اعجاز قرآن در قرآن

این مدخل از زیرشاخه‌های بحث معجزات پیامبر خاتم و مرتبط با بحث اعجاز است. "اعجاز قرآن" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

اعجاز قرآن در قرآن - اعجاز قرآن در حدیث - اعجاز قرآن در کلام اسلامی - اعجاز قرآن در فلسفه اسلامی - اعجاز قرآن در عرفان اسلامی - اعجاز قرآن از دیدگاه برون‌دینی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اعجاز قرآن در قرآن (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

واژه‌شناسی لغوی

• اعجاز مصدر باب افعال از ریشه "ع‌ ـ‌ ج‌ ـ‌ ز" به معنای ناتوان ساختن یا ناتوان یافتن کسی یا چیزی به‌کار رفته و در قرآن کریم به معنای نخست آمده است: ﴿وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِينَ ﴾. واژه معجزه، اسم فاعل ماده "عجز" از باب افعال به معنای ناتوان‌کننده است .

واژه‌های مرادف اعجاز

• اعجاز و معجزه از اصطلاحات کلامی و به معنای امری خارق‌العاده همراه با تحدی و سالم از معارضه است که خداوند آن را به دست پیامبرش پدید می‌آورد تا نشان راستی رسالت وی باشد اصطلاح معجزه و اعجاز به این معنا در قرآن کریم به‌کار نرفته؛ اما الفاظ دیگری آمده که بر معجزه حمل شده است؛ مانند: بینه و آیه: ﴿وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ قَدْ جَاءَتْكُم بَيِّنَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَكُمْ آيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِي أَرْضِ اللَّهِ وَلاَ تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴾، برهان: ﴿اسْلُكْ يَدَكَ فِي جَيْبِكَ تَخْرُجْ بَيْضَاء مِنْ غَيْرِ سُوءٍ وَاضْمُمْ إِلَيْكَ جَنَاحَكَ مِنَ الرَّهْبِ فَذَانِكَ بُرْهَانَانِ مِن رَّبِّكَ إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ ﴾، سلطان: ﴿قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِن نَّحْنُ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَمُنُّ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَمَا كَانَ لَنَا أَن نَّأْتِيَكُم بِسُلْطَانٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ ﴾، بصیرت: ﴿قَدْ جَاءَكُم بَصَائِرُ مِن رَّبِّكُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِيَ فَعَلَيْهَا وَمَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ ﴾ و شئ مبین﴿قَالَ أَوَلَوْ جِئْتُكَ بِشَيْءٍ مُّبِينٍ ﴾.
• اما اعجاز قرآن ترکیبی اضافی و بدین معناست که قرآن کریم معجزه پیامبر اسلام(ص) و دلیلی بر راستی رسالت وی از سوی خداوند‌ است.

