انفاق در معارف و سیره رضوی
مقدمه
مرحوم مجلسی در بحار الأنوار نقل می‌کند: «... امام رضا(ع) در روز عرفه تمام اموال خود را در بین فقرا تقسیم کرد، فضل بن سهل عرض کرد، این کار شما زیان و خسران است، حضرت فرمود: بلکه این کار سودمند و پر منفعت است. به طور کلی آنچه را که به طلب ثواب و پاداش الهی انجام داده‌ای خسران مپندار»[۱]. این رفتار امام نه تنها گویای روح بلند و دنیاگریز ایشان است، بلکه در راستای رفع فقر و تبعیض، که در اثر ظلم و ستم حاکمان جور در جامعه به وجود آمده نیز، می‌باشد.[۲]
انفاق
بخشیدن مال یا چیزی دیگر در راه خدا از نگاه امام رضا(ع). انفاق از ریشه «ن ف ق» گرفته شده و در لغت به معنای هزینه کردن، کم شدن، فقیر شدن، از دست دادن و مخفی کردن آمده است[۳] و در اصطلاح به بذل مال[۴] یا چیزی دیگر در راه خدا به فقیران یا دیگر راه‌های خیر اطلاق می‌گردد[۵]. بذل مال به دیگران بدان جهت انفاق گفته شده است که به ظاهر مال رو به فنا و نیستی می‌رود. «اعطا» همانند انفاق به معنای دادن مال یا چیزی دیگر به دیگران است با این تفاوت که در انفاق همواره شیء انفاق شده از ملک انفاق کننده خارج و به ملک دیگری منتقل می‌شود به همین جهت به کار بردن این تعبیر در مورد خداوند مجازی دانسته و آن را به معنای روزی رساندن به بندگان تفسیر کرده‌اند اما در اعطا لزوماً مال از ملک عطا کننده خارج نمی‌گردد[۶]. انفاق گاه به امور مادی و گاه به امور معنوی اطلاق می‌شود[۷].
انفاق از موضوعات مهمی است که قرآن کریم در آیات متعدد از آن سخن به میان آورده است. خداوند متعال در آیاتی از جایگاه والای این عمل یاد کرده و انفاق را هم‌ردیف اعمال و عبادات بزرگی همچون ایمان به خداوند، قیامت، قرآن و انبیای الهی[۸]، اقامه نماز[۹]، جهاد در راه خدا[۱۰]، شب زنده‌داری[۱۱]، صبر، خضوع و استغفار[۱۲]، از اعمال نیک شمرده است. افزون بر این، قرآن انفاق را دارای آثار و برکات بزرگ دنیوی و اخروی همچون: تزکیه و تطهیر نفس[۱۳]، آرامش روحی و روانی در دنیا و آخرت[۱۴]، جبران و افزایش اموال[۱۵]، تقرب به خداوند[۱۶]، رحمت و بخشش الهی[۱۷]، پاداش‌های فراوان اخروی[۱۸]. در آیاتی دیگر پذیرش انفاق از سوی خداوند و بهره‌مندی انفاق‌گران از برکات دنیوی و اخروی آن را مشروط به داشتن و رعایت شرایطی از جمله: اسلام و ایمان به خداوند[۱۹]، قصد قربت و پرهیز از ریا[۲۰]، پرهیز از منت و آزار رسانی[۲۱]، انفاق از چیزهای محبوب و مرغوب[۲۲]، میانه‌روی در انفاق و پرهیز از اسراف[۲۳] نموده است. در آیات دیگری قرآن به موارد مصرف انفاق اشاره کرده و مهم‌ترین موارد مصرف انفاق را والدین و دیگر خویشاوندان، یتیمان،سائلان، فقیران و مساکین، در راه ماندگان، آزادی بردگان[۲۴]، مهاجران در راه خدا[۲۵]، و جهاد در راه خدا[۲۶]، دانسته است. در آیاتی دیگر از اموری که مانع انفاق افراد می‌گردد سخن به میان آمده که از جمله عمده‌ترین این موانع: وسوسه‌های شیطان[۲۷]، فقدان ایمان یا ضعف آن[۲۸]، عناد و دشمنی صاحبان ثروت با نیازمندان[۲۹]، دوستی مال و ثروت[۳۰]، بخل[۳۱] و ترس از فقیر شدن[۳۲] هستند و در نهایت پیامدهای ترک انفاق عبارتند از: زوال نعمت[۳۳]، محرومیت از محبت نصرت خداوند[۳۴]، حسرت هنگام مرگ و قیامت[۳۵]، محرومیت از شفاعت[۳۶]، و عذاب دردناک اخروی[۳۷]. در احادیث فراوانی از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) نیز از انفاق در راه خدا سخن به میان آمده است که محدثان شیعه و اهل سنت این روایت‌ها را در منابع حدیثی تحت أبواب مختلف گردآوری کرده‌اند که مهم‌ترین این ابواب و موضوعات مطرح در آنها عبارت است از: «فضیلت و استحباب انفاق»، «استحباب انفاق از جانب مریض»، «انفاق از جانب میت»، «انفاق از جانب طفل»، «انفاق با دست طفل»، «انفاق با دست خود به نیازمند»، «درخواست دعا از سائل پس از انفاق»، «انفاق کردن در صبح زود»، «انفاق نمودن هنگام نزول بلا»، «آغاز نمودن روز و شب با انفاق»، «دادن صدقه در اوقات شریف»، «کراهت رد سائل در شب»، «انفاق به خویشاوندان»، «استحباب دادن صدقه به غیر مؤمن»، «تأکد استحباب انفاق به ارحام و خویشاوندان»، «استحباب درخواست دعا از سائل پس از انفاق»، «استحباب بوسیدن دست پس از انفاق»، «استحباب انفاق به نیازمند قبل از سؤال»، «استحباب انفاق از بهترین اموال»، «جواز انفاق به نیازمند در حال رکوع» و «استحباب انفاق نصف اموال در راه خدا»[۳۸]. در سخنان امام رضا(ع) نیز برخی از مباحث و موضوعات مذکور با تعبیرات متعددی از جمله: انفاق و مشتقات آن[۳۹]، صادقه و مشتقات آن[۴۰]، اطعام به دیگران[۴۱]، تقسیم اموال[۴۲]، عطا کردن اموال به سائلان[۴۳] دادن چیزی از محصولات زراعی[۴۴]، بذل اموال[۴۵] و مانند آنها را یاد کرده است.
