امنیت

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

مدخل‌های وابسته به این بحث:

امنیت در قرآن | امنیت در حدیث | امنیت در نهج البلاغه | امنیت در عرفان اسلامی | امنیت در اخلاق اسلامی | امنیت در معارف مهدویت | امنیت در روان‌شناسی اسلامی| امنیت در فقه سیاسی | امنیت در معارف دعا و زیارات | امنیت در معارف و سیره سجادی | امنیت در معارف و سیره رضوی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امنیت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

مفهوم‌شناسی امنیت

• امنیت، اصطلاحی است که در جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، فقه، علوم تربیتی، و روان‌شناسی مورد کاربرد قرار گرفته است. از جهت روان‌شناختی، احساس امنیت عبارت است از احساس آزادی نسبی از خطر. این احساس، وضع خوشایندی را ایجاد می‌کند و فرد در آن دارای آرامش روحی و جسمی است. بنابراین، امنیت، به معنای فقدان تهدید نسبت به ارزش‌های حیاتی و اولیه، یا به معنای نبود ترس از تهدید است. امنیت، یک موهبت بزرگ الهی و نیاز مهم فطری انسان است. احساس امنیت روانی، از برجسته‌ترین ویژگی‌های شخصیتی افراد خلاق و سالم است. احساس امنیت روانی، آن زمان می‌تواند به صورت مطلوب در میان مردم یک جامعه وجود داشته باشد، که افراد بدون دغدغه خاطر و به دور از اندیشه پیدا کردن فردی صاحب نفوذ، در کوتاه‌ترین زمان ممکن و در تمام اوقات شبانه‌روز، به امکانات مادی و معنوی دست‌رسی داشته باشند.

ارزش و جایگاه امنیت

ضرورت امنیت

• همه انسان‌ها نیازمند امنیت و آرامش خاطرند. نیاز به امنیت، بیان‌گر نیاز فرد به یک تکیه‌گاه و حامی فرابشری است. به گفته روان‌شناسان،انسان برای تأمین امنیت خویش، همواره به حمایت دیگران نیازمند است؛ از این‌رو به پدر، مادر و گروه‌های اجتماعی وابسته و علاقه‌مند می‌شود. به گفته انیشتین، گاهی از هیچ‌کس، حتی سازمان‌های اجتماعی هم کاری بر نمی‌آید، لذا انسان به یک نیروی معنوی و ماورای بشری احساس نیاز می‌کند که در فائق آمدن بر مشکلات او را یاری کند و همواره از او پشتیبانی نماید.
• یکی از اساسی‌ترین نیازهای انسان معاصر بهره‌مندی از آرامش و امنیت روانی است. در سایه آرامش و امنیت روانی، بهداشت روانی و سلامت جسمی و شخصیت سالم انسانی شکل می‌گیرد؛ و انسان‌ها می‌توانند به رشد و کمال و توسعه انسانی، اهداف عالی زندگی و سجایای اخلاقی نائل شوند. در بحث سلسله مراتب نیازها از نظر مازلو، نیازهای ایمنی از نیازهای اساسی آدمی تلقّی شده است. همان‌طوری که استرس و اضطراب سرچشمه بسیاری از اختلالات روانی است، شاید بتوان گفت احساس امنیت نیز، زیر بنای بهداشت و سلامت روانی است؛ از این‌رو اکثر مباحث بهداشت روانی به نحوی به ایجاد احساس امنیت بازگشت می‌کند.

اقسام امنیت

به لحاظ فرد و اجتماع

1. امنیت فردی
2. امنیت اجتماعی

• مسئولیت برقراری هر دو بُعد از امنیت را نظام سیاسی و دولت بر عهده دارند؛ امّا در جامعه قرآنی مؤمنان با آراستگی به صفت ایمان، در وجود خود امنیت ایجاد می‌کنند تا کسی از تجاوز و تعدّی آنان، دچار ظلم نگردد ؛ بدین ترتیب امنیت اجتماعی در درون و باطن آحاد و اعضای جامعه خاستگاه می‌یابد که بسیار استوار و خدشه‌ناپذیر خواهد بود.