قرآن معجزه جاویدان

• قرآن خود به صراحت و قاطعیت بیان می‌کند که هرگز نمی‌توانند سوره‌ای همانند آن بیاورند﴿فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ وَلَن تَفْعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ ﴾، ازاین‌رو اعجاز قرآن پیوندی ناگسستنی با تحدّی دارد، به‌گونه‌ای که هرجا سخن از اعجاز باشد باید سخن از تحدّی و هماوردطلبی نیز به میان آید و لازم است تحدّی به همان وجهی باشد که درباره آن ادعای اعجاز شده است، افزون بر این، مقدار قرآنی که به عنوان معجزه مطرح است نیز از آیات تحدّی به‌دست‌ می‌آید.
• در آیات تحدّی از کسانی که قرآن کریم را ساخته پیامبر دانسته و می‌پنداشتند قرآن چیزی جز افسانه پیشینیان نیست و خود آنان نیز قادر بر آفرینش چنین متنی هستند: ﴿لَوْ نَشَاء لَقُلْنَا مِثْلَ هَذَا إِنْ هَذَا إِلاَّ أَسَاطِيرُ الأَوَّلِينَ ﴾ خواسته شده تا سخنی همانند قرآن: ﴿فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِّثْلِهِ ﴾ یا ۱۰‌ سوره همانند آن: ﴿قُلْ فَأْتُواْ بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ ﴾ یا یک سوره همانند آن: ﴿فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ ﴾ بیاورند، بنابراین، حداقل مقدار اعجاز قرآن در سخنی کامل و جامع از قرآن یا یک سوره از آن است..
• سوره‌های قرآن از آغاز مشتمل بر وصف اعجاز و مایه اعجاب سخنوران عرب بوده؛ اما تحدّی قرآن در برابر مشرکان و معجزه خواندن آن پس از آن صورت گرفت که برخی ناباوران، الهی بودن این کتاب آسمانی را به دیده تردید یا انکار نگریستند و آن را ساخته شخص پیامبر معرفی کردند، بر همین اساس به باور برخی دانشمندان اسلامی معجزه از آن جهت برای پیامبر ضرورت دارد که موجب دفع یا رفع شبهه از ذهن مخاطب شده و زمینه هرگونه انکاری را از میان ببرد؛ اما برای عرضه دین حق که با فطرت بشری هماهنگ است نیازی به آن نیست .
• بر اساس روایات و اسناد تاریخی، از پیامبر مکرم اسلام، معجزات فراوانی به ظهور رسیده است، اما مهم‌ترین معجزه جاودانه پیامبر اسلام، قرآن کریم است. .
• قرآن کریم سند جاودانه درستیِ ادعای پیامبری پیامبر مکرم اسلام است. این کتاب آسمانی برتر از سایر معجزات انبیا است؛ زیرا از یک طرف با روح و اندیشه ایشان سر و کار دارد و از طرف دیگر، جاودانه و همیشگی است. علاوه بر این، از ابتدای نزول تاکنون همه را دعوت به مبارزه و هماوردی و به‌ اصطلاح "تحدی" کرده است و تا عصر حاضر همه از آوردن نمونه‌ای از آن عاجز مانده‌اند. این دعوت به مبارزه، در چند مورد صریحاً در قرآن آمده است از جمله: ﴿قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن يَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لاَ يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا ﴾.
• قرآن کریم، تنها کتاب آسمانی است که با صراحت و قاطعیّت تمام، اعلام کرده هیچکس توان آوردن کتابی همانند آن را ندارد و حتی اگر همه آدمیان و جنّیان با یکدیگر همکاری کنند قدرت چنین کاری را نخواهند داشت. و نه تنها قدرت برآوردن کتاب کاملی مثل کل قرآن را ندارند بلکه قدرت برآوردن ده سوره و حتی یک سوره یک سطری را هم نخواهند داشت. و عدم قدرت ایشان را بر چنین کاری، دلیل بر خدایی بودن این کتاب و رسالت پیامبر گرامی اسلام(ص) دانسته است.
• پس جای شکی نیست این کتاب شریف، ادّعای معجزه‌ بودن خودش را دارد و آورنده این کتاب، آن را به‌ عنوان معجزه‌ای جاودانی و برهانی قاطع بر پیامبری خودش، به همه جهانیان و برای همیشه، عرضه داشته است. و هم اکنون بعد از گذشتن چهارده قرن، این ندای الهی هر صبح و شام به‌ وسیله فرستنده‌های دوست و دشمن، به گوش جهانیان می‌رسد و حجت را بر ایشان تمام می‌کنند.
• از سوی دیگر می‌دانیم پیامبر اسلام(ص) از نخستین روز اظهار دعوتش، با دشمنان سرسخت و کینه‌توزی مواجه شد که از هیچ‌گونه تلاش و کوششی برای مبارزه با این آیین الهی، کوتاهی نکردند و پس از ناامید شدن از تأثیر تهدیدات و تطمیعات، کمر به قتل آن حضرت بستند که با تدبیر الهی، این توطئه هم به وسیلۀ هجرت شبانه و مخفیانه آن بزرگوار به سوی مدینه، خنثی شد. و بعد از هجرت هم بقیه عمر شریفش را در جنگ‌های متعدّد با مشرکان و همدستان یهودی آنان سپری کرد و از هنگام رحلت آن حضرت تا امروز هم همواره منافقین داخلی و دشمنان خارجی درصدد خاموش‌ کردن این نور الهی بوده و هستند و از هیچ کاری در این راه فروگذار نکرده و نمی‌کنند. اگر آوردن کتابی مانند قرآن کریم، امکان می‌داشت هرگز از آن، صرف نظر نمی‌کردند.
• در این عصر هم که همه دولت‌های بزرگ دنیا اسلام را بزرگترین دشمن برای سلطه ظالمانه خودشان شناخته و کمر مبارزه جدّی با آن بسته‌اند و همه‌ گونه امکانات مالی و علمی و سیاسی و تبلیغاتی را در اختیار دارند اگر می‌توانستند اقدام به تهیه یک سطر، مشابه یکی از سوره‌های کوچک قرآن می‌کردند و آن را به‌ وسیله رسانه‌های گروهی و وسایل تبلیغات جهانی عرضه می‌داشتند؛ زیرا این کار، ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین و مؤثرترین راه برای مبارزه با اسلام و جلوگیری از گسترش آن است.
• نتیجه اینکه هر فرد عاقلی که جویای حقیقت باشد با توجه به این نکات، یقین خواهد کرد قرآن کریم، کتابی استثنائی و غیرقابل تقلید است و هیچ فرد یا گروهی با هیچ آموزش و تمرینی نمی‌تواند مانند آن را بیاورد. یعنی همه ویژگی‌های یک معجزه (خارق‌العاده‌ بودن، الهی و غیرقابل تقلید بودن، و به‌ عنوان دلیلی بر صحّت نبوّت ارائه شدن) را داراست. و از این روی، بهترین دلیل قاطع بر صدق دعوت پیامبر اکرم(ص) و حقّانیت دین مقدس اسلام می‌باشد. و از بزرگترین نعمت‌های الهی بر جامعه انسانی همین است که این کتاب شریف را به گونه‌ای نازل فرموده که همواره به‌ صورت معجزه‌ای جاویدان باقی بماند و دلیل صدق و صحّتش را با خودش داشته باشد. دلیلی که درک دلالت آن نیازی به تحصیل و تخصص ندارد و برای هر فردی قابل فهم و پذیرش است.

اعجاز قرآن در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱

منظور آن دسته از آیاتی است که دلالت بر الهی و قدسی بودن قرآن به عنوان سند رسالت پیامبر دارد؛ زیرا بحث معجزه با اعجاز تفاوت دارد، آنچه در باره کلیت معجزه در باره پیامبران است، در ذیل مدخل خودش آمده، اما در اینجا سخن از این کتاب و معجزه بودنش است؛ زیرا آنچه از این کتاب به عنوان امری خارق‌العاده آمده، که دیگران را به مبارزه (تحدی) دعوت می‌کند که اگر این کتاب بشری و با علوم کسبی به دست آمده، شما می‌توانید مانندش را بیاورید. البته بحث اعجاز یکی از مسائل مهم علوم قرآن و دارای ابعاد و جوانب بسیار است. این بحث هم در علوم قرآن پایه و اساس دارد و هم در تفسیر و به عنوان یکی از مبانی تفسیر شناخته می‌شود. از سوی دیگر این بحث، پاسخی است به شبهاتی که برخی از منکرین وحیانی بودن این کتاب، از دهریون پیشین گرفته، تا مادیون امروز، مطرح نموده و چنین وانمود کرده‌اند که قرآن هیچ ویژگی الهی و قدسی ندارد و کتاب و گفتار انسانی، حداکثر از سوی مصلحی الهی است.