انفاق از جهت حکم شرعی به انفاق واجب و انفاق مستحب تقسیم می‌گردد[۴۶] اما در منابع فقهی غالباً از انفاق‌های واجب همچون زکات، خمس، نفقه و کفارات بحث شده است و انفاق‌های واجب دیگر به جز موارد مذکور و نیز انفاق‌های مستحبی تنها در معدودی از منابع فقهی آمده است که از جمله آنها می‌توان از کتاب فقه الرضا(ع)، ذیل عنوان «باب المعروف»[۴۷]، الکافی فی الفقه ابوصلاح حلبی تحت عنوان «الانفاق فی سبیل الله»[۴۸]، المقنع شیخ صدوق با موضوع «باب الصدقه»[۴۹]، مسالک الأفهام شهید ثانی با عنوان «کتاب الوقوف و الصدقات» نام برد[۵۰]. افزون بر اینها، در منابع آیات الاحکام همچون زبدة البیان مقدس اردبیلی[۵۱] و مسالک الأفهام کاظمی[۵۲] نیز به مناسبت تفسیر آیات انفاق به مباحث متنوعی در ارتباط با این موضوع پرداخته شده است و لکن عالمان اسلامی این موضوع را بیشتر در منابع اخلاقی مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند که از جمله آنها می‌توان از کتاب‌های جامع السعادات ملامحمد مهدی نراقی[۵۳] و معراج السعادة ملا احمد نراقی[۵۴] یاد کرد که علاوه بر انفاق‌های واجب، به صدقات مستحبی نیز اشاره و آثار دنیوی و اخروی آنها را مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند. فرهنگ انفاق در تعالیم اسلامی اختصاص به انفاق درهم و دینار یا اموال مادی نداشته؛ بلکه علاوه بر آن، انجام امور معنوی و اعمال خیر را نسبت به افراد مختلف هر چند فقیر و محتاج نباشند را شامل می‌شود. در روایتی از امام رضا(ع) هر کار نیک و معروف، مصداق صدقه و انفاق دانسته شده است هر چند این کار نیک یا انفاق در مورد شخص ثروتمند یا حتی کسی که اهل برخورداری از این معروف نیست انجام پذیرد[۵۵]. این مضمون در روایت‌های متعددی از پیامبر اسلام و دیگر امامان معصوم(ع) نیز مطرح شده است[۵۶]. در سخنان امام رضا(ع)، حتی هزینه‌کردن اموال در مورد نیازهای شخصی یا نیازهای خانواده، مصداقی از صدقه شمرده است[۵۷]؛ از دیگر مصادیق و موارد انفاق و صدقات در سخنان آن حضرت عبارتند از: انفاق درهم[۵۸] و دینار[۵۹] یا طلا و نقره[۶۰]؛ انفاق محصولات زراعی همچون جو و گندم[۶۱] و خرما[۶۲]؛ انفاق پوشاک و لباس برای برادران دینی[۶۳]. از موارد دیگر انفاق در بیانات امام رضا(ع) که سیره عملی خود آن حضرت نیز بوده، اطعام نیازمندان[۶۴] و صدقه‌دادن اموال یاد شده است «وَ كَانَ كَثِيرَ الْمَعْرُوفِ وَ الصَّدَقَةِ»[۶۵]. و این کار هر روز آن حضرت بود به گونه‌ای که اگر یک روز غلامان از انفاق در راه خدا غفلت می‌کردند آنان را سرزنش می‌نمود که چرا در آن روز انفاق نکرده‌اند[۶۶]. نقل گردید که آن حضرت گاه همه اموال و دارایی خود را در راه خدا انفاق می‌کرد[۶۷]. حضرت امام رضا(ع) هر کار خیر را صدقه در راه خدا دانسته است[۶۸]. در حدیثی دیگر آن حضرت فردی را به دادن صدقه هر چند اندک باشد فرمان داد و فرمود هر چیزی که نیّت و مقصود در آن خداوند باشد عظیم و بزرگ است هر چند از جهت مقدار و ارزش مالی اندک باشد سپس حضرت به آیه ﴿فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ﴾[۶۹]؛ استناد نمود که هر عمل خیری را هر چند به اندازه ذره باشد، دارای پاداش دانسته است[۷۰]. در فرمایش دیگر و به نقل از اجداد طاهرینش، فرموده، انفاق در راه خدا هرچند که کم باشد، خداوند آن را تحویل گرفته و حفظ می‌نماید و پرورش می‌دهد و یک انفاق را بزرگ‌تر از دنیا و آنچه در دنیا هست می‌گرداند و آن را در روزی که انفاق کننده به آن بسیار احتیاج دارد به او باز می‌گرداند[۷۱]. این مضمون در احادیثی دیگر نیز آمده است[۷۲]. در روایتی دیگر آن حضرت در پاسخ به شخصی که از مردن فرزندانش شکایت نمود با استناد به آیات ﴿فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ* فَكُّ رَقَبَةٍ * أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ * يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ * أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ﴾[۷۳]؛ که از آزادی بردگان با اطعام به یتیمان و مساکین سخن به میان آورده است، فرمود: خداوند می‌داند که همه انسان‌ها توانایی آزاد کردن برده را ندارند، از این‌رو در این آیات اطعام و انفاق به یتیمان و مساکین را همانند آزادی بردگان شمرد تا مؤمنان از این فیض بزرگ محروم نباشند و سپس آن حضرت به آن شخص توصیه کرد که از جانب فرزندش در راه خدا صدقه دهد یا به فرزندش بدهد تا آن را به دست خود در راه خدا انفاق نماید[۷۴]. در حدیثی دیگر آن حضرت به نقل از پیامبر اسلام(ص) بهترین مال انسان و ذخیره او را اموالی دانست که در راه خدا صدقه داده است[۷۵]. در حدیثی آمده است که پس از انفاق أموال از سوی امام رضا(ع)، فضل بن سهل خطاب به آن حضرت گفت: این عمل شما ضرر و باعث خسران است که در پاسخ حضرت، این کارش را سود و بهره کامل دانست و فرمود: عملی که پاداش و اکرام الهی را در پی دارد هیچ‌گاه آن را ضرر و خسران به شمار نیاورید[۷۶]. در حدیثی دیگر از آن حضرت انفاق و کمک به مؤمنان شرط برادری ایمانی دانسته شده است. در این روایت به نقل از امام باقر(ع)، خطاب به یکی از اصحاب آمده است که اگر عده‌ای لباس و پوشاک اضافی داشته باشند و برادران دینی آنان نیازمند آن لباس باشند و آنان از کمک به برادران خود در این مورد امتناع نمایند، آنان با یکدیگر برادر ایمانی نخواهند بود[۷۷]. در نقل دیگر آن حضرت در نامه‌ای به فرزندشان امام جواد(ع) می‌نویسند که به من خبر رسیده است که غلامان هرگاه اراده خروج از منزل را داری به جهت بخلی که دارند تو را از درب کوچک بیرون برده تا کسی از تو تقاضایی نکند و من تو را به حقی که پدرت بر ذمه تو دارد سوگند می‌دهم که جز از درب بزرگ و اصلی منزل وارد یا خارج نگردی و هرگاه قصد سوار شدن بر مرکب را داری مقداری طلا و نقره به همراه داشته باشی و هرکس از تو چیزی درخواست کرد به او عطا کن و اگر عموهایت چیزی از تو طلب کردند کمتر از پنجاه دینار به آنها نده و در دادن بیشتر از این مقدار مختاری و اگر عمه‌هایت چیزی از تو طلب کردند کمتر از ۲۵ دینار طلا به آنها نده و در دادن بیشتر از آن مقدار اختیار با خودت است؛ سپس حضرت در خاتمه نامه فرمود: پسرم انفاق کن و ترس تنگدستی و فقر را از سوی خداوند صاحب عرش نداشته باش[۷۸]. در جای دیگر، حضرت به نقل از پیامبر(ص) مسلمانان را به صدقه دادن بسیار در روزهای مخصوصی چون جمعه سفارش فرمود است[۷۹].