به لحاظ زمینه‌ها

1. امنیت اقتصادی
2. امنیت سیاسی
3. امنیت فرهنگی
4. امنیت قضایی
5. امنیت اخلاقی
6. امنیت روانی

مراتب امنیت

ویژگی‌ها و شرایط امنیت

خاستگاه امنیت (اسباب و عوامل امنیت)

• انسان دارای دو بُعد جسمانی و روحانی است و برای محافظت از این دو بُعد وجودی خود، به دو سیستم دفاعی نیاز دارد. اسلام نگاه ویژه‌ای به بُعد روحانی و روانی انسان دارد. خداوند متعال به هنگام آفرینش انسان ابعاد وجودی متعددی را مورد توجه قرار داده و ضمن تأکید بر بعد جسمانی انسان، ابعاد عقلانی، روانی و روحانی او را نیز مورد لطف و نظر رحمت خویش قرار داده است. نقصان و عدم تعادل در ابعاد روحی روانی می‌تواند در دیگر ابعاد انسان، مانند بعد عقلانی و حتی جسمی وی نیز تأثیرگذار باشد.
• از دیدگاه اسلام، احساس امنیت واقعی برای انسان، تنها در سایه ایمان به خداوند حاصل می‌شود؛ به دلیل اینکه "میل به احساس ایمنی از جانب افراد، به دلیل ترس است؛ ترسی که از محرّک‌های موجود و یا احتمالی در محیط بیرون ارگانیزم ایجاد می‌شود". ترس از جنگ، ترس از آینده موهوم، ترس از بیماری، ترس از مرگ، ترس از فقر، ترس از حوادث طبیعی مانند طوفان، سیل، و زلزله؛ ترس از دشمن، ترس از خیانت، ترس از فقدان عزیزان، و ترس‌های احتمالی دیگر، احساس نیاز به امنیت را در انسان بر می‌انگیزد.
• احساس امنیتی که از ایمان به آرمان‌های مکتب انتظار برمی‌خیزد و موجب سلامت روانی و ارتقای کارکرد فرد در زندگی می‌شود، به معنای آن است که فرد منتظِر با تأسّی به مؤلفه‌های انتظار، تکیه‌گاه مطمئن و معیّتی بی‌بدیل را در درون خود یافته و از این طریق، بخش قابل توجهی از انتظاراتِ مربوط به حوزه ایمنی را در خود می‌یابد. به این معنا که از جهت روان‌شناختی، مهم‌ترین تأثیر ایمان به امامت و مهدویت برای مقابله با ترس و تهدید و اضطراب و استرس و فشارهای روانی و رسیدن به امنیت روانی، به خاطر نقشی است که در فرآیند ارزش‌یابی این عوامل دارد؛ به نحوی که فرد مؤمن و منتظِر، چون خدا و حجّت خدا را همراه و نگهبان و پشتیبان و مایه امنیت و امان خود احساس می‌کند، نگرش مثبت به رویدادی‌های زندگی و پایان تاریخ و فرجام نهایی حیات انسان دارد و آینده زندگی انسان را سرشار از عدالت و امنیت و معنویت و رفاه و آرامش و آسایش می‌بیند. لذا در مواجه با حوادت تنش‌زا،اضطراب، استرس و فشار روانی کم‌تری را احساس و تجربه می‌کند. از این جهت ایمان به مهدویت و التزام به ارزش‌های مکتب انتظار، نقش اساسی در ارتقای بهداشت روان افراد در دوران پر تنش و پر استرس و فشارزای عصر غیبت دارد.