مفهوم اعجاز

کلمه اعجاز از ریشۀ عَجَزَ به معنای بُن و پایان یک شیء است. (مفردات: ۵۴۷، ماده عجز) معجزه را به این جهت معجزه می‌گویند که انسان در پایان و انتهای راه به واماندگی و خستگی می‌رسد و ناتوان می‌شود. قرآن کریم همین معنا را در فرستادن عذاب و درماندگی مردم عذاب دیده توصیف می‌کند: ﴿إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا فِي يَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ * تَنْزِعُ النَّاسَ كَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ مُنْقَعِرٍ﴾ تندبادی وحشتناک در یک روز شوم بر مردمی وزد که تنه‌های نخل ریشه‌کن شده و مردم از جا کنده شوند. چون ریشه درخت خرما پایین است. در این آیه از تنه درخت به: اعجاز تعبیر شده است. در جایی دیگر می‌گوید: ﴿أَعَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هَذَا الْغُرَابِ﴾ وای بر من، آیا عاجزم که مثل این زاغ باشم. اما در اصطلاح سیوطی (م ۹۱۱) می‌گوید: المعجزةُ فِی لسان الشرع امرٌ خارق‌العاده مقرونٌ بالتحدی، سالمٌ عن المعارضة (سیوطی، اتقان، ج ۱، ص ۱۱۶). زوال قدرت از آوردن به چیزی که یا عمل است، یا رأی است یا تدبیر است یا قول است (فیروزآبادی، بصائر ذوی‌التمییز، ج ۱، ص ۶۵) از نظر سید مرتضی (م ۴۳۶ق)، معجزه و به ویژه معجزه پیامبر اسلام، مقتضای حکمت و مصلحت الهی، عبارت است از: «آنچه که خداوند به عنوان تصدیق و تأیید مدعی رسالت انجام می‌دهد». سید مرتضی، الموضح عن جهة إعجاز القرآن،، ۱۳۸۲ ص: ۱۹۹-۲۰۱). که با دیدگاه وی در صرفه سازگار می‌آید.

کاربرد آیه و بینات به جای معجزه در قرآن

کلمه اعجاز در قرآن معنای اصطلاحی ندارد و برای نشانه نبوت بکار نرفته و به جای این کلمه از آیه و بینات و واژه‌های مشابه آن مانند برهان استفاده شده که باید موارد کاربرد آن را بررسی کرد.

• قرآن کریم بارها از معجزات پیامبران با لفظ آیه یاد کرده است و منظور از آنها، آیات و نشانه‌های معجزه گونه حق، شامل هر گونه عملی خارق‌العاده را می‌شده که علامت و نشانه او و گاه صحت ادعای پیامبران بوده و الزاماً دلیل برای پیامبران هم نبوده، اما دلیل بر خارق‌العاده بودن و الاهیت کار بوده است. به عنوان نمونه:

1. در باره عیسی آمده است: ﴿وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِنَّا وَكَانَ أَمْرًا مَقْضِيًّا﴾ ﴿وَجَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ آيَةً﴾
2. در باره داوود و نشانه صدق او این گونه آمده است: ﴿إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ﴾
3. در قصه عُزیر آمده‌است: ﴿وَانْظُرْ إِلَى حِمَارِكَ وَلِنَجْعَلَكَ آيَةً لِلنَّاسِ﴾ میراندن و زنده شدن عزیر معجزه و آیه برای مردم است.
4. ﴿قَالَ رَبِّ اجْعَلْ لِي آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَ لَيَالٍ سَوِيًّا﴾ سه روز نمی‌توانی سخن بگویی. سلب قدرت تکلم از نشانه‌های فرود رحمت و دادن فرزند به حضرت زکریا می‌شود.
5. ﴿تَكُونُ لَنَا عِيدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِنْكَ﴾ از عیسی آیه‌ای خواستند. که برای آنها مائده‌ای آسمانی و نشانه‌ای از او باشد.
6. درخواست معجزه کنند، خداوند از آن معجزه تعبیر بر آیت می‌کند ﴿إِنَّ اللَّهَ قَادِرٌ عَلَى أَنْ يُنَزِّلَ آيَةً وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ﴾
7. ﴿وَإِذَا جَاءَتْهُمْ آيَةٌ قَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتَّى نُؤْتَى مِثْلَ مَا أُوتِيَ﴾ توقع آوردن نشانه‌هایی از سنخ معجزات پیامبران پیشین داشته‌اند.
8. ﴿فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً﴾ سالم نگه‌داشتن بدن فرعون که امری خارق عادت است، نشانه‌ای و عبرتی برای دیگران.
9. ﴿وَيَا قَوْمِ هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَكُمْ آيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِي أَرْضِ﴾ ناقه صالح آیت حق و منتسب به خداوند.
10. ﴿ٍ لَمَّا كَذَّبُوا الرُّسُلَ أَغْرَقْنَاهُمْ وَجَعَلْنَاهُمْ لِلنَّاسِ آيَةً﴾ غرق شدن فرعون و لشکریانش با آن مقدمات نشانۀ حقانیت موسی و عبرت دیگران و در مجموع آیه است.
11. اهمیت معجزه در باره بشر ﴿مَا أَنْتَ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا فَأْتِ بِآيَةٍ إِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِقِينَ﴾
12. ﴿فَأَنْجَيْنَاهُ وَأَصْحَابَ السَّفِينَةِ وَجَعَلْنَاهَا آيَةً لِلْعَالَمِينَ﴾. کشتی نوح و نجات او و اصحاب سفینه، آیتی برای جهانیان.