انفاق در راه خداوند آثار و برکات مادی و معنوی زیادی را هم برای شخص انفاق‌کننده و هم برای جامعه در پی دارد که بخشی از این آثار دنیوی و بخشی دیگر پس از مرگ و در آخرت نصیب این افراد خواهد شد یکی از آثار انفاق آن است که خداوند اموال انفاق‌شده را جایگزین کرده و به مقدار آنچه انسان از دست داده بیشتر به او عطا می‌کند[۸۰]. روزی امام رضا(ع) از یکی از غلامان سؤال نمود که آیا در آن روز چیزی را در راه خدا انفاق کرده است یا خیر؟ و چون پاسخ منفی غلام را شنید با عتاب، خطاب به او فرمود که از کجا خداوند رزق ما را جایگزین نماید؟ انفاق کن هر چند درهمی باشد[۸۱]. همچنین انفاق، سبب نزول رزق الهی برای انفاق‌کنندگان و جامعه می‌گردد. در روایتی از امام رضا(ع) آمده است که رزق الهی را با دادن صدقه فرود آورید[۸۲]. این مضمون در روایتی از امام صادق(ع) نیز آمده است[۸۳]. در نقل دیگر از امام رضا(ع) آمده است که آن حضرت گروهی از تاجران را به انفاق از اموال تجاری خود در راه خدا توصیه کرد که در پی عمل آنان به این توصیه، خداوند به تجارت آنان برکت داد و برابر هر درهم ده درهم سود نصیب آنان گردید[۸۴]. از آن حضرت چنین نقل شده که در بنی‌اسرائیل مردی زندگی می‌کرد و در عالم رؤیا به وی الهام کردند که نصف عمر او در سختی و تنگدستی و نصف دیگر در گشایش خواهد بود و وی باید انتخاب کند که نیمه نخست عمر او در سختی یا گشایش باشد. وی پس از بیدارشدن از خواب و مشورت با همسر، برای نیمه نخست عمر خویش گشایش و رفاه را برگزیدند که پس از آن دنیا و رفاه به آنان روی آورد. آنان در این نیمه نخست از روزی که خداوند نصیب آنان کرده بود به همسایگان و خویشاوندان کمک کرده و هرگاه نعمتی به آنان می‌رسید از آن انفاق کرده و شکرگزاری می‌نمودند تا اینکه نیمه دوم فرا رسید و لکن به جای فقر به آنان خبر دادند که به جهت انفاق در راه خدا و شگرگزاری، این نیمه را نیز با گشایش و وسعت روزی خواهید گذرانید[۸۵]. حفظ اموال از خطرات، از دیگر آثار دنیوی انفاق است. از امام رضا(ع) به نقل از امام موسی بن جعفر(ع) آمده است که در زمان امام صادق(ع) گروهی تجار در سفری همراه آن حضرت بودند ولکن از دستبرد راهزنان به اموال خود نزد امام صادق(ع) شکایت کردند که آن حضرت به آنان پیشنهاد کرد که اموال خود را به خداوند بسپارید تا او ضمن محافظت از این اموال بر حجم و مقدار آن نیز بیفزاید، آنان در پاسخ سؤال کردند که چگونه به خداوند بسپاریم، امام پاسخ داد: نیت نمایید در بازگشت یک سوم آن را صدقه بدهید تا خداوند آنها را حفظ نماید و آنان چنین کردند و این امر سبب شد که در میان راه راهزنان خود به استقبال امام صادق(ع) و همراهان آمدند و عرضه داشتند که ما در عالم رؤیا رسول خدا(ص) را در خواب دیده‌ایم که ما را مأمور به همراهی شما و محافظت از اموال و جان‌های شما نمود که امام صادق(ع) به آنان فرمود که نیازی به کمک شما نیست زیرا خداوند حافظ و نگهبان ما و این اموال است و در پایان سفر همه آنان به سلامت همراه با اموال خویش به مقصد رسیدند[۸۶]. از دیگر آثار دنیوی انفاق شفا یافتن بیماران است. در روایت‌های امام رضا(ع) آمده است که بیماران خود را با صدقه دادن مداوا نمایید[۸۷]. این مضمون در روایت‌هایی از رسول خدا(ص)[۸۸] و امام صادق(ع)[۸۹] نیز آمده است. بقای عمر و حفظ جان از آثار دنیوی دیگر انفاق در راه خداوند است که در روایت‌های متعدد از امام رضا(ع) و دیگر معصومان تا به آن اشاره گردیده است. در روایتی شخصی نزد امام رضا(ع) از مرگ دو فرزندش و باقی ماندن تنها یک فرزند برای او شکایت نمود که آن حضرت وی را دو بار به دادن صدقه از جانب فرزند باقی‌مانده توصیه نمود[۹۰]. در روایتی دیگر از آن حضرت نیز آمده است که در میان بنی‌اسرائیل قحطی شدید پدید آمد به گونه‌ای که سال‌های متمادی ادامه داشت. در این سال‌ها زنی لقمه نانی در نزدش بود و قصد گذاشتن آن در دهان را داشت که سائلی به در خانه وی آمد و اظهار گرسنگی نمود، وی لقمه نان را به سائل داده و در همان زمان آن زن فرزند کوچکی داشت که در بیابان برای زن هیزم جمع می‌کرد که گرگی به او حمله کرد و قصد بلعیدن او را داشت که خداوند فرزند را به وسیله جبرئیل از دهان گرگ نجات داد و او را به مادرش بازگرداند و خطاب به مادر گفت: «این لقمه در مقابل لقمه‌ای است که به سائل دادی»[۹۱] و نیز در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است که خداوند به مردی از بنی‌اسرائیل فرزندی داد و لکن به او گفته شده که وی شب ازدواجش از دنیا می‌رود و لکن در شب عروسی فرزند به پیرمردی ضعیف ترحیم نموده و او را اطعام نمود که پیرمرد برای او دعا کرده و گفت خداوند تو را به جهت آنکه مرا زنده گردانیدی زنده بدارد که در پی این امر به پدر ندا داده شد که خداوند به جهت انفاق فرزندت به پیرمرد او را از مردن نجات داد[۹۲]. اثر دیگر انفاق دفع مطلق بلاهاست. در کلامی از آن حضرت آمده است که صدقه بلا را از آسمان دفع می‌کند، با صدقه قضای قطعی الهی را از صاحبش دفع می‌نماید[۹۳]. عبور از گردنه‌های سخت قیامت از دیگر آثار انفاق در راه خداوند است. امام رضا(ع) با استناد به آیات ۱۱ تا ۱۶ سوره بلد که در آنها از عبور گذرگاه‌های سخت قیامت با انفاق به یتیمان و مساکین سخن به میان آمده، مؤمنان را به صدقه‌دادن در راه خدا توصیه فرموده است[۹۴]. از دیگر آثار انفاق بالارفتن مقام صدقه‌دهندگان در نزد خداوند و برخورداری از پاداش عظیم الهی است[۹۵]. در روایتی نقل شده است که امام رضا(ع) در نامه‌ای فرزند خود امام جواد(ع) را به دادن صدقه فرمان داد و این امر را سبب بالا رفتن مقام حضرت در نزد خداوند تبارک و تعالی شمرد[۹۶]. در فرمایش دیگر، آن حضرت انفاق در راه خدا را سود و بهره خالص شمرده که پاداش و اکرام الهی را در پی دارد[۹۷]. زیادشدن اموال انفاق‌شده و بازگرداندن آنها در روز قیامت[۹۸] و در اختیار گذاشتن راهی به سوی بهشت در قیامت از دیگر آثار و برکاتی است که نصیب شخص انفاق‌کننده می‌شود[۹۹]. همچنین انفاق سبب می‌گردد که انفاق‌کنندگان در قیامت در زمره اهل معروف قرار گیرند. امام رضا(ع) فرموده، کسانی که در دنیا اهل معروف و کار نیک همچون انفاق در راه خدا هستند در آخرت نیز در زمره اهل معروف قرا می‌گیرند و خداوند این افراد را مورد خطاب می‌دهند که به جهت کارهای نیکتان در دنیا، گناهان شما را بخشیدم و فقط کارهای نیک شما باقی مانده است پس به هرکس که تمایل دارید آنها را هبه نمایید و به خاطر این عمل در قیامت نیز در زمره اهل کار خیر قرار گیرید[۱۰۰]. این مضمون در روایتی از رسول خدا(ص)[۱۰۱] و امام باقر و صادق(ع)[۱۰۲] نیز آمده است.
