ابو عبیده جراح
مقدمه
نام او عامر بن عبدالله بن جرّاح بن هلال است[۱]. از زندگی پیش از اسلام او اطلاعی در دست نیست. فقط گفته‌اند: یکی از معدود افرادی بود که پیش از ظهور اسلام در مکّه، خواندن و نوشتن می‌دانست[۲]. پس از بعثت پیامبر(ص) او را از نخستین اسلام آورندگان دانسته‌اند[۳]. هنگام اسلام آوردن، حدود ۳۰ سال داشته است. پس از اسلام، بر اثر فشار مشرکان، پیش از جعفر بن ابی‌طالب به حبشه هجرت کرد[۴] و در هجرت دوم نیز با او همراه شد[۵] و سپس به مکه بازگشت[۶] و پس از آن، به مدینه هجرت کرد[۷].
ابوعبیده در زمان پیامبر اکرم (ص)
گفته شده ابوعبیده، در همه جنگ‌های زمان پیامبر(ص) حضور داشت[۸] و در جنگ بدر، یکی از ۶ فرد تیره بنی حارث بن فهر بود[۹]. در جنگ اُحُد شرکت کرد و برخی او را از ثابت قدمان این جنگ شمرده‌اند[۱۰]. ابوعبیده در صلح حدیبیّه، (ششم هجری) در شمار گواهان پیمان قرار داشت[۱۱] و در همین سال، سریه‌ای را به ذی‌القصه رهبری [۱۲] و در سال بعد، سریه خَبَط (سیف‌البحر) را بر ضدّ قبیله جهینه در ساحل دریا، فرماندهی کرد[۱۳]. او در فتح مکه، فرماندهی بخشی از سپاه را برعهده داشت[۱۴]. او در واقعه تبوک حضور داشت و براساس برخی از روایات شیعیِ منقول از حذیفه و عمار، از کسانی بود که در بازگشت از آن جنگ، در ترور ناکام پیامبر(ص) شرکت کرد[۱۵]. در اینکه آیا وی در جیش اُسامه که در واپسین روزهای حیات پیامبر سازمان‌دهی شد، حاضر بوده یا نه، اختلاف است[۱۶].
ابوعبیده پس از پیامبر(ص)
ابوعبیده در وقایع سیاسی ـ اجتماعیِ پس از پیامبر نقشی برجسته داشت. او یکی از سه تن سازنده جریان سقیفه[۱۷] و کسی بود که به احتمال بسیار، پیش از درگذشت رسول خدا، برنامه‌هایی را در جلسات مخفی، برای خلافت طراحی کرده بود[۱۸]. وی پس از تجمع انصار در سقیفه، به اتفاق ابوبکر و عمر به آنجا رفت و برای خاموش کردن انصارِ نقشی ویژه داشت[۱۹]. پس از فراهم شدن زمینه، وی یکی از دو نامزد خلافت از طرف ابوبکر بود که درباره‌اش گفت: من به یکی از دو دوستم ابوعبیده و عمر راضی‌ام[۲۰] و برای توجیه پیشنهاد خود، سخنی را به پیامبر(ص) نسبت داد که: برای هر امتی امینی است و امین این امت ابوعبیده جراح است[۲۱]. بنا به نقل یعقوبی، ابوعبیده نخستین کسی است که با ابوبکر بیعت کرد[۲۲]. او در پی هموارسازی زمینه خلافت ابوبکر، با امام علی به گفت و گو نشست و عامل اساسی در روی‌گردانی مردم را از وی، جوانی علی و کینه عرب نسبت به او یاد‌کرد؛ امّا وعده داد که در آینده، همگی با او بیعت خواهند کرد[۲۳].
عیاشی در تفسیر خود، نقش او را در مواجهه با علی(ع) به این نرمی نمی‌داند؛ بلکه وی را از کسانی می‌شمرد که در هجوم به در خانه فاطمه(س) و اعمال فشار و ستم بر آن حضرت و نیز بیرون کشیدن علی(ع) از خانه جهت اخذ بیعت، نقش داشته است[۲۴].[۲۵]
ابوعبیده از دیدگاه اهل سنت و شیعه
اهل‌سنت در کتاب‌های خود برای ابوعبیده بابی گشوده و فضایلی را به‌او نسبت داده و وی را یکی از عشره مبشّره و امین امت دانسته‌اند[۲۶]، اما در نگاه شیعی، چنین فضایلی برای او ثابت نیست؛ چنان‌که در نفحات الازهار طرق روایت عشره مبشّره، از نظر تاریخی و رجالی بررسی و صحّت آن رد شده است[۲۷].[۲۸].
سرانجام ابوعبیده
ابوعبیده در سال ۱۸ هجری در دیار شام به طاعون عمواس مبتلا شد و در ۵۸ سالگی درگذشت و معاذ بن جبل بر او نماز خواند[۲۹]. از او کسی باقی نماند[۳۰].[۳۱]
منابع
پانویس
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۰.
- ↑ فتوح البلدان، ص۴۵۷.
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۲۵۲.
- ↑ السیر و المغازی، ص۱۷۶ـ۱۷۷.
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۳۲۹؛ المستدرک، ج۳، ص۲۹۹.
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۳۶۹.
- ↑ واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوعبیده جراح»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.
- ↑ اسدالغابه، ج۳، ص۱۲۶.
- ↑ المغازی، ج۱، ص۱۵۷.
- ↑ المستدرک، ج۳، ص۲۹۹.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۶۱۲.
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۱۲۶.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۷۷۴؛ الطبقات، ج۷، ص۲۶۹؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۰۹.
- ↑ فتوح‌البلدان، ص۵۲؛ تاریخ طبری، ج۳، ص۱۵۹.
- ↑ الخصال، ج۲، ص۴۹۹؛ بحارالانوار، ج۲۱، ص۲۲۲ـ۲۲۳؛ البرهان، ج۲، ص۸۱۹.
- ↑ واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوعبیده جراح»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۳.
- ↑ الکافی، ج۸، ص۱۷۹ـ۱۸۰؛ تاریخ العرب، ص۱۹۶.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص۱۲۳.
- ↑ المعارف، ص۲۴۷.
- ↑ المعارف، ص۲۴۷.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۳.
- ↑ الاحتجاج، ج۱، ص۱۸۳.
- ↑ تفسیر عیاشی، ج۲، ص۶۶.
- ↑ واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوعبیده جراح»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۰.
- ↑ المستدرک، ج۳، ص۲۹۷ـ۲۹۸؛ جمهرة‌انساب العرب، ص۱۷۶؛ اسدالغابه، ج۳، ص۱۲۶.
- ↑ نفحات الازهار، ج۱۱، ص۳۱۴.
- ↑ واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوعبیده جراح»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۰.
- ↑ المستدرک، ج۳، ص۲۹۶؛ المعجم‌الکبیر، ج۱، ص۱۵۵.
- ↑ السیر و المغازی، ص۲۲۶؛ جمهرة انساب العرب، ص۱۷۶.
- ↑ واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوعبیده جراح»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.