نکات:

1. اینها و آیات دیگر نمونهای از تعبیراتی بود که در کلمه آیه برای کارهای خارقالعاده و معجزهگونه پیامبران با تعبیر آیت بکار گرفته شده است. از این رو، قرآن کریم در تعبیر دیگری باز بارها از معجزات پیامبران با لفظ بینات یاد کرده است. به عنوان نمونه:
   1. ﴿ِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ﴾
   2. ﴿وَلَقَدْ جَاءَكُمْ مُوسَى بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ﴾؛ ﴿وَلَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ﴾
2. قرآن کریم بارها از معجزات پیامبران با لفظ برهان به جای معجزه یاد کرده است. به عنوان نمونه:
   1. ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمْ بُرْهَانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكُمْ نُورًا مُبِينًا﴾
   2. ﴿اسْلُكْ يَدَكَ فِي جَيْبِكَ تَخْرُجْ بَيْضَاءَ مِنْ غَيْرِ سُوءٍ وَاضْمُمْ إِلَيْكَ جَنَاحَكَ مِنَ الرَّهْبِ فَذَانِكَ بُرْهَانَانِ مِنْ رَبِّكَ إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ﴾
3. آنچه در کارهای پیامبران مطرح شده، به عنوان نشانه و علامت بودن آن برای صدق رسالت است و همین هم برای شناسایی آنان و تفاوت آنان با مُتنبیان دارای اهمیت است. به تعبیر دیگر، کارهای خارق‌العاده پیامبران، دلیل و راهنمایی است به الهی بودن آن، از این رو، تعبیر به آیت شده است. آیت، شامل همه انسان‌ها اعم مسلمان و کافر، با ایمان و بیایمان می‌شود. حتی برای کسی که ایمان دارد، باز آیت وسیله ازدیادِ باور میگردد. در صورتی که ناتوان کردن و معجزه، یا برای منکران و مخالفان و مفتریان است، آنگونه که در سوره هود ﴿وَيَا قَوْمِ هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَكُمْ آيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِي أَرْضِ اللَّهِ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ قَرِيبٌ﴾ و یونس ﴿وَيَقُولُونَ لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾ و اسراء ﴿وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ وَكُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِيلًا﴾ آمده است، یا برای کسانی که تردید و به تعبیر قرآن دارای ریب هستند، آنگونه که در سوره بقره ﴿وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾ آمده است.
4. معجزه امری سلبی است به این معنا که از ناتوان شدن در آوردن، مانند آن کاری که نبی انجام می‌دهد، آشکار می‌شود که پس کار او خارق‌العاده و انحصاری و قدسی و الهی است، اما آیت و نشانه خودش به صورت مستقیم دلیل بر نبوت نبی است.

درخواست معجزه و انکار آن از سوی پیامبر

آیا آوردن معجزه حسی و آوردن امور شگفت انگیز در هر صورت و در همه اشکال آن برای پیامبر ضرورت است و اگر ضرورت است پس چرا پیامبر به آن تفوه نکرد و سخنی نگفت که این قرآن معجزه و سند نبوت من است و حتی در برابر مخالفان که درخواست آیه و بینه می‌کردند، امتناع می‌کرد؟ چرا پیامبر مسئله تحدی را که از علائم معجزه بودن است، پس از گذشت رسالت و دعوت خود مطرح کرد؟

1. ﴿وَقَالَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ لَوْلَا يُكَلِّمُنَا اللَّهُ أَوْ تَأْتِينَا آيَةٌ كَذَلِكَ قَالَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِثْلَ قَوْلِهِمْ تَشَابَهَتْ قُلُوبُهُمْ قَدْ بَيَّنَّا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ﴾
2. ﴿وَقَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعًا * أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَعِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْأَنْهَارَ خِلَالَهَا تَفْجِيرًا * أَوْ تُسْقِطَ السَّمَاءَ كَمَا زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفًا أَوْ تَأْتِيَ بِاللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ قَبِيلً * أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقَى فِي السَّمَاءِ وَلَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتَابًا نَقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَرًا رَسُولًا﴾
3. ﴿وَقَالُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ مَلَكٌ وَلَوْ أَنْزَلْنَا مَلَكًا لَقُضِيَ الْأَمْرُ ثُمَّ لَا يُنْظَرُونَ﴾
4. ﴿وَقَالُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اللَّهَ قَادِرٌ عَلَى أَنْ يُنَزِّلَ آيَةً وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ﴾
5. ﴿وَيَقُولُونَ لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾
6. ﴿الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَيْنَا أَلَّا نُؤْمِنَ لِرَسُولٍ حَتَّى يَأْتِيَنَا بِقُرْبَانٍ تَأْكُلُهُ النَّارُ قُلْ قَدْ جَاءَكُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِي بِالْبَيِّنَاتِ وَبِالَّذِي قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾
7. ﴿فَلَعَلَّكَ تَارِكٌ بَعْضَ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَضَائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ أَنْ يَقُولُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ كَنْزٌ أَوْ جَاءَ مَعَهُ مَلَكٌ إِنَّمَا أَنْتَ نَذِيرٌ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ﴾

نکات:

1. تردیدی نیست که گرانیگاه مخالفت با آیه و معجزه آوردن پیامبر در دسته‌ای از آیات قرآن امور خارق‌العاده بوده است؛ زیرا از نکات قابل توجه در دسته‌ای از آیات قرآن اصرار پیامبر در نیاوردن معجزات حسی بوده است که برخلاف انبیای گذشته خداوند به او می‌گوید: که این آوردن دستور از سوی خدا نیست، فایده‌ای ندارد، پیامبر مبشر و منذر است. بگو: «غیب فقط به خدا اختصاص دارد. تو فقط هشدار دهنده‌ای، آیا [من] جز بشری فرستاده هستم‌؟: ﴿وَقَالَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ لَوْلَا يُكَلِّمُنَا اللَّهُ أَوْ تَأْتِينَا آيَةٌ كَذَلِكَ قَالَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِثْلَ قَوْلِهِمْ تَشَابَهَتْ قُلُوبُهُمْ قَدْ بَيَّنَّا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ﴾ افراد نادان گفتند: «چرا خدا با ما سخن نمی‌گوید؟ یا برای ما معجزه‌ای نمی‌آید؟» کسانی که پیش از اینان بودند [نیز] مثل همین گفته ایشان را می‌گفتند. دلها [و افکار]‌شان به هم می‌ماند. ما نشانه‌ها [ی خود] را برای گروهی که یقین دارند، نیک روشن گردانیده‌ایم.
2. از زبان مخالفان نقل می‌کند که می‌گویند تا معجزه‌ای بزرگ و به تعبیری چشم پرکن نیاوری به تو ایمان نمی‌آوریم: ﴿وَقَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعًا * أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَعِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْأَنْهَارَ خِلَالَهَا تَفْجِيرًا * أَوْ تُسْقِطَ السَّمَاءَ كَمَا زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفًا أَوْ تَأْتِيَ بِاللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ قَبِيلً * أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقَى فِي السَّمَاءِ وَلَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتَابًا نَقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَرًا رَسُولًا﴾
3. نکته دیگر این که عده‌ای در مخالفت می‌گفتند: ﴿وَقَالُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ مَلَكٌ وَلَوْ أَنْزَلْنَا مَلَكًا لَقُضِيَ الْأَمْرُ ثُمَّ لَا يُنْظَرُونَ﴾ و یا می‌گفتند: ﴿وَقَالُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اللَّهَ قَادِرٌ عَلَى أَنْ يُنَزِّلَ آيَةً وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ﴾ و گفتند: «چرا معجزه‌ای از جانب پروردگارش بر او نازل نشده است‌؟» بگو: «بی‌تردید، خدا قادر است که پدیده‌ای شگرف فرو فرستد، لیکن بیشتر آنان نمی‌دانند». ﴿وَإِذَا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآيَةٍ قَالُوا لَوْلَا اجْتَبَيْتَهَا قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَا يُوحَى إِلَيَّ مِنْ رَبِّي هَذَا بَصَائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ﴾و هر گاه برای آنان آیاتی نیاوری، می‌گویند: «چرا آن را خود برنگزیدی‌؟ «بگو: «من فقط آنچه را که از پروردگارم به من وحی می‌شود پیروی می‌کنم. این [[[قرآن]]] رهنمودی است از جانب پروردگار شما و برای گروهی که ایمان می‌آورند هدایت و رحمتی است. ﴿وَيَقُولُونَ لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾ و می‌گویند: «چرا معجزه‌ای از جانب پروردگارش بر او نازل نمی‌شود؟» بگو: «غیب فقط به خدا اختصاص دارد. پس منتظر باشید که من هم با شما از منتظرانم»..
4. می‌توان از این آیات چنین نتیجه گرفت که اصولا قرآن در آیات فراوانی نشان می‌دهد که به آوردن اعجاز حسی، میانه خوشی ندارد و لذا تجربه برخورد امت‌های پیشین به ویژه بنی اسرائیل را یاد آور می‌شود: با این که معجزه‌ای چون آتش گرفتن قربانی را به عنوان نشانه نبوت می‌آورد، باز قبول نمی‌کنند. ﴿الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَيْنَا أَلَّا نُؤْمِنَ لِرَسُولٍ حَتَّى يَأْتِيَنَا بِقُرْبَانٍ تَأْكُلُهُ النَّارُ قُلْ قَدْ جَاءَكُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِي بِالْبَيِّنَاتِ وَبِالَّذِي قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾. همانان که گفتند: «خدا با ما پیمان بسته که به هیچ پیامبری ایمان نیاوریم تا برای ما قربانیی بیاورد که آتش [آسمانی] آن را [به نشانه قبول] بسوزاند».. بگو: «قطعاً پیش از من، پیامبرانی بودند که دلایل آشکار را با آنچه گفتید، برای شما آوردند. اگر راست می‌گویید، پس چرا آنان را کشتید؟ جالب اینجا است که قرآن به جای بیان خواسته آنان با اشاره می‌گوید: ﴿قُلْ قَدْ جَاءَكُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِي بِالْبَيِّنَاتِ وَبِالَّذِي قُلْتُمْ﴾. در بیان اصل دلیل مناقشه‌ای ندارد و می‌گوید پیامبران گذشته با بینات آمدند و حتی با آنچه شما گفتید آمدند، اما آنان چه کردند، آیا آنان را قانع کرد و آوردن امور خارق‌العاده، باعث ایمان آوردن شد، یا بازهم به مخالفت برخاستند و با این پیامبر به مقاتله برخاستند! بنابراین مشکل شما هم این نیست و معلوم نیست که با آوردن امورخارق عادت، مؤمن کند، باید برای خود فکر دیگری بکنید.
5. باز در آیه دیگر، بی‌نیازی پیامبر را به معجزه‌ای حسی بیان می‌کند و از زبان مخالفان نقل می‌کند: ﴿فَلَعَلَّكَ تَارِكٌ بَعْضَ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَضَائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ أَنْ يَقُولُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ كَنْزٌ أَوْ جَاءَ مَعَهُ مَلَكٌ إِنَّمَا أَنْتَ نَذِيرٌ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ﴾ و مبادا تو برخی از آنچه را که به سویت وحی می‌شود، ترک گویی و سینه‌ات بدان تنگ گردد که می‌گویند: «چرا گنجی بر او فرو فرستاده نشده، یا فرشته‌ای با او نیامده است‌؟» «بدان که» تو فقط هشدار دهنده‌ای، و خدا بر هر چیزی نگهبان است.
6. از سوی دیگر از نظر مخالفان مراد از آیه آشکار، آوردن معجزه حسی است که خدا می‌گوید تو منذر و هدایت‌گری: ﴿وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ﴾ و آنان که کافر شده‌اند می‌گویند: «چرا نشانه‌ای آشکار از طرف پروردگارش بر او نازل نشده است‌؟» [ای پیامبر] تو فقط هشدار دهنده‌ای، و برای هر قومی رهبری است. ﴿وَقَالُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَاتٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّمَا الْآيَاتُ عِنْدَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُبِينٌ﴾ و گفتند: «چرا بر او از جانب پروردگارش نشانه‌هایی [[[معجزه‌آسا]]] نازل نشده است‌؟» بگو: «آن نشانه‌ها پیش خداست، و من تنها هشداردهنده‌ای آشکارم».
7. در برخی از آیات آمده برای هدایت شدن تنها معجزه کافی نیست، بلکه باید آمادگی شخص برای قبول هدایت باشد: ﴿وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ أَنَابَ﴾ و کسانی که کافر شده‌اند می‌گویند: «چرا از جانب پروردگارش معجزه‌ای بر او نازل نشده است‌؟» بگو: «در حقیقت خداست که هر کس را بخواهد بی‌راه می‌گذارد و هر کس را که [به سوی او] بازگردد، به سوی خود راه می‌نماید». (منظور از مشیت الهی وجود قوانین و سنن ایمان است).
8. در دسته‌ای از آیات به این نکته توجه می‌دهد: با این که در امت‌های پیشین معجزات فراوانی را آورد، باز ایمان نیاوردند: ﴿وَقَالُوا لَوْلَا يَأْتِينَا بِآيَةٍ مِنْ رَبِّهِ أَوَلَمْ تَأْتِهِمْ بَيِّنَةُ مَا فِي الصُّحُفِ الْأُولَى﴾ و گفتند: «چرا از جانب پروردگارش معجزه‌ای برای ما نمی‌آورد؟» آیا دلیل روشن آنچه در صحیفه‌های پیشین است برای آنان نیامده است‌؟ ﴿وَقَالَ الَّذِينَ لَا يَرْجُونَ لِقَاءَنَا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْنَا الْمَلَائِكَةُ أَوْ نَرَى رَبَّنَا لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا فِي أَنْفُسِهِمْ وَعَتَوْا عُتُوًّا كَبِيرًا﴾ و کسانی که به لقای ما امید ندارند، گفتند: «چرا فرشتگان بر ما نازل نشدند یا پروردگارمان را نمی‌بینیم‌؟» قطعاً در مورد خود تکبر ورزیدند و سخت سرکشی کردند.