از دیدگاه اسلام انفاق آداب خاصی دارد که شایسته است انفاق‌کنندگان این آداب را رعایت نمایند. عدم رعایت این آداب گاه سبب می‌گردد که انفاق‌کننده از آثار و برکات انفاقش محروم گردیده یا از پاداش کمتری برخوردار باشد. در هر انفاقی اعم از واجب یا غیر واجب، مستحب است که شخص از نزدیکان و خویشاوندان خود آغاز نماید[۱۰۳] به این معنا که خویشاوندان نیازمند را مقدّم بر دیگران بدارد که بر اساس برخی روایت‌ها چنین صدقه‌ای دو پاداش دارد یکی پاداش برای صدقه و پاداشی دیگر برای دادن آن به خویشاوند. در روایتی از امام رضا(ع) آمده است که شخصی نزد پیامبر(ص) آمد و گفت: دو دینار دارم که قصد دارم آن را در راه خدا انفاق نمایم. پیامبر(ص) در پاسخ به او توصیه کرد که آن را به پدر و مادرت بده؛ زیرا این برای تو بهتر از آن است که آن را در راه خدا به دیگران انفاق نمایی و وی این کار را انجام داد و پس از مدتی دو دینار دیگر برای انفاق نزد پیامبر(ص) آورد که آن حضرت او را به دادن آنها به فرزندش توصیه نمود و پس از عمل به سفارش پیامبر(ص) دو دینار دیگر برای انفاق آورد که آن حضرت وی را به هزینه کردن آن برای همسرش فرمان داد و وی این عمل را نیز انجام داد و برای بار چهارم دو دینار دیگر را برای صدقه به نزد پیامبر(ص) آورد که آن حضرت به او توصیه نمود که آن را صرف خادمش نماید و وی به آن توصیه عمل نمود برای بار پنجم دو دینار دیگر آورد که پیامبر(ص) این دو دینار را پذیرفت و فرمود: «می‌دانی که این دو دینار تو بهترین دینار و اموال تو نخواهد بود»[۱۰۴]. این مضمون در احادیث دیگر معصومان(ع) نیز آمده است از جمله از پیامبر(ص) روایت شده است که صدقه در راه خدا در صورتی که ارحام نیازمند باشند پاداشی ندارد[۱۰۵]. از دیگر مستحبات انفاق آن است که انسان در هر روز چیزی را به نیازمندان کمک نماید. هر چند که اندک باشد[۱۰۶]. از آداب انفاق آن است که انفاق‌کننده در ابتدای روز و اول شب مبادرت به این امر نماید[۱۰۷]. در حدیثی امام رضا(ع) به نقل از رسول خدا(ص) مؤمنان را به انفاق در ابتدای روز فرمان داد «بَاكِرُوا بِالصَّدَقَةِ»[۱۰۸] برخی مراد از «بکر» در حدیث را صدقه‌دادن قبل از خروج از منزل دانسته‌اند[۱۰۹]. در حدیثی از امام صادق(ع) نیز ضمن اشاره به این مضمون، صدقه صبحگاهان سبب دفع بلاهای روز و صدقه شامگاهان سبب دفع بلای شب دانسته شده است[۱۱۰]. از دیگر آداب صدقه رعایت اعتدال در انفاق است. امام رضا(ع) با استناد به آیه ﴿وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا﴾[۱۱۱]؛ که از اعتدال در انفاق سخن به میان آورده، مؤمنان را به اعتدال در انفاق در همه امور از جمله، هزینه‌های شخصی و نفقه زن و فرزند، فرمان داد و فرمود: من ضمانت می‌کنم که رعایت‌کننده اعتدال هرگز فقیر نشود[۱۱۲]. در روایتی دیگر نیز از آن حضرت از آیه ﴿وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ وَلَا تُسْرِفُوا﴾[۱۱۳]؛ که از انفاق از محصولات کشاورزی و عدم اسراف در انفاق سخن به میان آورده، سؤال شد که مراد از اسراف در آیه چیست؟ حضرت پاسخ فرمود، اسراف آن است که فرد با هر دو مشت از محصولات کشاورزی به دیگران عطا نماید. سپس به سیره پدر بزرگوارش در این‌باره استناد فرمود که هرگاه غلامان با هر دو دست از محصولات کشاورزی صدقه می‌دادند به آنان توصیه می‌کرد که با یک دست این کار را انجام دهند[۱۱۴]. نیز از آن حضرت آمده است که به گونه‌ای به برادران دینی‌ات بذل و بخشش نکن که ضرر آن برای تو بیشتر از نفع آن برای آنان باشد[۱۱۵]. البته اگر افرادی توانایی انفاق بیشتر از حد اعتدال را داشته باشند و این کار سبب افتادن خود و اهل خویش در عسر و حرج نشود انفاق بیشتر نه تنها ایرادی ندارد بلکه بر اساس روایت‌های دیگر و سیره معصومین(ع) مستحب شمرده شده است. چنانچه در حدیثی پیامبر(ص) سفارش کرده‌اند که تا جایی که توانایی دارید صدقه بدهید[۱۱۶]. و به امیرمؤمنان(ع) نیز توصیه می‌کردند که آنقدر در راه خدا انفاق کن که دیگران بگویند اسراف کردی[۱۱۷]، در روز عرفه‌ای همه اموالش را در راه خدا انفاق کرد[۱۱۸]. از دیگر مستحبات انفاق آن است که انسان از آنچه دوست دارد و یا از بهترین اموالش را صدقه دهد[۱۱۹]. چنان‌که در قرآن کریم نیز شرط دست‌یابی انسان به نیکی و پاداش الهی را انفاق همین اموال دانسته است[۱۲۰]. در سیره امام رضا(ع) نقل گردیده است که هرگاه طعامی را برای حضرت حاضر می‌کردند آن حضرت ظرفی را در کنار سفره می‌گذاشتند و از بهترین قسمت هر غذا بخشی را برداشته و در آن ظرف قرار می‌دادند و سپس آن را برای مساکین می‌فرستادند[۱۲۱]. از جمله آداب دیگر انفاق، دادن آن در نهان است[۱۲۲] که دارای فضیلت بیشتری نسبت به آشکار دادن آن می‌باشد[۱۲۳]. در روایتی آمده است که امام رضا(ع) بسیار اهل کار نیک و انفاق در راه خدا بود و بیشتر انفاق‌های آن حضرت در شب‌های تاریک انجام می‌گرفت[۱۲۴]، در نقلی دیگر نیز آمده است که امام رضا(ع) مشغول بیان احکام و مسائل حلال و حرام بودند که مردی خراسانی از شیعیان آن حضرت وارد شد و به جهت مفقودشدن هزینه سفر حج از آن حضرت تقاضای کمک برای بازگشت به وطن نمود که آن حضرت او را به نشستن در کناری فرمان داد و پس از رفتن حاضران، داخل اطاقی گردید و پس از مدت‌زمانی دست مبارک خویش را از درب اتاق خارج کرده و بدون اینکه چشم آن حضرت به مرد خراسانی بیافتد دویست‌دینار به او عطا کردند و او را به خروج از منزل و عازم‌شدن به وطن خویش فرمان دادند و وقتی از علت این عمل از آن حضرت سؤال شد امام رضا(ع) فرمود: ترسیدم که ذلّت و شرم سؤال و درخواست حاجت را در صورتش مشاهده کنم؛ سپس حضرت به روایتی از پیامبر(ص) استناد فرمود که در آن پاداش مخفی‌کننده کار نیک برابر با هفتاد حج شمرده شده است و نیز به شعری از پیشینیان با این مضمون که هرگاه برای حاجتی به نزد او می‌رفتم به سوی خانواده‌ام باز می‌گشتم در حالی‌که آبرویم حفظ شده بود، استشهاد نمودند[۱۲۵]. این مضمون در روایت‌های متعددی از دیگر معصومان(ع) نیز آمده است[۱۲۶]. همچنین انفاق هر چند در همه زمان‌ها مستحب است اما دادن آن در اوقات شریف مانند روزهای جمعه[۱۲۷]، روز عرفه[۱۲۸] و ماه رمضان از استحباب بیشتری برخوردار است[۱۲۹]. امام رضا(ع) به نقل از پیامبر(ص) آورده است: «شب روشن، شب جمعه و روز نورانی، روز جمعه است که در آنها خداوند افراد بسیاری را از آتش می‌رهاند و آن روز، روز عید امّت من است پس در این شب و روز زیاد صدقه بدهید»[۱۳۰].در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که پاداش صدقه در شب و روز جمعه هزار برابر دیگر روزهای هفته است[۱۳۱]. از آن حضرت نیز آمده است که در ماه مبارک رمضان زیاد انفاق کنید زیرا انفاق در این ماه پاداشی عظیم و اجری بزرگ دارد[۱۳۲]. در نقلی دیگر از امام رضا(ع) سفارش به صدقه صبحگاهان شده است و این امر را سبب دفع بلا دانسته است: «بَاكِرُوا بِالصَّدَقَةِ فَمَنْ بَاكَرَ بِهَا لَمْ يَتَخَطَّاهُ الْبَلَاء»[۱۳۳]. از دیگر آداب انفاق آن است که شخص صدقه را به دست خود یا فرزندش داده تا آن را به دست خود در راه خدا انفاق نماید[۱۳۴]. از امام صادق(ع) نیز ضمن اشاره به این مضمون آمده است که دادن صدقه با دست خود به فقیران، انسان را از مرگ سوء باز داشته و هفتاد نوع بلا و هفتاد شیطان را از انسان دفع می‌کند[۱۳۵]. برخی افضل‌بودن این نوع صدقه را به جهت مشقّت بیشتر آن برای انفاق‌کنندگان دانسته و گفته‌اند بر اساس برخی روایت‌ها، رعایت این امر در مورد افراد مریض تأکید بیشتری می‌شود[۱۳۶]. سفارش شده که انفاق‌کنندگان از نیازمندان طلب نمایند تا برای آنان دعا نمایند[۱۳۷]. در روایتی از امام رضا(ع) آمده است که هیچ‌گاه دعای کسی را کوچک مشمارید؛ زیرا گاه دعای یهودی و نصرانی درباره شما مستجاب می‌شود در حالی‌که در مورد خودشان مستجاب نمی‌گردد[۱۳۸] و از امام صادق(ع) نیز در تبیین بیشتر این عمل آمده است که هنگام انفاق به نیازمندان دعا برای خودتان را به آنان تلقین نمایید؛ زیرا دعای آن، گاه درباره خود مستجاب نمی‌گردد اما درباره دیگران مستجاب می‌گردد[۱۳۹]. برخی از فقهیان علت این درخواست را آن دانسته‌اند که ممکن است در میان نیازمندان افراد مستجاب‌الدعوه وجود داشته باشند[۱۴۰]. پسندیده است که در کارهای نیک و معروف مانند انفاق تعجیل کرده و کار خود را نیز کوچک بشمارد[۱۴۱]. از امام رضا(ع) نقل شده که فرمود کار نیک کامل نمی‌گردد مگر اینکه انسان در آن تعجیل نموده و آن را کوچک شمارد زیرا وقتی انسان در این کارها عجله نماید کار آسان می‌گردد و هنگامی‌که آن را کوچک بشمارد آن را (در پیشگاه خداوند و مردم) عظیم خواهد کرد[۱۴۲]. این مضمون در روایتی از امیرمؤمنان و امام صادق(ع) نیز آمده است[۱۴۳] و نیز در روایتی از امام رضا(ع) آمده است که هرگاه برادری دینی از تو حاجتی طلب نماید قبل از آنکه بی‌نیاز گردد به انجام آن مبادرت نما[۱۴۴].
