راویان غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۵ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۳۳

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

واقعه غدیر

حدیث غدیر

حادثۀ غدیر خم و خطبۀ غدیریّۀ حضرت رسول (ص) و نصب امیر المؤمنین (ع) به خلافت از سوی پیامبر در آن روز و تعبیر «مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلاَهُ »، از نقل‌های متواتری است که در روایات شیعه و اهل سنت و منابع هر دو فرقه نقل شده است. حدیث غدیر و آیه اکمال دین و آیه ابلاغ، در منابع بی‌شماری آمده و امیر مؤمنان (ع) و ائمه دیگر و علمای شیعه به آن استناد و احتجاج کرده‌اند^[۱].

تواتر حدیث غدیر

علمای شیعه در ردّ سخن اهل تسنن که با قبول اصل روایت، منکر تواتر آن شده‌اند، به ارائۀ منابع و اسنادی دست زده‌اند که تواتر آن را اثبات می‌کند. علامه سیّد شرف الدین در المراجعات، تواتر آن را از منابع شیعی و اهل سنت اثبات کرده است^[۲]. علامه میرحامد حسین نیز در عبقات الأنوار ناقلان و راویان حدیث غدیر را معرفی کرده و به شبهات هم پاسخ داده است^[۳]. با وجود آن همه چهره‌های سرشناس از صحابه و تابعین که واقعۀ غدیر و سخنان پیامبر اکرم (ص) را شاهد بوده و آن را نقل کرده‌اند، شبهه‌ای در این روایت و دلالتش بر امامت حضرت علی (ع) باقی نمی‌ماند، آشنایی با اسامی آنان خالی از فایده نیست.

راویان حدیث

راویان از صحابه

علامه امینی در جلد نخست الغدیر، نام و مشخصات ۱۱۰ نفر از صحابۀ پیامبر را که حدیث غدیر را روایت کرده‌اند، نام می‌برد، از این قرار است^[۴]:

فهرست صحابه

علامه امینی می‌افزاید: این ۱۱۰ نفر از بزرگان صحابه‌اند که روایتشان نسبت به واقعۀ غدیر را یافتیم و شاید بسیار بیش از اینها باشد و طبع قضیه هم ایجاب می‌کند راویان حدیث غدیر چندین برابر باشند، چون شنوندگان بیش از صدهزار نفر بودند و طبعا هرکدام به وطن خود برگشته‌اند، مثل هر مسافری از حوادث شگفتی که در مسافرت دیده‌اند خبر داده‌اند، مگر اندکی که به خاطر کینه‌هایشان از نقل آن پرهیز کرده‌اند و همین مقدار، برای اثبات تواتر حدیث غدیر کافی است^[۵].

راویان از تابعین

صاحب کتاب الغدیر سپس راویان حدیث غدیر از "تابعین" را نیز به ترتیب الفبا برمی‌شمارد که شمار آنان ۸۴ نفرند و نام‌هایشان از این قرار است:

فهرست تابعین

سپس ۳۶۰ نفر از علمای راوی حدیث را به ترتیب قرن‌های بعدی (از قرن ۲ تا قرن ۱۴) نام می‌برد^[۶].

ناقلان حدیث از مؤلفان برجسته

علامه امینی نام شماری از آنان که به نقل حدیث غدیر بسنده نکرده، بلکه دربارۀ آن به تألیف مستقلّ پرداخته‌اند برمی‌شمرد، از قبیل:

فهرست راویان

این همه نقل و روایت و تألیف واقعۀ غدیر و امامت امیر المؤمنین (ع) و تواتر حدیث غدیر را اثبات می‌کند و به قول "ضیاء الدین مقبلی" پس از نقل اسناد حدیث: اگر حدیث غدیر، مسلّم نباشد، پس هیچ امر مسلّمی در اسلام وجود ندارد^[۸].^[۹]

راویان حدیث غدیر

یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته غدیر، تواتر آن است؛ تا آنجا که هرگونه تردید درباره آن را می‌زداید. در این بخش، به بیش از پانصد راوی غدیر، به ترتیب قرن و با ذکر منابع، اشاره می‌شود:

قرن اول (۱۴۶ نفر)

آنان که در حجه الوداع، در آن اجتماع ۹۰ یا ۱۲۰ هزار نفری غدیر خم حضور داشتند و خطبه پیامبر را در نصب امیرمؤمنان علی بن ابی طالب(ع) به امامت شنیدند، شمارشان بسیار بوده است. در میان آن همه شاهدان و گواهان، کتب تاریخ نام ۱۴۶ نفر را ثبت کرده‌اند^[۱۰].

