۱ ق)؛
57. ابوبکر محمد بن بشار عبدی بصری، «بندار» (م ۲۵۲ق)؛
58. ابوموسی محمد بن مثنی عنزی (م ۲۵۲ ق)؛
59. یوسف بن موسی قطان کوفی (م ۲۵۳ ق)؛
60. محمد بن عبدالرحیم بغدادی بزار، «صاعقه» (م ۲۵۵ق)؛
61. محمد بن عبدالله عدوی مقری (م ۲۵۶ق)؛
62. ابوعبدالله محمد بخاری (م ۲۵۶ق)؛
63. حسن بن عرفه بن یزید عبدی (م ۲۵۷ ق)؛
64. عبدالله بن سعید کندی کوفی، ابوسعید اشج (م ۲۵۷ ق)؛  
65. محمد بن یحیی نیشابوری ذهلی (م ۲۵۸ ق)؛
66. حجاج بن یوسف ثقفی بغدادی، «ابن الشاعر» (م ۲۵۹ ق)؛
67. ابو عبدالله احمد بن عثمان بن حکیم اودی (م ۲۶۱ یا ۲۶۲ق)؛
68. ابوزید عمر بن شبه نمیری بصری اخباری (م ۲۶۲ ق)؛
69. ابوالحسن حمدان، احمد بن یوسف بن حاتم سلمی نیشابوری (م۲۶۴ق)؛
70. ابوزرعه مخزومی رازی (م ۲۶۴ یا ۲۶۸ ق)؛
71. احمد بن منصور بن سیار، ابوبکر بغدادی (م ۲۶۵ ق)؛
72. ابو بشر اسماعیل بن عبدالله اصفهانی (م ۲۶۷ ق)؛
73. ابو محمد حسن بن علی بن عفان عامری کوفی (م ۲۷۰ق)؛
74. ابو جعفر طائی حمصی (م ۲۷۲ق)؛
75. ابوداوود سلیمان بن سیف بن یحیی طائی حرانی (م ۲۷۲ق)؛
76. ابن ماجه، محمد بن یزید قزوینی (م ۲۷۳ ق)؛
77. عبدالله بن مسلم بن قتیبه دینوری (م ۲۷۶ ق)؛
78. عبدالملک بن محمد، ابو قلابه رقاشی (۱۹۰ - ۲۷۶ق)؛
79. احمد بن حازم غفاری، «ابن غرزه» (م ۲۷۶ ق)؛
80. محمد بن عیسی ترمذی (م ۲۷۹ ق)؛
81. احمد بن یحیی بلاذری (م ۲۷۹ ق)؛
82. ابراهیم کسائی همدانی، «ابن دیزیل» (م ۲۸۰ یا ۲۸۱ق)؛
83. ابوبکر احمد بن عمرو شیبانی، «ابن ابی عاصم» (م ۲۸۷ ق)؛
84. ابوعبدالرحمان زکریا بن یحیی سجزی، «خیاط السنه» (م ۲۸۹ق)؛
85. ابوعبدالله بن احمد بن حنبل شیبانی (م ۲۹۰ ق)؛
86. ابوبکر بزاز بصری (م ۲۹۲ ق)؛
87. ابراهیم بن عبدالله کجی بصری (م ۲۹۲ق)؛
88. صالح بن محمد بغدادی، «جزره» (م ۲۹۳ یا ۲۹۴ق)؛
89. ابوجعفر عبسی کوفی (م ۲۹۷ ق)؛
90. علی بن محمد مصیصی؛
91. ابراهیم بن یونس مؤدب بغدادی؛
92. ابوهریره، محمد بن ایوب واسطی؛

قرن چهارم (۴۳ نفر)