علل و موانع متعددی وجود دارد که سبب می‌گردد انسان‌ها از انفاق در راه خدا امتناع نمایند که برخی از این موانع در احادیث امام رضا(ع) أمده است. عدم اعتقاد به جایگزین‌شدن اموال انفاق‌شده از سوی خداوند از جمله موانع انفاق در راه خداست. در حدیثی از امام رضا(ع) به نقل از رسول خدا(ص) آمده است آنان که یقین به جایگزینی انفاق‌های خود از سوی خداوند دارند، نفس آنان نسبت به انفاق در راه خدا سخاوت دارند[۱۴۵] و در نقل دیگر از آن حضرت به نقل از امام علی(ع) می‌فرماید: آنان که یقین به جایگزینی انفاق‌های خود دارند در عطا و بخشش دارای جود و کرم‌اند «مَنْ أَيْقَنَ بِالْخَلَفِ جَادَ بِالْعَطِيَّةِ»[۱۴۶] این مضمون در احادیثی دیگر از جمله روایتی از امام صادق(ع) نیز آمده است[۱۴۷]. برخی گفته‌اند: مراد از «مَنْ أَيْقَنَ بِالْخَلَفِ» در این روایت‌ها یقین به سخن خداوند است که در آیات و روایت‌های متعدد وعده داده است که هرکس در راه خداوند انفاق کند خداوند عوض آن را در دنیا و آخرت به او عطا می‌کند؛ مانند آیه ﴿قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ﴾[۱۴۸][۱۴۹]؛ و مفهوم این روایت‌ها آن است که افرادی که اعتقاد و یقین به خدا و قیامت یا وعده‌های الهی ندارند از انفاق اموال خود در راه خدا امتناع می‌ورزند. مانع دیگر انفاق در راه خدا صفت بخل است که در وجود برخی افراد قرار دارد. امام رضا(ع) علت کار غلامانی را که مانع خروج امام جواد(ع) از درِ بزرگ منزل می‌شدند تا با فقیران و نیازمندان روبه رو نگردد، بخل آنان برشمرد: «فَإِنَّمَا ذَلِكَ مِنْ بُخْلٍ مِنْهُمْ لِئَلَّا يَنَالَ مِنْكَ أَحَدٌ خَيْراً»[۱۵۰] همچنین در نقل دیگری از آن حضرت بخل شدید یکی از عوامل جمع‌شدن مال و مانعی برای انفاق در راه خدا دانسته شده است[۱۵۱]. مانع دیگر انفاق در راه خدا، ترس از فقر و نداری است که در حقیقت ریشه در اعتقاد ضعیف افراد نسبت به رسیدن رزق انسان از سوی خداوند دارد. امام رضا(ع) خطاب به فرزندش امام جواد(ع) وی را به انفاق در راه خدا ترغیب و از خوف ابتلا به تنگدستی و فقر برحذر می‌دارد[۱۵۲]. امام صادق(ع) نیز به این مضمون اشاره و بهشت را برای کسی که انفاق نماید و از فقر ترسی نداشته تضمین فرموده است[۱۵۳]. در بیان دیگر، امام رضا(ع) آرزوهای طولانی در دنیا، حرص، قطع رحم با خویشاوندان و ترجیح دنیا بر آخرت را از دیگر عوامل جمع مال و موانعی برای انفاق بر شمرده است[۱۵۴][۱۵۵]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ بحار الأنوار، ج۴۹، ص۱۰۰.
- ↑ سرآبادانی، رضایی، مقاله «اقتصاد»، دانشنامه امام رضا ج۲ ص ۳۲۲.
- ↑ صحاح اللغة، ج۴، ص۱۵۶۰؛ معجم مقاییس اللغة، ج۵، ص۴۵۴؛ لسان العرب، ج۱۰، ص۳۵۷، ۳۵۸.
- ↑ معجم ألفاظ الفقه الجعفری، ص۷۳؛ معجم لغة الفقهاء، ص۹۳.
- ↑ کتاب التعریفات، ج۱، ص۵۳؛ فرهنگ معارف اسلامی، ج۱، ص۳۲۳.
- ↑ معجم الفروق اللغویة، ص۸۲، ۸۳.
- ↑ المفردات، ص۸۱۹؛ تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۱۲۱.
- ↑ ﴿لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ﴾ «نیکی آن نیست که روی را سوی خاور و باختر بگردانید، بلکه نیکی (از آن) کسی است که به خداوند و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب (آسمانی) و پیامبران ایمان آورد و دارایی را با دوست داشتنش به نزدیکان و یتیمان و بیچارگان و به راه‌ماندگان و کمک‌خواهان و در راه (آزادی) بردگان ببخشد و نماز برپا دارد و زکات پردازد و (نیکی از آن) آنان (است) که چون پیمان بندند وفا کنند؛ و به ویژه شکیبایان در سختی و رنج و در هنگامه کارزار، آنها راستگویند و آنانند که به راستی پرهیزگارند» سوره بقره، آیه ۱۷۷.
- ↑ ﴿الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ﴾ «همان کسانی که «غیب» را باور و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم می‌بخشند» سوره بقره، آیه ۳؛ ﴿وَالَّذِينَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أُولَئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ﴾ «و آنان را که در پی خشنودی پروردگارشان شکیبایی پیشه می‌کنند و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه ما روزی آنان کرده‌ایم پنهان و آشکار می‌بخشند و به نیکی، بدی را دور می‌دارند؛ فرجام (نیک) آن سرای است» سوره رعد، آیه ۲۲.
- ↑ ﴿لَا يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا﴾ «مؤمنان جهادگریز که آسیب دیده نباشند با جهادگران در راه خداوند به جان و مال، برابر نیستند، خداوند جهادگران به جان و مال را بر جهادگریزان به پایگاهی (والا) برتری بخشیده و به همگان وعده نیکو داده است و خداوند جهادگران را بر جهادگریزان به پاداشی سترگ، برتری بخشیده است» سوره نساء، آیه ۹۵؛ ﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ﴾ «آنان که ایمان آورده‌اند و هجرت کرده‌اند و در راه خداوند با مال و جان خود، جهاد ورزیده‌اند، نزد خداوند بلند پایگاه‌ترند و آنانند که رستگارند» سوره توبه، آیه ۲۰؛ ﴿انْفِرُوا خِفَافًا وَثِقَالًا وَجَاهِدُوا بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾ «سبکبار و گرانبار رهسپار شوید و با مال و جانتان در راه خداوند جهاد کنید؛ این، اگر بدانید برای شما بهتر است» سوره توبه، آیه ۴۱.