منابع

پانویس

↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۷۹.
↑ المراجعات، نامۀ ۵۶(ص ۱۸۴). در حواشی تحقیقی حسین الراضی بر المراجعات، نام ۱۱۶ نفر از صحابه و ۸۴ نفر از تابعین که این حدیث را نقل کرده‌اند، آمده است (المراجعات، ص ۴۱۴، تعلیقۀ ۶۴۲) و افزوده است که علمای سنت نیز در تألیفات خود آن را روایت کرده‌اند و عدد آنان را از قرن ۲ تا ۱۴ هجری ۳۶۰ نفر می‌داند که علامۀ امینی در الغدیر (ج ۱ ص ۷۳ تا ۱۵۱) نقل کرده است.
↑ ر. ک: «فیض القدیر» (خلاصۀ عبقات دربارۀ حدیث غدیر)، شیخ عباس قمی، «نفحات الازهار» (خلاصه عبقات الأنوار) ج ۱۵ و ۱۶، نیز در کتاب «علیّ من المهد الی اللّحد» قزوینی، ص ۱۹۶ نام راویان غدیر آمده است، نیز «بحار الأنوار»، ج ۳۷ ص ۱۸۱
↑ الغدیر، ج ۱ ص ۱۴ تا ۶۱
↑ الغدیر، ج ۱ ص ۶۰
↑ الغدیر، ج ۱ ص ۷۳ تا ۱۵۱
↑ الغدیر، ج ۱ ص۱۵۲
↑ الغدیر، ج ۱ ص ۳۰۷، حماسۀ غدیر، ص ۳۴
↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۷۹.
↑ برای آگاهی از این نام‌ها، ر.ک: احقاق الحق: عبقات الانوار؛ الغدیر.
↑ ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۴، ص۲۳.
↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۱، ص۳۰۸.
↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۶۰.
↑ ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۵۳.
↑ نسائی، الخصائص، ص۱۵؛ ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۴۸.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۷۲.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۸۴.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۱۱، ص۷۱.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۴.
↑ خطیب، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۷۸.
↑ سبط ابن جوزی، تذکره الخواص، ص۱.
↑ نسائی، الخصائص، ص۱۶.
↑ عاصمی، زین الفتی.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۵۲.
↑ عاصمی، زین الفتی.
↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۵، ص۲۱۱.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۲۱۰.
↑ طبری، جامع البیان، ج۷، ص۳۴۹.
↑ ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۵، ص۲۶.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.
↑ ابو نعیم، حلیه الاولیاء، ج۶، ص۷۵.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۷۲.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۵۳۳.
↑ خطیب، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۷۷.
↑ گنجی، کفایه الطالب، ص۱۵۱.
↑ خطیب، تاریخ بغداد؛ عاصمی، زین الفتی.
↑ عاصمی، زین الفتی.
↑ نطنزی، الخصائص العلویه.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۲۸۱.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۷۲.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۱۸.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.
↑ ابن مغازلی، مناقب آل ابی طالب.
↑ گنجی، کفایه الطالب.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص١۰.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۹.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۹.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۸.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۹.
↑ نسائی، الخصائص، ص۱۶.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۰.
↑ نصر بن مزاحم، وقعه صفین، ص۹.
↑ سیوطی، الجامع الصغیر.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۶۸.
↑ احمد بن حنبل، المسند.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۲.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۱.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.
↑ نسائی، الخصائص.
↑ جوینی، فرائد السمطین، ج۱، ص۶۸.
↑ سیوطی، الجامع الصغیر.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۰.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۲.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۱.
↑ دشتی، محمد، مقاله «سندشناسی غدیر»، دانشنامه امام علی ج۸ ص ۲۹۶.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۲.
↑ هیثمی، مجمع الزوائد.
↑ نسائی، الخصائص، ص۱۷.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۲.
↑ ابن اثیر، النهایه، ج۴، ص۲۴۶.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۵۲.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۲.
↑ نسائی، الخصائص، ص۱۹.
↑ هیثمی، مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۰۵.
↑ ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۴، ص۲۳.
↑ خطیب، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۷۷.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۹.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۴.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۴.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۴.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۰.
↑ عاصمی، زین الفتی.
↑ نسائی، الخصائص، ص۱۷.
↑ نسائی، الخصائص، ص۲۲.
↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۴، ص۸۰.