1. ابوعباس سکری بغدادی (م ۳۰۲ق)؛
2. احمد بن شعیب نسائی (م ۳۰۳ق)؛
3. حسن بن سفیان شیبانی نسوی بالوزی (م ۳۰۳ق)؛
4. احمد بن علی، ابویعلی موصلی (م ۳۰۷ق)؛
5. ابو جعفر محمد بن جریر طبری (م ۳۱۰ق)؛
6. احمد بن محمد ضبعی احول (م ۳۱۱ ق)؛
7. ابوقریش محمد بن جمعه قهستانی (م ۳۱۳ ق)؛
8. عبدالله بن محمد بغوی (م ۳۱۷ق)؛
9. ابوبشر محمد بن احمد دولابی (۲۲۴-۳۲۰ق)؛
10. احمد بن عبدالله بزاز، «ابن نیری» (م ۳۲۰ق)؛
11. احمد بن محمد طحاوی (۲۲۹-۳۲۱ق)؛
12. ابراهیم عبدالصمد هاشمی (م ۳۲۵ق)؛
13. محمد بن علی بن حسین ترمذی صوفی؛
14. عبدالرحمان حنظلی رازی (م ۳۲۷ق)؛
15. ابو عمر احمد بن عبد ربه قرطبی (م ۳۲۸ق)؛
16. حسین بن اسماعیل بن محاملی ضبی (م ۳۳۰ق)؛
17. ابونصر حبشون بن موسی خلال (م ۳۳۱ ق)؛
18. احمد بن محمد، «ابن عقده» (م ۳۳۳ ق)؛
19. محمد بن علی عطار کوفی؛
20. هیثم بن کلیب، ابوسعید شاشی (م ۳۳۵ق)؛
21. محمد بن صالح وراق نیشابوری (م ۳۴۰ق)؛
22. ابوعبدالله شیبانی نیشابوری، «ابن اخرم» (۲۵۰- ۳۴۴ق)؛
23. یحیی بن محمد بن عبدالله عنبری (م ۳۴۴ق)؛
24. علی بن حسین مسعودی بغدادی (م ۳۴۶ق)؛
25. ابوحسین محمد بن احمد قنطری (۲۵۹- ۳۴۸ق)؛
26. ابو محمد جعفر بن محمد خواص، «خلدی» (م ۳۴۸ق)؛
27. ابو جعفر محمد شیبانی کوفی؛
28. دعلج بن احمد سجستانی معدل (م ۳۵۱ق)؛
29. ابوبکر محمد بن حسن مفسر موصلی (م ۳۵۱ق)؛
30. محمد بن عبدالله شافعی بزاز (م ۳۵۴ق)؛
31. ابوحاتم محمد بن حبان تمیمی بستی (م ۳۵۴ق)؛
32. ابوالقاسم سلیمان بن احمد طبرانی (۲۶۰-۳۶۰ق)؛
33. ابوبکر احمد حنبلی (م ۳۶۵ق)؛
34. ابوبکر احمد بن جعفر قطیعی (م ۳۶۸ق)؛
35. ابویعلی زبیر توزی (م ۳۷۰ق)؛
36. ابویعلی محمد معدل (م ۳۷۴ق)؛
37. علی بن عمر دار قطنی (م ۳۸۵ق)؛
38. ابو محمد حسن مصری، «ابن زولاق» (م ۳۸۷ ق)؛
39. عبیدالله حنبلی، «ابن بطه» (م ۳۸۷ق)؛
40. محمد بن عبدالرحمان مخلص ذهبی (م ۳۹۳ق)؛
41. احمد فقیه بخاری؛
42. عباس بن علی نسائی؛
43. یحیی بن محمد اخباری؛

قرن پنجم (۲۴ نفر)

1. قاضی محمد باقلانی (م ۴۰۳ق)؛
2. محمد بن عبدالله حاکم ضبی (م ۴۰۵ق)؛
3. ابوالحسن احمد مجبر بغدادی (م ۴۰۵ق)؛
4. عبدالملک بن ابی عثمان نیشابوری، «خرگوشی» (م ۴۰۷ق)؛
5. احمد بن عبدالرحمان فارسی شیرازی (م ۴۰۷ یا ۴۱۱ق)؛
6. محمد بن ابوفوارس (۳۳۸-۴۱۲ ق)؛
7. ابوبکر احمد بن موسی بن مردویه اصفهانی (م ۴۱۰ ق)؛
8. احمد بن محمد بن یعقوب مسکویه (م ۴۲۱ ق)؛
9. قاضی احمد بن حسین بغدادی، «ابن سماک» (م ۴۲۴ق)؛
10. احمد بن محمد ثعلبی نیشابوری (م ۴۲۷ یا ۴۳۷ق)؛
11. ابو محمد عبدالله بن علی بن بشران (۳۵۵-۴۲۹ق)؛
12. ابو منصور عبدالملک ثعالبی نیشابوری (م ۴۲۹ ق)؛
13. حافظ ابونعیم اصفهانی (۳۳۶-۴۳۰ق)؛
14. ابو علی حسن بن علی تمیمی واعظ، «ابن مذهب» (م ۴۴۴ ق)؛
15. اسماعیل بن علی رازی، «ابن سمان» (م ۴۴۵ ق)؛
16. ابوبکر احمد بن حسین بن علی بیهقی (م ۴۵۸ ق)؛
17. یوسف بن عبدالله نمری قرطبی (۳۶۸-۴۶۳ق)؛
18. احمد بن علی خطیب بغدادی (م ۴۶۳ ق)؛
19. علی بن احمد واحدی نیشابوری (م) ۴۶۸ق)؛
20. ابوسعید مسعود بن ناصر سجزی (م ۴۷۷]] (ق)؛
21. علی بن محمد جلابی «ابن مغازلی» (م ۴۸۳ ق)؛
22. عبیدالله حاکم نیشابوری حنفی (م بعد از ۴۹۰ ق)؛
23. علی بن حسن بن حسین خلعی (۴۰۵ - ۴۹۲ق)؛
24. ابو محمد احمد عاصمی؛

قرن ششم (۲۰ نفر)

1. ابوحامد محمد بن محمد غزالی (م ۵۰۵ ق)؛
2. ابوغنائم کوفی نرسی (۴۲۴-۵۱۰ق)؛
3. ابوزکریا یحیی بن عبد الوهاب اصفهانی، «ابن منده»(م ۵۱۲ق)؛
4. حسین بن مسعود فراء بغوی (م ۵۱۶ق)؛
5. هبه الله بن محمد شیبانی (م ۵۲۵ ق)؛
6. ابن زاغونی (م ۵۲۷ ق)؛
7. ابوالحسن رزین بن معاویه عبدری اندلسی (م ۵۳۵ق)؛
8. جارالله محمود بن عمر زمخشری (م ۵۳۸ق)؛
9. قاضی عیاض یحصبی سبتی (م ۵۴۴ ق)؛
10. ابوالفتح محمد بن عبدالکریم شهرستانی شافعی (م ۵۴۸ق)؛
11. ابوالفتح محمد بن علی بن ابراهیم نطنزی (متولد ۴۸۰ق)؛
12. عبدالکریم محمد سمعانی شافعی (۵۰۶-۵۶۲ یا ۵۶۳ ق)؛
13. ابوبکر یحیی ازدی قرطبی (۴۸۶یا ۴۸۷-۵۷۶ ق)؛
14. ابوالمؤید موفق بن احمد، خوارزمی (م ۵۶۸ ق)؛
15. عمر بن محمد بن خضر اربلی؛
16. علی بن حسین بن هبه الله «ابن عساکر» (م ۵۷۱ ق)؛
17. محمد بن ابوبکر مدینی (۵۰۱-۵۸۱ ق)؛
18. ابوبکر محمد بن موسی حازمی (۵۴۸-۵۸۴ ق)؛
19. ابوالفرج بن جوزی بغدادی (م ۵۹۷ ق)؛  
20. اسعد بن محمود بن خلف عجلی (م ۶۰۰ ق)؛

قرن هفتم (۲۱ نفر)