- ↑ ﴿تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ﴾ «از بسترها پهلو تهی می‌کنند (و برای نماز برمی‌خیزند) در حالی که پروردگارشان را به بیم و امید می‌خوانند و از آنچه به آنان روزی کرده‌ایم می‌بخشند» سوره سجده، آیه ۱۶.
- ↑ ﴿الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنْفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ﴾ «(همان) شکیبایان و راستگویان و فرمانپذیران و بخشندگان و آمرزش‌خواهان در سحرگاهان» سوره آل عمران، آیه ۱۷.
- ↑ ﴿خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾ «از دارایی‌های آنان زکاتی بردار که با آن آنها را پاک می‌داری و پاکیزه می‌گردانی و برای آنها (به نیکی) دعا کن که دعای تو (مایه) آرامش آنان است و خداوند شنوایی داناست» سوره توبه، آیه ۱۰۳.
- ↑ ﴿الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا يُتْبِعُونَ مَا أَنْفَقُوا مَنًّا وَلَا أَذًى لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾ «آنان که دارایی‌های خود را در راه خداوند می‌بخشند و از پی آنچه بخشیده‌اند منّتی نمی‌نهند و آزاری نمی‌دهند، پاداش آنها نزد پروردگار آنان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۲۶۲؛ ﴿الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾ «آنان که دارایی‌های خود را در شب و روز پنهان و آشکار می‌بخشند پاداششان نزد خداوند است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۲۷۴.
- ↑ ﴿وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ﴾ «و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد و بر شما ستم نخواهد رفت» سوره انفال، آیه ۶۰.
- ↑ ﴿وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ﴾ «و در راه خداوند هزینه کنید و با دست خویش خود را به نابودی نیفکنید و نیکوکار باشید که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۵؛ ﴿الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ﴾ «همان کسان که در شادی و رنج می‌بخشند و فروخورندگان خشم و در گذرندگان از مردم‌اند؛ و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۳۴.
- ↑ ﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ * يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَةٍ مِّنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَّهُمْ فِيهَا نَعِيمٌ مُّقِيمٌ﴾ «آنان که ایمان آورده‌اند و هجرت کرده‌اند و در راه خداوند با مال و جان خود، جهاد ورزیده‌اند، نزد خداوند بلند پایگاه‌ترند و آنانند که رستگارند * پروردگارشان آنان را به بخشایش و خشنودی از سوی خویش و بوستان‌هایی که ایشان را در آنها نعمتی پایدار است نوید می‌دهد» سوره توبه، آیه ۲۰-۲۱؛ ﴿وَمِنَ الْأَعْرَابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَتَّخِذُ مَا يُنْفِقُ قُرُبَاتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ أَلَا إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾ «و برخی از تازیان بیابان‌نشین به خداوند و روز بازپسین ایمان دارند و آنچه هزینه می‌کنند مایه نزدیکی (خود) نزد خداوند و دعاهای خیر پیامبر می‌شمارند؛ آگاه باشید که این مایه نزدیکی آنهاست؛ به زودی خداوند آنان را در (کنف) بخشایش خود در می‌آورد که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۹۹.
- ↑ ﴿وَلَا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً وَلَا يَقْطَعُونَ وَادِيًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾ «و هیچ هزینه‌ای چه خرد چه کلان نمی‌کنند و هیچ درّه‌ای را نمی‌پیمایند مگر آنکه برای آنان نوشته می‌شود تا خداوند نیکوتر از آنچه می‌کرده‌اند به آنان پاداش دهد» سوره توبه، آیه ۱۲۱.
- ↑ ﴿آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَأَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَأَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ﴾ «به خداوند و پیامبرش ایمان آورید و از آنچه شما را در آن جانشین کرده است ببخشید؛ بنابراین از شما آن کسان که ایمان آورند و انفاق کنند پاداشی بزرگ خواهند داشت» سوره حدید، آیه ۷؛ ﴿قُلْ أَنْفِقُوا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا لَنْ يُتَقَبَّلَ مِنْكُمْ إِنَّكُمْ كُنْتُمْ قَوْمًا فَاسِقِينَ * وَمَا مَنَعَهُمْ أَن تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَاتُهُمْ إِلاَّ أَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِاللَّهِ وَبِرَسُولِهِ وَلاَ يَأْتُونَ الصَّلاةَ إِلاَّ وَهُمْ كُسَالَى وَلاَ يُنفِقُونَ إِلاَّ وَهُمْ كَارِهُونَ﴾ «بگو: چه خواسته چه ناخواسته بخشش کنید هرگز از شما پذیرفته نمی‌گردد که شما گروهی نافرمان بوده‌اید * هیچ‌چیز آنان را از پذیرفته شدن بخشش‌هایشان باز نداشت جز اینکه آنان به خداوند و پیامبرش انکار ورزیدند و جز با کسالت نماز نمی‌گزارند و جز با ناخشنودی بخشش نمی‌کنند» سوره توبه، آیه ۵۳-۵۴.
- ↑ ﴿وَمَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَتَثْبِيتًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصَابَهَا وَابِلٌ فَآتَتْ أُكُلَهَا ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ يُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾ «و داستان (بخشش) کسانی که دارایی‌های خود را در جست و جوی خشنودی خداوند و برای استواری (نیّت خالصانه) خودشان می‌بخشند، همچون باغساری بر پشته‌واره‌ای است که بارانی تند- و اگر نه بارانی تند، بارانی نرمریز- بدان برسد و میوه‌هایش را دوچندان کند و خداوند به آن» سوره بقره، آیه ۲۶۵؛ ﴿وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ رِبًا لِيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ﴾ «و هر آنچه ربا بدهید تا (بهره شما را) در دارایی‌های مردم بیفزاید نزد خدا نمی‌افزاید و آنچه زکات بدهید که خشنودی خداوند را بخواهید؛ چنین کسان دو چندان (پاداش) دارند» سوره روم، آیه ۳۹.
- ↑ ﴿الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا يُتْبِعُونَ مَا أَنْفَقُوا مَنًّا وَلَا أَذًى لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾ «آنان که دارایی‌های خود را در راه خداوند می‌بخشند و از پی آنچه بخشیده‌اند منّتی نمی‌نهند و آزاری نمی‌دهند، پاداش آنها نزد پروردگار آنان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۲۶۲.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَلَا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَلَسْتُمْ بِآخِذِيهِ إِلَّا أَنْ تُغْمِضُوا فِيهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ﴾ «ای مؤمنان! از دستاوردهای پاکیزه خود و آنچه ما از زمین برای شما بر می‌آوریم ببخشید و بر آن نباشید که از نامرغوب‌های آنها ببخشید در حالی که خود نیز آنها را جز با چشم‌پوشی نسبت به آنها نمی‌ستاندید؛ و بدانید که خداوند بی‌نیازی ستوده است» سوره بقره، آیه ۲۶۷؛ ﴿لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ﴾ «هرگز به نیکی دست نخواهید یافت مگر از آنچه دوست دارید (به دیگران) ببخشید و هر چیزی ببخشید بی‌گمان خداوند آن را می‌داند» سوره آل عمران، آیه ۹۲.
- ↑ ﴿وَلَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا﴾ «و (هنگام بخشش) نه دست خود را فرو بند و نه یکسره بگشای که نکوهیده دریغ خورده فرو مانی» سوره اسراء، آیه ۲۹؛ ﴿وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا﴾ «و آنان که چون بخشش کنند نه گزافکاری می‌کنند و نه تنگ می‌گیرند و (بخشش آنها) میانگینی میان این دو، است» سوره فرقان، آیه ۶۷.