↑ خوارزمی، المناقب، ص۹۳.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۵.
↑ بدخشانی، نزل الابرار، ص۲۱.
↑ خطیب، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۷۷.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۶.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۶.
↑ غریب القرآن.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۲، ص۳۴۸.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۷.
↑ خوارزمی، المناقب، ص۸۰.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۷.
↑ نطنزی، الخصائص العلویه.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۸.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۸.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.
↑ ابن ماجه، السنن، ج۱، ص۳۰.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۹.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۳.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۱۹.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۱۹.
↑ نسائی، الخصائص، ص۲۵.
↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۸۹.
↑ متقی هندی، کنزالعمال، ج۶، ص۴۰۶.
↑ متقی هندی، کنز العمال، ج۶، ص۱۵۴.
↑ الکنی والاسماء، ج۲، ص۶۱.
↑ احمد بن حنبل، المسند؛ الفضائل.
↑ ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۴۸.
↑ واحدی، اسباب النزول، ص۱۰۵.
↑ نسائی، الخصائص، ص۱۷.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۹۱.
↑ نسائی، الخصائص، ص۳۰.
↑ نسائی، الخصائص، ص۲۵.
↑ هیثمی، مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۰۵.
↑ نسائی، الخصائص.
↑ نسائی، الخصائص، ص۲۲.
↑ گنجی، کفایه الطالب، ص۱۶.
↑ نسائی، الخصائص، ص۱۵.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۹۳.
↑ نسائی، الخصائص، ص۲۵.
↑ عاصمی، زین الفتی.
↑ بخاری، الصحیح.
↑ گنجی، کفایه الطالب، ص۱۶.
↑ کندی، التفسیر؛ همو، التصانیف.
↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۱، ص۳۸۱.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۵۲.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۹۴.
↑ ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۵، ص۳۶۴.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.
↑ المسند.
↑ بدخشانی، نزل الابرار، ص۲۱.
↑ الکنی والاسماء، ج۲، ص۸۸.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۳.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۹۶.
↑ ابن ماجه، السنن، ج۱، ص۳۰.
↑ ابن قتیبه، الامامه والسیاسه، ص۹۳.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.
↑ ترمذی، نوادر الاصول.
↑ بلاذری، انساب الاشراف.
↑ نصر بن مزاحم، وقعه صفین.
↑ وصابی یمنی، الاکتفاء فی فضائل الاربعه.
↑ نسائی، الخصائص، ص۲۵.
↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۰۹ و ۱۱۸.
↑ متقی هندی، کنزالعمال، ج۶، ص۳۹۸.
↑ السنن.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.
↑ نطنزی، الخصائص العلویه.
↑ نسائی، الخصائص.
↑ نسائی، الخصائص، ص۳.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.
↑ دشتی، محمد، مقاله «سندشناسی غدیر»، دانشنامه امام علی ج۸ ص ۲۹۹.
↑ ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۴۸.
↑ نسائی، الخصائص؛ السنن.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.
↑ سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص۱۱۴.
↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه.
↑ خطیب، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۳۶.
↑ عاصمی، زین الفتی.
↑ معجم البغوی.
↑ الکنی و الاسماء، ج۲، ص۶.
↑ خوارزمی، المناقب، ص۹۴.
↑ طحاوی، مشکل الآثار، ج۲، ص۳۰۹.
↑ گنجی، کفایه الطالب، ص۱۶.
↑ ترمذی، نوادر الاصول.
↑ آلوسی، روح المعانی، ج۲، ص۳۴۹.
↑ ابن عبدربه، عقدالفرید، ج۲، ص۲۵۷.
↑ محاملی، الامالی؛ الاکتفاء.
↑ خطیب تاریخ بغداد، ج۸، ص۲۹۰.
↑ ابن عقده، حدیث الولایه.
↑ ابونعیم، حلیه الأولیاء.
↑ گنجی، کفایه الطالب، ص۱۶.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص١١۰.
↑ خوارزمی، المناقب، ص۹۳.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۶.
↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۱۱.
↑ حاکم، المستدک، ج۳، ص۱۱۶.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۰۴.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.
↑ شفاء الصدور.
↑ محمد بن عبدالله، الفوائد.
↑ محب الدین طبری، الریاض النضره، ج۲، ص۱۶۹.
↑ بدخشانی، نزل الابرار، ص۲۰.
↑ ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۴، ص۲۳.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۳۲.
↑ خوارزمی، المناقب.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص١٠٩.
↑ خطیب، تاریخ بغداد، ج۸، ص۲۹۰.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۰۶.
↑ علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۰۶.
↑ الریاض النضره، ج۲، ص۱۶۹.
↑ حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.
↑ ابو نعیم، حلیه الاولیاء، ج۴، ص۲۳.
↑ خطیب، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۳۶.
↑ دشتی، محمد، مقاله «سندشناسی غدیر»، دانشنامه امام علی ج۸ ص ۳۰۴.