1. حنبل بن عبدالله بغدادی رصافی (م ۶۰۴ق)؛
2. محمد بن عمر فخرالدین رازی شافعی (م ۶۰۶ق)؛
3. ابوالسعادات مبارک بن محمد بن اثیر جزری (م ۶۰۶ق)؛
4. ابو الحجاج یوسف بن محمد مالکی، «ابن الشیخ» (م ۶۰۵ق)؛
5. ابویمن تاج الدین کندی (م ۶۱۳ق)؛
6. شیخ علی بن حمید قرشی (م ۶۲۱ق)؛
7. ابوعبدالله یاقوت حموی (م ۶۲۶ق)؛
8. علی بن محمد شیبانی، «ابن اثیر» (م ۶۳۰ق)؛
9. ضیاء الدین محمد بن عبد الواحد مقدسی دمشقی حنبلی (م ۶۴۳ق)؛
10. محمد بن طلحه نصیبی شافعی (م ۶۵۲ ق)؛
11. ابو مظفر یوسف قزاوغلی (م ۶۵۴ق)؛
12. عزالدین عبدالحمید «ابن ابی الحدید» (م ۶۵۵ق)؛
13. محمد بن یوسف گنجی شافعی (م ۶۵۸ق)؛
14. عبدالرزاق بن عبدالله رسعنی (م ۶۶۱ق)؛
15. فضل الله بن ابوسعید توربشتی (م حدود ۶۶۰ق)؛
16. محیی الدین نووی دمشقی (م ۶۷۶ق)؛
17. شیخ مجدالدین بن محمود بن مودود حنفی (۵۹۹-۶۸۳ق)؛
18. ناصرالدین عبدالله بن عمر بیضاوی (م ۶۸۵ق)؛
19. احمد بن عبدالله طبری مکی (م ۶۹۴ق)؛
20. ابراهیم بن عبدالله وصابی شافعی یمنی؛
21. سعیدالدین محمد بن احمد فرغانی (م ۶۹۹ق)؛

قرن هشتم (۱۹ نفر)

1. ابراهیم بن محمد جوینی (م ۷۲۲ق)؛
2. احمد محمد بن احمد سمنانی (۶۵۹-۷۳۶ق)؛
3. یوسف بن عبدالرحمان مزی (م ۷۴۲ق)؛
4. محمد بن احمد ذهبی (م ۷۴۸ق)؛
5. حسین بن حسین سبزواری؛
6. نظام الدین حسن بن محمد قمی؛
7. ولی الدین محمد بن عبدالله خطیب تبریزی (م ۷۳۷ق)؛
8. تاج الدین احمد قیسی (م ۷۴۹ق)؛
9. زین الدین عمر بن مظفر حلبی، «ابن وردی» (م ۷۴۹ ق)؛
10. محمد بن یوسف زرندی (م حدود ۷۵۰ق)؛
11. عبدالرحمان ایجی شافعی (م ۷۵۶ ق)؛
12. سعیدالدین محمد بن مسعود کازرونی (م ۷۵۸ ق)؛
13. عبدالله بن اسعد بن علی یمنی یافعی (م۷۶۸ق)؛
14. اسماعیل بن عمر بن کثیر دمشقی (م ۷۷۴ ق)؛
15. عمر بن حسن بن مزید بن امیله مراغی «ابن امیله» (۶۷۹-۷۷۸ق)؛
16. محمد بن احمد هواری اندلسی، «ابن جابر» (م ۷۸۰ق)؛
17. سید علی بن شهاب الدین همدانی (م ۷۸۶ ق)؛
18. محمد بن عبدالله بن احمد مقدسی (م ۷۸۹ق)؛  
19. مسعود بن عمر بن عبدالله هروی تفتازانی (م ۷۹۱ق)؛

قرن نهم (۱۷ نفر)