- ↑ ﴿لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ﴾ «نیکی آن نیست که روی را سوی خاور و باختر بگردانید، بلکه نیکی (از آن) کسی است که به خداوند و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب (آسمانی) و پیامبران ایمان آورد و دارایی را با دوست داشتنش به نزدیکان و یتیمان و بیچارگان و به راه‌ماندگان و کمک‌خواهان و در راه (آزادی) بردگان ببخشد و نماز برپا دارد و زکات پردازد و (نیکی از آن) آنان (است) که چون پیمان بندند وفا کنند؛ و به ویژه شکیبایان در سختی و رنج و در هنگامه کارزار، آنها راستگویند و آنانند که به راستی پرهیزگارند» سوره بقره، آیه ۱۷۷؛ ﴿يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ﴾ «از تو می‌پرسند: چه چیزی را ببخشند؟ بگو هر دارایی که می‌بخشید (بهتر است) به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان و در راه مانده باشد و هر نیکی بجای آورید خداوند به آن داناست» سوره بقره، آیه ۲۱۵.
- ↑ ﴿لِلْفُقَرَاءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْبًا فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيمَاهُمْ لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ﴾ «(این بخشش‌ها) برای نیازمندانی است که در راه خداوند به تنگنا در افتاده‌اند (و برای کسب و کار) سفر نمی‌توانند کرد، نادان آنان را- از بس که خویشتندارند- توانگر می‌پندارد، ایشان را به چهره باز می‌شناسی، آنها از مردم با پافشاری چیزی نمی‌خواهند؛ و آنچه از دارایی (خود) ببخشید بی‌گمان خداوند به آن داناست» سوره بقره، آیه ۲۷۳.
- ↑ ﴿وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ﴾ «و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمی‌شناسید (اما) خداوند آنان را می‌شناسد؛ و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد و بر شما ستم نخواهد رفت» سوره انفال، آیه ۶۰.
- ↑ ﴿الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾ «شیطان شما را از تنگدستی می‌هراساند و به کار زشت وا می‌دارد و خداوند شما را به آمرزش و بخششی از سوی خویش نوید می‌دهد؛ و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره بقره، آیه ۲۶۸؛ ﴿وَالَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَنْ يَكُنِ الشَّيْطَانُ لَهُ قَرِينًا فَسَاءَ قَرِينًا﴾ «و آن کسان که دارایی‌های خود را برای نشان دادن به مردم، می‌بخشند و به خداوند و روز واپسین ایمان ندارند؛ و هر که شیطان همدم اوست بدهمدمی او راست» سوره نساء، آیه ۳۸.
- ↑ ﴿الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَيَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ﴾ «مردان و زنان منافق، همگون یکدیگرند که به کار ناپسند فرمان می‌دهند و از کار شایسته باز می‌دارند! و (در بخشش) ناخن خشکی می‌ورزند، خداوند را فراموش کرده‌اند و خداوند نیز آنان را از یاد برده است، بی‌گمان منافقانند که نافرمانند» سوره توبه، آیه ۶۷؛ ﴿أَرَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ * فَذَلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ * وَلَا يَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ﴾ «آیا آن کس را که (روز) پاداش و کیفر را دروغ می‌شمارد دیده‌ای؟ * او همان کسی است که یتیم را می‌راند * و کسی را بر خوراک دادن به یتیمان برنمی‌انگیخت» سوره ماعون، آیه ۱-۳.
- ↑ ﴿وَلَا يَأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنْكُمْ وَالسَّعَةِ أَنْ يُؤْتُوا أُولِي الْقُرْبَى وَالْمَسَاكِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾ «و سرمایه‌داران و توانگران از شما نباید سوگند یاد کنند که به خویشاوندان و مستمندان و مهاجران در راه خدا چیزی ندهند و باید در گذرند و چشم بپوشند، آیا دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزد؟ و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نور، آیه ۲۲.
- ↑ ﴿هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ لَا تُنْفِقُوا عَلَى مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّى يَنْفَضُّوا وَلِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَفْقَهُونَ﴾ «آنان همان کسانند که می‌گویند: به آنان که نزد پیامبر خدایند چیزی ندهید تا (از کنار او) پراکنده شوند با آنکه گنجینه‌های آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است امّا منافقان درنمی‌یابند» سوره منافقون، آیه ۷؛ ﴿وَأَنْفِقُوا مِنْ مَا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِي إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُنْ مِنَ الصَّالِحِينَ﴾ «و از آنچه روزیتان کرده‌ایم (در راه خداوند) هزینه کنید پیش از آنکه مرگ هر یک از شما در رسد آنگاه بگوید: پروردگارا! چرا (مرگ) مرا تا زمانی نزدیک پس نیفکندی تا صدقه بدهم و از شایستگان باشم» سوره منافقون، آیه ۱۰؛ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾ «ای مؤمنان! برخی از همسران و فرزندانتان دشمن شمایند پس، از آنان دوری گزینید و اگر درگذرید و ببخشایید و چشم بپوشید بی‌گمان خداوند (نیز) آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره تغابن، آیه ۱۴.
- ↑ ﴿هَا أَنْتُمْ هَؤُلَاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَمِنْكُمْ مَنْ يَبْخَلُ وَمَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّمَا يَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَاللَّهُ الْغَنِيُّ وَأَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ وَإِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُونُوا أَمْثَالَكُمْ﴾ «هان! این شمایید که فرا خوانده می‌شوید تا در راه خداوند هزینه کنید، آنگاه برخی از شما تنگ‌چشمی می‌ورزند و هر که تنگ‌چشمی بورزد به زیان خود تنگ‌چشمی ورزیده است و خداوند بی‌نیاز است و شما نیازمندید و اگر روی بگردانید گروهی دیگر را جانشین می‌گرداند سپس آنان چون شما نخواهند بود» سوره محمد، آیه ۳۸.
- ↑ ﴿الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾ «شیطان شما را از تنگدستی می‌هراساند و به کار زشت وا می‌دارد و خداوند شما را به آمرزش و بخششی از سوی خویش نوید می‌دهد؛ و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره بقره، آیه ۲۶۸؛ ﴿قُلْ لَوْ أَنْتُمْ تَمْلِكُونَ خَزَائِنَ رَحْمَةِ رَبِّي إِذًا لَأَمْسَكْتُمْ خَشْيَةَ الْإِنْفَاقِ وَكَانَ الْإِنْسَانُ قَتُورًا﴾ «بگو: اگر شما گنجینه‌های بخشایش پروردگارم را می‌داشتید باز از ترس از دست رفتن دارایی تنگ‌چشمی پیشه می‌کردید و آدمی تنگ‌چشم است» سوره اسراء، آیه ۱۰۰.
- ↑ ﴿بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ﴾ «بلکه سخت بی‌بهره‌ایم» سوره واقعه، آیه ۶۷.
- ↑ ﴿وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُهُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصَارٍ﴾ «و هر دهشی بکنید و هر نذری بجای آورید خداوند آن را می‌داند؛ و ستمگران را یاوری نیست» سوره بقره، آیه ۲۷۰؛ ﴿لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ * الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَيَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَمَن يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ﴾ «تا بر آنچه از دست شما رفت دریغ نخورید و بر آنچه به شما دهد شادی نکنید و خداوند هیچ خود پسند خویشتن ستایی را دوست نمی‌دارد * همانان که تنگ چشمی می‌ورزند و مردم را به تنگ چشمی فرمان می‌دهند و هر کس روی بگرداند، پس (بداند) بی‌گمان خداوند است که بی‌نیاز و ستوده است» سوره حدید، آیه ۲۳-۲۴.
- ↑ ﴿وَأَنْفِقُوا مِنْ مَا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِي إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُنْ مِنَ الصَّالِحِينَ * وَلَن يُؤَخِّرَ اللَّهُ نَفْسًا إِذَا جَاءَ أَجَلُهَا وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ﴾ «و از آنچه روزیتان کرده‌ایم (در راه خداوند) هزینه کنید پیش از آنکه مرگ هر یک از شما در رسد آنگاه بگوید: پروردگارا! چرا (مرگ) مرا تا زمانی نزدیک پس نیفکندی تا صدقه بدهم و از شایستگان باشم * و خداوند (مرگ) هیچ کس را چون اجلش در رسد پس نمی‌افکند و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره منافقون، آیه ۱۰-۱۱.