[1] محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۷۹.

[2] المراجعات، نامۀ ۵۶(ص ۱۸۴). در حواشی تحقیقی حسین الراضی بر المراجعات، نام ۱۱۶ نفر از صحابه و ۸۴ نفر از تابعین که این حدیث را نقل کرده‌اند، آمده است (المراجعات، ص ۴۱۴، تعلیقۀ ۶۴۲) و افزوده است که علمای سنت نیز در تألیفات خود آن را روایت کرده‌اند و عدد آنان را از قرن ۲ تا ۱۴ هجری ۳۶۰ نفر می‌داند که علامۀ امینی در الغدیر (ج ۱ ص ۷۳ تا ۱۵۱) نقل کرده است.

[3] ر. ک: «فیض القدیر» (خلاصۀ عبقات دربارۀ حدیث غدیر)، شیخ عباس قمی، «نفحات الازهار» (خلاصه عبقات الأنوار) ج ۱۵ و ۱۶، نیز در کتاب «علیّ من المهد الی اللّحد» قزوینی، ص ۱۹۶ نام راویان غدیر آمده است، نیز «بحار الأنوار»، ج ۳۷ ص ۱۸۱

[4] الغدیر، ج ۱ ص ۱۴ تا ۶۱

[5] الغدیر، ج ۱ ص ۶۰

[6] الغدیر، ج ۱ ص ۷۳ تا ۱۵۱

[7] الغدیر، ج ۱ ص۱۵۲

[8] الغدیر، ج ۱ ص ۳۰۷، حماسۀ غدیر، ص ۳۴

[9] محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۷۹.

[10] برای آگاهی از این نام‌ها، ر.ک: احقاق الحق: عبقات الانوار؛ الغدیر.

[11] ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۴، ص۲۳.

[12] ابن اثیر، اسدالغابه، ج۱، ص۳۰۸.

[13] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۶۰.

[14] ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۵۳.

[15] نسائی، الخصائص، ص۱۵؛ ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۴۸.

[16] احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۷۲.

[17] احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۸۴.

[18] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۱۱، ص۷۱.

[19] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۴.

[20] خطیب، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۷۸.

[21] سبط ابن جوزی، تذکره الخواص، ص۱.

[22] نسائی، الخصائص، ص۱۶.

[23] عاصمی، زین الفتی.

[24] احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۵۲.

[25] عاصمی، زین الفتی.

[26] ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۵، ص۲۱۱.

[27] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۲۱۰.

[28] طبری، جامع البیان، ج۷، ص۳۴۹.

[29] ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۵، ص۲۶.

[30] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.

[31] ابو نعیم، حلیه الاولیاء، ج۶، ص۷۵.

[32] احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۷۲.

[33] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۵۳۳.

[34] خطیب، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۷۷.