1. ابوالحسن هیثمی قاهری (۱۳۵-۸۰۷ق)؛
2. عبد الرحمان بن محمد حضرمی اشبیلی، «ابن خلدون» (۷۳۲-۸۰۸.ق)؛
3. شریف جرجانی حنفی (م ۸۱۶ ق)؛
4. محمد بن محمد حافظی بخارایی، «خواجه پارسا» (۷۵۶-۸۲۲ ق)؛
5. ابوعبدالله محمد بن خلیفه وشتانی (م ۸۲۷-۸۲۸ ق)؛
6. شمس الدین محمد، ابوالخیر دمشقی مقری، «ابن جزری» (م ۸۳۳ق)؛
7. احمد بن علی بن عبدالقادر مقریزی (م ۸۴۵ ق)؛
8. احمد بن شمس الدین دولت آبادی (م ۸۴۹ ق)؛
9. احمد بن علی عسقلانی، «ابن حجر» (۷۷۳-۸۵۲ق)؛
10. علی بن محمد غزی ابن صباغ مالکی (۷۸۴-۸۵۵ق)؛
11. محمود بن احمد عینی حنفی (۷۶۲-۸۵۵ ق)؛
12. نجم الدین محمد اذرعی، «ابن عجلون» (۸۳۱-۸۷۶ق)؛
13. علاءالدین علی بن محمد قوشجی (م ۸۷۹ ق)؛
14. حسین بن معین الدین نیروی میبدی (م ۸۷۰ ق)؛
15. اصیل الدین عبدالله ابن احمد ایجی، «سید حسینی» (م ۸۸۳ق)؛
16. محمد سنوسی تلمسانی (م ۸۹۵ ق)؛
17. فضل الله بن روزبهان بن فضل الله خنجی شافعی؛

قرن دهم (۱۳ نفر)

1. جلال الدین سیوطی (م ۹۱۱ق)؛
2. علی بن عبدالله سمهودی شافعی (م ۹۱۱ق)؛
3. احمد بن محمد قسطلانی شافعی (م ۹۲۳ ق)؛
4. سید عبدالوهاب بن محمد حسینی بخاری (م ۹۳۲ق)؛
5. ابن دییع شافعی (۸۶۶-۹۴۴ ق)؛
6. شهاب الدین احمد بن محمد بن علی بن حجر عسقلانی (۹۰۹-۹۷۴ق)؛
7. علی بن حسام الدین قرشی هندی (م ۹۷۵ ق)؛
8. محمد بن احمد شربینی (م ۹۷۷ق)؛
9. ضیاءالدین ابو محمد وتری شافعی (م حدود ۹۸۰ق)؛
10. جمال الدین محمد طاهر فتنی (م ۹۸۶ ق)؛
11. میرزا مخدوم بن عبدالباقی (م حدود ۹۹۵ق)؛
12. شیخ عبدالرحمان صفوری شافعی؛
13. عطاء الله بن فضل الله حسینی شیرازی (م ۱۰۰۰ق)؛

قرن یازدهم (۱۲ نفر)

1. علی بن سلطان محمد هروی قاری (م ۱۰۱۴ق)؛
2. ابوالعباس احمد چلبی قرمانی، «ابن سنان» (م ۱۰۱۹ ق)؛
3. زین الدین عبدالرؤوف مناوی شافعی (م ۱۰۳۱ ق)؛
4. شیخ بن عبدالله عیدروس یمنی (۹۳۳-۱۰۴۱ق)؛
5. محمود بن محمد بن علی شیخانی قادری مدنی؛
6. علی بن ابراهیم حلبی (م ۱۰۴۴ ق)؛
7. احمد بن فضل بن محمد باکثیر مکی شافعی (م ۱۰۴۷ ق)؛
8. حسین بن امام المنصور بالله یمنی (م ۱۰۵۰ق)؛
9. شیخ احمد قاضی القضاه، «شهاب الدین خفاجی» (م ۱۰۶۹ ق)؛
10. عبدالحق بخاری دهلوی (م ۱۰۵۲ق)؛
11. محمد بن محمد مصری؛
12. محمد بن صفی الدین جعفر، «محبوب العالم»؛

قرن دوازدهم (۱۳ نفر)

1. سید محمد بن عبدالرسول شافعی (۱۰۴۰-۱۱۰۳ق)؛
2. ابراهیم بن مرعی مالکی شبرخیتی (م ۱۱۰۶ق)؛
3. ضیاء الدین صالح بن مهدی مقبلی (۱۰۴۷-۱۱۰۸ق)؛
4. ابراهیم بن محمد حنفی حرانی، ابن حمزه (م ۱۱۲۰ق)؛
5. ابوعبدالله محمد بن عبدالباقی زرقانی (۱۰۵۵-۱۱۲۲ق)؛
6. حسام الدین بن محمد بایزید سهارنپوری؛
7. میرزا محمد بن معتمد خان بدخشانی؛
8. محمد صدر العالم؛
9. حامد بن علی حنفی دمشقی، «عمادی» (م ۱۱۷۱ ق)؛
10. عبدالعزیز ابو ولی الله احمد بن عبدالرحیم عمری دهلوی (م ۱۱۷۶ق)؛
11. شمس الدین محمد بن سالم حفنی مصری شافعی (۱۱۰۱-۱۱۸۱ق)؛
12. محمد بن اسماعیل یمانی صنعانی (م ۱۱۸۲ق)؛
13. شهاب الدین احمد حفظی شافعی؛

قرن سیزدهم (۱۳ نفر)

1. ابوفیض محمد بن محمد مرتضی حسینی زبیدی حنفی (م ۱۲۰۵ق)؛
2. ابو عرفان محمد بن علی صبان (م ۱۲۰۶ق)؛
3. رشیدالدین خان دهلوی؛
4. مهدی علی خان هندی عظیم آبادی؛
5. قاضی محمد شوکانی صنعانی (۱۱۷۳-۱۲۵۰ق)؛
6. مولوی محمد مبین لکهنوی (م ۱۲۲۵ ق)؛
7. مولوی محمد سالم بخاری دهلوی (زنده ۱۲۵۹ق)؛
8. شهاب الدین ابو الثناء سید محمود بن عبدالله حسینی آلوسی بغدادی (۱۲۱۷-۱۲۷۰ق)؛
9. مولوی ولی الله لکهنوی (م) ۱۲۷۰ق)؛
10. سلیمان بن ابراهیم قندوزی حنفی، «خواجه کلان» (م ۱۲۷۰ق)؛
11. محمد بن درویش حوت بیروتی (م ۱۲۷۶ ق)؛
12. سید احمد بن مصطفی قادین خانی؛
13. مولوی حیدر علی فیض آبادی (م ۱۲۹۹ق)؛  

قرن چهاردهم (۲۰ نفر)

1. سید احمد بن زینی بن احمد دحلان مکی (۱۲۳۲-۱۳۰۴ق)؛
2. یوسف نبهانی بیروتی؛
3. سید مؤمن بن حسن مؤمن شبلنجی (زنده ۱۳۲۲ق)؛
4. محمد عبده بن حسن خیرالله مصری (م ۱۳۲۳ق)؛
5. سید عبدالحمید بن سید محمد آلوسی (۱۲۳۲-۱۳۲۴ق)؛
6. محمد بن حبیب الله یوسفی (م ۱۳۶۳ق)؛
7. محمد بهلول بهجت افندی شافعی؛
8. عبدالمسیح انطاکی مصری؛
9. احمد فرید رفاعی؛
10. احمد زکی عدوی؛
11. احمد نسیم مصری؛
12. حسین علی اعظمی بغدادی؛
13. سید علی جلال الدین حسینی؛
14. محمد محمود رافعی مصری؛
15. محمد شاکر خیاط نابلسی از هری مصری؛
16. عبد الفتاح عبدالمقصود مصری؛
17. شیخ محمد سعید دحدوح؛
18. صفا خلوصی؛
19. شهاب الدین احمد بن محمد بن صدیق؛
20. شیخ محمد تیسیر دمشقی؛

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر
2. دشتی، محمد، مقاله «سندشناسی غدیر»، دانشنامه امام علی ج۸