نتیجه: از مجموع این دسته از آیات استفاده می‌شود که خداوند نمی‌خواسته برای ایمان آوردن معجزه‌ای حسی عرضه کند و نکرده و روش او برخلاف پیامبران پیشین که به صراحت این آیات را می‌آورده و حتی برخی از پیامبران مانند موسی به یک آیه بسنده نشده و ۹ معجزه آورده شده است: ﴿وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى تِسْعَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ فَسْئَلْ بَنِی إِسْرٰائِیلَ إِذْ جٰاءَهُمْ ﴾ دلیل این نیاوردن چیست‌؟ چرا این سنت قدرت‌نمایی و تحت تأثیر قرار قرار دادن تغییر پیدا می‌کند؟ از عبارت‌هایی از قبیل: ﴿قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَرًا رَسُولًا﴾ استفاده می‌شود که به این اصل تأکید می‌شود که وظیفه پیامبر تأثیرگذاری در عقلانیت مخاطبان و روش تربیتی و انسانی است، و پیامبر انسان و بشر با رشد فکری آنان، روش تبلیغ را تغییر داده است: ﴿قَدْ بَيَّنَّا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ﴾. و دیگر کاروان بشریت به جایی رسیده که فکر او دگرگون شود، نه این که مرعوب شود: ﴿قُلْ إِنَّمَا الْآيَاتُ عِنْدَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُبِينٌ﴾ حتی به گذشته اشاره می‌کند، مگر این کار در گذشته انجام نمی‌شده، و پیامبران دیگر نشانه‌هایی غیبی نمی‌آورده‌اند: ﴿أَوَلَمْ تَأْتِهِمْ بَيِّنَةُ مَا فِي الصُّحُفِ الْأُولَى﴾ با این همه، می‌گوید: «فَمٰا آمَنَ لِمُوسیٰ إِلاٰ ذُریةٌ مِنْ قَوْمِهِ عَلیٰ خَوْفٍ مِنْ فِرْعَوْنَ وَ مَلاَئِهِمْ: یونس (۱۰) آِیه: ۸۳» سرانجام، کسی به موسی ایمان نیاورد مگر فرزندانی از قوم وی، در حالی که بیم داشتند از آنکه مبادا فرعون و سران آنها ایشان را آزار رسانند. ظاهرا حتی خود از این وضعیت ناراحت بوده که چرا نباید از این دست از معجزات بیاورد و دیگر توبیخ شود و سینه‌اش تنگ شود که می‌گویند: «چرا گنجی بر او فرو فرستاده نشده، یا فرشته‌ای با او نیامده است‌؟» و خدا در برابر می‌گوید: نگران نباش که تو فقط هشدار دهنده‌ای. نکته دیگر آنکه معلوم می‌شود که پیامبر هیچ معجزه‌ای از سنخ معجزات پیامبران پیشین نیاورده و اگر چنین معجزه‌ای می‌آورد، دیگر درخواست معجزه نمی‌کردند.