راه کسب امنیت

موانع امنیت

نشانه‌های امنیت

فواید و کارکردهای امنیت

• تعدّد مؤلفه‌های ایمنی‌بخش در دین، نشان از اهمیت مسأله و توسعه‌بخشی در راه این نیازِ محوری است. فارغ از امنیت‌های بیرونی که معلول عوامل اجتماعی است، بخشی از پارامترهای ایمنی‌بخش در درون انسان و مربوط به حوزه تفکر و اندیشه اوست. تنها بودن انسان، یا حتّی حس تنهایی که به جهت عدم همراهیِ روحی اطرافیان رخ می‌دهد، امنیت و آسایش روانی را سلب می‌نماید. انواع جدایی‌های عاطفی و تنها بودن‌های ذهنی، با اطمینان به همراهیِ تکیه‌گاهی امن و مطمئن، از انسان دور می‌شود. این در حالی است که فرد منتظِر، با تأسی به مؤلفه‌های انتظار، همراه مهربان و تکیه‌گاه بی‌مانندی را در درون خود یافته و به بخش قابل توجهی از نیازی مربوط به حوزه ایمنی و همراهی خود را دست یازیده است؛ زیرا،ایمان به آئین توحیدی اسلام و یقین به مراقبت و دستگیری امام معصومی که حجت و خلیفه خداوند در زمین و سرپرست و پناهگاهانسان است، بسی امنیت‌بخش است و در زیر چتر این ایمان،انسان دیگر احساس تنهایی، تهدید، و ترس و اضطراب نمی‌کند. همان‌طور که خداوند در قرآن کریم فرموده است: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا... لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾.ایمان به مهدویت که بر شناخت‌های حقیقی و باورهای منطقی استوار است و ریشه در آغاز و فرجام تاریخ دارد، مانند دژ مستحکمی آدمی را از هجوم ترس و اضطراب‌ها که ریشه در باورهای غیر منطقی آخرالزمانی دارد، حفظ و صیانت می‌کند و چتر حفاظت و امنیت ولی و حجت خدا را بر سرِ ساکنان زمین می‌گستراند. زیرا، بر اساس باور به امامت و مهدویت، خداوند متعال بر اساس لطف و رحمت خود، امام معصوم(ع) را خلیفه و حجت خود در زمین و پناهگاهانسان و مایه امنیت و ایمنی اهل زمین قرار داده است.
• همان‌طور که پیامبر اعظم(ص) فرمود: «وَ أَهْلُ بَيْتِي أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ فَإِذَا ذَهَبَ أَهْلُ بَيْتِي ذَهَبَ أَهْلُ الْأَرْضِ»؛ "اهل بیت من مایه امنیت و امان اهل زمین است، پس زمانی‌که آنان از زمین بروند، اهل زمین نیز از میان خواهند رفت". بر همین اساس، امام باقر(ع)، امام و حجت خدا را عامل بقا و مایه امنیت اهل زمین معرفی فرموده است: «لَوْ بَقِيَتِ الْأَرْضُ يَوْماً بِلَا إِمَامٍ مِنَّا، لَسَاخَتْ بِأَهْلِهَا، وَ لَعَذَّبَهُمُ اللَّهُ بِأَشَدِّ عَذَابِهِ، ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ جَعَلَنَا حُجَّةً فِي أَرْضِهِ، وَ أَمَاناً فِي الْأَرْضِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ»؛ "اگر زمین یک روز بدون امامی از ما اهل بیت باشد، اهلش را در خود فرو خواهد بُرد و خداوند اهل زمین را به شدیدترین عذاب‌ها گرفتار خواهد کرد. این بدان جهت است که که خداوند ما اهل بیت را حجت خود در زمین و عامل امنیت اهل زمین قرار داده است".

گستره امنیت

عواقب نبود امنیت

احساس امنیت در سایه انتظار ظهور

• احساس امنیت، به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بُعد ارتقای بهداشت روانی به این معناست که ایمان به مهدویت و باور به مُنجیِ که ولی و حجت خدا در زمین و حاضر و ناظر بر احوال مؤمنان و آگاه بر جریانات زندگی آنهاست و در بحران‌ها و خطرها مراقب و کمک‌کار آنان می‌باشد، به مؤمنان و پیروان مکتب انتظار، امنیت روانی می‌بخشد و آنان با این باور راسخ، در برابر هر گونه فشار و رویداد تنش‌زا و تهدیدها و خطرات احتمالی، بدون ترس و اضطراب و استرس، قادر به مقابله هستند. همان‌طور که پژوهش‌گران عرصه مهدویت به این واقعیت واقفند و آن را اظهار کرده‌اند: "شیعه معتقد به امام زمانی زنده و حاضر و ناظر بر اعمال خود است که او را در مواقع حسّاس کمک‌کار خواهد بود. این اعتقاد از جهت روان‌شناختی آثار عمیقی را در روحیه شیعیان خواهد داشت". ایمان به امامت و باور به مهدویت که در مکتب شیعه به عنوان کمال دین و اتمام نعمت خداوند و یگانه راه نجات بشریت از ظلم دیرین و استبداد فراگیر و تاریخی معرفی شده است، آثار و برکات فراوان در دوران غیبت برای جامعه دین‌باور دارد. یکی از پیامدهای بسیار مثبت انتظار ظهور امام مهدی(ع)، نقش آن امنیت‌بخشی روانی و ارتقای بهداشت و سلامت روان "جامعه منتظِر" در دوران بسیار پر تنش و طاقت‌فرسای "عصر غیبت" است.
• مهم‌ترین اثر روان‌شناختی مکتب انتظار، در برابر تهدیدهای فراگیر جهانی و پیش‌بینی‌های شوم و هراس‌انگیز آخرالزمانی از سرنوشت و نابودی بشر، امنیت‌بخشی آن است. در منابع روایی مربوط به مهدویت از زبان پیامبر اعظم(ص) روایت شده است: «وَ لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِكَ حَتَّى يَخْرُجَ قَائِمُنَا فَيَمْلَأَهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»؛ "اگر از دنیا جز روزی باقی نماند، خداوند آن روز را آن‌چنان طولانی گرداند تا قائم ما ظهور کند، پس جهان را سرشار از قسط و عدالت گرداند، چنان‌که از ظلم و ستم پر شده بود".
• این فرمایش پیامبر اعظم(ص)، متناظر به این وعده حتمی خداوند است که فرجام نهایی تاریخ را چنین سرشار از امنیت فراگیر ترسیم فرموده است: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا﴾. بنابراین، از نظرگاه اسلام، فرد منتظِر، از جهت تفوّق یافتن شدائد روزگار بر وی، ایمن بوده و طریق راهیابی به گشایش و سهولت مسائل خویش بر او هموار است؛ این امنیت در برابر همه ناامنی‌های فردی و اجتماعی و درگیر شدن با مسائل روزمره و دغدغه‌های کنونی زندگی، بی‌بدیل بوده و تفاوت رفتاری انسان منتظر در حوزه سلامت و بهداشت روان با آن پیوند یافته است.