[35] گنجی، کفایه الطالب، ص۱۵۱.

[36] خطیب، تاریخ بغداد؛ عاصمی، زین الفتی.

[37] عاصمی، زین الفتی.

[38] نطنزی، الخصائص العلویه.

[39] احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۲۸۱.

[40] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.

[41] احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۷۲.

[42] احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۱۸.

[43] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.

[44] ابن مغازلی، مناقب آل ابی طالب.

[45] گنجی، کفایه الطالب.

[46] حاکم، المستدرک، ج۳، ص١۰.

[47] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۹.

[48] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۹.

[49] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۸.

[50] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۷۹.

[51] نسائی، الخصائص، ص۱۶.

[52] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۰.

[53] نصر بن مزاحم، وقعه صفین، ص۹.

[54] سیوطی، الجامع الصغیر.

[55] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.

[56] احمد بن حنبل، المسند، ج۴، ص۳۶۸.

[57] احمد بن حنبل، المسند.

[58] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۲.

[59] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۱.

[60] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.

[61] نسائی، الخصائص.

[62] جوینی، فرائد السمطین، ج۱، ص۶۸.

[63] سیوطی، الجامع الصغیر.

[64] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۰.

[65] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۲.

[66] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۱.

[67] دشتی، محمد، مقاله «سندشناسی غدیر»، دانشنامه امام علی ج۸ ص ۲۹۶.

[68] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۲.

[69] هیثمی، مجمع الزوائد.

[70] نسائی، الخصائص، ص۱۷.

[71] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.

[72] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۲.

[73] ابن اثیر، النهایه، ج۴، ص۲۴۶.

[74] احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۵۲.

[75] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۲.

[76] نسائی، الخصائص، ص۱۹.

[77] هیثمی، مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۰۵.

[78] ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۴، ص۲۳.

[79] خطیب، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۷۷.

[80] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۷، ص۳۴۹.

[81] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۴.

[82] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۴.

[83] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۴.

[84] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۰.

[85] عاصمی، زین الفتی.

[86] نسائی، الخصائص، ص۱۷.

[87] نسائی، الخصائص، ص۲۲.

[88] ابن اثیر، اسدالغابه، ج۴، ص۸۰.

[89] خوارزمی، المناقب، ص۹۳.

[90] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۵.

[91] بدخشانی، نزل الابرار، ص۲۱.

[92] خطیب، تاریخ بغداد، ج۷، ص۳۷۷.

[93] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۶.

[94] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۶.

[95] غریب القرآن.

[96] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۲، ص۳۴۸.

[97] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۷.

[98] خوارزمی، المناقب، ص۸۰.

[99] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۷.

[100] نطنزی، الخصائص العلویه.

[101] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۸.

[102] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۸.

[103] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.

[104] ابن ماجه، السنن، ج۱، ص۳۰.

[105] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۸۹.

[106] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۳.

[107] احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۱۹.

[108] احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۱۹.

[109] نسائی، الخصائص، ص۲۵.

[110] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۸۹.

[111] متقی هندی، کنزالعمال، ج۶، ص۴۰۶.

[112] متقی هندی، کنز العمال، ج۶، ص۱۵۴.

[113] الکنی والاسماء، ج۲، ص۶۱.

[114] احمد بن حنبل، المسند؛ الفضائل.

[115] ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۴۸.

[116] واحدی، اسباب النزول، ص۱۰۵.

[117] نسائی، الخصائص، ص۱۷.

[118] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۹۱.

[119] نسائی، الخصائص، ص۳۰.

[120] نسائی، الخصائص، ص۲۵.

[121] هیثمی، مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۰۵.

[122] نسائی، الخصائص.

[123] نسائی، الخصائص، ص۲۲.

[124] گنجی، کفایه الطالب، ص۱۶.

[125] نسائی، الخصائص، ص۱۵.

[126] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۹۳.

[127] نسائی، الخصائص، ص۲۵.

[128] عاصمی، زین الفتی.

[129] بخاری، الصحیح.

[130] گنجی، کفایه الطالب، ص۱۶.

[131] کندی، التفسیر؛ همو، التصانیف.