سنجش داستان‌های قرآنی با تورات

در قرآن گزارش‌های راست و بطلان‌ناپذیر بسیاری هست که در تورات و انجیل نشانی از آنها نیست. (محمد ابوزهرة، القرآن، ۳۶۴-۳۶۵؛ باقلانی، اعجاز القرآن، ۵۳-۵۴.)، اعجاز از این بالاتر؟ و این افزون بر پیشگویی‌های قرآن نیز جلوه دیگری از اعجاز اوست، مثلا پیشگویی‌هایی چون: پیروزی رومیان بر ایرانیان و پیروزی مسلمانان در فتح مکه است. بدین‌گونه آشکار می‌شود که قرآن کتابی است که شک و شبهه را به هیچ‌رو بدان راهی نیست، کتابی است که هم از اقوام و رویدادهای پیشین برای ما گزارش‌ها می‌دهد و هم چونان آیینه‌ای روشن، زندگی دینی، اقتصادی، اجتماعی و عقلی در عصر جاهلی را پیش چشم ما می‌نهد. مثلا گروهی از بت‌های آنان را یاد می‌کند، از جدال آنان با پیامبر سخن می‌گوید، گوشه‌هایی از اقتصاد و سیاست آنان را باز می‌نماید، پاره‌ای از باورها و رفتارهای جاهلی آنان را باز می‌گوید، و در اینجاست که برخی از آنها را می‌پذیرد، و برخی را تعدیل می‌کند - یعنی با دستکاری‌ها، دگرگونی‌هایی می‌پذیرد - مانند حج، ازدواج، طلاق، مهر، خلع و ایلاء، تا تحولی در آنها پدید آورد، و برخی را یکسره رد می‌کند و نمی‌پذیرد، مانند پیشگویی و... که در جاهلیت رواج داشته و اینها همه چیزهایی است که تاریخ‌نگاران را به کار می‌آید و می‌توانند با بررسی آنها بسیاری از باورها، پندارها و سنت‌های مردم جاهلی را شناسایی کنند.

با این مقدمات می‌توان به سراغ قرآن رفت و به دلایل گوناگون اثبات کرد، که این کتاب سند و حجت پیامبر اسلام(ص) است و هم در عصر خود پیامبر(ص) و هم در اعصار بعدی، مردم از آوردن مانندش درمانده‌اند و تاکنون کسی مانند این کتاب را نیاورده، هرچند انسان کتاب‌های بسیاری نوشته و ادبیات زیبا و آفرینش‌های هنری گوناگونی در زبان‌های مختلف پدیدآورده است. اما با این خصوصیت و زیبایی و تأثیر آفرینی و جاذبه برانگیز و بهجت‌آفرینی اندیشه‌گراست. فصاحت و بلاغت، موسیقی کلام، معارف بلند، و نظم و نسق آن اعجاب آفرین و بگونه‌ای است که کسی مانندش را نیاورده است و ضمناً تمام این خصوصیات با جهات برجستگی آن از نظر محتوا در مورد قرآن که جنبه حسی ندارد، استدلال‌پذیر و قابل برهان است و می‌توان در یکایک آنها دلیل و شاهد آورد و مقایسه کرد.

1. ﴿وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾ ﴿فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ﴾
2. ﴿أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا﴾
3. ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمْ بُرْهَانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكُمْ نُورًا مُبِينًا﴾
4. ﴿قُلْ إِنِّي عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَكَذَّبْتُمْ بِهِ مَا عِنْدِي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ يَقُصُّ الْحَقَّ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ﴾
5. ﴿وَإِذَا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآيَةٍ قَالُوا لَوْلَا اجْتَبَيْتَهَا قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَا يُوحَى إِلَيَّ مِنْ رَبِّي هَذَا بَصَائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ﴾
6. ﴿قُلْ لَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَلَا أَدْرَاكُمْ بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُرًا مِنْ قَبْلِهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ﴾
7. ﴿وَمَا كَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَنْ يُفْتَرَى مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ * أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾
8. ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ * فَإِلَّمْ يَسْتَجِيبُوا لَكُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا أُنْزِلَ بِعِلْمِ اللَّهِ وَأَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَهَلْ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ﴾
9. ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا﴾
10. ﴿قُلْ فَأْتُوا بِكِتَابٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ هُوَ أَهْدَى مِنْهُمَا أَتَّبِعْهُ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ * فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يَتَّبِعُونَ أَهْوَاءَهُمْ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَيْرِ هُدًى مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ﴾
11. ﴿وَقَالُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَاتٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّمَا الْآيَاتُ عِنْدَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُبِينٌ * أَوَلَمْ يَكْفِهِمْ أَنَّا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ يُتْلَى عَلَيْهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَرَحْمَةً وَذِكْرَى لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ﴾
12. ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جَاءَهُمْ وَإِنَّهُ لَكِتَابٌ عَزِيزٌ * لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ﴾
13. ﴿فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِثْلِهِ إِنْ كَانُوا صَادِقِينَ﴾
14. ﴿قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذِي يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ وَلَكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآيَاتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ﴾
15. ﴿قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَأُخْرَى كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُمْ مِثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ وَاللَّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ يَشَاءُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِي الْأَبْصَارِ﴾
16. ﴿ذَلِكَ نَتْلُوهُ عَلَيْكَ مِنَ الْآيَاتِ وَالذِّكْرِ الْحَكِيمِ﴾
17. ﴿ِاقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُ﴾
18. ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ﴾
19. ﴿لَوْ كَانَ عَرَضًا قَرِيبًا وَسَفَرًا قَاصِدًا لَاتَّبَعُوكَ وَلَكِنْ بَعُدَتْ عَلَيْهِمُ الشُّقَّةُ وَسَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَوِ اسْتَطَعْنَا لَخَرَجْنَا مَعَكُمْ يُهْلِكُونَ أَنْفُسَهُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ﴾
20. ﴿يَحْذَرُ الْمُنَافِقُونَ أَنْ تُنَزَّلَ عَلَيْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِمَا فِي قُلُوبِهِمْ قُلِ اسْتَهْزِئُوا إِنَّ اللَّهَ مُخْرِجٌ مَا تَحْذَرُونَ﴾
21. ﴿إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ﴾
22. ﴿إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ قُلْ رَبِّي أَعْلَمُ مَنْ جَاءَ بِالْهُدَى وَمَنْ هُوَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ﴾
23. ﴿سَيَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انْطَلَقْتُمْ إِلَى مَغَانِمَ لِتَأْخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعْكُمْ يُرِيدُونَ أَنْ يُبَدِّلُوا كَلَامَ اللَّهِ قُلْ لَنْ تَتَّبِعُونَا كَذَلِكُمْ قَالَ اللَّهُ مِنْ قَبْلُ فَسَيَقُولُونَ بَلْ تَحْسُدُونَنَا بَلْ كَانُوا لَا يَفْقَهُونَ إِلَّا قَلِيلًا﴾
24. ﴿لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذَلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا﴾
25. ﴿غُلِبَتِ الرُّومُ * فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ * فِي بِضْعِ سِنِينَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَمِنْ بَعْدُ وَيَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ﴾
26. ﴿أَمْ يَقُولُونَ نَحْنُ جَمِيعٌ مُنْتَصِرٌ * سَيُهْزَمُ الْجَمْعُ وَيُوَلُّونَ الدُّبُرَ﴾
27. ﴿وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ قَالَ الَّذِينَ لَا يَرْجُونَ لِقَاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هَذَا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِي إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ إِنِّي أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ﴾
28. ﴿وَقَالُوا لَوْلَا يَأْتِينَا بِآيَةٍ مِنْ رَبِّهِ أَوَلَمْ تَأْتِهِمْ بَيِّنَةُ مَا فِي الصُّحُفِ الْأُولَى﴾

