اذن در جامعه‌شناسی اسلامی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث اذن است. "اذن" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

اذن در قرآن - اذن در حدیث - اذن در فقه سیاسی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اذن (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

اذن ورود به حریم خصوصی

یکی دیگر از ارزش‌های اخلاقی و آداب اجتماعی، به هنگام ورود به اماکن اختصاصی دیگران، اجازه خواستن و کسب و احراز رضایت آنهاست. تعبیر لطیف “استیناس”، نشانگر آن است که متقاضی ورود به یک محیط، باید از طریق مؤانست و تلطف که نشانه پذیرش کامل و راغبانه وی از سوی اهالی است، به آن محیط وارد شود و احراز کند چنین تقاضایی مستلزم تحمیل و مزاحمت برای آنها نیست و میزبان، با ابراز خرسندی آن را پذیرا شده است. بی‌شک، ورود بدون احراز رضایت، تجاوز آشکار به حریم خصوصی افراد شمرده می‌شود. علامه طباطبایی در تفسیر آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ﴾ و توضیح واژه “استیناس” می‌نویسد: استیناس برای داخل شدن خانه به وسیله نام خدا بردن، یا “یا الله گفتن” یا تنحنح کردن و امثال آن، برای آن است که صاحب خانه بفهمد که شخصی می‌خواهد وارد شود و خود را برای ورود او آماده کند. مصلحت این حکم پوشاندن عورات مردم است؛ پس وقتی شخص داخل شونده هنگام دخولش به خانه غیر، استیناس کند و صاحب خانه را از استیناس خود آگاه سازد و بعد داخل شده و سلام کند، در حقیقت او را در پوشاندن آنچه باید بپوشاند کمک کرده و نسبت به خود ایمنی‌اش داده است و معلوم است که استمرار این شیوه پسندیده، مایه استحکام اخوت و الفت و تعاون عمومی بر اظهار جمیل و ستر قبیح است؛ اما داخل شدن در خانه‌هایی که برای استمتاع بنا شده و کسی در آن سکونت طبیعی ندارد مانند کاروان‌سراها، حمام‌ها، آسیاب‌ها و امثال آن جایز است، زیرا همین که برای عموم ساخته شده است، خود اذن عام برای داخل شدن است. شهید مطهری می‌نویسد: حال اگر رفتیم و اجازه خواستیم و کسی هم داخل خانه بود، ولی به جای اینکه به ما بگوید [بفرمایید] گفت: [خواهش می‌کنم برگردید، فعلاً نمی‌توانیم شما را بپذیریم] در این حالت چه کنیم؟ قرآن در کمال صراحت می‌گوید اگر صاحبخانه به شما گفت [نمی‌پذیرم] برگردید و به شما برنخورد. این دستوری است که حتی از زندگی امروز ما مردم مترقی‌تر است و ما متوجه آن نیستیم.

آیات قرآنی مرتبط

1. نهی از ورود بی‌اذن به خانه دیگران: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ﴾.
2. لزوم استیذان فرزندان نابالغ هنگام ورود به اطاق والدین در اوقات سه‌گانه: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَةِ وَمِنْ بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ...﴾.

منابع

1. شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم