طغیان در جامعه‌شناسی اسلامی

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Bahmani (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۲ اوت ۲۰۲۱، ساعت ۱۶:۵۷ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث طغیان است. "طغیان" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل طغیان (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

معناشناسی

طغیان یعنی گستاخی، گردنکشی، زیاده‌روی، نافرمانی و سرپیچی از حق[۱]، تجاوز از حدود تعیین شده عقلی و شرعی[۲] یا زیاده‌روی و تجاوز از حدود متعارف (نظم و اعتدال) در امور مادی یا معنوی است.

طغیان یا در موضوع‌های خارجی یا در مسیر گمراهی و انحراف صورت می‌گیرد. در قرآن، به کسی که طغیان و تعدی‌اش از حق شدت یافته باشد، “طاغوت” اطلاق شده است. شیطان و همه مظاهر بازدارنده آن از سلوک طریق حق و توجه به خداوند، از جمله مصداق‌های “طاغوت” شمرده می‌شوند[۳]؛ از این‌رو، طاغوت صیغه مبالغه از طغیان به معنای تعدی و تجاوز از حد است و به هر چیزی که سبب تجاوز از حد گردد، اطلاق می‌شود. شیاطین، بت‌ها، حکام جبار و مستکبر، هر معبودی غیر پروردگار و هر مسیری که به غیر حتی منتهی شود، همه از مصداق‌های “طاغوت”‌اند[۴].

اگر قانون‌گرایی و التزام به رعایت حدود الهی در جامعه مؤمنان یکی از ارزش‌های برجسته اجتماعی و یکی از ویژگی‌های بارز جامعه دینی تلقی شود، قاعدتاً، “طغیان” به معنای سرپیچی و نقض آگاهانه و هواخواهانه این حدود، ضد ارزش خواهد بود. انحراف از حدود، دارای شدت و ضعف است و قرآن کریم برای کسانی که تعدی و انحراف و تباهی را به درجه نهایی رسانده‌اند، عنوان “طاغوت” (معرف گستره و عمق نافرمانی) را برگزیده است. واژه “بطر” به معنی نوعی کم‌خردی هم انسان را به طغیان و ناسپاسی از نعمت‌های خداوند، تن‌آسایی در وفای به حق، سستی در ادای وظایف و مصرف نعمت‌ها در غیر موردش سوق می‌دهد[۵]. همچنین واژه “عتو” مرادف طغیان است و به مبالغه در سلوک طریق شر و فساد و افراط در تعدی از حدود، تفسیر شده است[۶]. از واژه “اشر” نیز تفسیری مشابه ارائه شده است.

آیات قرآنی مرتبط

  1. طغیان ظالمان و تبهکاران در مقابل حق: ﴿اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى[۷].
  2. برحذر داشتن مؤمنان از طغیان‌گری: ﴿وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ[۸].
  3. طاغیان، در برخی آیات به محرومیت از رحمت و عنایات خداوند[۹] و ابتلا به عذاب سخت اخروی تهدید شده‌اند[۱۰].[۱۱]

جستارهای وابسته

منابع

  1. شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم

پانویس

  1. حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۲۰.
  2. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۶۴۲.
  3. حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۷، ص۹۷-۹۹.
  4. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲، ص۲۸۰.
  5. حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۱۲۹.
  6. حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۸، ص۳۴.
  7. «به سوی فرعون روان شو که او سرکشی کرده است» سوره طه، آیه ۲۴.
  8. «و سرکشی نورزید که او به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره هود، آیه ۱۱۲.
  9. ﴿مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَلَا هَادِيَ لَهُ وَيَذَرُهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ «کسانی را که خداوند در گمراهی وانهد هیچ رهنمایی ندارند و آنان را سرگردان در سرکشی‌شان وا می‌گذارد» سوره اعراف، آیه ۱۸۶.
  10. ﴿هَذَا وَإِنَّ لِلطَّاغِينَ لَشَرَّ مَآبٍ «این است (پاداش پرهیزگاران) و به راستی برای سرکشان بدترین سرانجام خواهد بود» سوره ص، آیه ۵۵.
  11. شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۱۶۶.