طغیان در جامعه‌شناسی اسلامی
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل طغیان (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
معناشناسی
طغیان یعنی گستاخی، گردنکشی، زیاده‌روی، نافرمانی و سرپیچی از حق[۱]، تجاوز از حدود تعیین شده عقلی و شرعی[۲] یا زیاده‌روی و تجاوز از حدود متعارف (نظم و اعتدال) در امور مادی یا معنوی است.
طغیان یا در موضوع‌های خارجی یا در مسیر گمراهی و انحراف صورت می‌گیرد. در قرآن، به کسی که طغیان و تعدی‌اش از حق شدت یافته باشد، “طاغوت” اطلاق شده است. شیطان و همه مظاهر بازدارنده آن از سلوک طریق حق و توجه به خداوند، از جمله مصداق‌های “طاغوت” شمرده می‌شوند[۳]؛ از این‌رو، طاغوت صیغه مبالغه از طغیان به معنای تعدی و تجاوز از حد است و به هر چیزی که سبب تجاوز از حد گردد، اطلاق می‌شود. شیاطین، بت‌ها، حکام جبار و مستکبر، هر معبودی غیر پروردگار و هر مسیری که به غیر حتی منتهی شود، همه از مصداق‌های “طاغوت”اند[۴].
اگر قانون‌گرایی و التزام به رعایت حدود الهی در جامعه مؤمنان یکی از ارزش‌های برجسته اجتماعی و یکی از ویژگی‌های بارز جامعه دینی تلقی شود، قاعدتاً، “طغیان” به معنای سرپیچی و نقض آگاهانه و هواخواهانه این حدود، ضد ارزش خواهد بود. انحراف از حدود، دارای شدت و ضعف است و قرآن کریم برای کسانی که تعدی و انحراف و تباهی را به درجه نهایی رسانده‌اند، عنوان “طاغوت” (معرف گستره و عمق نافرمانی) را برگزیده است. واژه “بطر” به معنی نوعی کم‌خردی هم انسان را به طغیان و ناسپاسی از نعمت‌های خداوند، تن‌آسایی در وفای به حق، سستی در ادای وظایف و مصرف نعمت‌ها در غیر موردش سوق می‌دهد[۵]. همچنین واژه “عتو” مرادف طغیان است و به مبالغه در سلوک طریق شر و فساد و افراط در تعدی از حدود، تفسیر شده است[۶]. از واژه “اشر” نیز تفسیری مشابه ارائه شده است.
آیات قرآنی مرتبط
- طغیان ظالمان و تبهکاران در مقابل حق: ﴿اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى﴾[۷].
- برحذر داشتن مؤمنان از طغیان‌گری: ﴿وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾[۸].
- طاغیان، در برخی آیات به محرومیت از رحمت و عنایات خداوند[۹] و ابتلا به عذاب سخت اخروی تهدید شده‌اند[۱۰].[۱۱]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۲۰.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۶۴۲.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۷، ص۹۷-۹۹.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲، ص۲۸۰.
- ↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۱۲۹.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۸، ص۳۴.
- ↑ «به سوی فرعون روان شو که او سرکشی کرده است» سوره طه، آیه ۲۴.
- ↑ «و سرکشی نورزید که او به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره هود، آیه ۱۱۲.
- ↑ ﴿مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَلَا هَادِيَ لَهُ وَيَذَرُهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ﴾ «کسانی را که خداوند در گمراهی وانهد هیچ رهنمایی ندارند و آنان را سرگردان در سرکشی‌شان وا می‌گذارد» سوره اعراف، آیه ۱۸۶.
- ↑ ﴿هَذَا وَإِنَّ لِلطَّاغِينَ لَشَرَّ مَآبٍ﴾ «این است (پاداش پرهیزگاران) و به راستی برای سرکشان بدترین سرانجام خواهد بود» سوره ص، آیه ۵۵.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۱۶۶.