[132] ابن اثیر، اسدالغابه، ج۱، ص۳۸۱.

[133] احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۵۲.

[134] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۹۴.

[135] ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۵، ص۳۶۴.

[136] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.

[137] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.

[138] المسند.

[139] بدخشانی، نزل الابرار، ص۲۱.

[140] الکنی والاسماء، ج۲، ص۸۸.

[141] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۱۳.

[142] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۹۶.

[143] ابن ماجه، السنن، ج۱، ص۳۰.

[144] ابن قتیبه، الامامه والسیاسه، ص۹۳.

[145] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.

[146] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.

[147] ترمذی، نوادر الاصول.

[148] بلاذری، انساب الاشراف.

[149] نصر بن مزاحم، وقعه صفین.

[150] وصابی یمنی، الاکتفاء فی فضائل الاربعه.

[151] نسائی، الخصائص، ص۲۵.

[152] احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۰۹ و ۱۱۸.

[153] متقی هندی، کنزالعمال، ج۶، ص۳۹۸.

[154] السنن.

[155] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.

[156] نطنزی، الخصائص العلویه.

[157] نسائی، الخصائص.

[158] نسائی، الخصائص، ص۳.

[159] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.

[160] دشتی، محمد، مقاله «سندشناسی غدیر»، دانشنامه امام علی ج۸ ص ۲۹۹.

[161] ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۴۸.

[162] نسائی، الخصائص؛ السنن.

[163] ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.

[164] سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص۱۱۴.

[165] ابن کثیر، البدایه والنهایه.

[166] خطیب، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۳۶.

[167] عاصمی، زین الفتی.

[168] معجم البغوی.

[169] الکنی و الاسماء، ج۲، ص۶.

[170] خوارزمی، المناقب، ص۹۴.

[171] طحاوی، مشکل الآثار، ج۲، ص۳۰۹.

[172] گنجی، کفایه الطالب، ص۱۶.

[173] ترمذی، نوادر الاصول.

[174] آلوسی، روح المعانی، ج۲، ص۳۴۹.

[175] ابن عبدربه، عقدالفرید، ج۲، ص۲۵۷.

[176] محاملی، الامالی؛ الاکتفاء.

[177] خطیب تاریخ بغداد، ج۸، ص۲۹۰.

[178] ابن عقده، حدیث الولایه.

[179] ابونعیم، حلیه الأولیاء.

[180] گنجی، کفایه الطالب، ص۱۶.

[181] حاکم، المستدرک، ج۳، ص١١۰.

[182] خوارزمی، المناقب، ص۹۳.

[183] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۶.

[184] مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۱۱.

[185] حاکم، المستدک، ج۳، ص۱۱۶.

[186] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۰۴.

[187] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.

[188] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.

[189] شفاء الصدور.

[190] محمد بن عبدالله، الفوائد.

[191] محب الدین طبری، الریاض النضره، ج۲، ص۱۶۹.

[192] بدخشانی، نزل الابرار، ص۲۰.

[193] ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۴، ص۲۳.

[194] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۳۲.

[195] خوارزمی، المناقب.

[196] حاکم، المستدرک، ج۳، ص١٠٩.

[197] خطیب، تاریخ بغداد، ج۸، ص۲۹۰.

[198] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۰۶.

[199] علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۰۶.

[200] الریاض النضره، ج۲، ص۱۶۹.

[201] حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.

[202] ابو نعیم، حلیه الاولیاء، ج۴، ص۲۳.

[203] خطیب، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۳۶.

[204] دشتی، محمد، مقاله «سندشناسی غدیر»، دانشنامه امام علی ج۸ ص ۳۰۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]

[۴۲]

[۴۳]

[۴۴]

[۴۵]

[۴۶]

[۴۷]

[۴۸]

[۴۹]

[۵۰]

[۵۱]

[۵۲]

[۵۳]

[۵۴]

[۵۵]

[۵۶]

[۵۷]

[۵۸]

[۵۹]

[۶۰]

[۶۱]

[۶۲]

[۶۳]

[۶۴]

[۶۵]

[۶۶]

[۶۷]

[۶۸]

[۶۹]

[۷۰]

[۷۱]

[۷۲]

[۷۳]