نتیجه: در آیات فوق این موضوعات مطرح گردیده است:

1. قرآن معجزه پیامبر اکرم و دلیل حقانیت رسالت او: از باب مثال: ﴿قُلْ إِنِّي عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَكَذَّبْتُمْ بِهِ مَا عِنْدِي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ يَقُصُّ الْحَقَّ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ﴾..
2. انکارمعجزات پیامبر و دلائل رسالت او، موجب آزردگی واندوه آن حضرت: ﴿قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذِي يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ وَلَكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآيَاتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ﴾.
3. دو برابر دیده شدن افراد مسلمانان در غزوه بدر، در نگاه مشرکان، معجزه و دلیل صدق پیامبر: ﴿قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَأُخْرَى كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُمْ مِثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ وَاللَّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ يَشَاءُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِي الْأَبْصَارِ﴾.
4. بیان سرگذشت حضرت مریم، زکریا، یحیی، عیسی از معجزات و نشانه‌های صدق پیامبر اکرم: ﴿َ ذٰلِک نَتْلُوهُ عَلَيْكَ مِنَ الْآيَاتِ وَالذِّكْرِ الْحَكِيمِ﴾..
5. دونیمه شدن ماه به اشاره پیامبر اکرم از معجزات ایشان: ﴿ُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُ﴾. که البته اثبات آن جای مناقشات بسیار دارد و این بحث در مدخل شق القمر سخن گفته شده است.

جستارهای وابسته

• ارضای خواص به قرآن
• ارضای عاطفی به قرآن
• ارضای عقل به قرآن
• ارضای عوام به قرآن
• اعجاز آسان‌حفظی قرآن
• اعجاز آسان‌فهمی قرآن
• اعجاز تأثیری قرآن
• اعجاز تصویری قرآن
• اعجاز تناسب آیات
• اعجاز تناسب سوره‌ها
• اعجاز جامعیت قرآن
• اعجاز جاودانگی قرآن
• اعجاز صوتی قرآن
• اعجاز عدم تحریف قرآن
• اعجاز محتوایی قرآن:
  • اعجاز اخلاقی قرآن
  • اعجاز استدلالی قرآن
  • اعجاز تشریعی قرآن
  • اعجاز جدلی قرآن
  • اعجاز عددی قرآن
• اعجاز نزولی قرآن
• بلاغت قرآن:
  • اعجاز بدایع قرآن
  • اعجاز بیانی قرآن:
    • اعجاز نظم قرآن
    • الهی بودن الفاظ قرآن
    • تاخیر ما اصله التقدیم
    • فصاحت قرآن:
      • فصاحت لفظی
      • فصاحت معنوی
    • نقض عادات ادبی
• ترتیب قرآن:
  • ترتیب آیات:
    • ترتیب تدوین آیات
    • ترتیب تلاوت آیات
  • ترتیب سوره ها:
    • ترتیب تدوین سوره‌ها
    • ترتیب تلاوت سوره‌ها
  • ترتیب فعلی قرآن
  • ترتیب نزول قرآن:
    • ترتیب نزول آیات
    • ترتیب نزول سوره‌ها
• رفع نیاز بشری به قرآن
• هدایت قرآن

منابع

1. مصباح یزدی، محمد تقی، راه و راهنماشناسی
2. مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید
3. سید محمود دشتی، غلام علی عزیزی‌کیا، دائرةالمعارف قرآن کریم
4. سبحانی، محمد تقی و برنجکار، رضا، معارف و عقاید ۱
5. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم

پانویس