- ↑ ﴿وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ * وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ * وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ * حَتَّى أَتَانَا الْيَقِينُ * فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ﴾ «و به بینوایان خوراک نمی‌دادیم * و با پریشانگویان، پریشانگویی می‌کردیم * و روز جزا را دروغ می‌شمردیم * تا آنکه مرگ به سراغ ما آمد * پس دیگر میانجیگری میانجی‌ها برای آنها سودی ندارد» سوره مدثر، آیه ۴۴-۴۸.
- ↑ ﴿وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَيْرًا لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾ «و آنان که در آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است تنگ‌چشمی می‌ورزند گمان نبرند که این (کار) برای آنها نیک است بلکه برای آنان بد است؛ به زودی در رستخیز آنچه تنگ‌چشمی کرده‌اند چون طوقی گردنگیرشان می‌گردد و میراث آسمان و زمین از آن خداوند است و خداوند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۰؛ ﴿يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ﴾ «روزی که آن را در آتش دوزخ بگدازند و با آن بر پیشانی و پهلو و پشت آنان داغ نهند (و به ایشان گویند:) این همان چیزی است که برای خود می‌انباشتید اکنون آنچه را می‌انباشتید بچشید!» سوره توبه، آیه ۳۵؛ ﴿خُذُوهُ فَغُلُّوهُ *... وَلَا يَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ﴾ «بگیریدش و به بند آوریدش!» سوره حاقه، آیه ۳۰ و ۳۴.
- ↑ سنن الترمذی، ج۲، ص۸۳-۹۴، سنن ابن ماجة، ج۱، ص۵۸۷-۵۹۲؛ وسائل الشیعة، ج۹، ص۳۶۷-۴۸۳؛ مستدرک الوسائل، ج۷، ص۱۵۳-۲۷۷.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۴.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۸.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴.
- ↑ دعائم الإسلام، ج۲، ص۳۳۵، ۳۳۶؛ المناقب ابن شهر آشوب، ج۴، ص۳۶۰، ۳۶۱.
- ↑ دعائم الإسلام، ج۲، ص۳۳۵، ۳۳۶.
- ↑ التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۳۷۷، ۳۷۸؛ معانی الأخبار، ص۲۸۱.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۳۳.
- ↑ المفردات، ص۸۱۹؛ کنزالعرفان، ج۱، ص۲۴۵.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۳۷۳.
- ↑ الکافی فی الفقه، ص۱۷۵.
- ↑ المقنع، ص۱۷۵.
- ↑ مسالک الأفهام، شهید ثانی، ج۵، ص۴۰۸.
- ↑ زبدة البیان، ص۱۹۵.
- ↑ مسالک الأفهام، کاظمی، ج۲، ص۶۴-۶۷.
- ↑ جامع السعادات، ج۲، ص۱۱۱.
- ↑ معراج السعادة، ص۴۲۹.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۳۷۳.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۴؛ وسائل الشیعة، ج۹، ص۴۶۵.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۲۵۵.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۴.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۷۱.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۳.
- ↑ التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۳۷۸؛ علل الشرایع، ج۲، ص۳۷۷.
- ↑ التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۳۷۹.
- ↑ تنبیه الخواطر، ج۲، ص۴۰۴.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴، ۵۲.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۸، ۱۹۸.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۴.
- ↑ المناقب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص۳۶۱.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۳۷۳.
- ↑ «پس هر کس همسنگ ذره‌ای نیکی ورزد، آن را خواهد دید،» سوره زلزال، آیه ۷.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۵.
- ↑ الأمالی، طوسی، ص۴۵۸.
- ↑ «اما او از گذرگاه سخت نگذشت * و تو چه دانی که گذرگاه سخت چیست؟ * آزاد کردن برده‌ای است* یا خوراک دادن در روز گرسنگی، * به یتیمی خویشاوند * یا به بینوایی زمینگیر» سوره بلد، آیه ۱۱-۱۶.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۶۶.
- ↑ المناقب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص۳۶۱.
- ↑ تنبیه الخواطر، ج۲، ص۴۰۴.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۳؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۱.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۱۳۰.
- ↑ الأمالی، طوسی، ص۴۵۸.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۴.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۱۰.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۶.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۸.
- ↑ مشکاة الأنوار، ص۳۰.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۸.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۳۴۲.
- ↑ قرب الإسناد، ص۱۱۷.
- ↑ المحاسن، ج۱، ص۲۹۴؛ الکافی، ج۴، ص۳.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴.
- ↑ ثواب الأعمال، ص۱۴۰.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۷.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۳۶۴.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۶۷.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۳؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۱.
- ↑ المناقب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص۳۶۱.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۸.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۵۲.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۲۷۳.
- ↑ ثواب الأعمال، ص۱۸۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۵.
- ↑ الاختصاص، ص۲۴۰-۲۴۱.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۹؛ الإختصاص، ص۲۱۹.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۷۱.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۸.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۴.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۷.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۶۷.
- ↑ بحار الأنوار، ج۸۶، ص۲۱۵.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۷.
- ↑ «و آنان که چون بخشش کنند نه گزافکاری می‌کنند و نه تنگ می‌گیرند و (بخشش آنها) میانگینی میان این دو، است» سوره فرقان، آیه ۶۷.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۲۵۵.
- ↑ «از میوه‌اش چون بار آورد بخورید و حقّ (مستمندان) را از آن، روز درو (یا چیدن) آن بپردازید و گزافکاری نکنید که او گزافکاران را دوست نمی‌دارد» سوره انعام، آیه ۱۴۱.
- ↑ قرب الإسناد، ص۳۶۷- ۳۶۸؛ الکافی، ج۳، ص۵۶۶.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۳۳؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۶۸.
- ↑ المناقب، این شهر آشوب، ج۲، ص۷۳.
- ↑ المحاسن، ج۱، ص۱۷؛ الکافی، ج۴، ص۳.
- ↑ المناقب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص۳۶۱.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۶۱.
- ↑ ﴿لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ﴾ «هرگز به نیکی دست نخواهید یافت مگر از آنچه دوست دارید (به دیگران) ببخشید و هر چیزی ببخشید بی‌گمان خداوند آن را می‌داند» سوره آل عمران، آیه ۹۲.
- ↑ المحاسن، ج۲، ص۳۹۲؛ الکافی، ج۴، ص۵۲.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۸.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۷.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۹۸.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۲۳- ۲۴؛ المناقب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص۳۶۰-۳۶۱.
- ↑ الخصال، ج۲، ص۶۱۹؛ الکافی، ج۴، ص۲۳.
- ↑ المحاسن، ج۱، ص۵۹؛ ثواب الأعمال، ص۱۴۳.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۱۱؛ ثواب الأعمال، ص۱۴۲.
- ↑ ثواب الأعمال، ص۱۴۲.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۱۳۰.
- ↑ المحاسن، ج۱، ص۵۹.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۲۰۷؛ ثواب الأعمال، ص۱۴۲.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۶۷.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴.
- ↑ ثواب الأعمال، ص۱۴۲.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۷؛ منتهی المطلب، ج۸ ص۴۹۹.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۱۷.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۱۷.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۱۷.
- ↑ مجمع الفائدة و البرهان، ج۴، ص۲۸۸.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۳۰؛ الأمالی، طوسی، ص۴۸۰.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۳۷۴؛ خصائص الأئمة(ع)، ص۹۶.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۳۰؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۷.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۳۷۴.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۳- ۴۴.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۵۹.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۱۶.
- ↑ «بگو: پروردگار من برای هر کس از بندگانش که بخواهد روزی را فراخ یا تنگ می‌گرداند و هر چیزی را هزینه کنید او جایگزین آن را می‌دهد؛ و او بهترین روزی‌دهندگان است» سوره سبأ، آیه ۳۹.
- ↑ روضة المتقین، ج۳، ص۱۸۷.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۳؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۱.
- ↑ الخصال، ج۱ ص۲۸۲؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۲۵۰.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۳؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۱۱.
- ↑ الخصال، ج۱، ص۲۲۳.
- ↑ الخصال، ج۱، ص۲۸۲؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۲۵۰.
- ↑ رضوی، مقاله «انفاق»، دانشنامه امام رضا ج۲ ص ۶۱۸-۶۳۰.