[۷۴]

[۷۵]

[۷۶]

[۷۷]

[۷۸]

[۷۹]

[۸۰]

[۸۱]

[۸۲]

[۸۳]

[۸۴]

[۸۵]

[۸۶]

[۸۷]

[۸۸]

[۸۹]

[۹۰]

[۹۱]

[۹۲]

[۹۳]

[۹۴]

[۹۵]

[۹۶]

[۹۷]

[۹۸]

[۹۹]

[۱۰۰]

@@ خط ۳۹۸: / خط ۳۹۸: @@
 #[[ابراهیم بن یونس مؤدب بغدادی]]<ref>نسائی، الخصائص، ص۳.</ref>؛
 #[[ابوهریره، محمد بن ایوب واسطی]]<ref>حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.</ref>؛<ref>[[محمد دشتی|دشتی، محمد]]، [[سندشناسی غدیر (مقاله)| مقاله «سندشناسی غدیر»]]، [[دانشنامه امام علی ج۸ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۸]] ص ۲۹۹.</ref>
+{{پایان فهرست اثر}}
+===[[قرن چهارم]] (۴۳ نفر)===
+{{فهرست اثر}}
+#[[ابوعباس سکری بغدادی]] (م ۳۰۲ق)<ref>ابن بطریق، عمده عیون صحاح الاخبار، ص۴۸.</ref>؛
+#[[احمد بن شعیب نسائی]] (م ۳۰۳ق)<ref>نسائی، الخصائص؛ السنن.</ref>؛
+#[[حسن بن سفیان شیبانی نسوی بالوزی]] (م ۳۰۳ق)<ref>ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۵، ص۲۰۹.</ref>؛
+#احمد بن علی، [[ابویعلی موصلی]] (م ۳۰۷ق)<ref>سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص۱۱۴.</ref>؛
+#[[ابو جعفر محمد بن جریر طبری]] (م ۳۱۰ق)<ref>ابن کثیر، البدایه والنهایه.</ref>؛
+#[[احمد بن محمد ضبعی احول]] (م ۳۱۱ ق)<ref>خطیب، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۳۶.</ref>؛
+#[[ابوقریش محمد بن جمعه قهستانی]] (م ۳۱۳ ق)<ref>عاصمی، زین الفتی.</ref>؛
+#[[عبدالله بن محمد بغوی]] (م ۳۱۷ق)<ref>معجم البغوی.</ref>؛
+#[[ابوبشر محمد بن احمد دولابی]] (۲۲۴-۳۲۰ق)<ref>الکنی و الاسماء، ج۲، ص۶.</ref>؛
+#[[احمد بن عبدالله بزاز]]، «ابن نیری» (م ۳۲۰ق)<ref>خوارزمی، المناقب، ص۹۴.</ref>؛
+#[[احمد بن محمد طحاوی]] (۲۲۹-۳۲۱ق)<ref>طحاوی، مشکل الآثار، ج۲، ص۳۰۹.</ref>؛
+#[[ابراهیم عبدالصمد هاشمی]] (م ۳۲۵ق)<ref>گنجی، کفایه الطالب، ص۱۶.</ref>؛
+#[[محمد بن علی بن حسین ترمذی صوفی]]<ref>ترمذی، نوادر الاصول.</ref>؛
+#[[عبدالرحمان حنظلی رازی]] (م ۳۲۷ق)<ref>آلوسی، روح المعانی، ج۲، ص۳۴۹.</ref>؛
+#[[ابو عمر احمد بن عبد ربه قرطبی]] (م ۳۲۸ق)<ref>ابن عبدربه، عقدالفرید، ج۲، ص۲۵۷.</ref>؛
+#[[حسین بن اسماعیل بن محاملی ضبی]] (م ۳۳۰ق)<ref>محاملی، الامالی؛ الاکتفاء.</ref>؛
+#[[ابونصر حبشون بن موسی خلال]] (م ۳۳۱ ق)<ref>خطیب تاریخ بغداد، ج۸، ص۲۹۰.</ref>؛
+#[[احمد بن محمد]]، «ابن عقده» (م ۳۳۳ ق)<ref>ابن عقده، حدیث الولایه.</ref>؛
+#[[محمد بن علی عطار کوفی]]<ref>ابونعیم، حلیه الأولیاء.</ref>؛
+#هیثم بن کلیب، [[ابوسعید شاشی]] (م ۳۳۵ق)<ref>گنجی، کفایه الطالب، ص۱۶.</ref>؛