امنیت یکی از دستاوردهای دولت مهدوی

• امام مهدی(ع)، به عنوان آخرین حجت خداوند، در توقیعی به اصحاب، خود را عامل امنیت اهل زمین معرفی فرموده است: «وَ إِنِّي لَأَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ كَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ»؛ "همانا من مایه امنیت برای اهل زمین هستم، همان‌طور که ستارگان عامل امنیت برای اهل آسمانند". البته باید توجه داشت که زمان ظهور همه ترس‌ها تبدیل به امنیت می‌شود. این امنیت علاوه بر ساختار‌هایی که نیازهای انسان را برآورده می‌کند، شامل نبود هر گونه ظلم و فساد نیز می‌گردد. یعنی در دوران ظهور و حضور حجت خدا در زمین،انسان، علاوه بر اینکه آرامش کامل و همه‌جانبه در زندگی دارد؛ هیچ گونه تهدیدی اعم از نظامی، سیاسی اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی، اقتصادی و حتی تهدید روحی و روانی و اخروی هم او را دنبال نمی‌کند.
• باید توجه داشت، انسان منتظر در برابر اعتقاد به مهدی موعود و امام منتظَر(ع) برای خود دو گونه مسئولیت را تعریف می‌کند و خود را در برابر هر دو نوع تکلیف، مکلّف می‌داند:

1. انجام وظایف و مسئولیت‌های متوجه فرد و جامعه منتظِر؛
2. زمینه‌سازی برای ظهور امام منتظَر.

• بنابراین، منتظِر بودن، دو نوع مسئولیت را متوجه شخص منتظِر می‌نماید. او هم باید انتظارات متوجه خودش را برآورده کند و هم انتظاراتِ متوجهِ جامعه را با زمینه‌سازی، محقق سازد. بر پایه این اعتقاد، با مراجعه به آیات و روایاتی که بیان‌گر شرح وظایف و اوصاف انسان‌های منتظِر است و وظایف آنها را بیان می‌کند یا با مشاهده افرادی که وی آنها را منتظِران واقعی می‌شمارد، الگوی عینی و تجسّم واقعی از شخص منتظِر را در ذهن و دل خود الهام‌گیری می‌نماید و لحظه لحظه عمر و زندگی خود را در جهت کسب رضایت امام زمان خود سپری می‌سازد و همیشه در پی تحقّق اوصاف و ویژگی‌های مورد انتظار امام زمان(ع)، در رفتار و اعمال و زندگی خود است. آن‌گاه که این اوصاف و ویژگی‌ها را در خود محقّق می‌بیند، احساس خرسندی و امنیت می‌کند. خرسند است که به آرزوی خویش رسیده است و آن‌گونه که آن الگوی الهی و امام و مقتدای او خواسته، زندگی می‌کند. از سوی دیگر، شخص منتظِر به ندای دل و خواسته درونی خود نیز جواب داده است و تأمین و تحقّق این خواسته برای صاحبش مایه خرسندی و موجب احساس رضایت و امنیت می‌گردد. از جانب دیگر انجام مسئولیت‌های زمینه‌ساز ظهور که خود، انتظار درونی شده دیگری است، عامل مستقلی برای تحصیل رضایت محبوب و رسیدن به امنیت خاطر می‌شود. بنابراین، اعتقاد به امام مهدی و ظهور حضرتش(ع) به عنوان انتظار و عقیده درونی شده امنیت خاطر پایدار را برای افرادی که در مسیر این عقیده گام بردارند به ارمغان می‌آورد.

پرسش مستقیم

• وضعیت امنیت اجتماعی در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

• امان

منابع

1. زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر

پانویس