+#[[محمد بن صالح وراق نیشابوری]] (م ۳۴۰ق)<ref>حاکم، المستدرک، ج۳، ص١١۰.</ref>؛
+#[[ابوعبدالله شیبانی نیشابوری]]، «ابن اخرم» (۲۵۰- ۳۴۴ق)<ref>خوارزمی، المناقب، ص۹۳.</ref>؛
+#[[یحیی بن محمد بن عبدالله عنبری]] (م ۳۴۴ق)<ref>حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۶.</ref>؛
+#[[علی بن حسین مسعودی بغدادی]] (م ۳۴۶ق)<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۱۱.</ref>؛
+#[[ابوحسین محمد بن احمد قنطری]] (۲۵۹- ۳۴۸ق)<ref>حاکم، المستدک، ج۳، ص۱۱۶.</ref>؛
+#[[ابو محمد جعفر بن محمد خواص]]، «خلدی» (م ۳۴۸ق)<ref>علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۰۴.</ref>؛
+#[[ابو جعفر محمد شیبانی کوفی]]<ref>حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۱۰.</ref>؛
+#[[دعلج بن احمد سجستانی معدل]] (م ۳۵۱ق)<ref>حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.</ref>؛
+#[[ابوبکر محمد بن حسن مفسر موصلی]] (م ۳۵۱ق)<ref>شفاء الصدور.</ref>؛
+#[[محمد بن عبدالله شافعی بزاز]] (م ۳۵۴ق)<ref>محمد بن عبدالله، الفوائد.</ref>؛
+#[[ابوحاتم محمد بن حبان تمیمی بستی]] (م ۳۵۴ق)<ref>محب الدین طبری، الریاض النضره، ج۲، ص۱۶۹.</ref>؛
+#[[ابوالقاسم سلیمان بن احمد طبرانی]] (۲۶۰-۳۶۰ق)<ref>بدخشانی، نزل الابرار، ص۲۰.</ref>؛
+#[[ابوبکر احمد حنبلی]] (م ۳۶۵ق)<ref>ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۴، ص۲۳.</ref>؛
+#[[ابوبکر احمد بن جعفر قطیعی]] (م ۳۶۸ق)<ref>حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۳۲.</ref>؛
+#[[ابویعلی زبیر توزی]] (م ۳۷۰ق)<ref>خوارزمی، المناقب.</ref>؛
+#[[ابویعلی محمد معدل]] (م ۳۷۴ق)<ref>حاکم، المستدرک، ج۳، ص١٠٩.</ref>؛
+#[[علی بن عمر دار قطنی]] (م ۳۸۵ق)<ref>خطیب، تاریخ بغداد، ج۸، ص۲۹۰.</ref>؛
+#[[ابو محمد حسن مصری]]، «ابن زولاق» (م ۳۸۷ ق)<ref>علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۰۶.</ref>؛
+#[[عبیدالله حنبلی]]، «ابن بطه» (م ۳۸۷ق)<ref>علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۰۶.</ref>؛
+#[[محمد بن عبدالرحمان مخلص ذهبی]] (م ۳۹۳ق)<ref>الریاض النضره، ج۲، ص۱۶۹.</ref>؛
+#[[احمد فقیه بخاری]]<ref>حاکم، المستدرک، ج۳، ص۱۰۹.</ref>؛
+#[[عباس بن علی نسائی]]<ref>ابو نعیم، حلیه الاولیاء، ج۴، ص۲۳.</ref>؛
+#[[یحیی بن محمد اخباری]]<ref>خطیب، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۳۶.</ref>؛<ref>[[محمد دشتی|دشتی، محمد]]، [[سندشناسی غدیر (مقاله)| مقاله «سندشناسی غدیر»]]، [[دانشنامه امام علی ج۸ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۸]] ص ۳۰۴.</ref>
 {{پایان فهرست اثر}}